Apologetyka Radości. C. S. Lewisa argument z Pragnienia na rzecz istnienia Boga - ebook

PRZED­MOWA

Jak stwier­dził Nie­tz­sche, spo­śród wszyst­kich zwie­rząt czło­wiek jest „naj­nie­bez­piecz­niej precz od swo­ich in­stynk­tów zbłą­ka­nym”. Miał na my­śli sze­reg wy­jąt­ko­wych dla czło­wieka skłon­no­ści, a jedną z nich jest im­puls wiary w ist­nie­nie rze­czy­wi­sto­ści, które trans­cen­dują świat przy­rod­ni­czy. Nie­mal dzie­więć na dzie­sięć osób przyj­muje ja­kieś re­li­gijne prze­ko­na­nia. Choć same te wie­rze­nia bar­dzo się róż­nią, to ich wspól­nym ele­men­tem jest prze­ko­na­nie o ist­nie­niu ja­kiejś me­ta­fi­zycz­nie i ak­sjo­lo­gicz­nie osta­tecz­nej rze­czy­wi­sto­ści, która na­daje sens ludz­kiej eg­zy­sten­cji i okre­śla na­turę oraz tor ludz­kiego Do­brego Ży­cia. Jest to ce­cha na­tury ludz­kiej do­ma­ga­jąca się wy­tłu­ma­cze­nia. Jedno z wy­ja­śnień upa­truje źró­dła tego re­li­gij­nego im­pulsu w pew­nych na­tu­ral­nych ludz­kich skłon­no­ściach i w ten spo­sób stara się pod­wa­żyć za­równo te re­li­gijne prze­ko­na­nia, jak i wszel­kie do­świad­cze­nia, z któ­rych się one wy­wo­dzą. W ten spo­sób Da­niel Den­nett prze­ko­ny­wał, że „mem” re­li­gii jest czymś w ro­dzaju sa­mo­re­pli­ku­ją­cego się umy­sło­wego pa­so­żyta, który za­ata­ko­wał umysł ludzki po­dob­nie jak mo­ty­lica wą­tro­bowa ata­kuje mó­zgi mró­wek. Mrówki za­ka­żone mo­ty­licą ro­bią sza­lone rze­czy, wspi­nają się na sam wierz­cho­łek źdźbeł trawy, przez co są na­tych­mia­stowo zja­dane przez pa­sące się by­dło i owce, które nie­świa­do­mie stają się no­wymi no­si­cie­lami tych pa­so­ży­tów. Lu­dzie za­ka­żeni me­mem re­li­gii cza­sami (a cza­sami nie) wy­ka­zują się za­cho­wa­niami po­dob­nie dzi­wacz­nymi – i nie­kiedy nisz­czy­ciel­skimi dla nich sa­mych – ta­kimi jak: wspi­na­nie się na słupy, by przez dzie­się­cio­le­cia od­da­wać się me­dy­ta­cji, lub wy­bie­ra­nie śmierci na krzyżu za­miast wy­rze­cze­nia się swo­jej wiary. Oczy­wi­ście, je­śli za­czniemy od za­ło­że­nia, że „Ist­nie­jemy jako istoty ma­te­rialne w ma­te­rial­nym świe­cie, w któ­rym wszyst­kie zda­rze­nia są kon­se­kwen­cjami fi­zycz­nych związ­ków mię­dzy ma­te­rial­nymi skład­ni­kami świata”, jak nie­gdyś do­gma­tycz­nie twier­dził Ri­chard Le­won­tin, to zna­czy, je­śli za­ło­żymy praw­dzi­wość na­tu­ra­li­zmu, wtedy musi być uznane za słuszne JA­KIEŚ wy­ja­śnie­nie tego typu, pod­wa­ża­jące wiarę re­li­gijną. Le­won­tin jest oczy­wi­ście zde­ter­mi­no­wany, by nie po­zwo­lić na to, aby „bo­ska stopa” prze­kro­czyła próg świata.

