Arjanie polscy - ebook

AR­JA­NIE POL­SCY

Dzie­ła te­goż au­to­ra na skła­dzie we wszyst­kich księ­gar­niach:

Ma­te­ry­ały do Kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej, Lwów, 1851… 2 K… – h.

Są­de­czy­zna, T. I, Kra­ków, 1863… 4 K… – h.

Są­de­czy­zna, T. II., Kra­ków, 1865… 6 K… – h.

Po­bit­na pod Rze­szo­wem, po­wieść, Kra­ków, 1864… 2 K… – h.

Świa­tek boży i ży­cie na nim, Rze­szów, 1871… 2 K… – h.

Pra-Sło­wia­nie i Pra-Ło­twa, Kra­ków, 1882… 6 K… – h.

Wy­ra­zy fe­nic­kie w mo­wie pol­skiej, Lwów, 1885… 1 K. 30 h.

Pe­re­pie­ty­cha, Kra­ków, 1894… 3 K… – h.

Po Jan­tar, po­wieść hi­sto­rycz­na, Kra­ków, 1894… 2 K. 50 h.

Le­chia, Sar­ma­ty. Puny i ślach­ta, Kra­ków, 1896… 1 K. 20 h.

Szczę­sny Mo­raw­skiSPIS RZE­CZY.

Ży­ci­prys au­to­ra… V

Źró­dła… XXI

Spis ry­cin… XXIX

Waż­niej­sze omył­ki dru­ku… XXX

I.

No­wo­chrz­czeń­cy. Nur­ki. Sa­kra­men­ta­rze. Bra­cia mo­raw­scy 1521… 1

In­no­wier­cy na Spi­żu i Wę­grzech 1526… 6

In­no­wier­cy w Kra­ko­wie. Waj­glo­wa… 10

Bra­cia cze­scy w Pol­sce. Blan­dra­ta. Stan­kar. 14

Sejm w Piotr­ko­wie. Orze­chow­ski. Przy­łu­ski. Kro­wic­ki… 21

Jed­no­bo­ża­nie. Li­sma­nin. Go­niądz­ki. Pau­li… 33

Ar­ja­nie w Są­dec­czyź­nie – w Wie­lo­gło­wach 1553… 36

Krze­sze w Mę­ci­nie. Stad­nic­ki… 43

Ar­ja­nie w Lu­bli­nie. Otwi­now­ski… 52

Roz­brat wy­znaw­ców Trój­cy św. Sejm w Piotr­ko­wie 1565… 56

No­wo­chrze­zeń­cy w Pol­sce. Fi­li­pow­ski… 58

Ra­ków 1570. Piń­czów. Śmi­giel. Lu­sła­wi­ce… 64

So­cyn. Skar­ga. Sto­jeń­ski. Morsz­tyn. Mo­sko­rzew­ski… 68

Schlich­tyn­gi 1620. Bu­rze­nie zbo­rów. 133

II.

Zbór w Ra­ko­wie zbu­rzo­ny 1637. Ry­bał­ci. Krze­sze… 143

Ks. Je­zu­ita Ci­chow­ski. Wi­szo­wa­ty… 153

Ster­nac­ki i dru­kar­nie ar­jań­skie… 160

Ar­ja­nie na Wo­ły­niu, w Ki­jo­wie… 164

Zgon Wła­dy­sła­wa IV. Jan Ka­zi­mierz. Ko­za­cy 1684… 176

Wi­szo­wa­ty. Schlich­tyng. Dą­bro­wa… 183

Ar­ja­nie pod Be­re­stecz­kiem. Jan i Wa­cław Po­toc­cy… 196

Mę­ciń­scy. Morsz­ty­no­wie. Ks. Ci­chow­ski… 200

Szwe­dzi w Pol­sce 1655. Li­sty wza­jem­no­ści… 217

VI.

Wa­cław i Jan Po­toc­ki. Ar­ja­nie w Bie­czu… 220

Ar­ja­nie w Lu­bli­nie. Dra­go­ni Czar­niec­kie­go. Krz. Wą­so­wicz… 223

Wie­lo­pol­scy. Pie­niąż­ko­wie. Kem­piń­scy… 268

Przy­pkow­scy. Lip­ni­cza­nie… 284

Na­wo­jo­wa i Ła­bo­wa ks. Al. Lu­bo­mir­skie­go. Roz­ru­chy chłop­skie… 304

Rota zbó­jec­ka Krz. Wą­so­wi­cza. Na­pa­dy na dwo­ry ar­jan… 307

Za­bój­stwo Ster­nac­kie­go i Morsz­ty­na… 322

Rzeź ar­jan pod­gór­skich 1655. Ża­ło­ba ar­jan i od­wet… 332

Uni­wer­sał J. Ka­zi­mie­rza z 1656 w spra­wie in­no­wier­ców. 341

Na­pa­dy Wą­so­wi­cza i dra­go­nów Czar­niec­kie­go na ar­jan w Są­dec­czy­znie… 371

Na­jaz­dy Szwe­dów i przy­łą­cze­nie się do nich ar­jan… 383

Prze­śla­do­wa­nia ar­jan w Są­dec­czy­znie i na Pod­gó­rzu. Kon­fi­ska­ta dóbr. 386

III.

Mie­rzyń­scy. Ra­ko­czy, ks. Sied­mio­grodz­ki. Czę­sto­cho­wa, Wiec ko­ron­ny. Uni­wer­sał kró­lew­ski z 1657 r.. 391

Po­raż­ka Wir­ca, do­wódz­cy Szwe­dów. Na­pa­dy zbó­jec­kie na ar­jan są­dec­kich… 405

Ar­ja­nie i kal­wi­ni w Pod­biesz­cza­dziu… 425

Ochot­ni­cy pod­gór­scy. Zbó­je. Po­rę­bia­nie… 442

Je­rze­go Lu­bo­mir­skie­go ze­msta 1657. Zgon W. Szlich­tyn­ga 453 Obro­na Kra­ko­wa. Na­pa­dy czer­nia­wy na dwo­ry szlach­ty ar­jań­skiej… 461

Nie­zgo­da J. Lu­bo­mir­skie­go z St. Czar­niec­kim. Lu­bo­mir­ski opie­ku­je się ar­ja­na­mi… 475

Brać pol­ska w Są­dec­czy­znie, w Pod­biesz­cza­dziu… 484

Rok 1658. Zwia­stu­ny wy­wo­ła­nia ar­jan. Po­grom dja­bła ar­jań­skie­go… 488

Kon­sty­tu­cye sej­mo­we na­ka­zu­ją­ce ar­ja­nom wy­sprze­da­nie dóbr. 498

Wy­rok wy­wo­ła­nia ar­jan. Ode­zwa wy­gnań­ców 1661… 502

Uchwa­ła sej­mu 1662 o ar­ja­nach… 509

Roz­bit­ki ar­jan. Morsz­tyn i Schlich­tyng, ostat­ni ar­ja­nie… 511

Spis osób i miej­sco­wo­ści… 517

ry­su­je kred­ką, piór­kiem i w ołów­ku. – Wie­le jego prac jest dziś wła­sno­ścią zbio­rów imie­nia Paw­li­kow­skich (1), Osso­liń­skich, Mu­zeum miej­skie­go lwow­skie­go (2) i Ba­wo­row- – kędy we mgle ucie­ka­li, nie­chcą­cy dążą ku Ste­pa­now­com, a stąd pod Cho­cim r. 1621.

d) Ob­raz: Alek­san­der z Ra­ci­bor­ska Morsz­tyn w oczach het­ma­na Chod­kie­wi­cza, wy­je­chaw­szy na har­ce, uło­wił w ar­kan ta­ta­ra i przy­wiódł het­ma­no­wi r. 1621.

e) Ob­raz: Ro­dzi­na wie­śnia­cza roz­pa­cza­ją­ca pod krzy­żem z męką Pań­ską po spu­sto­sze­niu i spa­le­niu wio­ski przez na­jazd.

