Alkoholizm. Grzech czy choroba - ebook

PRZEDMOWA DO TRZECIEGO WYDANIA

Książ­ka „Grzech czy cho­ro­ba” po raz pierw­szy zo­sta­ła wy­da­na w 1992 roku przez In­sty­tut Psy­chia­trii i Neu­ro­lo­gii. W pięć lat póź­niej opu­bli­ko­wa­ło ją wy­daw­nic­two „Aku­ra­cik”, pro­wa­dzo­ne przez mego przy­ja­cie­la, nie­od­ża­ło­wa­nej pa­mię­ci Mar­ka Ada­mi­ka. Oby­dwa wy­daw­nic­twa mia­ły sto­sun­ko­wo wą­ski za­sięg. In­sty­tut Psy­chia­trii i Neu­ro­lo­gii sprze­da­wał książ­ki we wła­snym kio­sku, a „Aku­ra­cik” roz­pro­wa­dzał swo­je pu­bli­ka­cje przede wszyst­kim na spo­tka­niach wspól­not Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków. Książ­ka ta nie mia­ła więc wiel­kich szans, by do­trzeć do lu­dzi nie­uza­leż­nio­nych ani do tych, któ­rzy wciąż jesz­cze nie przy­ję­li swe­go uza­leż­nie­nia do wia­do­mo­ści.

A jed­no­cze­śnie żad­na z na­pi­sa­nych prze­ze mnie ksią­żek nie dała mi rów­nie wiel­kiej sa­tys­fak­cji. Żad­na nie po­zwo­li­ła mi do­tknąć ży­cia in­nych lu­dzi w taki spo­sób jak „Grzech czy cho­ro­ba”. Jesz­cze przed wy­da­niem książ­ki za­czął sa­mo­dziel­nie funk­cjo­no­wać ar­ty­kuł „Al­ko­ho­lizm: grzech czy cho­ro­ba?”, któ­ry uka­zał się w grud­niu 1985 roku na ła­mach ty­go­dni­ka „Po­li­ty­ka”. Był po­wie­la­ny w set­kach eg­zem­pla­rzy, a na­wet, jak sły­sza­łem, sprze­da­wa­ny na ba­za­rach. Przez wie­le lat zda­rza­ło się, że roz­po­zna­wa­li mnie zna­jo­mi i nie­zna­jo­mi, mó­wiąc, że po prze­czy­ta­niu tego ar­ty­ku­łu – albo póź­niej książ­ki – do­strze­gli swój wła­sny pro­blem i nie­któ­rzy spon­ta­nicz­nie prze­sta­wa­li pić, a inni po­sta­no­wi­li pójść do AA lub pod­jąć te­ra­pię. Trud­no o więk­szą sa­tys­fak­cję dla au­to­ra. To­też z wiel­ką ra­do­ścią przy­ją­łem pro­po­zy­cję wy­daw­nic­twa „Iskry”, by książ­kę wzno­wić, da­jąc moż­li­wość za­po­zna­nia się z nią więk­sze­mu gro­nu czy­tel­ni­ków.

Za­sta­na­wia­łem się, czy jej nie roz­sze­rzyć. Spo­ro się bo­wiem zmie­ni­ło w świa­do­mo­ści spo­łecz­nej na te­mat al­ko­ho­li­zmu. Dzi­siaj nie ma już pra­wie żad­ne­go kon­flik­tu mię­dzy na­uką a Ano­ni­mo­wy­mi Al­ko­ho­li­ka­mi. Spe­cja­li­ści zaj­mu­ją­cy się pro­fe­sjo­nal­nie le­cze­niem al­ko­ho­li­zmu co­raz czę­ściej zna­ją gra­ni­ce swo­ich moż­li­wo­ści i wie­dzą, co ich pa­cjen­tom może za­ofe­ro­wać wspól­no­ta AA. W daw­ną rolę le­ka­rzy wcho­dzą co praw­da, od cza­su do cza­su, nie­któ­rzy psy­cho­lo­go­wie, nie­kie­dy znie­chę­ca­ją­cy swych klien­tów do ko­rzy­sta­nia z AA. Ale to mar­gi­nes, cho­ciaż nie­kie­dy dość gło­śny. Naj­bar­dziej jed­nak zmie­ni­ło się samo po­strze­ga­nie al­ko­ho­li­zmu w spo­łe­czeń­stwie. Dzię­ki sta­łe­mu roz­wo­jo­wi wspól­no­ty AA już bar­dzo wie­lu lu­dzi wi­dzi wo­kół sie­bie trzeź­wych al­ko­ho­li­ków. Co­raz wię­cej lu­dzi wie, że ist­nie­je spo­sób, żeby nie pić i zmie­nić swo­je ży­cie.

Przez dwa­dzie­ścia lat, któ­re upły­nę­ły od na­pi­sa­nia wspo­mnia­ne­go ar­ty­ku­łu, zmie­ni­ły się rów­nież moje po­glą­dy na te­mat al­ko­ho­li­zmu. Nadal uwa­żam, że nie jest on grze­chem, choć każ­dy uza­leż­nio­ny po­peł­nia pod wpły­wem al­ko­ho­lu grzesz­ne bądź na­gan­ne czy­ny. Ale mam co­raz wię­cej wąt­pli­wo­ści co do tego, czy jest on zwy­kłą cho­ro­bą. Je­śli na­wet uzna­my, że jest, to bar­dzo oso­bli­wą. Bo prze­cież dzie­siąt­ki ty­się­cy trzeź­wych al­ko­ho­li­ków do­wo­dzą swo­im ży­ciem, że moż­na być al­ko­ho­li­kiem, bę­dąc zdro­wym czło­wie­kiem. Dziś za­tem nie pa­trzę na al­ko­ho­lizm przez pry­zmat cho­ro­by, ale przede wszyst­kim wi­dzę w uza­leż­nie­niu nie­do­sta­tek pew­nych umie­jęt­no­ści ży­cio­wych. A w wy­cho­dze­niu z nie­go przede wszyst­kim edu­ka­cyj­ny pro­ces prze­ła­my­wa­nia de­struk­cyj­nych na­wy­ków i na­by­wa­nia no­wych umie­jęt­no­ści.

Osta­tecz­nie po­sta­no­wi­łem jed­nak za­cho­wać pu­bli­ka­cję w ory­gi­nal­nym kształ­cie, a pro­ble­mom tu za­sy­gna­li­zo­wa­nym po­świę­cić osob­ną książ­kę.OD AUTORA

