Analiza dynamiczna wpływu usieciowienia na wartość przedsiębiorstwa - ebook

WPROWADZENIE

Wartość przedsiębiorstwa jest podstawowym kryterium oceny jego efektywności. Ze względu na istotność funkcjonowania przedsiębiorstw oraz stabilność migracji ich wartości ważne jest rozpoznanie czynników determinujących jego wartość, których nie można wytłumaczyć w kategoriach klasycznych miar efektywności przedsiębiorstwa. Zwraca to uwagę na potrzebę identyfikacji przyczyn zmienności w wartości przedsiębiorstwa, leżących poza klasycznymi modelami efektywności. Taką kategorią może być usieciowienie występujące pomiędzy podmiotami gospodarczymi, wyrażone za pomocą wspólnej dyrekcji (interlocking directorates), która pojawia się pomiędzy przedsiębiorstwami, a odnosi do osoby zasiadającej w radzie dyrektorów tych firm. Jest to sytuacja, w której dochodzi do powstania sieciowego powiązania międzyorganizacyjnego. Powyższe określa lukę teoretyczno-empiryczną w obszarze zagadnień teorii zarządzania wartością przedsiębiorstwa, w aspekcie nieklasycznych czynników kreowania jego wartości. Analiza dynamiczna usieciowienia organizacji i wartości przedsiębiorstwa, w szczególności powiązań dyrekcji, które są silnym wskaźnikiem więzi pomiędzy przedsiębiorstwami, stanowi egzemplifikację próby wypełnienia powyżej sformułowanej luki badawczej.

W bogatym dorobku literatury przedmiotu pojęcie interlockingu jest relatywnie rzadko definiowane. Bazerman i Schoorman (1983, s. 206, 214) powiązania przedsiębiorstw wspólną dyrekcją postrzegają przede wszystkim jako „strategię organizacji w zakresie redukcji niepewności w otoczeniu, zwiększenia organizacyjnej efektywności oraz społecznej produktywności”.

W pracy Windolfa (2008, s. 43) podkreślana jest rola ekonomicznych korzyści: „Interlocking kreuje interorganizacyjną sieć, w której ekonomiczne interesy dużych przedsiębiorstw są skomunikowane”.

Aspekt roli społecznych relacji pomiędzy członkami rad akcentowany jest w pracy Simoniego i Caiazzy (2012, s. 319): „Interlocking stanowi sieć społeczną tworzoną przez interpersonalne więzi pomiędzy osobami zasiadającymi w wielu radach przedsiębiorstw, współdziałającymi na podstawie regularnych zasad, zdolnych do generowania interorganizacyjnych relacji”.

Definicję ukierunkowaną na korzyści podają Ward, Feldman (2008, s. 239): „Interlocking stanowi mechanizm używany przez organizacje do kontroli oraz kooptacji innych firm od których są zależne, w celu uzyskania zasobów oraz informacji z otoczenia zewnętrznego a także redukcji niepewności”.

Na podstawie przytoczonych definicji oraz analizy literatury przedmiotu można stwierdzić, że: interlocking directorates to strategia usieciowienia organizacji z wykorzystaniem społecznych relacji między co najmniej dwoma przedsiębiorstwami, stosowane jako instrument redukcji niepewności w otoczeniu zewnętrznym organizacji, poprzez absorbowanie i zabezpieczanie rzadkich, krytycznych i kluczowych zasobów kontrolowanych przez zewnętrzne podmioty, koordynacji działań oraz dostępu do kanału przepływu informacji w sieci powiązanych firm. Zdolność przedsiębiorstwa do redukcji niepewności jest kluczowa w kreowaniu wartości przedsiębiorstwa.