(1) W bi­blio­te­ce Paw­li­kow­skich:

Ry­su­nek pió­rem: Po­lak ostrzy miecz na to­czy­dle, ur. 1332.

" " Wnę­trze no­we­go ko­ścio­ła w Me­dy­ce, 1333.

" " Szkic do ob­ra­zu: Zie­no­wicz pod Cho­ci­mem, 1334.

" " Szkic do ob­ra­zu: Sa­haj­dacz­ny pod Szcze­pa­no­wi­ca­mi, 1335.

" " Szkic do ob­ra­zu: Utarcz­ki Po­la­ków z Ta­ta­ra­mi, 1336.

" " ołów­kiem: Ma­zur z Bu­dzi­wo­ja, 1337.

" " pió­rem: Teo­fil Wi­śniow­ski aa miej­scu stra­ce­nia, w kaj­da­nach, 1338.

" " Jó­zef Ka­pu­ściń­ski na miej­scu stra­ce­nia, w kaj­da­nach, 1340.

" " Szkic: Wo­jow­nik że­gna­ją­cy ro­dzi­nę, 1340.

" " Po­pier­sie męż­czy­zny, 1341.

" " Por­tret wła­sny Mo­raw­skie­go w ka­ry­ka­tu­rze, 1911.

" " Jó­zef Błoń­ski, 6039.

" " Alek­san­der Bor­kow­ski, 6110.

" " kred­ką: Ks. Jó­zef Ło­ziń­ski, 8290.

(2) W mu­zeum miej­skiem lwow­skiem znaj­du­je się teka "Szczę­sne­go Mo­raw­skie­go" za­wie­ra­ją­ca mię­dzy in­ne­mi:

Stu­dya Szczę­sne­go Mo­raw­skie­go ołów­kiem, piór­kiem lub far­ba­mi do hi­sto­ryi stro­jów w Pol­sce – zdję­te z ma­lo­wi­deł kla­sza­tor­nych ze ścian ko­ścio­ła Ber­nar­dy­nów we Lwo­wie i Rze­szo­wie – ja­ko­też z in­nych źró­deł, nr. 11 – 69.

Stu­dya S. Mo­raw­skie­go, do­ty­czą­ce uzbro­je­nia wojsk pol­skich, ru­skich, ro­syj­skich, ta­tar­skich – z ko­ścio­łów w Żół­kwi, na Skał­ce w Kra­ko­wie, z Pod­ho­rzec – z Puf­fen­dorf­fa, Hon­gha i z bi­blio­te­ki hr. Mo­szyń­skich, nr. 69 – 178.

skich (1). – Pry­wat­ne i na­uko­we sto­sun­ki wią­za­ły go -

Stu­dya S. M. nad czę­ścia­mi uzbro­je­nia, heł­my, pan­ce­rze, cho­rą­gwie, sio­dła, na­mio­ty – ze zbro­jow­ni wie­deń­skiej, po­dług Masz­kow­skie­go – z ko­ścio­ła ka­te­dral­ne­go tar­now­skie­go i św. Ka­ta­rzy­ny w Kra­ko­wie, nr. 179 – 228.

Frag­men­ty z na­grob­ków i ry­sun­ki tam­że zna­le­zio­nych her­bów, or­łów i t d. (Sz. Mo­raw­ski), nr. 229 – 245.

Wy­ko­pa­li­ska ko­pio­wa­ne z róż­nych dzieł (Sz. Mo­raw­ski), nr. 246 – 252.

Wi­do­ki Zło­czo­wa, Lwo­wa, Rze­szo­wa, Cho­ci­ma (Sz. Mo­raw­ski), nr. 253 – 264.

W mu­zeum miej­skiem lwow­skiem mamy na­stę­pu­ją­ce por­tre­ty Szczę­sne­go Mo­raw­skie­go, kred­ką, w roz­mia­rach 55/40 c:

Ka­sper Cię­gle­wicz, nr. 620.

Go­slar, nr. 621.

Helt­man, nr. 622.

Ka­wec­ki r. 1848, nr 623.

Kos­sow­ski, wio­lon­cze­li­sta r. 1848, nr. 624.

Ko­so­wicz, nr. 625.

Ma­cie­jow­ski Alek­san­der 8/6 1848, z pod­pi­sem wła­sno­ręcz­nym i wier­szem, nr. 626.

Mil­ler Max, nr. 627.

Suf­f­czyń­ski Ka­je­tan, nr. 628.Żar­ski, nr. 629.

1) W zbio­rach Ba­wo­row­skie­go: Ka­ta­log ry­cin, skrzyn­ka 26: Kred­ką: Ma­larz Bar­tosz + 1858, nr. 5835.

" Bar­ba­ra Ba­tow­ska, 1846, nr. 5836.

Ołów­kiem: Bar­ba­ra Ba­tow­ska, 1845, nr. 5837.

Ka­mie­nio­ryt: Bar­ba­ra Ba­tow­ska, nr. 5838.

" Bar­ba­ra Ba­tow­ska, nr. 5839.

" Bar­ba­ra Ba­tow­ska, nr. 5840.

Ołów­kiem: Lu­dwi­ka Go­styń­ska, nr. 5841.

Kred­ką: Alek­san­der Ba­tow­ski, nr. 5844.

" Au­gust Bie­low­ski, nr. 5852.

" Sa­lo­mon Bloch 1845, ur. 5853.

Kred­ką: Alek­san­der Du­nin Bor­kow­ski, nr. 5858.

" Ka­rol Brzo­zow­ski, nr. 5867.

" Alek­san­der Cet­ner, 1846, nr. 5870.

Ołów­kiem: X. Cho­dy­niec­ki, kar­me­li­ta, nr. 5876.

z Fran­cisz­kiem Pie­ko­siń­skim przy wy­da­wa­niu Są­de­czy- -

Kred­ką: Udal­ryk Mi­ko­łaj Cień­ski w Czort­kow­skiem, nr. 5882

" Mie­czy­sław Da­row­ski, nr. 5885.

" Jan Do­brzań­ski, re­dak­tor, nr. 5890.

" Wa­len­ty Do­ro­ba, nr. 5891.

" Mau­ry­cy Dzie­du­szyc­ki, ku­ra­tor Osso­li­neum, ur. 5898.

" Jó­zef Dzierz­kow­ski, po­wie­ścio­pi­sarz, nr. 5896.

" Bartł. Ja­błoń­ski, księ­garz lwow­ski 1842, nr. 5921.

" Ka­je­tan Ja­błoń­ski, księ­garz lwow­ski 1846, nr . 5924.

Skrzyn­ka 27:

Ołów­kiem: Ks. Jan Ki­trys, ple­ban z Dą­bro­wy 1843, nr. 5943.

Kred­ką: Ks. Jan, Ki­trys, ple­ban z Dą­bro­wy, nr. 5944.