Ze­bra­ne w tej książ­ce szki­ce i roz­mo­wy po­wsta­ły w la­tach 1985-1990. Łą­czy je wspól­ny te­mat: zdro­wie­nie z al­ko­ho­li­zmu za po­mo­cą me­to­dy Dwu­na­stu Kro­ków, wy­pra­co­wa­nej naj­pierw przez wspól­no­tę Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków, a na­stęp­nie za­sto­so­wa­nej w wie­lu pro­fe­sjo­nal­nych ośrod­kach le­cze­nia uza­leż­nień. Wła­śnie wza­jem­ne sto­sun­ki mię­dzy pro­fe­sjo­nal­ną służ­bą zdro­wia a wspól­no­tą AA są dru­gim głów­nym te­ma­tem tej książ­ki.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy za­dzi­wi­li świat przede wszyst­kim sku­tecz­no­ścią. Zna­leź­li spo­sób na bez­na­dziej­ną i nie­ule­czal­ną cho­ro­bę. I cho­ciaż dzię­ki AA al­ko­ho­lizm nie stał się ule­czal­ny, prze­stał być śmier­tel­ną cho­ro­bą. Oka­za­ło się, że moż­na z nią żyć, i to na­wet szczę­śli­wie, pod wa­run­kiem za­ak­cep­to­wa­nia wła­snej cho­ro­by oraz zmia­ny spo­so­bu ży­cia.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy od­kry­li, me­to­dą prób i błę­dów, że al­ko­ho­lizm nie jest grze­chem ani cho­ro­bą woli. Prze­ko­na­li się, że al­ko­ho­lizm to nie tyl­ko fi­zycz­ne uza­leż­nie­nie od al­ko­ho­lu, ale rów­nież cho­ro­ba my­śle­nia i uczuć, na któ­rą mogą sku­tecz­nie po­ma­gać me­to­dy edu­ka­cyj­no-te­ra­peu­tycz­ne i roz­wój du­cho­wy. Do­szli do wnio­sku, że al­ko­hol wca­le nie jest głów­nym pro­ble­mem al­ko­ho­li­ka, to­też le­cze­nie nie koń­czy się w mo­men­cie za­prze­sta­nia pi­cia; wręcz prze­ciw­nie, ono się wte­dy do­pie­ro za­czy­na. Pro­ble­mem każ­de­go al­ko­ho­li­ka jest nie­doj­rza­łość emo­cjo­nal­na, nie­umie­jęt­ność ra­dze­nia so­bie z wła­sny­mi uczu­cia­mi, ze sto­sun­ka­mi z in­ny­mi ludź­mi. Al­ko­hol jest, ską­di­nąd de­struk­cyj­nym, środ­kiem do ra­dze­nia so­bie z ży­ciem. A po­nie­waż za­prze­sta­nie pi­cia samo przez się nie roz­wią­zu­je żad­nych pro­ble­mów cho­re­go, nie­mal nie­uchron­nie pro­wa­dzi ono do ko­lej­ne­go za­pi­cia.

Zdro­wie­nie wy­ma­ga cze­goś wię­cej niż sa­mej abs­ty­nen­cji. Wy­ma­ga zmia­ny sa­me­go sie­bie, doj­rze­wa­nia. Pro­gram ta­kiej zmia­ny za­wie­ra Dwa­na­ście Kro­ków AA. Zmia­na ta jest nie­mal nie­moż­li­wa w po­je­dyn­kę, stąd po­trze­ba wspar­cia ze stro­ny in­nych nie­pi­ją­cych al­ko­ho­li­ków. Zmia­na ta jest przy tym bar­dzo po­wol­na, gdyż obej­mu­je wszyst­kie sfe­ry ży­cia cho­re­go, nie tyl­ko za­cho­wa­nie, ale rów­nież spo­sób my­śle­nia i przede wszyst­kim re­ago­wa­nia na wła­sne sta­ny emo­cjo­nal­ne. W re­zul­ta­cie po la­tach trzeź­wie­nia al­ko­ho­lik „jest do­kład­nie taki sam jak daw­niej, ale zu­peł­nie inny”, jak mó­wią przy­ja­cie­le o jed­nym z nie­pi­ją­cych al­ko­ho­li­ków.

Róż­no­rod­ne aspek­ty cho­ro­by oraz pro­ce­su zdro­wie­nia w in­ter­pre­ta­cji AA są szcze­gó­ło­wo opi­sa­ne na kar­tach ni­niej­szej książ­ki. W tym miej­scu war­to jed­nak za­uwa­żyć, że in­ter­pre­ta­cja ta za­sad­ni­czo od­bie­ga od wszyst­kie­go, co mia­ła do po­wie­dze­nia na te­mat al­ko­ho­li­zmu me­dy­cy­na. Co wię­cej, może się ona na­wet wy­da­wać sprzecz­na z sa­mym pa­ra­dyg­ma­tem me­dy­cy­ny na­uko­wej. Tak bar­dzo sprzecz­na, że po­wo­do­wa­ła licz­ne kon­flik­ty mię­dzy śro­do­wi­ska­mi zwią­za­ny­mi z AA a świa­tem na­uki. Są­dzę, że kon­flik­tów tych nie trze­ba ukry­wać. Prze­ciw­nie, war­to je ujaw­nić i za­sta­no­wić się nad ich źró­dła­mi, choć­by po to, by do­strze­gł­szy to, co te dwa śro­do­wi­ska dzie­li, roz­bu­do­wy­wać bez po­rów­na­nia waż­niej­sze cele i me­to­dy dzia­ła­nia, któ­re są im wspól­ne.

Z ty­tu­łu mo­je­go za­wo­du przez kil­ka­na­ście lat zaj­mo­wa­łem się na­uką i za­sa­da­mi, na któ­rych opie­ra się dzia­łal­ność na­uko­wa. Na­pi­sa­łem na ten te­mat wie­le roz­praw oraz czte­ry tomy roz­mów z wy­bit­ny­mi uczo­ny­mi z ca­łe­go świa­ta. Kie­dy więc w kil­ka lat póź­niej ze­tkną­łem się z ru­chem Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków, nie mo­głem oprzeć się zdu­mie­niu, jak bar­dzo jego za­sa­dy od­bie­ga­ją od pa­ra­dyg­ma­tu na­uki.

Pierw­szym ele­men­tem tego pa­ra­dyg­ma­tu jest kon­tro­la. Na­uka ma na celu opis rze­czy­wi­sto­ści; na­uki sto­so­wa­ne, a jed­ną z nich jest me­dy­cy­na, ko­rzy­sta­ją z na­uko­we­go opi­su po to, by rze­czy­wi­stość zmie­niać sto­sow­nie do ludz­kich po­trzeb. Isto­tą no­wo­cze­snej me­dy­cy­ny jest in­ter­wen­cja za po­mo­cą le­kar­stwa lub skal­pe­la, po to by usu­nąć ogni­sko lub źró­dło cho­ro­by. Me­dy­cy­na musi więc usta­lić źró­dła cho­ro­by, jej prze­bieg i spo­sób in­ter­wen­cji. Or­ga­nizm pa­cjen­ta jest przed­mio­tem, na któ­rym me­dy­cy­na do­ko­nu­je za­bie­gu lecz­ni­cze­go.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy nie po­szu­ku­ją źró­deł cho­ro­by, nie py­ta­ją, dla­cze­go ktoś pije, nie do­ko­nu­ją ope­ra­cji, nie za­le­ca­ją pi­gu­łek. Nie obie­cu­ją ule­cze­nia cho­re­go przez ko­goś lub przez coś z ze­wnątrz. Dla nich cho­ry jest pod­mio­tem le­cze­nia, to nie jego ma na­re­pe­ro­wać le­karz, lecz on sam ma zmie­nić sie­bie, a le­karz czy te­ra­peu­ta mają mu w tym do­po­móc.

Środ­ki i me­to­dy me­dycz­ne są, oczy­wi­ście, nie­zbęd­ne przy od­tru­ciu. Dla le­ka­rza za­bieg ten bywa rów­no­znacz­ny z le­cze­niem; wła­śnie od­tru­wa­nie jest głów­nym za­ję­ciem na wie­lu od­dzia­łach dla al­ko­ho­li­ków. Dla Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków od­tru­wa­nie, ską­di­nąd nie­zbęd­ne, nie ma jed­nak wie­le wspól­ne­go z le­cze­niem al­ko­ho­li­zmu; jest ono za­le­d­wie usu­nię­ciem na­stępstw za­tru­cia al­ko­ho­lo­we­go, któ­re z ko­lei jest czę­stym skut­kiem nie­le­czo­ne­go al­ko­ho­li­zmu. Oczy­wi­ście od­tru­cie jest po­trzeb­ne, ale jest ono eta­pem po­prze­dza­ją­cym wła­ści­we le­cze­nie od­wy­ko­we.

