Amerykańska broń pancerna II wojny światowej - ebook

Podziękowania

Au­to­ro­wi nie uda­ło­by się ukoń­czyć pra­cy nad ni­niej­szą książ­ką bez po­mo­cy wie­lu osób i róż­nych or­ga­ni­za­cji. Nie­ży­ją­cy już Ri­chard Hun­ni­cutt umoż­li­wił wy­ko­rzy­sta­nie w tej pu­bli­ka­cji wie­lu hi­sto­rycz­nych fo­to­gra­fii oraz udo­stęp­nił swo­je pry­wat­ne ar­chi­wum hi­sto­rycz­ne. Ja­kość opu­bli­ko­wa­nych zdjęć z epo­ki wo­jen­nej bywa róż­na; po nie­któ­rych z nich wi­dać ich wiek.

Do in­nych przy­ja­ciół, któ­rzy umoż­li­wi­li mi sko­rzy­sta­nie z róż­nych ma­te­ria­łów i zdjęć, a czę­sto tak­że po­świę­ci­li czas na przej­rze­nie par­tii tek­stu tej książ­ki, na­le­żą m.in.: Dean i Nan­cy Klef­f­ma­no­wie, Ja­mes D. Brown, Joe De­Mar­co, Chris Hu­ghes, Mi­chel Krauss, Paul i Lo­rén Han­nah, Ken­neth Es­tes, Chun-Lun Hsu, Pier­re-Oli­vier Buan i Chri­sto­phe Val­lier. Spe­cjal­ne po­dzię­ko­wa­nia na­le­żą się Mi­cha­elo­wi Pan­chy­shy­no­wi za dba­łość o to, aby książ­ka ta za­wie­ra­ła wy­łącz­nie rze­tel­ne i spraw­dzo­ne in­for­ma­cje.

Do in­sty­tu­cji, z któ­rych po­mo­cy ko­rzy­stał au­tor, na­le­ży nie­ist­nie­ją­ca już Fun­da­cja Tech­no­lo­gii Po­jaz­dów Woj­sko­wych, kie­ro­wa­na nie­gdyś przez świę­tej pa­mię­ci Phi­li­pa Hat­che­ra. Swo­ją po­moc za­ofe­ro­wał mi tak­że Marc Seh­ring, ku­stosz Mu­zeum Po­jaz­dów Woj­sko­wych w Wir­gi­nii. Da­vid Flet­cher (obec­nie już na eme­ry­tu­rze) z Mu­zeum Czoł­gów w Bo­ving­ton w An­glii prze­ko­pał się przez zbio­ry fo­to­gra­ficz­ne tej pla­ców­ki mu­ze­al­nej, aby wspo­móc au­to­ra w jego pra­cy. Ran­dy Tal­bot, hi­sto­ryk z ośrod­ka TA­COM LCMC, rów­nież za­pew­nił au­to­ro­wi do­stęp do swo­ich bo­ga­tych zbio­rów zdjęć hi­sto­rycz­nych.

Źró­dło fo­to­gra­fii ze zbio­rów Mu­zeum Czoł­gów w Bo­ving­ton ozna­czo­no ha­sło­wo jako Tank Mu­seum, na­to­miast tych z ośrod­ka hi­sto­rycz­ne­go TA­COM LCMC – jako TA­COM Hi­sto­ri­cal Of­fi­ce. Na ko­niec chciał­bym po­dzię­ko­wać za­wsze po­moc­ne­mu per­so­ne­lo­wi daw­ne­go Mu­zeum Bro­ni Pan­cer­nej i Ka­wa­le­rii im. Pat­to­na, prze­kształ­co­ne­go w Mu­zeum im. ge­ne­ra­ła Geo­r­ge’a Pat­to­na, za wie­lo­let­nią po­moc; ma­te­riał fo­to­gra­ficz­ny, po­cho­dzą­cy ze zbio­rów tej pla­ców­ki, ozna­czo­no w tek­ście skró­to­wo jako Pat­ton Mu­seum.Wprowadzenie