Ale czy na­tu­ra­lizm jest praw­dziwy – to jest pod­sta­wowe py­ta­nie. Inna moż­li­wość jest taka, że tak wielu z nas wie­rzy w ja­kiś ro­dzaj rze­czy­wi­sto­ści, o ja­kiej mó­wią re­li­gie, po­nie­waż daje się ona do­strzec – na­wet je­śli tego nie wi­dzimy bez­po­śred­nio ani cał­ko­wi­cie ja­sno. Jak wy­znał Au­gu­styn, „Stwo­rzy­łeś nas bo­wiem skie­ro­wa­nych ku To­bie. I nie­spo­kojne jest serce na­sze, do­póki w To­bie nie spo­cznie”. Chciał nas prze­ko­nać, że w ludz­kim sercu znaj­duje się tę­sk­nota i tę­sk­nota ta wska­zuje na obiekt, który jako je­dyny może ją za­spo­koić, mia­no­wi­cie na Stwórcę, który umie­ścił wiecz­ność w na­szych ser­cach. Je­śli Ber­trand Rus­sell uznał, że jest „dziw­nym mi­ste­rium” na­tury, iż „wła­snym roz­pę­dem” „wy­dała w końcu z sie­bie dzie­cię pod­dane wciąż swej wła­dzy, ale ob­da­rzone wzro­kiem; zna­jo­mo­ścią do­bra i zła; i zdolne do osą­dze­nia wszyst­kich do­ko­nań swej nie­my­ślą­cej Ma­cie­rzy”, to jesz­cze dziw­niej­sze by­łoby, gdyby dziecko wbrew swoim in­stynk­tom stwier­dziło, że po­trze­buje rze­czy, któ­rymi matka nie jest w sta­nie go ob­da­rzyć.

„Ar­gu­ment z Pra­gnie­nia” C.S. Le­wisa opiera się na ta­kim wła­śnie fak­cie. Le­wis prze­ko­nuje, że naj­lep­sze wy­ja­śnie­nie ludz­kiego do­świad­cze­nia „ra­do­ści” i współ­wy­stę­pu­ją­cego z nim uczu­cia tę­sk­noty za tym, co trans­cen­dentne i wieczne, znaj­dziemy w ju­deo-chrze­ści­jań­skiej wi­zji rze­czy­wi­sto­ści. Te­izm wy­ja­śnia tę nie­mal uni­wer­salną ce­chę na­tury ludz­kiej, pod­czas gdy na­tu­ra­lizm stara się ją zra­cjo­na­li­zo­wać. Jak do­tąd ten in­te­re­su­jący ar­gu­ment Le­wisa był po­mi­jany przez apo­lo­ge­tów sta­ra­ją­cych się wy­ka­zać praw­dzi­wość te­izmu chrze­ści­jań­skiego. Uwa­żam jed­nak, że ar­gu­ment z Pra­gnie­nia zaj­muje na­leżne mu miej­sce w ca­ło­ścio­wej ar­gu­men­ta­cji na rzecz te­izmu i je­stem szczę­śliwy, że _Apo­lo­ge­tyka Ra­do­ści_ Jo­ego Puc­ketta wy­peł­nia tę lukę, pre­zen­tu­jąc ten ar­gu­ment oraz od­po­wia­da­jąc jego kry­ty­kom. _Apo­lo­ge­tyka Ra­do­ści_, o ile wiem, jest pierw­szym książ­ko­wym opra­co­wa­niem tego ar­gu­mentu Le­wisa i je­stem szczę­śliwy, że mogę po­le­cić tę lek­turę.

_Mark D. Li­nville_

Fay­etville, Geo­r­gia, 31 maja 2012CZĘŚĆ 1

C.S. LE­WIS I AR­GU­MENT Z PRA­GNIE­NIA

.