In­nym za­bie­giem me­dycz­nym jest po­da­wa­nie an­ti­co­lu lub im­plan­ta­cja espe­ra­lu, któ­ra na­wet fi­zycz­nie przy­po­mi­na ope­ra­cję. Le­ka­rze, któ­rzy sto­su­ją te środ­ki, wie­rzą, że po­mo­gą one cho­re­mu od­zy­skać „wolę nie­pi­cia”, a przez to kon­tro­lę nad al­ko­ho­lem. Po­dob­ne cele sta­wia­ją so­bie hip­no­ty­ze­rzy, spe­cja­li­ści od na­kłu­wa­nia ner­wów lub ci le­ka­rze i ucze­ni, zwłasz­cza w Wiel­kiej Bry­ta­nii, któ­rzy po­szu­ku­ją cu­dow­nej pi­guł­ki lub in­ne­go spo­so­bu wy­ucze­nia al­ko­ho­li­ka kon­tro­lo­wa­ne­go pi­cia. Tak aby mógł, jak inni, wy­pi­jać kil­ka kie­lisz­ków i nie upi­jać się.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy uwa­ża­ją, że kon­tro­li nie spo­sób od­zy­skać. A sam an­ti­col lub espe­ral nie może być sku­tecz­ny, bo prze­cież nie po­ma­ga cho­re­mu zmie­nić sie­bie. Z wła­sne­go do­świad­cze­nia wie­dzą, że o od­zy­ska­niu kon­tro­li ma­rzy cho­ry al­ko­ho­lik. Wa­run­kiem wy­zdro­wie­nia jest coś prze­ciw­ne­go – uzna­nie, że kon­tro­li od­zy­skać nie spo­sób. Do­pie­ro po uzna­niu bra­ku kon­tro­li moż­na za­cząć zdro­wieć.

Dru­gim, oprócz kon­tro­li, ele­men­tem pa­ra­dyg­ma­tu na­uko­we­go jest teo­ria. Na­uka musi stwo­rzyć teo­re­tycz­ny mo­del cho­ro­by i zdro­wie­nia. W tym celu po­win­na po­znać związ­ki przy­czy­no­we. Po­zna­je je, nie­ustan­nie sta­wia­jąc py­ta­nie „dla­cze­go?”. Dla na­uko­wej me­dy­cy­ny, a tak­że psy­cho­lo­gii, za­sad­ni­czą rolę w bu­do­wie teo­re­tycz­ne­go mo­de­lu al­ko­ho­li­zmu od­gry­wa­ją py­ta­nia: „dla­cze­go al­ko­ho­lik pije?” lub „dla­cze­go nie­któ­rzy pi­ją­cy zo­sta­ją al­ko­ho­li­ka­mi?”.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy od­rzu­ca­ją te py­ta­nia. Za­da­wa­li je so­bie przez wie­le lat i w od­po­wie­dziach na nie wca­le nie znaj­do­wa­li le­kar­stwa, lecz naj­czę­ściej uspra­wie­dli­wie­nie ko­lej­ne­go pi­jań­stwa. Za­miast „dla­cze­go piję?” Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy za­sta­na­wia­ją się „co ro­bić, żeby nie pić”. Ale te ich rady nie są uza­sad­nio­ne ja­ką­kol­wiek teo­rią: w tak zwa­nej „Wiel­kiej Księ­dze” pierw­si nie­pi­ją­cy al­ko­ho­li­cy po­dzie­li­li się tym, co im sa­mym po­ma­ga­ło za­cho­wać abs­ty­nen­cję. Po dziś dzień no­wi­cju­sze w AA uczą się przyj­mo­wać te rady bez do­wo­du, na wia­rę. A na­ukow­cy trud­no go­dzą się z wia­rą.

Trze­ci ele­ment na­uko­we­go pa­ra­dyg­ma­tu to po­twier­dze­nie eks­pe­ry­men­tal­ne. Po sfor­mu­ło­wa­niu hi­po­te­zy uczo­ny do­ko­nu­je eks­pe­ry­men­tów. Je­śli one się po­wio­dą, hi­po­te­za sta­je się teo­rią. Wów­czas teo­rię we­ry­fi­ku­je się em­pi­rycz­nie: czy obej­mu­je ona wszyst­kie przy­pad­ki, czy dzia­ła za­wsze. Je­śli tak, wów­czas teo­ria sta­je się pra­wem, z któ­re­go moż­na wy­cią­gać dal­sze wnio­ski. Moż­na też na nim oprzeć prak­tycz­ne za­sto­so­wa­nia na­uki.

W dzie­dzi­nie al­ko­ho­li­zmu w wie­lu la­bo­ra­to­riach na­uko­wych robi się bar­dzo skom­pli­ko­wa­ne eks­pe­ry­men­ty. Bada się od­por­ność róż­nych or­ga­ni­zmów na al­ko­hol i wy­zna­cza śmier­tel­ną daw­kę dla po­szcze­gól­nych ga­tun­ków zwie­rząt eks­pe­ry­men­tal­nych. Bada się uza­leż­nie­nie i dzie­dzi­cze­nie uza­leż­nie­nia – u my­szy, szczu­rów i psów. Two­rzy się bar­dzo skom­pli­ko­wa­ne ma­szy­ny, któ­re mogą wy­ka­zać po­nad wszel­ką wąt­pli­wość, że ktoś pił al­ko­hol i ile go wy­pił.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy nie prze­pro­wa­dza­ją żad­nych eks­pe­ry­men­tów. Mó­wią, że po to, by al­ko­ho­lik wy­trzeź­wiał, nie trze­ba po­świę­cić ani jed­ne­go szczu­ra. Nie trze­ba też cho­re­mu udo­wad­niać, czy i ile wy­pił, bo on sam o tym wie naj­le­piej, a prze­cież to wła­śnie od nie­go sa­me­go za­le­ży jego wy­trzeź­wie­nie. Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy wie­dzą, że AA dzia­ła, ale wie­dzą to nie­ja­ko prze­ży­cio­wo, bez po­twier­dzeń eks­pe­ry­men­tal­nych. A przy tym nie dzia­ła za­wsze, jed­ni lu­dzie trzeź­wie­ją, a inni nie, i nie ma żad­nej teo­rii, któ­ra po­zwa­la­ła­by do­kład­nie prze­wi­dzieć, komu się to uda. Ba­da­nia sku­tecz­no­ści mają w naj­lep­szym wy­pad­ku wy­ryw­ko­wy cha­rak­ter i bu­dzą spo­re wąt­pli­wo­ści me­to­do­lo­gicz­ne. Bo ja­kim w koń­cu do­wo­dem na­uko­wym jest jed­no­cze­sna obec­ność pięć­dzie­się­ciu ty­się­cy ozdro­wień­ców ze stu kra­jów na Sta­dio­nie Olim­pij­skim w Mont­re­alu czy 10 ty­się­cy pol­skich „aow­ców” na zjeź­dzie w gdań­skiej Oli­wii.