Wy­po­sa­że­nie sił zbroj­nych Sta­nów Zjed­no­czo­nych we wszel­kie typy i ro­dza­je uzbro­je­nia, po­trzeb­ne­go do od­nie­sie­nia zwy­cię­stwa w II woj­nie świa­to­wej, do­wio­dło po­tę­gi prze­my­sło­wej ów­cze­snej Ame­ry­ki. Wśród wie­lu ty­pów bro­ni, wy­pro­du­ko­wa­nych przez ame­ry­kań­skich ro­bot­ni­ków, czoł­gi zaj­mo­wa­ły waż­ną po­zy­cję; w la­tach 1939–1945 zbu­do­wa­no ich w USA 88 140, czy­li nie­mal dwu­krot­nie wię­cej od wy­pro­du­ko­wa­nych łącz­nie w tym sa­mym okre­sie w Niem­czech i Wiel­kiej Bry­ta­nii (49 163). W la­tach wspo­mnia­ne­go glo­bal­ne­go kon­flik­tu zbroj­ne­go Zwią­zek So­wiec­ki wy­pro­du­ko­wał 76 827 czoł­gów. W 1943 roku, gdy ame­ry­kań­ska pro­duk­cja wo­jen­na osią­gnę­ła szczy­to­wy po­ziom, hale fa­brycz­ne w USA opu­ści­ło pra­wie 30 000 czoł­gów. Wy­ekwi­po­wa­no w te czoł­gi nie tyl­ko ame­ry­kań­skie woj­ska lą­do­we, ale tak­że for­ma­cje wie­lu ar­mii so­jusz­ni­czych w la­tach II woj­ny świa­to­wej.

Z po­wo­du prze­sta­rza­łej dok­try­ny, zgod­nie z któ­rą czoł­gi nie mia­ły wal­czyć z czoł­ga­mi prze­ciw­ni­ka – rolę tę wy­zna­czo­no wy­spe­cja­li­zo­wa­nym po­jaz­dom, na­zy­wa­nym nisz­czy­cie­la­mi czoł­gów – ame­ry­kań­skim czoł­gi­stom przy­szło się prze­ko­nać na wła­snej skó­rze, że ich nie­miec­cy od­po­wied­ni­cy nie za­mie­rza­li pro­wa­dzić dzia­łań zgod­nie z tak­ty­ką, ob­my­ślo­ną przez przed­wo­jen­ne do­wódz­two US Army. Poza tym po­cząt­ko­wo, do­pó­ki ame­ry­kań­scy kon­struk­to­rzy nie opra­co­wa­li czoł­gu, któ­ry nie­omal do­rów­ny­wał kla­są i wa­lo­ra­mi nie­miec­kim czoł­gom z koń­co­wych lat wo­jen­nych, mu­sie­li ko­rzy­stać z nie naj­lep­sze­go sprzę­tu. Nie­ste­ty, taki typ czoł­gu wpro­wa­dzo­no do dzia­łań zbyt póź­no w cza­sie woj­ny w Eu­ro­pie, i w licz­bie zbyt ma­łej, by wy­wrzeć ja­ki­kol­wiek wpływ na prze­bieg dzia­łań mi­li­tar­nych.