WPRO­WA­DZE­NIE

Ist­nieje wiele ro­dza­jów ar­gu­men­tów sta­ra­ją­cych się udo­wod­nić (lub wska­zać) ist­nie­nie trans­cen­dent­nego bytu bo­skiego. Nie­które z nich ze swej na­tury mają cha­rak­ter ze­wnętrzny (_exter­nal_), a inne – we­wnętrzny (_in­ter­nal_). Jak su­ge­rują te na­zwy, ar­gu­menty ze­wnętrzne od­no­szą się do tego, co „ze­wnętrzne”, znaj­du­jące się na ze­wnątrz osoby ludz­kiej. Dwoma ro­dza­jami ar­gu­men­tów ze­wnętrz­nych są ar­gu­menty ko­smo­lo­giczny i te­le­olo­giczny. Ar­gu­ment ko­smo­lo­giczny po­lega na wska­za­niu i wy­ja­śnie­niu po­wodu ist­nie­nia Wszech­świata. Stara się to zre­ali­zo­wać po­przez usta­le­nie „pierw­szej przy­czyny” lub „ra­cji do­sta­tecz­nej” za­ist­nie­nia świata oraz rze­czy przy­god­nych, ja­kie na­po­ty­kamy w Ko­smo­sie. Róż­nica mię­dzy tymi dwoma ar­gu­men­tami po­lega na tym, że ar­gu­ment od­wo­łu­jący się do pierw­szej przy­czyny dąży do wy­ka­za­nia, że za­po­cząt­ko­wa­nie Wszech­świata ma swoją przy­czynę. W ar­gu­men­cie tym za­kłada się cza­sową skoń­czo­ność Wszech­świata. Ar­gu­ment z ra­cji do­sta­tecz­nej nie musi ko­niecz­nie za­kła­dać cza­so­wej skoń­czo­no­ści ist­nie­nia Wszech­świata, a tylko to, że ze swej na­tury jest on by­tem przy­god­nym. Stara się wska­zać na ist­nie­nie nie­przy­god­nej i do­sta­tecz­nej ra­cji ist­nie­nia przy­god­nego Wszech­świata. To­masz z Akwinu jest znany jako obrońca tego ro­dzaju ar­gu­mentu ko­smo­lo­gicz­nego. Ar­gu­ment te­le­olo­giczny stara się wy­ja­śnić ce­lo­wość, jaką do­strze­gamy we Wszech­świe­cie. Głosi on, że je­śli ist­nieje świa­dec­two na rzecz ce­lo­wo­ści w świe­cie, to wska­zuje ono na ist­nie­nie od­po­wied­niego pro­jek­tanta, który jest źró­dłem do­strze­ga­nej ce­lo­wo­ści. Wszyst­kie tego typu ar­gu­menty mają tę wspólną ce­chę, że od­wo­łują się do tego, co ist­nieje na ze­wnątrz wzglę­dem su­biek­tyw­nej, psy­cho­lo­gicz­nej sfery istoty ludz­kiej.