Sło­wem, Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy mają efek­ty, ale nie mają teo­rii. Ich suk­ce­sy są ła­twe do od­rzu­ce­nia, je­że­li tyl­ko ktoś chce je od­rzu­cić. A chce je od­rzu­cić każ­dy, kto czu­je się za­gro­żo­ny. W po­cząt­kach swej dzia­łal­no­ści, w swe­go ro­dza­ju „me­sja­ni­stycz­nej fa­zie” roz­wo­ju, Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy wszę­dzie stwa­rza­li dość duże po­czu­cie za­gro­że­nia. Zna­jąc na wła­snej skó­rze nie­po­wo­dze­nia ofi­cjal­nej me­dy­cy­ny, by­wa­li za­czep­ni, a na­wet aro­ganc­cy. Uwa­ża­li, że tyl­ko oni mogą po­móc al­ko­ho­li­kom, i to na wszyst­kie do­le­gli­wo­ści. Wy­ty­ka­li le­ka­rzom, psy­cho­lo­gom i psy­chia­trom brak zro­zu­mie­nia oraz nie­kom­pe­ten­cję. Bu­dzi­li nie­chęć uczo­nych twier­dze­niem, że na­uka w ogó­le nie jest w tej dzie­dzi­nie po­trzeb­na. Nic dziw­ne­go, że ucze­ni i le­ka­rze czę­sto w re­wan­żu od­rzu­ca­li AA.

Mó­wi­li, że me­to­da AA na­da­je się tyl­ko dla nie­któ­rych al­ko­ho­li­ków, ta­kich, któ­rzy chcą się roz­wi­jać du­cho­wo. A prze­cież są inni al­ko­ho­li­cy, któ­rzy nie chcą się du­cho­wo roz­wi­jać. Zwo­len­ni­cy AA od­po­wia­da­li na to, że istot­nie nie­któ­rzy pa­cjen­ci nie chcą roz­wo­ju du­cho­we­go, bo le­ka­rze nie mó­wią im, że jest to ko­niecz­ne do wy­zdro­wie­nia, a prze­cież to wła­śnie le­karz naj­czę­ściej jest dla cho­re­go je­dy­nym au­to­ry­te­tem.

Na­wet jed­nak od­rzu­ca­jąc czy kry­ty­ku­jąc AA, ucze­ni nie bar­dzo mie­li co Ano­ni­mo­wym Al­ko­ho­li­kom prze­ciw­sta­wić, bo sami też nie mie­li efek­tów. Nie mo­gli ich mieć, bo al­ko­ho­lizm jest cho­ro­bą chro­nicz­ną. A no­wo­cze­sna me­dy­cy­na na­uko­wa jest wy­jąt­ko­wo mało sku­tecz­na wo­bec wszel­kich cho­rób, któ­rych nie moż­na zli­kwi­do­wać za po­mo­cą in­ter­wen­cji chi­rur­gicz­nej lub far­ma­ko­lo­gicz­nej i w któ­rych trze­ba po­móc pa­cjen­to­wi za­ak­cep­to­wać cho­ro­bę i żyć z nią lub po­mi­mo niej. Ale wła­sna bez­rad­ność pa­ra­dok­sal­nie tyl­ko po­więk­sza­ła po­czu­cie za­gro­że­nia i chęć od­rzu­ce­nia tego, co zda­wa­ło się skut­ko­wać.

Stąd nie­mal nie­uchron­ny kon­flikt mię­dzy ofi­cjal­ną me­dy­cy­ną a ru­chem AA. Kon­flikt ten wy­stę­po­wał wszę­dzie, gdzie tyl­ko po­ja­wia­li się Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy. I wszę­dzie też kon­flikt ten po ja­kimś cza­sie wy­ga­sał. Na­stę­po­wa­ło to za­zwy­czaj wów­czas, gdy AA było już na tyle uzna­ne, by po­czuć się bez­piecz­nie, a jed­no­cze­śnie oka­zy­wa­ło się, że ruch AA wca­le nie sta­no­wi za­gro­że­nia dla le­ka­rzy, psy­chia­trów i psy­cho­lo­gów, że wręcz prze­ciw­nie, sami al­ko­ho­li­cy też mu­szą uzy­ski­wać spe­cjal­ne prze­szko­le­nie, za­nim za­czną pro­fe­sjo­nal­nie po­ma­gać in­nym. A w pra­cy tej po­trzeb­ni im są le­ka­rze, psy­cho­lo­go­wie i psy­chia­trzy. Oka­za­ło się, że w dłu­go­trwa­łym pro­ce­sie po­wro­tu do zdro­wia jest wła­ści­we miej­sce dla każ­de­go: dla le­ka­rza pod­czas od­tru­wa­nia, te­ra­peu­ty al­ko­ho­li­ka na po­cząt­ku trzeź­wie­nia, dla do­rad­cy du­cho­we­go pod ko­niec ku­ra­cji, a dla psy­cho­lo­ga i nie­kie­dy psy­chia­try w póź­niej­szym okre­sie, gdy już nie­pi­ją­cy al­ko­ho­lik musi ra­dzić so­bie ze swy­mi pro­ble­ma­mi oso­bi­sty­mi. Do­kład­nie role te opi­su­je Ste­pha­nie Brown w roz­mo­wie za­miesz­czo­nej w ni­niej­szej książ­ce.

Z cza­sem Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy za­czę­li trak­to­wać le­ka­rzy jako swych naj­więk­szych so­jusz­ni­ków i od­wrot­nie. Bo prze­cież nikt inny nie może tak do­brze jak le­karz roz­po­znać cho­ro­by i skło­nić pa­cjen­ta do le­cze­nia. Wie­lu le­ka­rzy za­czę­ło kie­ro­wać swych pa­cjen­tów do AA oraz za­pra­szać Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków do nor­mal­nych szpi­ta­li, by ci nie­śli po­sła­nie cho­rym, wśród któ­rych mo­gli znaj­do­wać się lu­dzie uza­leż­nie­ni. Wkrót­ce oka­za­ło się, że w dzie­dzi­nie al­ko­ho­li­zmu ist­nie­je jed­nak ja­kaś me­to­da jesz­cze lep­sza od ru­chu AA. Jest nią współ­pra­ca AA z in­ny­mi pro­fe­sjo­na­li­sta­mi służ­by zdro­wia: le­ka­rza­mi, psy­chia­tra­mi, psy­cho­lo­ga­mi, pie­lę­gniar­ka­mi, pra­cow­ni­ka­mi po­go­to­wia i in­nych służb me­dycz­nych.

Współ­pra­ca ta jest naj­waż­niej­szą ce­chą no­wo­cze­snych ośrod­ków le­cze­nia al­ko­ho­li­zmu na świe­cie. W ośrod­kach tych przed­sta­wi­cie­le wie­lu spe­cjal­no­ści zgod­nie pra­cu­ją, sta­ra­jąc się do­po­móc al­ko­ho­li­ko­wi w zmia­nie sa­me­go sie­bie. W ośrod­kach tych nie ma już kon­flik­tów mię­dzy te­ra­peu­ta­mi z AA a le­ka­rza­mi. Wciąż jed­nak zda­rza­ją się jesz­cze kon­flik­ty mię­dzy ca­ły­mi ta­ki­mi ośrod­ka­mi z jed­nej stro­ny a czy­sto aka­de­mic­ki­mi pla­ców­ka­mi ba­daw­czy­mi – z dru­giej. Być może dla­te­go, że Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy nadal zda­ją się igno­ro­wać po­trze­bę ba­dań na­uko­wych, a może dla­te­go, że prak­tycz­ne me­to­dy Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków tak trud­no po­go­dzić z wy­ma­ga­nia­mi pa­ra­dyg­ma­tu na­uko­we­go.