Z ko­lei na wy­spach Oce­anii ame­ry­kań­skie czoł­gi śred­nie Kor­pu­su Pie­cho­ty Mor­skiej i US Army zde­cy­do­wa­nie gó­ro­wa­ły nad sprzę­tem pan­cer­nym prze­ciw­ni­ka. Jed­nak­że ame­ry­kań­scy czoł­gi­ści mu­sie­li tam spro­stać zu­peł­nie in­nym za­gro­że­niom niż te, z któ­ry­mi ze­tknę­li się w Eu­ro­pie. Na wy­spach Pa­cy­fi­ku nie wal­czo­no z sil­nie uzbro­jo­ny­mi i opan­ce­rzo­ny­mi nie­przy­ja­ciel­ski­mi czoł­ga­mi oraz dzia­ła­mi sa­mo­bież­ny­mi, lecz – nie­rzad­ko – z prze­pro­wa­dza­ją­cy­mi sa­mo­bój­cze ata­ki ja­poń­ski­mi żoł­nie­rza­mi pie­cho­ty z ła­dun­ka­mi wy­bu­cho­wy­mi; byli oni go­to­wi po­świę­cić ży­cie, by znisz­czyć ame­ry­kań­ski czołg. Inne za­gro­że­nie sta­no­wi­ły też do­sko­na­le za­ma­sko­wa­ne bun­kry i sta­no­wi­ska dział prze­ciw­pan­cer­nych.

Poza 18 620 wo­za­mi bo­jo­wy­mi, zbu­do­wa­ny­mi na ba­zie kon­struk­cji czoł­go­wych – opan­ce­rzo­ny­mi po­jaz­da­mi wojsk in­ży­nie­ryj­nych, dzia­ła­mi sa­mo­bież­ny­mi, po­jaz­da­mi ewa­ku­acyj­ny­mi i nisz­czy­cie­la­mi czoł­gów – ame­ry­kań­skie wy­twór­nie opra­co­wa­ły też i wpro­wa­dzi­ły do pro­duk­cji ty­sią­ce ko­ło­wych roz­po­znaw­czych sa­mo­cho­dów pan­cer­nych oraz pół­gą­sie­ni­co­wych trans­por­te­rów opan­ce­rzo­nych do pod­wo­że­nia od­dzia­łów pie­cho­ty na pole wal­ki. Po­dob­nie jak czoł­gi ame­ry­kań­skie trans­por­te­ry pół­gą­sie­ni­co­we sta­le mo­dy­fi­ko­wa­no, przy­sto­so­wu­jąc je do róż­nych ról – w tym sa­mo­bież­nych moź­dzie­rzy i hau­bic, nisz­czy­cie­li czoł­gów i sa­mo­bież­nych dział prze­ciw­lot­ni­czych. Po­jaz­dy te oka­za­ły się na tyle uda­ne, że wie­le z nich po­zo­sta­wa­ło w służ­bie za­gra­nicz­nych ar­mii przez całe dzie­się­cio­le­cia po za­koń­cze­niu II woj­ny świa­to­wej.

Uzu­peł­nie­nie ar­se­na­łu czoł­gów i in­nych opan­ce­rzo­nych wo­zów bo­jo­wych sta­no­wi­ło po­nad 18 000 pły­wa­ją­cych cią­gni­ków, wy­pro­du­ko­wa­nych przez ame­ry­kań­ski prze­mysł zbro­je­nio­wy. Nie­któ­re z tych po­jaz­dów nie były uzbro­jo­ne, inne wpro­wa­dza­no do walk po ich wy­po­sa­że­niu w róż­ne typy bro­ni. Am­fi­bie te, zna­ne jako LTV (Lan­ding Ve­hic­le, Trac­ked), pod­ję­ły służ­bę nie tyl­ko w Kor­pu­sie Pie­cho­ty Mor­skiej, w któ­rym czę­sto na­zy­wa­no je Am­trac, ale tak­że w US Army. Dzię­ki nim ame­ry­kań­skie od­dzia­ły mo­gły po­dej­mo­wać wal­kę na od­le­głych wy­spach na bez­kre­snych wo­dach Pa­cy­fi­ku, za­ję­tych przez woj­ska ja­poń­skie­go ce­sar­stwa. Po­dob­ną rolę ode­gra­ły na eu­ro­pej­skim te­atrze woj­ny, gdzie woj­skom ame­ry­kań­skim i alianc­kim przy­szło for­so­wać licz­ne prze­szko­dy wod­ne, czę­sto wy­ko­rzy­sty­wa­ne przez jed­nost­ki nie­miec­kie jako za­po­ry, wzdłuż któ­rych or­ga­ni­zo­wa­no obro­nę.Rozdział 1