Ar­gu­menty we­wnętrzne na rzecz ist­nie­nia Boga róż­nią się od przed­sta­wio­nych wy­żej tym, że od­wo­łują się do tego, co leży w sa­mej ludz­kiej na­tu­rze. Nie cho­dzi o to, że od­wo­łują się do ist­nie­nia pro­jektu w bio­lo­gicz­nym aspek­cie funk­cjo­no­wa­nia czło­wieka. W ta­kim wy­padku mie­li­by­śmy do czy­nie­nia z ar­gu­men­tem te­le­olo­gicz­nym. Ar­gu­menty we­wnętrzne mają na celu wy­ja­śnie­nie tego, co wiąże się z psy­cho­lo­gicz­nym i mo­ral­nym aspek­tem ludz­kiego ży­cia. Jed­nym z przy­kła­dów ta­kiego spo­sobu ro­zu­mo­wa­nia jest ar­gu­ment mo­ralny, który za­równo wy­ja­śnia, co jest źró­dłem ludz­kiego su­mie­nia, jak i wska­zuje na źró­dło ist­nie­nia obiek­tyw­nych praw mo­ral­nych, które rzą­dzą ludz­kim dzia­ła­niem. W pierw­szym z tych przy­pad­ków ar­gu­ment ten wy­ja­śnia, skąd bie­rze się uni­wer­sal­ność wła­dzy su­mie­nia (np. dla­czego wszy­scy lu­dzie są prze­ko­nani o tym, że na­ru­sza­nie wła­snego su­mie­nia jest czymś złym?). W dru­gim przy­padku ar­gu­ment głosi, że je­śli ist­nieje zbiór uni­wer­sal­nych praw mo­ral­nych, to musi ist­nieć mo­ralny pra­wo­dawca. Jesz­cze in­nym ar­gu­men­tem we­wnętrz­nym jest Vic­tora Rep­perta „ar­gu­ment z ro­zumu”, który, po­dob­nie do przed­miotu roz­wa­żań w ni­niej­szej książce, ści­śle wiąże się z pra­cami Le­wisa. Zgod­nie z tym ar­gu­men­tem Wszech­świat, który byłby czymś z gruntu nie­ra­cjo­nal­nym, nie mógłby wy­two­rzyć ra­cjo­nal­nego umy­słu. Głosi on, że od­wo­ła­nie do fi­zycz­nych wła­sno­ści mó­zgu nie po­zwala na wy­ja­śnie­nie za­cho­dzą­cej MIĘ­DZY zda­niami re­la­cji wy­ni­ka­nia lo­gicz­nego. Wiemy, że ja­kieś zda­nie jest praw­dziwe lub fał­szywe, nie dla­tego, że po pro­stu opi­suje ono coś ist­nie­ją­cego w świe­cie, ale dla­tego, że o praw­dzi­wo­ści da­nego zda­nia prze­ko­nu­jemy się na dro­dze wnio­sko­wa­nia NA TE­MAT TEGO, o czym mówi to zda­nie. Na­zy­wamy to IN­TEN­CJO­NAL­NO­ŚCIĄ. Ale skąd wziął się ten ra­cjo­nalny umysł? Jak ate­ista może ufać swoim wnio­skom, je­śli opie­rają się one je­dy­nie na nie­ra­cjo­nal­nych obiek­tach fi­zycz­nych, ta­kich jak atomy w mó­zgu? Ar­gu­ment z ro­zumu prze­ko­nuje, że od­wo­ła­nie do ra­cjo­nal­nego Stwórcy jest lep­szym wy­ja­śnie­niem ludz­kiej ra­cjo­nal­no­ści niż od­wo­ła­nie do nie­ra­cjo­nal­nego pro­cesu na­tu­ra­li­stycz­nej ewo­lu­cji. Zgod­nie z wnio­skiem, jaki Rep­pert wy­pro­wa­dza w swo­jej książce, „Nie­bez­pieczną ideą C.S. Le­wisa jest myśl, że wy­ja­śnie­nie funk­cjo­no­wa­nia ro­zumu w ka­te­go­riach na­tu­ra­li­stycz­nych ozna­cza tak na­prawdę jego usu­nię­cie, a przy­naj­mniej ta­kie jego prze­kształ­ce­nie w eks­pla­na­cyj­nym opi­sie, aby nie mógł już być pod­stawą nauk przy­rod­ni­czych, które z ko­lei po­zo­stają fun­da­men­tem na­tu­ra­li­zmu”.

„AR­GU­MENT Z PRA­GNIE­NIA” W SKO­RU­PIE OD ORZE­CHA

Ist­nieją jesz­cze inne we­wnętrzne ar­gu­menty po­dobne do ro­zu­mo­wa­nia Rep­perta. Ten, który pre­zen­tu­jemy w ni­niej­szej książce, po­wszech­nie okre­śla się mia­nem „ar­gu­mentu z Pra­gnie­nia” i jest on szcze­gólny pod wie­loma wzglę­dami. Choć bar­dziej szcze­gó­łowo zaj­miemy się nim w dal­szej czę­ści, tu wskażmy je­dy­nie, że głosi on z gruntu, iż każ­demu na­tu­ral­nemu i po­wszech­nemu pra­gnie­niu od­po­wiada ist­nie­jący przed­miot, który je za­spo­kaja. Dla­tego też, je­śli wy­ka­żemy, że lu­dzie po­sia­dają na­tu­ralne pra­gnie­nie Boga, to Bóg (lub coś w ro­dzaju Boga) musi ist­nieć.