Przez radę dyrektorów (board of directors) przyjęto w pracy zespoły kierownicze, składające się łącznie z członków rad nadzorczych oraz członków zarządu (por. Lis, Sterniczuk, 2005, s. 29) z uwagi na występujący przepływ informacji pomiędzy przedsiębiorstwami. Przesłankę teoretyczną stanowi założenie, że skład rady dyrektorów odzwierciedla zapotrzebowanie przedsiębiorstwa na zasoby kontrolowane przez podmioty w jego zewnętrznym otoczeniu. Rada dyrektorów w polskim dwupoziomowym modelu nadzoru korporacyjnego nie występuje. Jednakże stosowane podejście wynika z charakteru informacyjnego rozpatrywanej sieci (sieć komunikacyjna), gdzie występujące relacje umożliwiają międzyorganizacyjny przepływ i wymianę informacji oraz możliwość zabezpieczenia zewnętrznych zasobów. Podobne podejście w badaniu interlockingu w polskich spółkach zastosowali Zdziarski (2012a; 2012b), definiując w ten sposób „zespoły kierownicze”, Światowiec-Szczepańska i Zdziarski (2016) oraz Zdziarski i Czerniawska (2016); dla polskiego sektora farmaceutycznego Szalacha-Jarmużek (2012) oraz dla niemieckiego dwupoziomowego modelu nadzoru Milanković, Alfarano i Luz (2010). W anglosaskim, jednopoziomowym modelu nadzoru korporacyjnego powyższe podejście przyjęli: Mizruchi (1996); Stokman, Van der Knoop i Waseur (1988); O’Hagan i Green (2002) oraz Monem (2013), gdzie zarówno dyrektorzy wewnętrzni (inside directors), określani jako wykonawczy (executive), jak i zewnętrzni (outside directors) mają zdolność do zawierania relacji z innymi spółkami. W modelu tym zarząd pełni jednocześnie funkcje kierownicze i nadzorcze.

Powiązania przedsiębiorstw z wykorzystaniem krzyżowania rad dyrektorów jest narzędziem międzyorganizacyjnej koordynacji i kontroli. Stanowi intencjonalne działanie w celu osiągnięcia zakładanych korzyści, choć należy wskazać badanie na próbie polskich spółek giełdowych, przeprowadzone przez Światowiec-Szczepańską, Zdziarskiego i Małysa (2018), wskazujące na brak cech strategii formowanych powiązań interlockingu. Powiązania formowane przez rady dyrektorów, które szeroko występują w rozwiniętych gospodarkach, można przedstawić za pomocą grafu w postaci sieci relacji. Jest to sieć o potencjalnie istotnym znaczeniu z punktu widzenia zarządzania przedsiębiorstwem i jego wartością. Stanowi również znaczącą część struktury nadzoru korporacyjnego.

Podjęcie tematu jest uzasadnione potencjalnym znaczeniem powiązań za pośrednictwem wspólnej dyrekcji w kontekście koncepcji wartości przedsiębiorstwa. Wartość przedsiębiorstwa jest ogólnie przyjętym paradygmatem w dyscyplinie nauk o zarzadzaniu oraz finansów zarówno w obszarze teoretycznym, jak i praktycznym. W dotychczasowej literaturze podejście sieciowe w aspekcie zarządzania wartością przedsiębiorstwa nie jest szeroko rozwinięte. Proces tworzenia i apropriacji wartości z perspektywy usieciowienia przedsiębiorstwa poruszają prace: Czakona (2012; 2014); Dyducha i Bratnickiego (2015); Zakrzewskiej-Bielawskiej (2016). Dorobek badawczy w zakresie przyczyn formowania powiązań przedsiębiorstw za pośrednictwem rad dyrektorów jest bogaty, aczkolwiek konsekwencje dla przedsiębiorstwa z tytułu jego usieciowienia pozostają wciąż otwartym problemem badawczym. Kluczowe znaczenie dla podjęcia problemu badawczego ma obserwacja, że określone systemy są lepiej zorganizowane oraz połączone w zdefiniowanej strukturze sieci.