Na szczę­ście kon­flik­tu ta­kie­go do tej pory w Pol­sce pra­wie nie było, zresz­tą dzię­ki świa­tłym i po­sia­da­ją­cym wy­jąt­ko­wo sze­ro­kie ho­ry­zon­ty uczo­nym le­ka­rzom, kie­ru­ją­cym In­sty­tu­tem Psy­chia­trii i Neu­ro­lo­gii w War­sza­wie. Tam to wła­śnie, w na­uko­wym in­sty­tu­cie, po­wstał pierw­szy w Pol­sce od­dział kon­se­kwent­nie sto­su­ją­cy me­to­dę Dwu­na­stu Kro­ków. Oczy­wi­ście, nie oby­ło się bez trud­no­ści i nie­po­ro­zu­mień, ja­kie po­wo­du­je każ­da zmia­na, oraz opo­rów, ja­kie wią­żą się z ak­cep­ta­cją każ­dej no­wo­ści. Fak­tem jest jed­nak to, że na Od­dzia­le Od­wy­ko­wym In­sty­tu­tu od po­nad pię­ciu lat zgod­nie pra­cu­ją ze sobą le­ka­rze, psy­chia­trzy, du­chow­ni, psy­cho­lo­go­wie i te­ra­peu­ci al­ko­ho­li­cy. Co wię­cej, na od­dzia­le tym le­ka­rze pro­wa­dzą fak­tycz­ną te­ra­pię od­wy­ko­wą. Ce­lem wspól­nych dzia­łań nie jest bo­wiem tyl­ko od­tru­cie lub chwi­lo­wa abs­ty­nen­cja, lecz trzeź­wość, nad któ­rą pa­cjent musi na­uczyć się sam pra­co­wać.

Wie­rzę, że mo­del po­łą­cze­nia pro­fe­sjo­nal­nej te­ra­pii z za­sa­da­mi ru­chu Ano­ni­mo­wych Al­ko­ho­li­ków sta­nie się wzo­rem dla wszyst­kich ośrod­ków od­wy­ko­wych w Pol­sce. Mam na­dzie­ję, że ze­bra­ne w tej książ­ce do­świad­cze­nia i prze­my­śle­nia przy­da­dzą się pra­cow­ni­kom ta­kich ośrod­ków i ich pa­cjen­tom.Grzech czy choroba?

W maju 1935 roku w miej­sco­wo­ści Akron w sta­nie Ohio czter­dzie­sto­let­ni ma­kler gieł­do­wy z No­we­go Jor­ku, Bill W., roz­pacz­li­wie szu­kał ja­kie­goś al­ko­ho­li­ka. Był to pierw­szy zna­ny przy­pa­dek, gdy al­ko­ho­lik po­szu­ki­wał to­wa­rzy­stwa dru­gie­go al­ko­ho­li­ka po to, by ra­zem z nim nie pić.

Bill W. był al­ko­ho­li­kiem, któ­re­go stan le­ka­rze uzna­li za bez­na­dziej­ny. Mia­ło go cze­kać trwa­łe uszko­dze­nie mó­zgu, obłęd lub śmierć. Tym­cza­sem w grud­niu 1934 roku Bill do­znał – jak sam to okre­ślił – „na­głe­go prze­obra­że­nia du­cho­we­go”, pod któ­re­go wpły­wem prze­stał pić. Nie­mal na­tych­miast pró­bo­wał na­mó­wić wszyst­kich al­ko­ho­li­ków w No­wym Jor­ku na po­dob­ny cud. Cho­ciaż ni­ko­go nie zdo­łał otrzeź­wić, czuł, że pra­ca z in­ny­mi al­ko­ho­li­ka­mi po­ma­ga jemu sa­me­mu za­cho­wać trzeź­wość.

Po kil­ku mie­sią­cach nie­pi­cia Bill po­wró­cił do in­te­re­sów. Po­je­chał do Akron, by w imie­niu gru­py biz­nes­me­nów z No­we­go Jor­ku prze­jąć na wła­sność duże przed­się­bior­stwo prze­my­słu ma­szy­no­we­go. Wie­rzył, że zo­sta­nie dy­rek­to­rem tego przed­się­bior­stwa, co za­bez­pie­czy mu przy­szłość.

10 maja 1935 roku Bill prze­grał wal­kę o przed­się­bior­stwo. Wspól­ni­cy wró­ci­li do No­we­go Jor­ku, a on zo­stał, by za­mknąć spra­wę. Sa­mot­ny, z dzie­się­cio­ma do­la­ra­mi w kie­sze­ni i bez per­spek­tyw na przy­szłość – po­czuł do­brze mu zna­ny przy­mus pi­cia. Prze­ra­żo­ny cof­nął się z baru do te­le­fo­nu. Zna­lazł nu­mer miej­sco­we­go pa­sto­ra i za­py­tał go o „ja­kie­goś pi­ja­ka, z któ­rym mógł­by po­roz­ma­wiać”. Pa­stor Tunks skon­tak­to­wał go z ro­dzi­ną Boba S.

Nie­gdyś wzię­ty le­karz, Bob od pię­ciu lat pił nie­mal bez prze­rwy. Kie­dy spo­tka­li się na­za­jutrz, Bill nie na­ma­wiał Boba na od­ro­dze­nie du­cho­we. W naj­prost­szych sło­wach prze­ka­zał mu to, cze­go sam się do­wie­dział od le­ka­rzy na te­mat al­ko­ho­li­zmu: że jest to po­łą­cze­nie ob­se­sji umy­sło­wej z fi­zycz­nym przy­mu­sem pi­cia oraz że cho­ro­ba ta ma po­stę­pu­ją­cy cha­rak­ter – je­że­li cho­ry nie prze­sta­nie pić, musi zwa­rio­wać albo umrzeć. Na­stęp­nie Bill opo­wie­dział o tym, jak sam pił i co wów­czas od­czu­wał, w jaki spo­sób wy­trzeź­wiał i jak się zmie­ni­ły jego od­czu­cia pod­czas mi­nio­nych sze­ściu mie­się­cy.

Po roz­mo­wie z Bil­lem Bob prze­stał pić. Po trzech ty­go­dniach upił się zno­wu. 10 czerw­ca 1935 roku Bill wlał w nie­go set­kę na otrzeź­wie­nie. Od tam­tej chwi­li Bob nig­dy już nie wy­pił kro­pli al­ko­ho­lu.

W dwa ty­go­dnie póź­niej Bill i Bob od­wie­dzi­li w Akron Bil­la D., ad­wo­ka­ta, któ­ry od stycz­nia tego roku już po raz ósmy le­żał w szpi­ta­lu na od­tru­ciu. Gdy go­ście po­dzie­li­li się z nim swo­im do­świad­cze­niem, Bill D. rów­nież prze­stał pić – do koń­ca ży­cia.

Je­sie­nią 1935 roku Bill W. po­wró­cił do No­we­go Jor­ku i za­czął zbie­rać al­ko­ho­li­ków w swo­im domu w Bro­okly­nie. Bob S. i Bill D. kon­ty­nu­owa­li dzia­łal­ność w Akron. Po dwu la­tach w tych dwu gru­pach było czter­dzie­stu trzeź­wych al­ko­ho­li­ków. Na pod­sta­wie ich do­świad­czeń Bill W. na­pi­sał książ­kę za­ty­tu­ło­wa­ną „Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy”, w któ­rej wy­ja­śniał fi­lo­zo­fię i me­to­dy ru­chu; dru­gą część książ­ki sta­no­wi­ły hi­sto­rie cho­ro­by i wy­zdro­wie­nia na­pi­sa­ne przez pierw­szych trzy­dzie­stu nie­pi­ją­cych al­ko­ho­li­ków. Z cza­sem książ­kę tę – wy­da­ną ano­ni­mo­wo i ad­re­so­wa­ną za­rów­no do już nie­pi­ją­cych, jak i do wciąż jesz­cze pi­ją­cych al­ko­ho­li­ków – za­czę­to na­zy­wać „Wiel­ką Księ­gą”; sta­ła się ona swe­go ro­dza­ju pod­ręcz­ni­kiem trzeź­wo­ści. Od jej ory­gi­nal­ne­go ty­tu­łu po­wsta­ła na­zwa ru­chu AA.