Wczesne czołgi średnie

W le­cie 1919 roku De­par­ta­ment Uzbro­je­nia US Army za­czął roz­wa­żać po­mysł uży­cia czoł­gów śred­nich, przy­sto­so­wa­nych do wy­ko­rzy­sty­wa­nia i po­więk­sza­nia wy­ło­mów, po­czy­nio­nych w nie­przy­ja­ciel­skich li­niach przez wła­sne czoł­gi cięż­kie. Była to kon­cep­cja wpro­wa­dzo­na przez ar­mię bry­tyj­ską, któ­ra pod ko­niec I woj­ny świa­to­wej z po­wo­dze­niem uży­ła w tym celu 15-to­no­wych, uzbro­jo­nych w ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we czoł­gów śred­nich Mk A Whip­pet.

Aż do póź­nych lat 20. US Army czę­sto ko­pio­wa­ła bry­tyj­skie in­no­wa­cje w dzie­dzi­nie bro­ni pan­cer­nej. Pod­chwy­ce­nie bry­tyj­skiej idei czoł­gu śred­nie­go przez Ame­ry­ka­nów za­owo­co­wa­ło bu­do­wą je­dy­ne­go pro­to­ty­pu 23-to­no­we­go (w to­nach ame­ry­kań­skich, czy­li to­nach krót­kich, rów­nych 907,18 kg) czoł­gu M1921, prze­wie­zio­ne­go na pró­by na po­li­gon w Aber­de­en w sta­nie Ma­ry­land na po­cząt­ku 1922 roku.

Eg­zem­pla­rze pro­to­ty­po­we mają na celu za­pre­zen­to­wa­nie wy­glą­du i kon­struk­cji po­jaz­du, a nie prze­te­sto­wa­nie me­tod pro­duk­cyj­nych, dla­te­go zwy­kle są bu­do­wa­ne ręcz­nie. Ich masa jest wy­ra­żo­na w przy­bli­że­niu; masa bo­jo­wa to cię­żar po­jaz­du z peł­nym ła­dun­kiem pa­li­wa i amu­ni­cji.

M1921 był bar­dzo po­dob­ny do bry­tyj­skie­go czoł­gu śred­nie­go D, znaj­du­ją­ce­go się wte­dy w fa­zie opra­co­wy­wa­nia i uzbro­jo­ne­go w za­in­sta­lo­wa­ną w wie­ży bry­tyj­ską ar­ma­tę 6-fun­to­wą (57 mm) i dwa ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we 7,62 mm (0,3 cala).

Po M1921 po­wstał dru­gi, nie­mal taki sam pro­to­typ czoł­gu śred­nie­go M1922, ce­chu­ją­cy się ukła­dem za­wie­sze­nia bry­tyj­skiej kon­struk­cji. Za­rów­no M1921, jak i M1922 zbu­do­wa­no w pań­stwo­wej wy­twór­ni zbro­je­nio­wej na Rock Is­land.

Pro­ble­my z gaź­ni­ko­wy­mi sil­ni­ka­mi pro­to­ty­po­wych czoł­gów M1921 i M1922 spo­wo­do­wa­ły, że nie­co póź­niej, w 1925 roku, De­par­ta­ment Uzbro­je­nia po­le­cił za­sto­so­wać w tych po­jaz­dach spe­cjal­nie za­pro­jek­to­wa­ny ben­zy­no­wy sil­nik typu Pac­kard. Po wpro­wa­dze­niu tej i in­nych po­mniej­szych zmian kon­struk­cji nada­no nowe ozna­cze­nie – czołg śred­ni T1; sym­bol „T” ozna­czał po­jazd te­sto­wy.