Do tak sformułowanego obszaru badawczego badania empiryczne zaprezentowane w literaturze przedmiotu dostarczają zróżnicowanych wniosków w zakresie rodzaju oraz kierunku relacji pomiędzy pozycją usieciowienia przedsiębiorstwa a jego wynikami. W odniesieniu do polskiego rynku kapitałowego brakuje wyczerpującej dyskusji, a w literaturze nie odnajdziemy modelu teoretycznego, który mógłby rzucić światło na te relacje. Z teoretycznego punktu widzenia możliwe są efekty zarówno negatywne, jak i pozytywne. Możliwe, że oba przeciwstawne efekty częściowo wzajemnie się kompensują. Istnieje stąd potrzeba zbudowania modelu wyjaśniającego całkowity efekt netto oraz jego testowanie na gruncie empirycznym. Ponadto perspektywa korzyści i kosztów związanych z uczestnictwem przedsiębiorstwa w sieci powiązań za pośrednictwem krzyżowania rad dyrektorów jest analizowana niezależnie. Brakuje kompleksowego teoretycznego i empirycznego modelu, który może je wyjaśnić. W przyjętym podejściu badawczym przeniesiono analizę wartości przedsiębiorstwa z poziomu pojedynczego podmiotu gospodarczego na poziom sieci. Należy podkreślić, że obecna teoria wartości przedsiębiorstwa, gdzie wartość postrzegana jest z perspektywy pojedynczego przedsiębiorstwa, została rozwinięta w separacji od zagadnienia analizy sieci społecznych oraz ich dynamiki. Perspektywa sieciowa podważa nie w pełni adekwatną do opisu aktualnego funkcjonowania przedsiębiorstw atomistyczną wizję przedsiębiorstwa (Czakon, 2012). Obszar działania organizacji w zakresie strategii, struktur, czy uzyskiwanych wyników, w pewnym stopniu jest kształtowany również przez relacje z innymi podmiotami. Prowadzi to do przyjęcia przez przedsiębiorstwo strategii relacyjnej, która w pracy Zakrzewskiej-Bielawskiej (2014, s. 21) jest definiowana jako „całościowa koncepcja działania uwzględniająca wybory strategiczne związane z tworzeniem, rozwijaniem, jak i wycofywaniem się z relacji międzyorganizacyjnych z różnymi partnerami, dokonywane w warunkach niepewności w celu tworzenia wartości i jej apropriacji, utrzymywania potencjału rozwojowego organizacji i otrzymywania renty relacyjnej”.

Problematyka przyjętego obszaru badawczego jest nowa, rzucająca nowe spojrzenie na problem wartości przedsiębiorstwa, i wychodzi z założenia, że rozważane podmioty gospodarcze nie stanowią wyizolowanych jednostek. Rodzaj i intensywność interakcji tych podmiotów, wyrażona przez ich usieciowienie, powinna determinować wartość przedsiębiorstwa.

Przedmiotem pracy jest problematyka z obszaru sieci społecznych i zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Badanie sieci ma charakter interdyscyplinarny (Światowiec-Szczepańska, Zdziarski, 2017). Na wzrost istoty podejścia sieciowego w dyscyplinie nauk o zarządzaniu uwagę zwrócili Czakon (2012; 2015; 2017a), Klimas (2013), Niemczyk (2013), Niemczyk, Stańczyk-Hugiet, Jasiński (2012), Światowiec-Szczepańska (2016) i Zakrzewska-Bielawska (2014), wskazując na wyłonienie paradygmatu sieciowego (Czakon, 2011; 2012; Niemczyk, 2011; Piwoni-Krzeszowska, 2015; Zdziarski, 2016), czy w szerszym znaczeniu paradygmatu relacyjnego (Stańczyk-Hugiet, 2012). Należy wskazać na obecność odrębnej dyscypliny nauki o sieciach (network science) (Lewis, 2009; Dorogovtsev, 2010; Newman, 2010; Barabási, 2016).

Przedmiot badania stanowi sieć przedsiębiorstw notowanych na rynku głównym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie oraz na rynku NewConnect. Pomiar struktury usieciowienia przedsiębiorstw przeprowadzono na podstawie relacji członków rady dyrektorów.

Głównym celem naukowym pracy jest konstrukcja zintegrowanego modelu teoretycznego i dynamicznego wyjaśniającego wpływ usieciowienia na wartość przedsiębiorstwa. Realizacji celu głównego towarzyszą sformułowane cele cząstkowe w podziale na cele o charakterze teoretycznym, metodycznym i studialnym.

Cele cząstkowe o charakterze teoretycznym:

1. Systematyzacja aktualnego dorobku teoretycznego w przedmiocie usieciowienia przedsiębiorstw poprzez krzyżowanie rad dyrektorów pod względem właściwości i struktury sieci, przesłanek uczestnictwa w sieci oraz konsekwencji w postaci możliwości uzyskiwanych korzyści oraz ponoszonych kosztów.

2. Przegląd literatury w zakresie wpływu interlockingu na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa, w tym również na wartość przedsiębiorstwa.

Cele cząstkowe o charakterze metodycznym:

1. Opracowanie modelu statycznego wpływu interlockingu na wartość przedsiębiorstwa.

2. Konstrukcja modelu dynamicznego wpływu usieciowienia na wartość przedsiębiorstwa.

Cele cząstkowe o charakterze studialnym:

1. Kwantyfikacja i analiza wpływu powiązania struktury usieciowienia spółek kapitałowych z kategorią wartości przedsiębiorstwa i zdolności do jej kreacji poprzez testowanie modelu statycznego oraz symulację modelu dynamicznego.