***

W jaki spo­sób Bil­lo­wi W. uda­ło się nie pić sa­me­mu, a na­stęp­nie otrzeź­wić Boba S…? Dla­cze­go Ano­ni­mo­wym Al­ko­ho­li­kom tak do­brze uda­je się to, cze­go nie po­tra­fią do­ko­nać ro­dzi­ny cho­rych, le­ka­rze ani du­chow­ni? Od­po­wiedź kry­je się w oso­bli­wym cha­rak­te­rze cho­ro­by al­ko­ho­lo­wej.

Zde­cy­do­wa­na więk­szość lu­dzi po dziś dzień pa­trzy na al­ko­ho­lizm ra­czej w ka­te­go­riach mo­ral­nych niż me­dycz­nych: al­ko­ho­lizm jest do­wo­dem sła­be­go cha­rak­te­ru i upad­ku mo­ral­ne­go czło­wie­ka. Me­dy­cy­na za­czę­ła uzna­wać al­ko­ho­lizm za cho­ro­bę, a nie grzech, gdy le­ka­rze wy­cią­gnę­li wnio­ski z dość oczy­wi­ste­go spo­strze­że­nia, że prze­cież nikt nie za­czy­na pić po to, by zo­stać al­ko­ho­li­kiem. Cho­ro­ba jest re­zul­ta­tem za­cho­dzą­cych w or­ga­ni­zmie pro­ce­sów, na któ­re cho­ry nie ma wpły­wu. Pro­ce­sy te są ano­ma­lią, bo prze­cież nie wy­stę­pu­ją u każ­de­go, kto pije.

Co wię­cej, nie każ­dy, kto dużo pije, jest al­ko­ho­li­kiem. Al­ko­ho­lik naj­czę­ściej wca­le nie jest wiecz­nie pi­ja­nym „ko­le­siem” spod bud­ki z pi­wem czy z rynsz­to­ka. W rze­czy­wi­sto­ści zde­cy­do­wa­na więk­szość al­ko­ho­li­ków to lu­dzie bar­dzo spraw­ni spo­łecz­nie; za­wo­do­wo by­wa­ją oni – do cza­su – spraw­niej­si od nie­al­ko­ho­li­ków. Al­ko­ho­lik nie musi też wca­le pić de­na­tu­ra­tu. Bli­sko jed­na trze­cia al­ko­ho­li­ków nig­dy w ży­ciu nie wy­pi­ła moc­niej­sze­go trun­ku niż piwo. Al­ko­ho­lik nie musi pić co­dzien­nie; prze­szło po­ło­wa pije okre­so­wo: po pi­jac­kich cią­gach na­stę­pu­ją – z cza­sem co­raz krót­sze – okre­sy abs­ty­nen­cji.

Ten okre­so­wy cha­rak­ter pi­cia wpro­wa­dza w błąd cho­re­go, jego ro­dzi­nę, a czę­sto tak­że le­ka­rzy; jest dla nich do­wo­dem pa­no­wa­nia nad al­ko­ho­lem. W isto­cie jed­nak prze­rwa w pi­ciu ni­cze­go nie do­wo­dzi. Nie­mal każ­dy al­ko­ho­lik może do­trzy­mać obiet­ni­cy, że przez naj­bliż­sze ileś tam mie­się­cy nie weź­mie do ust kro­pli al­ko­ho­lu. Ża­den al­ko­ho­lik nie do­trzy­ma jed­nak obiet­ni­cy, że przez mie­siąc bę­dzie co­dzien­nie pić tyl­ko dwa kie­lisz­ki, nie wię­cej. Tęgi pi­jak zdo­ła spro­stać ta­kie­mu te­sto­wi, al­ko­ho­lik upi­je się już po kil­ku dniach.

Isto­tą cho­ro­by jest bo­wiem utra­ta kon­tro­li nad al­ko­ho­lem. Cho­ro­ba skła­da się z dwu ele­men­tów, ob­se­sji umy­sło­wej, któ­ra spra­wia, że al­ko­ho­lik nie może so­bie wy­obra­zić ży­cia bez al­ko­ho­lu i na­wet po dłu­giej prze­rwie się­ga po kie­li­szek, oraz uczu­le­nia fi­zjo­lo­gicz­ne­go, któ­re od­zy­wa się na­tych­miast po wy­pi­ciu pierw­szej kro­pli i po­wo­du­je utra­tę kon­tro­li nad ilo­ścią wy­pi­ja­ne­go al­ko­ho­lu: cho­ry pije aż do upi­cia się. Obie­cu­je so­bie, że wy­pi­je tyl­ko jed­no piw­ko, a wra­ca do domu pi­ja­ny.

Mimo że każ­de pi­jań­stwo po­wo­du­je co­raz po­waż­niej­sze pro­ble­my zdro­wot­ne, ro­dzin­ne, to­wa­rzy­skie, a czę­sto i praw­ne, al­ko­ho­lik po­now­nie się upi­ja. I znów. I znów. Jak gdy­by zu­peł­nie nie po­tra­fił uczyć się na przy­krych do­świad­cze­niach. Przy­po­mi­na czło­wie­ka, któ­ry raz po raz wkła­da rękę do go­rą­ce­go pie­ca mimo co­raz do­tkliw­szych po­pa­rzeń. Czło­wiek przy zdro­wych zmy­słach tak nie po­stę­pu­je; al­ko­ho­lik nie jest przy zdro­wych zmy­słach.

Ale to nie wszyst­ko. Naj­dziw­niej­sze jest, że mimo ist­nie­nia ła­two roz­po­zna­wal­nych ob­ja­wów sam al­ko­ho­lik nie­mal do koń­ca nie wie, że jest cho­ry. Al­ko­ho­lizm na­le­ży bo­wiem do gru­py oso­bli­wych cho­rób, okre­śla­nych w ję­zy­ku an­giel­skim jako di­se­ases of de­nial, czy­li „cho­ro­by za­prze­czeń”. Po­dob­nie jak w przy­pad­ku nar­ko­ma­nii, le­ko­ma­nii, wszel­kich in­nych uza­leż­nień i nie­któ­rych cho­rób psy­chicz­nych – in­te­gral­ną czę­ścią uza­leż­nie­nia od al­ko­ho­lu jest me­cha­nizm, któ­ry nie­ustan­nie prze­ko­nu­je cho­re­go o tym, że nie jest on al­ko­ho­li­kiem.

Po­dej­rze­nie o al­ko­ho­lizm to bar­dzo po­waż­ny za­rzut. Ma ono bo­wiem jed­no­znacz­ny wy­dźwięk mo­ral­ny. Nikt nie przy­zna­je się ła­two do tego, że jest ze­psu­ty, zwłasz­cza gdy czu­je się nie­win­ny. A prze­cież al­ko­ho­lik nie upi­ja się na­umyśl­nie. On sam nie może zro­zu­mieć, dla­cze­go się upi­ja. Pró­bu­je więc uspra­wie­dli­wić swo­je po­stę­po­wa­nie, sto­su­jąc ra­cjo­na­li­za­cję, tzn. sta­ra się je „wy­tłu­ma­czyć” w spo­sób ra­cjo­nal­ny.