" Adam Kło­dziń­ski, dy­rek­tor za­kła­du Osso­liń­skich 1845, nr. 5945.

" Ju­liusz Kos­sak, 1845, nr. 5951.

" Leon Kos­sak, 1845, nr. 5968.

" Alek­san­der hr. Kra­sic­ki, nr. 5978.

" Ks. Król, ka­no­nik ka­pi­tu­ły tar­now­skiej 1846 nr. 5982.

" Hen­ryk ksią­żę Lu­bo­mir­ski, ur. 6008.

" Je­rzy ksią­żę Lu­bo­mir­ski, nr. 6010.

" Igna­cy hr. Łoś, nr. 6012. Mi­ko­łaj Mi­cha­le­wicz, 1846, nr. 6016.

Ołów­kiem: Szczę­sny Mo­raw­ski (sam sie­bie) 1840, nr 6019.

Kre­dą: Fran­ci­szek No­wa­kow­ski z Lub­czy, nr. 6030.

" Mie­czy­sław Paw­li­kow­ski, 1848, nr. 6062.

" Win­cen­ty Pol 1847, nr. 6074.

" Ksa­we­ry Prek, nr. 6068.

" Sta­ni­sław Przy­łęc­ki, 1846, nr. 6088.

" Jó­zef Pu­zy­na 1847, nr. 6089. Skrzyn­ka 28:

Kre­dą: Ma­te­usz Sar­ti­ni 1847, nr. 6125.

" Ka­zi­mierz Stad­nic­ki, nr. 6145.

" Bo­gusz Stę­czyń­ski, 1846, nr. 6151.

" Stro­ne z Ja­ro­sła­wia, 1844, nr. 6153.

" Stroń­ski, bi­blio­te­karz, 1846, nr. 6154.

" Jan Strzel­bic­ki, 1847, nr. 6159.

" Swo­bo­da, nr. 6161.

" Ka­rol Sząj­no­cha, nr. 6164.

Kre­dą: Ka­zi­mierz Tu­row­ski, nr. 6169.

" Ty­ro­wicz, ma­larz, nr. 6170.

" Ta­de­usz Wa­si­lew­ski, nr. 6187.

zny (1), z Ju­liu­szem Kos­sa­kiem w spra­wach sztu­ki, z Ad­ry­anem Krzy­ża­now­skim, za­mie­rza­ją­cym pi­sać mo­no­gra­fię wo­je­wódz­twa bra­cław­skie­go i wie­lo­ma wy­bit­ne­mi oso­ba­mi owe­go cza­su, jak z po­zo­sta­łej ko­re­spon­den­cyi wy­ni­ka (2).

–-

Kre­dą: Jan Za­cha­ria­sie­wicz 1847, ur. 6208.

Ołów­kiem: Char­les de Reuss, nr. 6272.

(1) Szczę­sny Mo­raw­ski do­star­czył więk­szą ilość nie­zna­nych do­ku­men­tów zie­mi są­dec­kiej do II. tomu " Ko­dek­su dy­plo­ma­tycz­ne­go Ma­ło­pol­ski", za co mu Dr. Pie­ko­sin­ski w przed­mo­wie dzię­ku­je.

(2) W la­tach 1850 – 60 (70 sztuk li­stów) stal w ko­re­spon­den­cyi: z Lu­cy­anem Sie­mień­skim – z re­dak­to­rem "Cza­su" Kło­bu­kow­skim – z Mie­czy­sła­wem Ro­ma­now­skim – z Mie­czy­sła­wem Da­row­skim – z Mie­czy­sła­wem Paw­li­kow­skim – z Jó­ze­fem Sa­la­jem – z Ja­nem hr. Za­łu­skim – z Fr. Wę­ży­kiem, pre­ze­sem Tow. nauk… kra­kow­skie­go – z J. No­wa­kow­skim – z Ant. Bog­da­no­wi­czem – z ks. Wą­si­kie­wi­czem – z Żu­kiem Skar­szew­skim – z Ja­no­tą – z re­dak­cyą En­cy­klo­pe­dyi war­szaw­skiej – z Ste­fa­nem Ku­czyń­skim – z Młoc­kim – Alek­san­drem Ba­tow­skim i Ka­ro­lem Ro­gaw­skim.

W la­tach 1860 – 70 (39 sztuk li­stów) ko­re­spon­do­wał z na­stę­pu­ją­ce­mi oso­ba­mi: L. Sie­mień­ski – Ludw. Łep­kow­ski – re­dak­cya No­win (Lwów): P. Sta­chow­ski – rada miej­ska N. Są­cza – dr. J. Star­kel – J. I. Kra­szew­ski – Kło­bu­kow­ski – ks. Woj­ciech z Za­le­szan – Ka­rol Ro­gaw­ski – J. Tu­row­ski – Piotr Mo­szyń­ski i Zy­bli­kie­wicz – ks. Wik­tor Dę­bic­ki – Ant. So­zań­ski – A. Po­łu­jań­ski – Rze­hak – Bol. Rop­niew­ski – Ka­rol Dru­zie­wicz – ks. Brań­ka – Mar­szał­kie­wicz – Al­fred Szcze­pań­ski – ks. Wik­tor Dę­bic­ki – St. Ra­do­my­ski – re­dak­cya Dzien­ni­ka li­te­rac­kie­go – dr. Ko­zu­bow­ski – En­cy­klo­pe­dya war­szaw­ska – Hi­po­lit Se­re­dyń­ski – Że­braw­ski z Li­kier­ków­ki – Ta­de­usz Woj­cie­chow­ski – Ka­rol Szaj­no­cha (już ciem­ny) – Edw. Stad­nic­ki.

W la­tach 1870 – 80 (34 sztuk ko­re­spon­den­cyi) stał w ko­re­spon­den­cyi: z hr. Lanc­ko­roń­skim – z Mie­czy­sła­wem Paw­li­kow­skim – z ks. Mro­wiń­skim – z ko­mi­syą ar­che­olo­gicz­ną Aka­de­mii Umie­jęt­no­ści w Kra­ko­wie: z P. Umiń­skim – prof. Osta­szew­skim – Łep­kow­skim – ces. Aka­de­mią Umie­jęt­no­ści w Wied­niu: Sie­ge­lem – L. Pru­szyń­skim – W. Fir­gan­kiem – Że­braw­skim – Bo­gusz-Ob­miń­skim – dr. Jó­ze­fem Star­klem – A. Ma­łec­kim.

W la­tach 1880 – 1890 (17 sztuk li­stów) stał w ko­re­spon­den­cyi: z hr. Lanc­ko­roń­skim – dr. Ro­sta­fiń­skim – z ks. J. So-

W roku 1863 był S. Mo­raw­ski na­czel­ni­kiem or­ga­ni­za­cyi zbroj­nej na Są­de­czy­znę. Po­byt w Ka­mion­ce, oko­li­cy gór­skiej, tak ko­rzyst­nie wpły­nął na stan jego zdro­wia, że osiadł na sta­łe w St. Są­czu i tam prze­by­wa­jąc bli­sko 40 lat, za­ję­ty już wy­łącz­nie hi­sto­ryą i ar­che­olo­gią, w sta­nie bez­żen­nym ży­cie za­koń­czył. Zmarł 10. kwiet­nia r. 1898 jako 80 let­ni sta­rzec. Ksiądz St. Za­łę­ski, prze­ło­żo­ny Je­zu­itów w N. Są­czu – przy­ja­ciel nie­bosz­czy­ka – pro­wa­dził kon­dukt na cmen­tarz tam­tej­szy i wy­po­wie­dział mowę nad gro­bem. Re­dak­tor "Rocz­ni­ków Sam­bor­skich" na­pi­sał na cześć jego wiersz p… t.: Ku czci jed­ne­go z na­szych nie­za­po­mnia­nych (1).