2. Optymalizacja parametrów modelu dynamicznego, będącego w obszarze decyzyjnym przedsiębiorstwa, oraz poszukiwanie dynamicznej równowagi systemu.

Realizacja tak postawionych celów umożliwi utworzenie wskazówek w projektowaniu struktur powiązań przedsiębiorstw z innymi przedsiębiorstwami.

Realizacja tych celów pracy wymaga przeprowadzenia rozważań teoretycznych oraz badań empirycznych i symulacyjnych w kontekście tezy badawczej, wskazującej, że struktura powiązań przedsiębiorstw wspólną dyrekcją determinuje wartość przedsiębiorstwa, jako nieklasyczna forma jej kształtowania. Istnieje możliwość zwiększania wyników ekonomicznych, a w tym wartości przedsiębiorstwa, poprzez wykorzystanie zajmowanej pozycji w sieci interlockingu. Proces ten odbywa się pośrednio, przyjmując założenie, że powiązania przedsiębiorstw umożliwiają redukcję niepewności poprzez pozyskiwanie zewnętrznych zasobów oraz informacji. Na gruncie teorii zależności zasobowej przedsiębiorstw (resource dependence theory) tłumaczona jest istotność kształtowania powiązań przedsiębiorstw za pośrednictwem rady dyrektorów. Usieciowienie spółek kapitałowych, wyrażone intensywnością oraz specyfiką struktury sieci, warunkuje wartość rozważanego przedsiębiorstwa pochodzącego ze zbioru spółek giełdowych. Struktura sieci oraz zajmowana w niej przez organizację pozycja może mieć znaczenie dla uzyskania przewagi konkurencyjnej.

Główne pytanie badawcze, które wyłania się z postawionej tezy, jest następujące: czy ogólnie usieciowienie firm za pośrednictwem rady dyrektorów przekłada się na wyższe wyniki ekonomiczne w zakresie kreacji wartości przedsiębiorstwa na polskim rynku kapitałowym? Innymi słowy, czy korzyści pojawiające się w intensywnie usieciowionych przedsiębiorstwach przewyższają koszt ich utrzymania, wpływając na wartość przedsiębiorstwa?

W ramach badania próba potwierdzenia stawianych hipotez będzie realizowana z wykorzystaniem metod wielowymiarowej analizy statystycznej oraz poprzez symulację modelu dynamicznego z wykorzystaniem metody dynamiki systemowej. Hipotezy podlegające testowaniu:

H₁: Uczestnictwo przedsiębiorstwa w sieci interlocking directorates (ogółem) pozytywnie wpływa na jego wartość.

H1A: Uczestnictwo przedsiębiorstwa w sieci interlocking directorates w ramach największego komponentu sieci pozytywnie wpływa na jego wartość.

H₂: Wpływ liczby powiązań w sieci interlockingu na wartość przedsiębiorstwa jest nieliniowy, odwrotnie u-kształtny.

H₃: Zajecie uprzywilejowanej pozycji w sieci powiązań rad dyrektorów pod kątem napływu nieredundantnych informacji pozytywnie wpływa na wartość przedsiębiorstwa.

H₄: Dynamiczny profil przebiegu liczby powiązań w sieci interlockingu ma charakter s-kształtnego wzrostu.

H4A: Osiągnięcie dynamicznej równowagi systemu po s-kształtnym profilu liczby powiązań względem czasu zależy od parametrów decyzyjnych.

H₅: Maksymalna liczba powiązań przedsiębiorstwa przypadająca na jednego dyrektora nie przekracza wartości 1 (intensywność interlockingu≤1).

H₆: W ujęciu dynamiki systemowej występują pozytywne sprzężenia zwrotne w obszarach usieciowienia przedsiębiorstwa i kształtowania jego wartości rynkowej.

H₇: Reguła wielkości krańcowych stosowana w formowaniu powiązań przedsiębiorstw prowadzi do maksymalizacji wyniku ekonomicznego z usieciowienia.

Hipotezy H1A, H4A uszczegóławiają hipotezy: H₁, H₄, zaś hipotezy H₄, H4A, H₅, H₆ i H₇ dotyczą dynamiki sprzężeń zwrotnych w obszarach usieciowienia i wartości przedsiębiorstwa.