Znaj­du­je róż­ne przy­czy­ny: kło­po­ty w pra­cy i pro­ble­my mał­żeń­skie, po­de­ner­wo­wa­nie i trud­ne dzie­ciń­stwo. Wy­da­rze­nia po­li­tycz­ne. Hi­sto­ria i geo­gra­fia. Nie­świa­do­mie pró­bu­je od­wró­cić uwa­gę od al­ko­ho­li­zmu, prze­rzu­cić winę na ko­goś in­ne­go. Naj­czę­ściej na naj­bliż­szych. Cza­sem al­ko­ho­lik, zu­peł­nie pod­świa­do­mie, szu­ka sprzecz­ki, szu­ka cier­pie­nia, by móc po­wie­dzieć: „pi­łem, bo…”, albo by zna­leźć pre­tekst do na­pi­cia się bez po­czu­cia winy.

Ra­cjo­na­li­za­cje, cy­klicz­ne prze­rwy w pi­ciu, nad­gor­li­wość w pra­cy i po­tul­ność w domu w okre­sach nie­pi­cia, ma­ni­pu­lo­wa­nie ludź­mi i fak­ta­mi, se­lek­tyw­na pa­mięć i wie­le in­nych me­cha­ni­zmów sa­mo­oszu­ki­wa­nia się – wszyst­ko to two­rzy nie­zwy­kle sil­ną struk­tu­rę za­prze­czeń, dzię­ki któ­rej al­ko­ho­lik bro­ni się przed my­ślą, że jest al­ko­ho­li­kiem. Ta struk­tu­ra za­prze­czeń ma przede wszyst­kim in­te­lek­tu­al­ny cha­rak­ter i jest szcze­gól­nie sil­na u lu­dzi wy­kształ­co­nych. Po­dob­no naj­sil­niej­sze za­kła­ma­nie ce­chu­je praw­ni­ków, któ­rzy są – jak wia­do­mo – wy­tre­no­wa­ni w znaj­do­wa­niu lo­gicz­nych ar­gu­men­tów pa­su­ją­cych do każ­dej tezy.

Sło­wem, al­ko­ho­lik nie wie­rzy, że jest al­ko­ho­li­kiem. A jed­no­cze­śnie ma co­raz wię­cej do­le­gli­wych uczuć. Po­czu­cie winy i wy­rzu­ty su­mie­nia. Lęk na dźwięk te­le­fo­nu i na wi­dok skrzyn­ki na li­sty. Co­raz częst­sze zmia­ny na­stro­jów. Po­czu­cie od­rzu­ce­nia przez in­nych. Agre­sja i złość. Cho­ro­bli­wa za­zdrość i po­dejrz­li­wość. Skłon­ność do li­to­wa­nia się nad sobą. Po­czu­cie sa­mot­no­ści i izo­la­cji. I naj­bar­dziej do­tkli­we: brak po­czu­cia wła­snej war­to­ści. Aż w koń­cu za­czy­na bu­dzić się z prze­kleń­stwem na ustach; z lę­kiem, ja­kie przy­kro­ści przy­nie­sie mu nad­cho­dzą­cy dzień. Z ma­rze­niem, by od tego dnia uciec: spać, nie wstać, upić się. Za­kła­ma­nie nie po­zwa­la mu do­strzec praw­dzi­we­go źró­dła tych sta­nów. Al­ko­ho­lik jest za­tem prze­świad­czo­ny, że przy­czy­ną jego pro­ble­mów są inni lu­dzie albo oko­licz­no­ści, w ja­kich żyje. Po­sta­na­wia zmie­nić te oko­licz­no­ści. Po­sta­na­wia gim­na­sty­ko­wać się i bie­gać. Roz­wieść się. Wy­je­chać. Zmie­nić pra­cę. Oże­nić się. Wró­cić. Wszyst­ko na nic. Zmia­ny nie po­ma­ga­ją, bo al­ko­ho­lik nie może prze­cież uciec od sie­bie i od swo­jej cho­ro­by, któ­ra po­wo­du­je już tak po­waż­ne pro­ble­my zdro­wot­ne, ro­dzin­ne, za­wo­do­we i praw­ne, że cho­ry daje za wy­gra­ną i idzie do le­ka­rza. Naj­czę­ściej al­ko­ho­lik po­ja­wia się po raz pierw­szy u le­ka­rza na wie­le lat przed­tem, za­nim zdo­ła wy­trzeź­wieć. Bo al­ko­ho­lik idzie do le­ka­rza przede wszyst­kim po to, by się od nie­go do­wie­dzieć, że nie jest al­ko­ho­li­kiem.

***

Al­ko­ho­lik nie oszu­ku­je le­ka­rza. Mówi mu to, w co sam wie­rzy. A le­karz czę­sto nie po­tra­fi prze­bić się przez ra­cjo­na­li­za­cje i całe za­kła­ma­nie al­ko­ho­lo­we. Co wię­cej, le­karz jest wy­uczo­ny ope­ro­wać łań­cu­cha­mi przy­czyn i skut­ków, któ­re obej­mu­ją symp­to­my cho­ro­by, samą cho­ro­bę oraz jej przy­czy­ny. Wie­rzy, że je­śli znaj­dzie przy­czy­ny cho­ro­by, bę­dzie mógł je wy­eli­mi­no­wać i ule­czyć pa­cjen­ta. Czę­sto daje się zwieść ta­kim ob­ja­wom, jak nie­po­kój, bez­sen­ność, pro­ble­my sek­su­al­ne, ha­lu­cy­na­cje, amne­zja i uro­je­nia, i sta­wia błęd­ną dia­gno­zę ner­wi­cy lub de­pre­sji. A je­że­li na­wet po­sta­wi traf­ną dia­gno­zę: al­ko­ho­lizm – nie­mal każ­dy le­karz zada cho­re­mu py­ta­nie, dla­cze­go ten pije.

A al­ko­ho­lik tyl­ko na to cze­ka. Za od­po­wie­dzi na to py­ta­nie mógł­by już daw­no uzy­skać dok­to­rat. Te­raz wspól­nie z le­ka­rzem po­szu­ku­ją przy­czyn. Naj­czę­ściej znaj­du­ją je w prze­ży­ciach psy­chicz­nych pa­cjen­ta. Le­karz za­pi­su­je więc cho­re­mu środ­ki uspo­ka­ja­ją­ce lub na­sen­ne, wie­rząc, że kie­dy pa­cjent przyj­dzie do sie­bie, nie bę­dzie mu­siał pić. Ale ten zno­wu pije. Tyle że bar­dzo czę­sto jest już po­dwój­nie uza­leż­nio­ny: od al­ko­ho­lu i od środ­ków uspo­ka­ja­ją­cych. Uza­leż­nie­nie od prosz­ków jest iden­tycz­ną cho­ro­bą jak al­ko­ho­lizm, dziś le­czy się ją w tych sa­mych ośrod­kach i w taki sam spo­sób.

Nie­za­leż­nie od dia­gno­zy i spo­so­bu le­cze­nia za­zwy­czaj le­karz i al­ko­ho­lik wspól­nie do­cho­dzą do wnio­sku, że pa­cjent pije, po­nie­waż ma róż­ne przy­kre prze­ży­cia.

Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy z wła­sne­go do­świad­cze­nia wie­dzą, że to nie­praw­da. Wie­dzą, że jest aku­rat od­wrot­nie. Że mie­li do­le­gli­we prze­ży­cia, po­nie­waż pili. A dzi­siaj w ogó­le nie tra­cą cza­su na sta­wia­nie py­ta­nia, dla­cze­go al­ko­ho­lik pije. Wie­dzą, że al­ko­ho­lik pije bez po­wo­du. A do­kład­niej, wy­łącz­nie z tego po­wo­du, że jest al­ko­ho­li­kiem.