–- lar­czy­kiem – Ja­nem Po­tocz­kiem – Ju­lia­nem Ho­rosz­kie­wi­czem – ks. J. Stup­nic­kim – Łep­kow­skim – Mo­szyń­skim – ks. Sło­wi­kow­skim – hr. Tar­now­skim – dr. Fr. Pie­ko­siń­skim – Teo­fi­lem Orze­chow­skim.

W la­tach 1890 – 1898 (20 sztuk li­stów) był w ko­re­spon­den­cyi: z dr. Bo­le­sła­wem Lu­to­sław­skim – F. Stad­nic­kim – Kor­ne­lem Ujej­skim – ks. J. Sy­gań­skim – ks. St. Za­łę­skim.

(1) Ku czci jed­ne­go z na­szych nie­za­po­mnia­nych za­po­mnia­nych. (So­net. Z ry­ci­ną ty­tu­ło­wą).

Rok już mi­nął, jak Cie­bie lud Twój zło­żył w gro­bie,

Tra­wa gę­sto po­ro­sła na Two­jej mo­gi­le,

A wspo­mnie­nia o To­bie żyją w peł­nej sile

I lud wdzięcz­ny po śmier­ci wspo­mi­na o To­bie.

Sta­ry Sącz jesz­cze mówi o Two­jej oso­bie,

Choć od zgo­nu Two­je­go chwil ubie­gło tyle,

Boś Ty mu upa­mięt­nił naj­szczyt­niej­sze chwi­le,

Tyś się w jed­no zżył z lu­dem w szczęść i nie­szczęść do­bie.

Dzie­ła Two­je uczo­ne pój­dą w za­po­mnie­nie:

O "Pra­ło­twie" Twej ba­dacz le­d­wie że wspo­mi­na,

"Są­de­czy­zna" już na­wet blask swój daw­ny tra­ci;

Ale lud Twój na wie­ki uczci Two­je cie­nie,

I Oj­czy­zna za­słu­gi wspo­mni swe­go syna,

Któ­ry pra­cą prze­wo­dził sze­re­gom współ­bra­ci.

Sta­ry Sącz, 23. sierp­nia 1899.

S. Mo­raw­ski roz­po­czął swą czyn­ność li­te­rac­ką jako współ­pra­cow­nik. Bi­blio­te­ki na­uko­wej za­kła­du im. Osso­liń­skich", wy­da­wa­nej od r. 1828 – 1834 jako "Cza­so­pi­smo na­uko­we". W to­mie I, ze­szy­cie VIII, umie­ścił ar­ty­kuł: "Uwa­gi nad wy­sta­wą ob­ra­zów ma­la­rzy kra­jo­wych we Lwo­wie w r. 1847", a w ze­szy­cie XI ar­ty­kuł: "Rzut oka na szcząt­ki hi­sto­rycz­ne­go gro­du, nie­gdyś zwa­ne­go Ple­śni­sko", z mapą, Lwów 1847.

W r. 1848 dru­ko­wał w "Dzien­ni­ku Mód" ob­ra­zek z cza­sów po­wsta­nia r. 1831 pod ty­tu­łem "Ma­łan­ka", a w Ty­go­dni­ku lwow­skim z r. 1850 kry­ty­kę ob­ra­zów: "Prze­pro­sze­nie Ze­brzy­dow­skie­go", "Morsz­tyn cią­gną­cy za sobą Ta­ta­ra na sznu­rze" i "Ko­na­sze­wicz ści­na­ją­cy Tur­kom gło­wy".

W Pa­mięt­ni­ku li­te­rac­kim, wy­da­wa­nym w r. 1850 przez Dr. Jana Szlach­tow­skie­go, znaj­du­je­my jego pió­ra re­cen­zyę "Słow­ni­ka ma­la­rzów pol­skich", wy­da­ne­go przez Edwar­da Ra­sta­wiec­kie­go. W roku 1851 w tłocz­ni Za­kła­du na­ro­do­we­go im. Osso­liń­skich we Lwo­wie, na­kła­dem Ant. So­zań­skie­go, wy­szły: "Ma­te­ry­ały do kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej z r. 1767 – 1768 z nie­zna­nych rę­ko­pi­sów przez S. Mo­raw­skie­go". Tom I, str. 356. Resz­ta ma­te­ry­ału jest w prze­cho­wa­niu Bibl. Ak… urn… w Kra­ko­wie. W kra­kow­skim "Cza­sie" z 7. maja 1852 dru­ku­je fej­le­ton "Ro­dzi­na świę­ta Raj­cha­na" – tam­że z 19. li­sto­pa­da 1853, pod pseu­do­ni­mem Bo­ni­fa­ce­go Ar­bu­zow­skie­go: "Ko­re­spon­den­cyę my­śliw­ską ze San­dec­kie­go" – w lip­cu 1855 trzy fej­le­to­ny pod ty­tu­łem: "Ob­raz­ki siel­skie z San­dec­kie­go", a je­den fej­le­ton "Czar­no­wi­ca" pod pseu­do­ni­mem B. Ar­bu­zow­skie­go. W r. 1856 w do­dat­ku do Cza­su, tom IV: "Re­or­ga­ni­za­cya mał­żeń­stwa, ob­ra­zek ga­li­cyj­ski", a w to­mie I: "Wy­pra­wa na jar­mark do Sa­do­gó­ry", tak­że pod kryp­to­ni­mem.

W roku 1857, w Cza­sie Nr. 22 i 23 mamy jego fej­le­ton:: "Kwa­dra­ty i ku­bi­ki", a w Do­dat­ku mie­sięcz­nym, tom V "Wy­pra­wa do Ara­bii po ko­nie, zda­rze­nie praw­dzi­we", pod pseu­do­ni­mem. W roku 1858 wy­szło w Kra­ko­wie, w dru­kar­ni Cza­su: "Al­bum szczaw­nic­kie czy­li Nad­brze­zie gór­ne­go Du­naj­ca w 24 wi­do­kach, ry­so­wa­ne z na­tu­ry przez Jó­ze­fa Sa­la­ja (wła­ści­cie­la Szczaw­ni­cy), z tek­stem pió­ra Szczę­sne­go Mo­raw­skie­go".

W Do­dat­kach mie­sięcz­nych do Cza­su z r. 1858 za wrze­sień po­mie­ścił Szczę­sny M.: "Obro­na Kra­ko­wa prze­ciw Szwe­dom w r. 1655" – z r. 1859 tom XIII: "Szwe­dzi w Są­czu", a w to­mie XIV: "Uzbro­je­nie ry­cer­stwa pol­skie­go".

W roku 1860, w Do­dat­ku do Cza­su, tom XIX, jest pra­ca jego, "Po­mni­ki dzie­jo­we w kra­inie Da­ków". a w to­mie XVIII i XIX. ze­szyt 54 i 55:" Ma­lar­stwo dzie­jo­we pol­skie" i fej­le­ton: "Ma­lar­stwo ko­ściel­ne, sta­ro­daw­ne i nowe'', pod­pi­sa­ny B. A.