Osiągnięcie celów pracy oraz testowanie sformułowanych hipotez wiąże się z prowadzeniem badań z wykorzystaniem oryginalnych rozwiązań teoretyczno-metodycznych łączących różne obszary wiedzy.

Sieć powiązań przedsiębiorstw za pośrednictwem krzyżowania rad dyrektorów stanowi sieć wielkiej skali (large-scale networks), które Thadakamalla, Kumara i Albert (2007) określają jako sieci złożone (complex networks). Sieci złożone według Dorogovtsev i Goltsev (2008, s. 1276) są sieciami z bardziej złożoną architekturą połączeń między wierzchołkami niż w klasycznych grafach losowych (random graphs), dla których rozkład stopnia relacji jest rozkładem Poissona. Uczestnictwo przedsiębiorstwa w sieci o takiej właściwości powoduje zróżnicowanie pojawiających się efektów, których wpływ na wynik ekonomiczny przedsiębiorstwa, wyrażony jako jego wartość rynkowa, jest wysoce złożony poprzez nieliniowe interakcje pomiędzy dużą liczbą poszczególnych komponentów całego systemu. Brak możliwości wyjaśnienia całościowego funkcjonowania systemu poprzez zdeterminowanie właściwości, struktury oraz zrozumienie działania osobnych elementów składowych systemu konstytuuje system złożony (complex system). Wymaga to zastosowania odpowiedniego podejścia badawczego. W pracy wykorzystano trzy metody badawcze: analizę sieci, narzędzia wielowymiarowej analizy statystycznej, dynamikę systemową. Analiza sieci wymaga różnych perspektyw, takich jak: pozycja sieciowa organizacji, konfiguracja sieci oraz jej stabilność. Dynamika systemowa jest odpowiednia w przypadkach wiążących się z wieloma interaktywnymi procesami, opóźnieniami czasowymi oraz efektami nieliniowymi.

Praca składa się z czterech rozdziałów oraz podsumowania. W pierwszym rozdziale poruszono elementy istoty, motywy i strukturę usieciowienia przedsiębiorstw z wykorzystaniem zjawiska krzyżowania rad dyrektorów. Na podstawie dorobku literaturowego przedstawiono przyczyny formowania sieci interlockingu, jak również możliwe efekty dla przedsiębiorstwa w postaci możliwych korzyści oraz niekorzyści zaliczanych w pracy do kategorii kosztów usieciowienia.

W kolejnym podrozdziale uwagę skupiono na radzie dyrektorów jako kluczowym organie przedsiębiorstwa w kontekście usieciowienia. Dotyczy to szczególnie funkcji pełnionych przez radę dyrektorów w przedsiębiorstwie oraz jej optymalnej wielkości ze względu na maksymalizację wartości przedsiębiorstwa.

Rozdział pierwszy kończy charakterystyka tworzenia i zmian struktury sieci interlockingu w Polsce oraz w wielu krajach na świecie. Dotyczy to między innymi: struktury sieci małych światów, rozkładu stopnia relacji zgodnie z prawem potęgowym, selektywnego łączenia względem stopnia relacji, silnej struktury społeczności, a także krzyżowania rady dyrektorów w szerszej perspektywie przestrzennej, jaką są powiązania korporacji międzynarodowych. Wskazano także na stabilność struktury sieci interlockingu. Zmiany odbywają się jedynie na poziomie pojedynczych organizacji, ze względu na rekonstrukcję przypadkowo zerwanych powiązań, zmiany połączeń oraz zawieranie nowych relacji w sieci.

W rozdziale drugim zaprezentowano przegląd literatury w zakresie wpływu uczestnictwa i poziomu jego intensywności w sieci powiązań rad dyrektorów na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa oraz jego wartość, a także odwrotnej relacji wpływu aktualnie kształtowanej wartości przedsiębiorstwa na poziom usieciowienia spółki. W zdecydowanej większości prezentowane badania w literaturze przedmiotu dotyczą rynków kapitałowych rozwiniętych krajów zagranicznych. Odwołania do polskiego rynku kapitałowego odnoszą się do pozycji literaturowych, będących wynikiem własnych badań wstępnych autora monografii. Zaprezentowano również dorobek literatury przedmiotu w aspekcie reakcji rynku giełdowego na podstawie analizy wyników zdarzeń wpływu usieciowienia na uzyskaną skumulowaną w zadanym oknie zdarzeń ponadprzeciętną stopę zwrotu z akcji. Rozdział kończą rozważania w zakresie roli niepewności w relacji usieciowienie-wartość przedsiębiorstwa oraz korzyści netto z usieciowienia. Na podstawie reguły wielkości krańcowych można wyznaczyć optymalną liczbę relacji zawieranych przez przedsiębiorstwo w sieci interlockingu dla maksymalizacji wyniku ekonomicznego z usieciowienia w postaci różnicy korzyści i kosztów z usieciowienia.