Ten ar­gu­ment z Pra­gnie­nia od­wo­łuje się do ludz­kiej psy­che. Nie ma on na celu do­ko­na­nia osta­tecz­nych roz­strzy­gnięć w kwe­stii tego, kim jest Bóg. Ar­gu­ment z Pra­gnie­nia różni się od wielu in­nych ar­gu­men­tów pod tym wzglę­dem, że od­wo­łuje się do su­biek­tyw­nego pierw­szo­oso­bo­wego do­świad­cze­nia. Choć mamy w nim do czy­nie­nia z in­duk­cyjną tezą, zgod­nie z którą, wszy­scy lu­dzie do­świad­czają pra­gnie­nia trans­cen­dent­nej (to jest bo­skiej) rze­czy­wi­sto­ści, nie­mniej za­chęca on każ­dego z osobna, by wej­rzał do wnę­trza swo­jej du­szy i spraw­dził, jak silny jest to ar­gu­ment. Za­chęca nas także, by­śmy przyj­rzeli się światu i spraw­dzili, czy po­tra­fimy zo­ba­czyć jego ist­nie­nie w świe­tle tego, co ten ar­gu­ment głosi. Jak pi­sze Pe­ter Kre­eft: „Ar­gu­ment ten opiera się więc na oso­bi­stym od­wo­ła­niu do do­świad­cze­nia we­wnętrz­nego. Tak jak nie mo­żemy sku­tecz­nie prze­ko­nać o ist­nie­niu ko­lo­rów ko­goś, kto jest nie­wi­domy, po­nie­waż nie ma on do­stępu do od­po­wied­nich fak­tów, tak też nie je­ste­śmy w sta­nie prze­ko­nać o ist­nie­niu tego pra­gnie­nia ko­goś, kto nie od­naj­duje go w sa­mym so­bie lub kto od­ma­wia po­szu­ka­nia go, lub gdy je od­naj­dzie, nie chce przy­znać, że ono ist­nieje”.

Ar­gu­ment ten przyj­muje, że wszy­scy lu­dzie po­sia­dają to pra­gnie­nie, choć nie każdy iden­ty­fi­kuje je w ten spo­sób. Uwa­żamy więc, że ar­gu­ment ten jest ra­cjo­nalny i prze­ko­nu­jący. Nie ozna­cza to jed­nak, że jest lo­gicz­nie nie do od­par­cia. Ali­ster McGrath pi­sze, że nie jest on „ści­słym lo­gicz­nym »do­wo­dem« na ist­nie­nie Boga; ope­ruje on na znacz­nie głęb­szym po­zio­mie. Może mu bra­ko­wać siły lo­gicz­nej, lecz za to po­siada głę­bię eg­zy­sten­cjalną. Mówi, że wiara chrze­ści­jań­ska zdolna jest oświe­tlić głę­biny ludz­kich prze­żyć – rze­czy, które od­czu­wamy jako na­prawdę istotne”.

Z tego względu Kre­eft uważa, że „jest to naj­bar­dziej in­try­gu­jący ar­gu­ment w hi­sto­rii ludz­kiej my­śli”.