W roku 1863 wy­da­je ś… p. Szczę­sny "Są­de­czy­znę (1. tom) z map­ka­mi i pla­na­mi" w Kra­ko­wie, wła­snym na­kła­dem (1). W na­stęp­nym roku wy­szła: "Po­bit­na pod Rze­szo­wem, po­wieść praw­dzi­wa z cza­sów kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej z r. 1769" w Kra­ko­wie, tak­że wła­snym na­kła­dem. W roku 1865, na dniu 26. wrze­śnia, umiesz­cza oko­licz­no­ścio­wy ar­ty­kuł w Cza­sie: "Wy­pra­wa do Żyw­ca na zjazd dru­ży­ny le­śni­czej ga­li­cyj­skiej".

W roku 1865 wy­da­je S. M.: "Są­de­czy­znę (tom II.) za Ja­giel­lo­nów z mia­sty spi­skie­mi i księ­stwem oświę­cim­skiem" w Kra­ko­wie, na­kła­dem wła­snym.

W r. 1866 za­miesz­cza w Dzien­ni­ku li­te­rac­kim pra­cę: "Ob­raz­ki miast i mia­ste­czek nie­któ­rych: N. Sącz, N. Targ".

W roku 1866 dru­ku­je w Kra­ko­wie u W. Kirch­may­era: "Pusz­cze i knie­je pod­gór­skie w wie­kach śred­nich", co nie­znacz­nie prze­ro­bio­ne w "Łow­cu" 1886 r. po­wtó­rzo­no.

W roku 1868 umie­ścił, w Nr. 227 i 228 Cza­su, fej­le­ton pod ty­tu­łem: "Duch oświa­ty'', a w r. 1870 tak­że w Cza­sie 26. czerw­ca: "Oby­wa­tel­stwo mowy pol­skiej, rzecz do do­stoj­ni­ków oświa­ty ga­li­cyj­skiej".

W roku 1871 spo­ty­ka­my fej­le­ton w Kra­ju kra­kow­skim: "Zima w gó­rach" od Nr. 76 – 79, a w Cza­sie Nr. 89 i na­stęp­nych: "Wy­daw­nic­two po­mni­ków dzie­jo­wych z ksiąg grodz­kich we Lwo­wie". Dru­kiem i na­kła­dem księ­gar­ni J. A. Pe­la­ra w Rze- – (1) Bar­dzo przy­chyl­nie oce­nio­na w Bibl… warsz., t. III, roku 1865.

szso­wie wy­cho­dzi: "Świa­tek boży i ży­cie na nim, przez S. M.", tom 1. (w czę­ści V: Na­pier­ski).

W Dzien­ni­ku pol­skim 17. stycz­nia roku 1873 umie­ścił fej­le­ton: "Jęk ża­ło­sny z kra­iny kwi­czo­łów są­dec­kich" (roz­pra­wa ka­ta­stral­na S. Mo­raw­skie­go).

Dnia 14. mar­ca 1874 mó­wił na po­sie­dze­niu ko­mi­syi ar­che­olo­gicz­nej Aka­de­mii Umie­jęt­no­ści w Kra­ko­wie: "O śla­dach po­by­tu Fe­ni­cy­an na pół­noc­nych sto­kach Alp i na zie­miach sło­wiań­skich".

W Dzien­ni­ku pol­skim z 3. wrze­śniu umie­ścił fej­le­ton: "Ko­lej nad Po­pru­dern. No­th­bahn i tu­nel" – 3. paź­dzier­ni­ka: "Ko­lej że­la­zna nad Po­pra­dem", a w r. 1875 w tym sa­mym dzien­ni­ku, 19. li­sto­pa­da fej­le­ton: "Mę­czen­ni­cy – ale nie krwi! po­ga­dan­ka".

W roku 1882 wy­da­je wła­snym na­kła­dem w Kra­ko­wie: "Pra-Sła­wia­nie i Pra-Ło­twa". stu­dy­um hi­sto­rycz­ne. W VI. to­mie książ­ki zbio­ro­wej, wy­da­wa­nej na­kła­dem i sta­ra­niem G. Koh­na w Sam­bo­rze… umiesz­cza hu­mo­re­skę: "But ar­ty­sty", pod pseu­do­ni­mem Bo­ni­fa­ce­go Ar­bu­zow­skie­go.

Prze­gląd rze­szow­ski umie­ścił dnia 4. maja i 18. maja 1884: "Wy­ko­pa­li­ska brą­zo­we na Li­piu… we­dle St. Są­cza, pió­ra S. Mo­raw­skie­go", a Kur­jer rze­szow­ski 10. sierp­nia: "Jesz­cze o ście­ży jan­ta­ro­wej i wy­ko­pa­li­skach w St. Są­czu", 21. grud­nia: "Z ob­jażdż­ki zi­mo­wej", pod pseu­do­ni­mem Dr. Jugo a 20. paź­dzier­ni­ka 1889:.." Ja­wo­rze w kra­kow­skiem", pod prawdz. na­zwi­skiem. Prze­gląd rze­szow­ski z 4. paź­dzier­ni­ka 1885 r. umiesz­cza: "Do Ame­ry­ki wy­chodź­two". przez Dr. Jugo.

W roku 1887, w XI. to­mie książ­ki zbio­ro­wej Koh­na, znaj­du­je­my "Ja­nie­za­ry sło­wiań­skie i bran­ki w XV. stu­le­ciu", hi­sto­rycz­na roz­pra­wa S. M… – a parę kar­tek da­lej: "Na­uko­wość lita w An­glii i u nas", szkic S. M.

Wtór­nie: Xli.. 1888 – J: "Waż­niej­sze przy­wi­le­je i do­ku­men­ty Jana i To­ma­sza Za­moj­skich", po­da­ne w stresz­cze­niu S. M.

"Igrzy­ska w Rzy­mie za cza­sów Ka­li­gu­li r. p. 37, ob­ra­zek oby­cza­jo­wy z dzie­jów im­pe­rium rzym­skie­go".

"Trę­bec­ki Sta­ni­sław, je­niec tu­rec­ki, wy­pis z księ­gi wój­tow­skiej mia­sta No­we­go Są­cza S. M.",

W to­mie XIII., 1889 – 90: Pod­gó­rza­nie wo­jow­ni­cy", ar­ty­kuł bi­blio­gra­ficz­ny, S. M.

W to­mie XIV., 1891: "W góry i lasy", S. M.

W to­mie XV., 1892: "Z cza­sów Chmiel­nic­kie­go i Szwe­dów", (do­ku­men­ta) spi­sał S. M.

W to­mie XVI., 1892 – 3: "Po­czą­tek krwa­we­go tę­pie­nia ar­jan, zwa­nych bra­cią pol­ską", opo­wie­dział Szcz. M.

W to­mie XVII., 1893 – 4: "Zbój­cę we Wę­grzech", opo­wia­da­nie urzęd­ni­ka ko­lei że­la­znej, S. M… – i wie­le jesz­cze ko­re­spon­den­cyi, fej­le­to­nów w Cza­sie, Kra­ju kra­kow­skim, w Ty­go­dni­ku lwow­skim i t… d.