Rozważania teoretyczne zamieszczone w rozdziale pierwszym i drugim stanowią fundament modelu statycznego, który jest przedmiotem rozdziału trzeciego. Przybliżono jedną z głównych metod badawczych, jaką jest analiza sieci społecznych. Następnie sformułowano model statyczny wpływu usieciowienia na wartość rynkową przedsiębiorstwa, mierzoną – na wzór badań empirycznych w literaturze przedmiotu – kapitalizacją giełdową oraz wskaźnikiem Q Tobina. Jednakże w odróżnieniu od dotychczasowych modeli za zmienne zależne przyjęto nie tylko liczbę relacji, ale również pozycję zajmowaną przez przedsiębiorstwo w sieci interlockingu. Dotyczy to znajdowania się podmiotu w największym komponencie sieci oraz dostępu do luki strukturalnej.

W dalszej części rozdziału trzeciego dokonano opisu próby badawczej. Rozdział zamyka analiza wyników badań empirycznych, dotycząca testowania modelu statycznego, oraz wnioski badawcze.

Rozdział czwarty obejmuje problematykę dynamicznej analizy wpływu interlockingu na wartość przedsiębiorstwa. Po przedstawieniu ogólnego zarysu drugiej głównej metody badawczej – dynamiki systemowej – zaprezentowano i opisano konstrukcję modelu dynamicznego. Model ten dotyczy przeciętnego przedsiębiorstwa sfery realnej, notowanego na giełdzie papierów wartościowych. Podstawą modelu są rozważania teoretyczne przedstawione w rozdziałach pierwszym i drugim oraz wyniki badań empirycznych testujących model statyczny – podrozdział 3.4. Z tej przyczyny wpierw przedstawiono model statyczny, następnie przeprowadzono jego testowanie, a w kolejnym rozdziale scharakteryzowano model dynamiczny. Ze względu na specyfikę oraz złożoność modelowanego systemu temu zagadnieniu poświęcono szczególną uwagę. Z tego powodu podrozdział 4.2 podzielono na 10 części, na które składają się uwagi ogólne, charakterystyka 8 obszarów modelu dynamicznego oraz uwagi końcowe, zawierające kalibrację modelu dynamicznego oraz podstawowe testy jego poprawności.

Dalsze części rozdziału czwartego obejmują analizę wyników symulacji systemu, wrażliwości przyjętych parametrów modelu oraz optymalizację parametrów kształtowanych do pewnego stopnia w procesie decyzyjnym przedsiębiorstwa. Rozdział czwarty zamyka sformułowanie wniosków badawczych na podstawie modelu dynamicznego.

W Podsumowaniu przedstawiono wnioski końcowe dotyczące przeprowadzonego badania w zakresie testowania modelu statycznego oraz symulacji modelu dynamicznego. Pracę zamyka charakterystyka wkładu badań do teorii nauk o zarządzaniu oraz wskazania dotyczące kierunków dalszych badań i analiz studialnych.

Całość pracy zamyka 5 załączników, zawierających diagram pętli przyczynowej, dokumentację modelu dynamicznego oraz wykresy przebiegu symulowanego systemu, których nie zamieszczono w podstawowym tekście pracy. Dokumentację modelu dynamicznego, zamieszczoną w załączniku 2, sporządzono w formie odpowiednio zredagowanego tabulogramu w celu zwiększenia przejrzystości jego prezentacji. Dokumentację modelu w postaci raportu wygenerowanego z programu Vensim (Ventana, 2015) opublikowano na specjalnie dedykowanej stronie internetowej sieci.wzip.p.lodz.pl. Na stronie tej udostępniono również kod źródłowy modelu, umożliwiający jego otwarcie i użytkowanie w programie Vensim. Użytkowanie modelu w celach naukowo-badawczych, popularnonaukowych oraz dydaktycznych jest bezpłatne.