W stycz­niu 1928 roku Ko­mi­sja ds. Uzbro­je­nia US Army, w któ­rej zna­leź­li się przed­sta­wi­cie­le wojsk lą­do­wych, za­in­te­re­so­wa­ni wy­ko­rzy­sta­niem tego po­jaz­du, oraz sek­cji tech­nicz­nej Biu­ra Sze­fa Uzbro­je­nia, za­re­ko­men­do­wa­ła stan­da­ry­za­cję czoł­gu śred­nie­go T1 z 4-oso­bo­wą za­ło­gą, na­da­jąc mu ozna­cze­nie czołg śred­ni M1. W tym cza­sie li­te­ra „M” ozna­cza­ła stan­dar­do­wy, za­apro­bo­wa­ny do pro­duk­cji mo­del bro­ni lub po­jaz­du. Za­le­ce­nie to po­cząt­ko­wo przy­ję­to, lecz anu­lo­wa­no je już kil­ka mie­się­cy póź­niej.

Po re­zy­gna­cji z pro­jek­tu czoł­gu M1 US Army zgło­si­ła za­po­trze­bo­wa­nie na ko­lej­ny czołg śred­ni, któ­re­go masa nie prze­kra­cza­ła­by 15 t, czy­li li­mi­tu no­śno­ści mo­stów pon­to­no­wych oraz więk­szo­ści ów­cze­snych ame­ry­kań­skich mo­stów dro­go­wych. W od­po­wie­dzi na to De­par­ta­ment Uzbro­je­nia zle­cił w 1929 roku fir­mie Ja­me­sa Cun­nin­gha­ma bu­do­wę 4-oso­bo­we­go pro­to­ty­po­we­go mo­de­lu czoł­gu śred­nie­go T2. Była to po­więk­szo­na wer­sja 7,5-to­no­we­go czoł­gu lek­kie­go T1, przed­sta­wio­ne­go US Army przez tę fir­mę w 1927 roku.

T2 wy­róż­niał się eks­pe­ry­men­tal­nym dzia­łem 47 mm w wie­ży i współ­o­sio­wym ka­ra­bi­nem ma­szy­no­wym 12,7 mm (0,5 cala). W przo­dzie ka­dłu­ba znaj­do­wa­ła się rów­nież ar­ma­ta 37 mm o ogra­ni­czo­nej ru­cho­mo­ści lufy w płasz­czyź­nie po­zio­mej. A po­nie­waż owa ka­dłu­bo­wa ar­ma­ta utrud­nia­ła wy­ko­rzy­sta­nie uzbro­je­nia głów­ne­go w wie­ży, zde­mon­to­wa­no ją w 1931 roku, i za­stą­pio­no po­je­dyn­czym ka­ra­bi­nem ma­szy­no­wym 12,7 mm. T2 wy­glą­dał bar­dzo po­dob­nie do opra­co­wy­wa­ne­go wte­dy bry­tyj­skie­go czoł­gu śred­nie­go Vic­kers.

Pró­by czoł­gu T2 pro­wa­dzo­ne w la­tach 1930–1932 dały po­zy­tyw­ne re­zul­ta­ty, a po­jazd ten ce­cho­wał się nie­złą pręd­ko­ścią (do 40 km/h) i zwrot­no­ścią, za­pew­nia­ny­mi przez sil­nik gaź­ni­ko­wy Li­ber­ty, roz­miesz­czo­ny w przed­niej czę­ści ka­dłu­ba. Dzia­ło 47 mm w wie­ży od­zna­cza­ło się bar­dzo znacz­ną, jak na owe cza­sy, siłą ognia. Wo­bec okro­je­nia fun­du­szy US Army wraz z na­sta­niem Wiel­kie­go Kry­zy­su (w 1929 roku) czoł­gu tego ni­g­dy nie skie­ro­wa­no do se­ryj­nej pro­duk­cji; za­cho­wa­no jed­nak prze­te­sto­wa­ne kom­po­nen­ty i ak­ce­so­ria do ewen­tu­al­ne­go wy­ko­rzy­sta­nia w przy­szłych kon­struk­cjach czoł­go­wych.