* * *

Dnia 16. czerw­ca 1873 był Mo­raw­ski obec­nym na po­sie­dze­niu Ko­mi­syi ar­che­olo­gicz­nej Aka­de­mii Umie­jęt­no­ści w Kra­ko­wie, gdzie pod wpły­wem od­czy­tu J. N. Sa­dow­skie­go (1)

–- (1) "Czł… kom. J. N. Sa­dow­ski (patrz spraw, a pos. Ko­mi­syi ar­che­olo­gicz­nej 16. czerw­ca 1873) od­czy­tał swą roz­pra­wę o za­pa­try­wa­niu się dzi­siej­szych uczo­nych eu­ro­pej­skich na okres spi­żo­wy; roz­wi­nął w ogól­nych za­ry­sach teo­ryę Nil­so­na, przy­pi­su­ją­cą Fe­ni­cy­anom naj­do­sko­nal­sze wy­ro­by, znaj­do­wa­ne prze­waż­nie w pół­noc­nych stro­nach Eu­ro­py; wy­po­wie­dział zda­nie, na pod­sta­wie ba­dań Mo­ver­sa i Smi­tha opar­te, o roz­le­gło­ści han­dlu Fe­ni­cy­an cyną i bursz­ty­nem; wy­ka­zał w jaki spo­sób Nil­son na bruk­sel­skim kon­gre­sie po­parł daw­ne swe ba­da­nia naj­now­sze­mi stu­dy­ami p. Le­nor­mant na za­byt­kach fe­nic­kich w Pap­nos i My­ce­nie, oraz p. Op­pert na Wscho­dzie. Prze­cho­dząc na­stęp­nie do za­byt­ków nad­reń­sko-po­d­al­pej­skich, oka­zał, że już kon­gres bo­noń­ski skon­sta­to­wał na przed­mio­tach w Vil­la­no­va, w pół­noc­nych Wło­szech zna­le­zio­nych, epo­kę wy­ro­bów spi­żo­wych etru­skich. Opi­sał na­stęp­nie spra­woz­daw­ca za­byt­ki, z któ­re­mi ucze­ni za­chod­ni zbyt mało są obe­zna­ni; wy­ka­zał, że ta­ko­we na szla­ku po­cho­dów Czudz­kich, po­cząw­szy od ich gro­bów pod Ał­ta­jem znaj­do­wa­ne, zgro­ma­dzo­ne w Pe­ters­bur­gu, ty­pem swym zbli­ża­ją się do utwo­rów po­czy­ty­wa­nych przez Nil­so­na za fe­nic­kie, że ta­kie same znaj­du­ją się za Kau­ka­zem, że więc mo­gły tak się prze­jął teo­ryą wpły­wu fe­nic­kie­go, że pod­jął trud­ną spra­wę udo­wod­nie­nia fe­ni­cy­zmu w rze­czach sło­wiań­skich i pol­skich. Sta­now­czo zaś wpły­nę­ły na nie­go na­stę­pu­ją­ce dwie oko­licz­no­ści: pierw­sza, że w bli­sko­ści St. Są­cza zna­lazł dwa skar­by brą­zo­we, opi­sa­ne szcze­gó­ło­wo w Prze­glą­dzie rze­szow­skim 4. i 18. maja roku 1884, a obec­nie znaj­du­ją­ce się w ga­bi­ne­cie ar­che­olo­gicz­nym Uni­wer­sy­te­tu Ja­giel­loń­skie­go;

–- się do­stać je­dy­nie do sta­ro­żyt­nych Czu­dów, kie­dy jesz­cze pod Ał­ta­jem miesz­ka­li, dro­gą han­dlu fe­nie­kie­go z Kol­chi­dą.

Za­byt­ki li­tew­skie po­czy­tał au­tor z przy­czyn, któ­re ob­szer­nie wy­łusz­czył, za no­szą­ce cha­rak­ter za­byt­ków pół­noc­nych, ale póź­nych, się­ga­ją­cych cza­sów Rzy­mian w Ga­lii i Bry­ta­nii, scha­rak­te­ry­zo­wał za­byt­ki gro­bów scy­tyj­skich nad dol­nym Dnie­prem i za­byt­ki grec­kie z cza­sów han­dlu ol­bio­po­li­tań­skie­go na Ukra­inie; prze­szedł na­stęp­nie do za­byt­ków wę­gier­skich i przy tej spo­sob­no­ści za­jął się szcze­gó­ło­wo mo­ne­tar­ną teo­ryą Kis­sa, łą­cząc z nią teo­rye cze­skie o na­wiąz­kach u Sło­wian.

Za­koń­czył roz­pra­wę za­ry­sem chro­no­lo­gicz­nym epo­ki spi­żo­wej i wy­ka­za­niem róż­nych śla­dów dróg han­dlo­wych, idą­cych lą­dem od wy­brze­ży mo­rza Śród­ziem­ne­go do wy­brze­ży oce­anu Atlan­tyc­kie­go, mórz Pół­noc­ne­go i Bał­tyc­kie­go.

Po­czem przed­ło­żył ko­mi­syi wnio­ski swe względ­nie do od­czy­ta­nej roz­pra­wy i za­le­cił:

1) za­jąć się che­micz­nym roz­bio­rem spi­żów, ja­kie po­sia­da­my, dla do­kład­ne­go usta­le­nia cza­su ich wy­ro­bu i na­su­wa­ją­cych się stąd wnio­sków.

2) wy­śle­dzić wagę tych oka­zów ze spi­żu, któ­re na­le­żeć mogą do ka­te­go­ryi ozdób, za­li­czo­nych przez Kis­sa do przed­mio­tów za­stę­pu­ją­cych mo­ne­tę; bo je­że­li spi­że w ogól­no­ści mniej nas ob­cho­dzić mogą, dla tego, że u nas praw­do­po­dob­nie na­wet prze­lot­nej epo­ki spi­żo­wej w wła­ści­wem zna­cze­niu tego sło­wa nie było, to ob­cho­dzić nas mu­szą w wy­so­kim stop­niu pra­sta­re eko­no­micz­ne sto­sun­ki tych stron, w któ­rych się póź­niej na­sza spo­łecz­ność roz­wi­ja­ła, a roz­ja­śnie­nie ich bar­dzo się przy­czy­nić może do zro­zu­mie­nia pier­wot­nych dzie­jów na­szych.

3) przy ba­da­niu spi­żów pod wzglę­dem mo­ne­tar­nym nie spusz­czać z oka póź­niej­szej dro­gi rzym­skiej, któ­ra po­przed­nio grec­ką, a może na­wet i fe­nic­ką być mo­gła, i czy­nić na jej szla­ku naj­gęst­sze po­szu­ki­wa­nia spi­żów.

dru­ga, że zaj­mu­jąc się tak­że ję­zy­ko­znaw­stwem, szu­kał wy­ja­śnie­nia wy­ra­zu pol­skie­go "pan", któ­re­go so­bie źró­dło­sło­wem pol­skim nie mógł wy­tłu­ma­czyć, na­tra­fił zaś we fe­nic­kim ję­zy­ku na wy­raz pan – pan i przy tej spo­sob­no­ści na cały sze­reg wy­ra­zów, któ­rych i brzmie­nie i zna­cze­nie zbli­ża­ją się zu­peł­nie do ję­zy­ka pol­skie­go lub sło­wiań­skie­go (1).