Ale jedna rzecz wy­daje się ja­sna. Je­śli ktoś za­ak­cep­tuje wnio­sek tego ar­gu­mentu, to już ni­gdy nie bę­dzie pa­trzył na ten świat w taki sam spo­sób. Nie bę­dzie po­strze­gał SIE­BIE w taki sam spo­sób. Są­dzimy, że ze wszyst­kich ar­gu­men­tów na rzecz ist­nie­nia Boga ten wła­śnie po­siada naj­więk­szy po­ten­cjał do prze­miany ludz­kiego ży­cia i spo­sobu wi­dze­nia ota­cza­ją­cej nas rze­czy­wi­sto­ści. Choć ist­nieją do­bre ar­gu­menty na rzecz ist­nie­nia Boga, które od­wo­łują się do kon­dy­cji ludz­kiej, ar­gu­ment z Pra­gnie­nia od­wo­łuje się do cze­goś bar­dziej szcze­gól­nego i wy­jąt­ko­wego. Od­wo­łuje się do ludz­kiego do­świad­cze­nia tę­sk­noty za czymś wy­kra­cza­ją­cym poza wszystko to, co świat był do tej pory w sta­nie dać.

Kre­eft wy­raża na­stę­pu­jącą opi­nię o tym ar­gu­men­cie: „jest to o wiele bar­dziej po­ru­sza­jący, wstrzą­sa­jący i apo­lo­ge­tycz­nie sku­teczny ar­gu­ment niż ja­ki­kol­wiek inny ar­gu­ment na rzecz ist­nie­nia Boga lub nieba”. Z pra­gnie­niami mamy do czy­nie­nia na co dzień. Ich obec­ność jest tak silna, że nie je­ste­śmy w sta­nie od­wró­cić od nich swo­jej uwagi. Wszyst­kie one, po­cząw­szy od głodu, przez pra­gnie­nia wody, seksu, przy­jaźni i snu, wy­peł­niają na­sze co­dzienne ży­cie. O ar­gu­men­cie ko­smo­lo­gicz­nym mo­żemy so­bie przy­po­mnieć je­dy­nie, gdy w bez­chmurną noc spo­glą­damy na gwiazdy. Ar­gu­ment z Pra­gnie­nia może nam się na­rzu­cać za każ­dym ra­zem, gdy bie­rzemy od­dech. O ile ar­gu­menty ko­smo­lo­giczny i te­le­olo­giczny prze­ma­wiają do ro­zumu, ar­gu­ment z Pra­gnie­nia prze­ma­wia także do serca. Nie ozna­cza to, iż jest to ar­gu­ment, który ma nam je­dy­nie dać „do­bre sa­mo­po­czu­cie”, bo jak zo­ba­czymy póź­niej, na jego pod­sta­wie można prze­pro­wa­dzić wy­wód ści­śle lo­giczny.

Cho­ciaż ar­gu­ment z Pra­gnie­nia sam z sie­bie może nie pro­wa­dzić do na­wró­ce­nia ca­łych rzesz lu­dzi, są­dzimy, że po­służy oży­wie­niu i doda mo­ty­wa­cji do wiary tym, któ­rzy już wie­rzą lub wciąż zma­gają się z nie­pew­no­ścią. W apo­lo­ge­tyce nie musi cho­dzić o to, by osta­tecz­nie roz­strzy­gnąć wszel­kie sporne kwe­stie, ale o po­ka­za­nie, że wiara może w isto­cie być za­równo ra­cjo­nalna, jak i ugrun­to­wana w na­tu­rze rze­czy­wi­sto­ści. Zgod­nie z twier­dze­niem au­tora, choć sfor­ma­li­zo­wany ar­gu­ment z Pra­gnie­nia może nie pro­wa­dzić do na­wró­ce­nia mas, to istota tego, co kryje się za tym ar­gu­men­tem, jest wła­śnie tym, co na­wró­ciło na re­li­gię więk­szość lu­dzi. Nie­za­leż­nie od źró­dła ist­nieje, jak zo­sta­nie wy­ka­zane po­ni­żej, uni­wer­salna tę­sk­nota za bo­sko­ścią (lub czymś w tym ro­dzaju). Na­wet agno­styczny psy­cho­log Freud twier­dził, że idee re­li­gijne na­leżą do „naj­star­szych, naj­sil­niej­szych, naj­bar­dziej na­tar­czy­wych ży­czeń ludz­ko­ści”.

------------------------------------------------------------------------

Za­pra­szamy do za­kupu peł­nej wer­sji książki

------------------------------------------------------------------------