Na zdjęciu brytyjski czołg średni Mark A Whippet z czasów I wojny światowej. Pojazdy tego typu miały wykonywać zadania typowe dla ówczesnej kawalerii – wykorzystywać i powiększać wyłomy w liniach nieprzyjaciela. W US Army podchwycono tę ideę już po „wojnie, która miała położyć kres wszystkim wojnom”. (Tank Museum)

Czołg średni T1 był następcą czołgów średnich M1921 i M1922. Z wyglądu nie różnił się zbytnio od M1921. Pancerz tego czołgu wykonano ze stali miękkiej, znacznie tańszej od typowego opancerzenia. T1 osiągał prędkość maksymalną 22,5 km/h. (Patton Museum)

Wymogi Departamentu Uzbrojenia US Army

W kon­tek­ście na­by­wa­ne­go przez woj­sko typu po­jaz­du „stan­da­ry­za­cja” ozna­cza mo­del z do­stęp­ny­mi czę­ścia­mi za­mien­ny­mi i od­po­wied­nio wy­po­sa­żo­ny­mi warsz­ta­ta­mi. Ter­min „stan­da­ry­za­cja za­mien­na” ozna­cza, iż dany po­jazd speł­nia wszel­kie wy­mo­gi stan­dar­do­we, choć może się róż­nić pew­ny­mi szcze­gó­ła­mi. Okre­śle­nie „ogra­ni­czo­ny stan­dard” jest sto­so­wa­ne w od­nie­sie­niu do po­jaz­dów prze­zna­czo­nych do wy­ko­rzy­sta­nia na czę­ści za­mien­ne i/lub zło­mo­wa­nia. Te ostat­nie ode­gra­ły waż­ną rolę pod­czas II woj­ny świa­to­wej, gdy star­sze par­tie sprzę­tu, za­stę­po­wa­ne przez now­sze mo­de­le, po­zo­sta­wa­ły w służ­bie, z my­ślą o wy­ko­rzy­sta­niu ich spraw­nych czę­ści. Wozy speł­nia­ją­ce ogra­ni­czo­ne stan­dar­dy czę­sto słu­ży­ły do szko­le­nia za­łóg. W od­nie­sie­niu do wo­zów prze­zna­czo­nych wy­łącz­nie do uży­cia przez siły zbroj­ne in­nych kra­jów De­par­ta­ment Uzbro­je­nia sto­so­wał for­mu­łę „po­jaz­dów ogra­ni­czo­ne­go na­by­cia”.

„KONWERSYJNE” CZOŁGI ŚREDNIE

Poza czoł­ga­mi śred­ni­mi za­pre­zen­to­wa­ny­mi przez De­par­ta­ment Uzbro­je­nia US Army in­te­re­so­wa­ła się tak­że róż­ny­mi pro­jek­ta­mi eks­pe­ry­men­tal­nych czoł­gów śred­nich, two­rzo­ny­mi po I woj­nie świa­to­wej przez zdol­ne­go ame­ry­kań­skie­go kon­struk­to­ra i wy­na­laz­cę Wal­te­ra Chri­stie­go. Pró­by z pierw­szym ta­kim po­jaz­dem Chri­stie­go, czoł­giem śred­nim M1919, roz­po­czę­ły się w 1921 roku.

Po M1919 Chri­stie­go po­ja­wi­ła się nie­ba­wem ulep­szo­na, prze­bu­do­wa­na wer­sja tego czoł­gu, zna­na jako czołg śred­ni M1921, a jej te­sto­wa­nie pod­ję­to w 1922 roku. W od­róż­nie­niu od M1919, któ­ry miał wie­żę z uzbro­je­niem, M1921 był czoł­giem bez­wie­żo­wym, a jego uzbro­je­nie głów­ne znaj­do­wa­ło się w przo­dzie ka­dłu­ba. Ani M1991, ani też M1921 nie speł­ni­ły wy­ma­gań sta­wia­nych przez US Army i ni­g­dy nie we­szły do pro­duk­cji.