–- (1) Pol­ski wy­raz : – fe­nic­kie brzmie­nie: – fe­nic­kie zna­cze­nie:

sejm – sejm – na­ro­du… ze­bra­nie izba – izeb – miesz­kać ko­li­ba – ka­leb – z chru­stu ple­cio­ne lo­cha – lo­chom – tłu­ste ho­mą­to – liu­ra­et – zgię­te sie­kie­ra – sie­kin – nóż do cię­cia ko­sić – ko­zir – ko­sić żona – zo­nah – ko­chan­ka nie­wia­sta – ne­fast – za­lot­na żar – zar – lśnić szo­pa – szo­pen – na­kryć da­chem tyn, ty­niec – tina – wznie­sio­ne

Kra­ków – krak – ska­li­sty za­mek ko­sza – kosz – łuk ro­kosz – ro­kosz – sprzy­się­że­nie pan – pan i pun, (na Ma­zu­rach mó­wią do dziś dnia pun a nie pan) – przed­nie chleb – chleb – lip­kie, tłu­ste za­mach – za­mah – kno­wa­nie ka­tu­sze – ka­tusz – ra­nić sąd – sud – ra­dzić se­ret – se­red – schro­nie­nie, geo­graf.

Orać – oresz – miej­sce ugór – ukor – orać zbiór – zber – płu­żyć cep – tsebt – na kopę zno­sić ja­gły – ja­gle – kij do bi­cia ka­sza – ka­sza – ołu­ska­ne bo­chen – bo­hen – gę­ste so­cze­wi­ca – so­cef – gru­be żerdź – zerd – so­cze­wi­ca jar – jar – za­ro­słe drze­wo, las

Od­czyt J. N. Sa­dow­skie­go wy­wo­łał po­le­mi­kę w spra­wie fe­ni­cy­zmu w ko­łach człon­ków Ko­mi­syi ar­che­olo­gicz­nej h. To­wa­rzy­stwa na­uko­we­go kra­kow­skie­go. Sa­dow­ski i Mo­raw­ski twier­dzi­li, że fe­ni­cyzm zo­sta­wi? śla­dy w na­rze­czach sło­wiań­skich z cza­sów wę­dró­wek Fe­ni­cy­an przez Sło­wiańsz­czy­znę do Bał­ty­ku. – Teo­dor Zie­mięc­ki prze­ciw­sta­wił swo­je za­pa­try­wa­nia w kry­ty­ce: "Dróg han­dlo­wych", umiesz­czo­nej w Ni­wie z r. 1. 877 tom 12 i w roz­pra­wie: "Teo­rya wpły­wów kul­tu­ry fe­nic­kiej", Kra­ków 1879 – stresz­cza­jąc się w tem, że wpły­wy fe­nic­kie na wy­brze­żach mo­rza pół­noc­ne­go i bał­tyc­kie­go i u lu­dów pół­noc­no za­chod­niej Eu­ro­py nie po­zo­sta­wi­ły śla­dów ja­kich­kol­wiek znacz­niej­szych ani w ar­chi­wum zie­mi, ani w ar­chi­wum ję­zy­ka (1). Roz­pra­wę swo­ją czy­tał T. Zie­mięc­ki na po­sie­dze­niu Wy­dzia­łu hi­stor.-fi­lo­zof… dnia 20. maja i 11. czerw­ca 1878, a pra­cę tę przy­dzie­lo­no do oce­ny p. Dr. Ma­ry­ano­wi So­ko­łow­skie­mu.

Gzy i jak się wy­wią­zał p… re­fe­rent ze swe­go za­da­nia, ze źró­deł ogó­ło­wi do­stęp­nych do­ciec nie moż­na – zda­je się, że spra­wę mil­cze­niem po­grze­ba­no – dość… że fe­ni­cyzm ja­kiś czas za­przą­tał umy­sły osób na­le­żą­cych do Ko­mi­syi ar­che­olo­gicz­nej. (Tom IX. r. 1878. str. XXI. Rozp… i spra­wozd. Wydz. hist.-fi­lo­zof. Ak. Umie­jęt­no­ści).

Szczę­sny Mo­raw­ski, ma­jąc na uwa­dze ar­che­olo­gicz­ne i ję­zy­ko­we wska­zów­ki, uwie­rzył zu­peł­nie w przy­pusz­cze­nia Sa­dow­skie­go i jego trze­ci wnio­sek wziął so­bie bar­dzo do ser­ca. Nie spusz­czał też już wię­cej z oka "dro­gi rzym­skiej, któ­ra – tyle z bro­szur­ki: "Le­chia, Sar­ma­ty, Puny i ślach­ta ", Kra­ków 1896, o wie­le wię­cej ta­kich "po­dob­nych" wy­ra­zów jest w stu­dy­um " Wy­ra­zy le­nic­kie w mo­wie pol­skiej" – uło­żo­nem w for­mie słow­ni­ka.

(1) Za­pa­try­wa­nie to zda­je się być nie­co jed­no­stro­na­em – przy­najm­niej an­tor kry­ty­ki nie od­parł nie­któ­rych czę­ści z "ar­chi­wum ję­zy­ka". Zresz­tą teo­rya "na­jaz­du skan­dy­naw­skie­go" Szaj­no­chy i Pie­ko­siń­skie­go mu tak­że swo­ich zwo­len­ni­ków.

po­przed­nio grec­ką, a może na­wet i fe­nic­ką być mo­gła" i czy­nił na jej szla­ku po­szu­ki­wa­nia. Po prze­stu­dy­owa­niu licz­nych dzieł, trak­tu­ją­cych o Fe­ni­cy­anach u nas i za­gra­ni­cą(1) – przed­sta­wił Aka­de­mii Um… roz­pra­wę: "O dro­gach fe­nic­kich". J. N. Sa­dow­ski zda­je z tej pra­cy spra­wę na po­sie­dze­niu Ko­mi­syi ar­che­olo­gicz­nej 24. mar­ca 1876 (Roz… i spraw, z pos. Wydz. hist.-fil. Akad. Um). Na­stęp­nie wy­da­je Szczę­sny Mo­raw­ski, wła­snym na­kła­dem stu­dy­um: "Wy­ra­zy fe­nic­kie w mo­wie pol­skiej", stron 32, Lwów 1885. Ogła­sza dru­kiem dwie po­wie­ści hi­sto­rycz­ne: "Po Jan­tar (bursz­tyn), wy­pra­wa rzym­ska do uj­ścia Wi­sły z roz­ka­zu ce­za­ra Ne­ro­na", na­pi­sał S. M., Kra­ków 1894, na­kła­dem Wa­le­re­go Cie­siel­skie­go. "Pe­re­pie­ty­cha (prze­śpiew­na) Knia­hi­ni na Ukra­inie w cza­sach Sko­lo­tów, Sar­mat, Fe­ni­cy­an i Je­re­mie­go pro­ro­ka", na­pi­sał Sz. M., Kra­ków 1894. na­kła­dem – (1) Na­stę­pu­ją­ce dzie­ła zna­le­zio­no w bi­blio­te­ce Sz. Mo­raw­skie­go, opa­trzo­ne licz­ne­mi przy­pi­ska­mi i ko­men­ta­rza­mi:

1) Vau­don­co­urt: De­co­uver­tes et com­mer­ce des Phe­ni­ciens dans Ie Nord, Re­vue du Nord: Juin 1838, str. 367 – 398.

2) Kra­szew­ski: O wpły­wie Fe­ni­cy­an na Sło­wiańsz­czy­znę, Sztu­ka u Sło­wian, str. 273 i 353.