By prze­stać pić, al­ko­ho­lik musi po­stą­pić do­kład­nie od­wrot­nie niż do­tych­czas. Za­miast bez­na­dziej­nie wal­czyć o wy­ka­za­nie siły woli, musi ska­pi­tu­lo­wać. Uznać fak­ty, któ­rych nie chciał do­strze­gać, a któ­re wska­zu­ją, że jest bez­sil­ny wo­bec al­ko­ho­lu. Uznać sie­bie za al­ko­ho­li­ka, a al­ko­ho­lizm za cho­ro­bę. Po­cząt­kiem wy­zdro­wie­nia jest więc zła­ma­nie struk­tu­ry za­prze­czeń; je­śli to na­stą­pi, resz­ta to­czy się na ogół szyb­ko. Bob S. i Bill D. otrzeź­wie­li nie­mal na­tych­miast, gdy tyl­ko Bill W. otwo­rzył im oczy. Od pięć­dzie­się­ciu lat Ano­ni­mo­wi Al­ko­ho­li­cy są naj­lep­szy­mi spe­cja­li­sta­mi od otwie­ra­nia oczu pi­ją­cym al­ko­ho­li­kom.

W od­róż­nie­niu od le­ka­rza nie­pi­ją­cy al­ko­ho­lik po­tra­fi do­sko­na­le roz­po­znać kłam­stwa, ra­cjo­na­li­za­cje i inne me­cha­ni­zmy obron­ne pi­ją­ce­go al­ko­ho­li­ka; on sam prze­cież sto­so­wał do­kład­nie to samo, a na do­da­tek sam już do­strzegł wła­sne za­kła­ma­nie. Może więc z ła­two­ścią i po­nad wszel­ką wąt­pli­wość udo­wod­nić pi­ją­ce­mu, że ten jest al­ko­ho­li­kiem.

Ale ża­den Ano­ni­mo­wy Al­ko­ho­lik tego nie robi. Nie pyta, co pi­ją­cy czu­je, bo do­brze wie, co tam­ten czu­je. Nie wy­słu­chu­je zbyt dłu­go ra­cjo­na­li­za­cji i teo­ry­jek pi­ją­ce­go. Nie wy­ka­zu­je mu nie­spój­no­ści, bra­ku lo­gi­ki, błę­dów ani fał­szu. Wie, że każ­de po­dej­rze­nie o al­ko­ho­lizm na­tych­miast bu­dzi u al­ko­ho­li­ka re­ak­cję obron­ną i za­my­ka do nie­go dro­gę. Ano­ni­mo­wy Al­ko­ho­lik nie mówi więc pi­ją­ce­mu: „Ty je­steś al­ko­ho­li­kiem”. Mówi mu wy­łącz­nie o so­bie, o tym, że on sam jest al­ko­ho­li­kiem.

Mówi o tym, jak pił i jak wy­trzeź­wiał. W jaki spo­sób oszu­ki­wał sa­me­go sie­bie i jak do­szedł do wnio­sku, że jest al­ko­ho­li­kiem. Jak prze­ra­ża­ła go per­spek­ty­wa obłę­du, wię­zie­nia lub śmier­ci, być może sa­mo­bój­czej. A jed­no­cze­śnie prze­cież nie wy­obra­żał so­bie ży­cia bez al­ko­ho­lu. Nie ma­jąc wy­bo­ru, za­czął na­śla­do­wać tych z AA i ro­bić to, co mu za­le­ca­li. Opo­wia­da, ale bar­dzo krót­ko, co ro­bił i nadal robi, żeby nie pić. Wię­cej cza­su po­świę­ca temu, jak się dziś czu­je. I to nie tyle fi­zycz­nie; do­kład­nie opo­wia­da słu­cha­czo­wi, jak się zmie­ni­ły jego wła­sne od­czu­cia po wy­trzeź­wie­niu. A po­tem do ni­cze­go nie na­kła­nia, nie agi­tu­je. Wręcz prze­ciw­nie: wy­raź­nie mówi o tym, iż nie wie, na ile słu­cha­czo­wi mogą się przy­dać jego do­świad­cze­nia. Bo Ano­ni­mo­wy Al­ko­ho­lik nie wie prze­cież, czy słu­chacz też jest al­ko­ho­li­kiem. O tym może za­de­cy­do­wać tyl­ko on sam. Ale je­śli uznał­by, że AA może mu się przy­dać, za­wsze bę­dzie mile po­wi­ta­ny. Je­śli po przyj­ściu do AA doj­dzie do wnio­sku, że to nie dla nie­go, nikt nie bę­dzie go siłą za­trzy­my­wać.

Ten, kto po raz pierw­szy słu­cha Ano­ni­mo­we­go Al­ko­ho­li­ka, za­zwy­czaj nie wie­rzy wła­snym uszom. Prze­cież on sły­szy opo­wia­da­nie o so­bie sa­mym! Cóż to za pod­stęp? Prze­cież on do­kład­nie tak samo pił. Iden­tycz­nie my­ślał o tym, dla­cze­go pije, sto­so­wał ta­kie same ar­gu­men­ty i tłu­ma­cze­nia. Kto po­dał Ano­ni­mo­we­mu te wszyst­kie fak­ty i szcze­gó­ły? Po chwi­li uświa­da­mia so­bie, że prze­cież w tym, co usły­szał, szcze­gó­ły nie od­gry­wa­ją żad­nej roli, li­czą się tyl­ko od­czu­cia. I wie, że po raz pierw­szy, od­kąd pa­mię­ta, roz­ma­wia z kimś, kto ro­zu­mie to, co on prze­ży­wa, po­nie­waż sam miał iden­tycz­ne prze­ży­cia. Po raz pierw­szy od daw­na nie czu­je sko­ru­py, któ­ra go od­dzie­la­ła od in­nych lu­dzi; ma po­czu­cie iden­ty­fi­ka­cji i wspól­no­ty z dru­gim czło­wie­kiem. Ta­kim sa­mym jak on.

Na­gle ogar­nia go prze­ra­że­nie. Tam­ten przed­sta­wił się jako al­ko­ho­lik. Czyż­by więc jed­nak i on też? Prze­cież wszyst­kie szcze­gó­ły pa­su­ją, na­wet iden­tycz­ne wy­krę­ty. Czy to ozna­cza, że i jego cze­ka śmierć albo ży­cie bez al­ko­ho­lu?

Te­raz ważą się losy. Al­ko­ho­lik może się za­ciąć; może uchwy­cić się ja­kiejś jed­nej, naj­drob­niej­szej na­wet róż­ni­cy mię­dzy usły­sza­ną hi­sto­rią a nim sa­mym. Prze­cież on sam nig­dy jesz­cze nie wy­lą­do­wał w szpi­ta­lu. Nie miał de­li­rium. Albo może raz jesz­cze uwie­rzyć w swo­ją wolę, wspar­tą wie­dzą, i po­my­śleć: może istot­nie je­stem al­ko­ho­li­kiem, ale te­raz, kie­dy już zda­ję so­bie z tego spra­wę i wiem, że nie mogę dłu­żej pić, będę miał na tyle sil­ną mo­ty­wa­cję, by nie pić. Ta­kie­mu al­ko­ho­li­ko­wi AA nie może po­móc. AA może po­móc tyl­ko tym al­ko­ho­li­kom, któ­rzy chcą prze­stać pić, ale sami nie mogą, bo taka jest na­tu­ra tej prze­bie­głej cho­ro­by. Do­świad­cze­nia 50 lat do­wo­dzą, że po to, by na­praw­dę chcieć prze­stać pić, trze­ba zna­leźć się na dnie.