W koń­cu jed­nak Chri­stie przed­sta­wił pro­jekt po­jaz­du, któ­ry za­sad­ni­czo od­po­wia­dał ocze­ki­wa­niom ame­ry­kań­skich woj­sko­wych, i dnia 12 czerw­ca 1931 roku pod­pi­sał z US Army umo­wę na bu­do­wę sied­miu eg­zem­pla­rzy 11-to­no­we­go czoł­gu, ozna­czo­ne­go jako kon­wer­syj­ny czołg śred­ni T3.

W da­nym kon­tek­ście okre­śle­nie „kon­wer­syj­ny” ozna­cza­ło czołg, któ­ry mógł ko­rzy­stać z na­pę­du gą­sie­ni­co­we­go albo też z du­żych kół jezd­nych z gu­mo­wy­mi ban­da­ża­mi. Za­rów­no M1919, jak i M1921, były ta­ki­mi czoł­ga­mi, na­zy­wa­ny­mi pod­ów­czas po­jaz­da­mi ko­ło­wo-gą­sie­ni­co­wy­mi. Za­po­trze­bo­wa­nie na czołg, zdol­ny do po­ru­sza­nia się tak­że bez gą­sie­nic, świad­czy­ło o znacz­nej zu­ży­wal­no­ści ów­cze­snych gą­sie­nic.

Trzy z sied­miu czoł­gów śred­nich za­mó­wio­nych u Chri­stie­go przy­dzie­lo­no pie­cho­cie US Army w celu prze­pro­wa­dze­nia od­po­wied­nich prób; eg­zem­pla­rze te były uzbro­jo­ne w ar­ma­tę 37 mm w wie­ży i współ­o­sio­wy ka­ra­bin ma­szy­no­wy 7,62 mm. Po­zo­sta­łe czte­ry, któ­re tra­fi­ły do jed­no­stek ame­ry­kań­skiej ka­wa­le­rii, mia­ły w wie­ży wkm ka­li­bru 12,7 mm za­miast dzia­ła 37 mm, i sprzę­żo­ny z nim km 7,62 mm. Na­wet w tym cza­sie wkm 12,7 mm uzna­wa­no w US Army za stan­dar­do­wą, sku­tecz­ną broń prze­ciw­pan­cer­ną.

Kor­pus Czoł­gów US Army, utwo­rzo­ny w 1917 roku, zo­stał roz­wią­za­ny przez ame­ry­kań­ski Kon­gres w 1920 roku na mocy De­fen­ce Act, a od tego cza­su, aż do 1931 roku, peł­na od­po­wie­dzial­ność za roz­wój bro­ni pan­cer­nej spa­dła na pie­cho­tę; do­pie­ro w 1931 roku ka­wa­le­rii ze­zwo­lo­no na opra­co­wa­nie wła­snych „wo­zów bo­jo­wych” (tj. czoł­gów lek­kich). A po­nie­waż w la­tach 20. tyl­ko jed­nost­ki pie­cho­ty ar­mii ame­ry­kań­skiej mia­ły dys­po­no­wać czoł­ga­mi – co świad­czy­ło o ostrej ry­wa­li­za­cji mię­dzy po­szcze­gól­ny­mi ro­dza­ja­mi wojsk – to czoł­gi śred­nie Chri­stie­go prze­zna­czo­ne dla for­ma­cji ka­wa­le­ryj­skich osta­tecz­nie otrzy­ma­ły na­zwę wo­zów bo­jo­wych T1.