Monografia powstała w wyniku realizacji finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki projektu badawczego DEC-2013/11/B/HS4/00466, pt. Analiza dynamiczna wpływu usieciowienia na kreowanie wartości przedsiębiorstwa, pod kierunkiem Autora pracy.

Kończąc powyższy wstęp, autor opracowania pragnie złożyć podziękowania Pani Profesor Justynie Światowiec-Szczepańskiej oraz Panu Profesorowi Jerzemu Michnikowi za okazaną pomoc merytoryczną i uwagi, które przyczyniły się do ostatecznego wyglądu pracy.PRZYPISY

Pojęcie rady dyrektorów bliżej określono w dalszej części wstępu.

Bardziej odpowiednim polskim odpowiednikiem jest teoria zależności od zasobów, jednakże w polskiej literaturze przedmiotu przyjęło się użyte w pracy określenie.

Stopień relacji odpowiada liczbie powiązań w sieci interlockingu. Określa aktywność i zaangażowanie jednostki w zakresie jej bezpośrednich relacji w sieci, które przedsiębiorstwo może do pewnego stopnia kontrolować (Sankowska, Siudak, 2015b).

W zagranicznej literaturze przedmiotu wartość przedsiębiorstwa najczęściej jest aproksymowana wskaźnikiem Q Tobina, będącego relacją rynkowej wartości aktywów do kosztu wymiany aktywów.

W. Czakon (2012, s. 15) definiuje sieć jako zbiór aktorów połączonych zbiorem więzi.

Należy wyróżnić dodatkowo wzajemne powiązania (reciprocal intelocks), gdzie występuje dwustronne połączenie, polegające na tym, że przedstawiciel rady spółki A zapraszany jest do rady spółki B, zaś reprezentant rady spółki B zasiada w radzie spółki A.

Przykładem współpracy może być powiązanie między przedsiębiorstwem sektora realnego a sektorem finansowym w celu pozyskania źródła finansowania działalności operacyjnej.

Badaniem objęto lata 1896–1964. W pracy (Mizruchi, 1982) analiza interlockingu w USA obejmuje swym początkiem rok 1904.

W Stanach Zjednoczonych od 1914 roku na bazie ustawy Claytona (The Clayton Act) powiązania przedsiębiorstw z wykorzystaniem interlockingu są zabronione w stosunku do firm będących bezpośrednimi konkurentami. Jednakże dotyczy to jedynie formowania bezpośrednich relacji, pozostawiając możliwość tworzenia pośrednich powiązań (por. rys. 1.1). Polski kodeks handlowy nie formułuje tak restrykcyjnego ograniczenia, zabraniając konkurencyjnej działalności członkom zarządu w radach lub zarządach spółek konkurencyjnych jedynie bez zgody spółki macierzystej (art. 380). Nie zdefiniowano również ograniczeń prawnych co do liczby przyjmowanych mandatów członka rad nadzorczych.

Zobacz również (Niemczyk, Latocha, 2014, s. 139–140).

Motywy zawiązywania relacji międzyorganizacyjnych wskazuje (Klimas, 2015).

Dalsza dyskusja, wraz z przeglądem literatury, z zakresie relacji pomiędzy przedsiębiorstwami finansowymi a spółkami sfery realnej stanowi rozszerzenie rozważań zamieszczonych w pracy (Siudak, 2016a, s. 91–93, 109).

Wynik badań spójny z tym podejściem uzyskali Jagannathan, Krishnamurthy (2004).

Dla sieci powiązań przedsiębiorstw w Singapurze wykazano odwrotną relację (Ong, Wan, Ong, 2003). Liczba powiązań z instytucjami finansowymi zwiększa się wraz ze wzrastającym poziomem wskaźnika wypłacalności (współczynnik regresji liniowej wyniósł 0,119 dla p=0,045). Wskazana zależność może mieć więc charakter nieliniowy.

Szerzej o rekonstrukcji powiązań będzie mowa w podrozdziale 1.3.

Obserwowany jest brak istotności statystycznej dla współczynnika regresji dla przedsiębiorstw Wielkiej Brytanii.

Trójmodalna sieć stanowi relatywnie rzadki przedmiot badań z wykorzystaniem analizy sieci społecznych.

Sieć właścicielska na polskim rynku kapitałowym jest przedmiotem pracy (Trzaska, 2015), zaś badania empiryczne wpływu powiązań struktury właścicielskiej w Polsce na wyniki ekonomiczne zawiera praca (Światowiec-Szczepańska, Zdziarski, 2016).