Za­pro­jek­to­wa­ne przez Chri­stie­go czoł­gi śred­nie były na­pę­dza­ne do­star­czo­ny­mi przez rząd, gaź­ni­ko­wy­mi, chło­dzo­ny­mi cie­czą sil­ni­ka­mi Li­ber­ty, i, jak na swo­je cza­sy, od­zna­cza­ły się fe­no­me­nal­ną mo­bil­no­ścią; ich pręd­kość na ko­łach z gu­mo­wy­mi ban­da­ża­mi do­cho­dzi­ła do 70 km/h, a na gą­sie­ni­cach – do 40 km/h. Dla po­rów­na­nia, pręd­kość mak­sy­mal­na lek­kich i cięż­kich czoł­gów z cza­sów I woj­ny świa­to­wej, znaj­du­ją­cych się wów­czas w uzbro­je­niu ar­mii ame­ry­kań­skiej, le­d­wie prze­kra­cza­ła 15 km/h. Osią­gnię­cie tak znacz­nej szyb­ko­ści przez czoł­gi Chri­stie­go umoż­li­wi­ło opra­co­wa­ne przez tego kon­struk­to­ra no­wa­tor­skie za­wie­sze­nie, ze spi­ral­ny­mi sprę­ży­na­mi śru­bo­wy­mi po­łą­czo­ny­mi z du­ży­mi ko­ła­mi jezd­ny­mi.

Ale czoł­gi śred­nie Chri­stie­go nie wszyst­kich wpra­wi­ły w za­chwyt. Ge­ne­rał ma­jor Sa­mu­el Hof, przy­szły szef uzbro­je­nia US Army, nie tyl­ko po­wąt­pie­wał w prak­tycz­ne za­le­ty mo­de­li ko­ło­wo-gą­sie­ni­co­wych, ale tak­że w nie­za­wod­ność ta­kie­go roz­wią­za­nia, twier­dząc, że nie zo­sta­ło ono do­sta­tecz­nie do­wie­dzio­ne. W lip­cu 1931 roku oświad­czył po­nad­to, że „zbyt duży na­cisk jest kła­dzio­ny na pręd­kość , kosz­tem ich so­lid­no­ści i wa­lo­rów bo­jo­wych”.

W US Army mia­no i inne za­strze­że­nia do czoł­gów za­pro­jek­to­wa­nych przez Chri­stie­go, nie­za­leż­nie od ich szyb­ko­ści na gą­sie­ni­cach czy bez nich. Uwa­ża­no, że ich 2-oso­bo­wa za­ło­ga, ogra­ni­czo­na siła ognia i sła­be opan­ce­rze­nie są bar­dziej od­po­wied­nie dla czoł­gów lek­kich ani­że­li śred­nich. W związ­ku z tym zwró­co­no się do Chri­stie­go z proś­bą o opra­co­wa­nie ulep­szo­nej wer­sji czoł­gu śred­nie­go, le­piej od­po­wia­da­ją­cej sta­wia­nym wy­ma­ga­niom. Jed­nak obie stro­ny nie do­szły do po­ro­zu­mie­nia w tej kwe­stii i ze­rwa­ły współ­pra­cę.

Czołg średni T2. Lufa działa 37 mm po prawej stronie z przodu kadłuba świadczy o tym, że to oryginalna wersja tego czołgu, gdyż z czasem armatę tę zastąpiono karabinem maszynowym 7,62 mm. (Ordnance Museum)

Na tym zdjęciu, zrobionym na poligonie testowym w Aberdeen w stanie Maryland w czerwcu 1922 roku, widać zaprojektowany przez Waltera Christiego czołg średni M1921, z gąsienicami. Widoczna także tarcza działa 6-funtowego (57 mm) i współosiowego karabinu maszynowego 7,62 mm. (Ordnance Museum)

W ekspozycji Muzeum Uzbrojenia dawnej US Army w Aberdeen znajduje się dobrze zachowany egzemplarz gąsienicowo-kołowego czołgu średniego T3, ze zdjętymi i zamocowanymi na błotnikach w górnej części kadłuba gąsienicami. T3 był uzbrojony w działo M1916 kal. 37 mm i sprzężony km 7,62 mm. Nowatorskie rozwiązanie, zastosowane w tym czołgu, to pochyły pancerz czołowy. (Michael Green)