3) Fr. Ro­uge­mont: Czas bron­zu i Se­mi­ci na Za­cho­dzie, Güter­sloh 1869.

4) Sa­dow­ski: Han­dels­stras­sen der Grie­chen und Römer, Jena 1877, ustęp koń­co­wy.

5) Teo­dor Zie­mięc­ki: Dwu­ty­go­dnik kra­kow­ski na­uko­wy z roku 1878 i 1879.

6) Paul Schröder: Die phöni­zi­se­he Spra­che.

7) Mo­vers: Die Phöni­zier, Ber­lin 1840 – 56, 3 Bän­de; Opfer­we­sen der Kar­tha­ger; das phöni­zi­se­he Al­ter­thum.

8) De Luy­nes: Me­mo­ires sur Ie sar­co­fa­ge et l'in­scrip­tion fu­ne­ra­ire d'Esmu­na­zar, roi de Si­don, Pa­ris 1850.

9) E. Me­ier: Die Grab­schrift des si­do­ni­schen Ko­nigs Esch­mu­ner­ser, Le­ip­zig 1866.

10) Re­nan: Mis­sion de Phe­ni­cie, Pa­ris 1874.

11) H. Prutz: Aus Phöni­zien geogr. Skiz­zen und h. Stu­dien, Le­ip­zig 1875.

12) M. A. Levy: Pho­ni­zi­se­he Stu­dien, Ber­lin 1856 – 70, 4 He­fte.

13) M. A. Levy: Phöni­zi­sches Wör­ter­buch, Bre­slau 1864. Oprócz tego pi­sma Lub­boc­ka, Pul­l­ma­na i Le­nor­man­ta.

Wa­le­re­go Cie­siel­skie­go. Wresz­cie stu­dy­um hi­sto­rycz­ne: "Le­chia, Sar­ma­ty, Puny i ślach­ta", zba­dał i wy­dał S. M. Kra­ków, 1896, na­kła­dem Wa­le­re­go Cie­siel­skie­go, 78 stron.

Spra­wą, fe­ni­cy­zmu zaj­mo­wał się w naj­now­szych cza­sach tak­że p. An­to­ni Wy­sło­uch (miesz­ka­niec gub… gro­dzień­skiej, po­wia­tu ko­bryń­skie­go, ma­ją­tek Piór­ko­wi­cze-Na­ho­że, pocz­ta Dro­hi­czyn dru­gi). Wy­gło­sił on na Kon­gre­sie rzym­skim r. 1903 roz­praw­kę w for­mie hi­po­te­zy o po­by­cie Fe­ni­cy­an na zie­miach pol­skich pod ty­tu­łem: "Śla­dy po­by­tu Fe­ni­cy­an na zie­miach daw­nej Pol­ski". – Roz­praw­ka ta bę­dzie dru­ko­wa­ną w "Ak­tach kon­gre­su rzym­skie­go" , w dzia­le hi­sto­ryi sta­ro­żyt­nej. Re­cen­zyę z od­czy­tu umie­ści­ła Ga­ze­ta pol­ska Waz­sza­wa 1903, Nr. 96 i Ku­ry­er war­szaw­ski Nr. 97.

Po­rów­naj tak­że: "Me­mo­ire sur l'in­flu­en­ce des lan­gu­es orien­ta­les, sur la lan­gue po­lo­na­ise par Jean Kar­ło­wicz, Dr. Phil… de Wil­na" (Ate­neum 1884, IV., 577 – 580) i "Ve­sti­ges dans les lan­gu­es eu­ro­pe­en­nes des in­va­sions orien­ta­les par Fe­liks Mi­cha­łow­ski" St. Etien­ne, im­pri­me­rie de The­olier Fre­res rue Ge­ren­tet. 1876. w 8-ce stron 51.

* * *

Pi­smem z dnia 16 mar­ca 1898 na­ło­żył ś… p. Szczę­sny Mo­raw­ski, obo­wią­zek wy­da­nia rę­ko­pi­su pod ty­tu­łem "Ar­ja­nie pol­scy" z fun­du­szu na ten cel prze­zna­czo­ne­go. Zda­niem au­to­ra miał to być dal­szy ciąg jego stu­dy­ów nad Są­dec­czy­zną. Po­nie­waż ma­nu­skrypt ten za­wie­ra oprócz "Ar­jan pol­skich" tak­że hi­sto­ryę "Zbó­jów pod­gór­skich" – "Han­del wi­nem" – i "Na­pad Szwe­dów" – ze­szło lat parę na jego upo­rząd­ko­wa­niu i przy­go­to­wa­niu do dru­ku. Po ukoń­cze­niu tej pra­cy od­da­je się do użyt­ku pu­blicz­ne­go ostat­nie to dzie­ło Sz. Mo­raw­skie­go.

Lwów, w paź­dzier­ni­ku 1905.ŹRÓ­DŁA.

Dr. Bał­zer Oswald: Re­jestr zło­czyń­ców gro­du sa­noc­kie­go

1554 – 1658. Lwów. 1891. Bandt­kie. J. S.: Hi­sto­rya dru­karń w Król. Polsk. Kra­ków, 1826, T. I.

Ba­wo­row­skich Ar­chi­wum: Lanc­ko­ro­na. Bar­diów, akta wój­tow­skie.

Biel­ski Mar­cin: Kro­ni­ka, to­mów 3. Wy­da­nie Ka­zi­mie­rza Jó­ze­fa Tu­row­skie­go. Sa­nok, na­kład i druk Ka­ro­la Pol­la­ka, 1856, Biec­kie akta gr. i z. – Pa­mięt­nik klasz­tor­ny w Bie­czu. Bo­ter Jan: Re­la­cye po­wszech­ne. Kra­ków 1613. Bo­bo­wa, akta me­try­kal­ne. Brzo­stek, księ­ga miej­ska. Bu­kow­ski I. ks.: Dzie­je re­for­ma­cyi w Pol­sce. Kra­ków, 1. 1888.

II. 1885. Ci­chow­ski Mi­ko­łaj Ks.: Po­grom dy­abła ariań­skie­go. Kra­ków 1659. Ci­chow­ski Mi­ko­łaj Ks.: Obro­na za­cnych i po­boż­nych łu­dzi. Kra­ków 1661.

Co­chleus Jan: Hi­sto­riae ifu­si­tarnm. Mo­gun­tiae 1549. Czchow­skie akta grodz­kie i wój­tow­skie. Czar­nysz Leon Sta­ni­sław ks.: Hy­po­cre­ne pe­ga­sa­ea…. War­sza­wa 1681.

Dr. Czo­łow­ski Alek­san­der: Pry­wat­ne ar­chi­wum we Lwo­wie. Dzie­ka­no­wi­ce, me­try­ki chrztu. Do­bczy­ce, księ­ga ław­ni­cza w księ­go­zbio­rze hr. Ba­wo­row­skie­go we Lwo­wie. Frag­ste­in Chri­stoph: Re­la­tio ad Im­pe­ra­to­rem (Fer­di­nau­dum III.), Bicz 11/3. 1656 – i Be­richt an den Mi­ni­ster Bart­feld 21/3. 1656. Ar­chi­wum taj­ne wie­deń­skie.

Ge­bhar­di Lu­dwig Al­brecht: Ge­schich­te al­ter Wen­disch-Sla­vi­schen Sta­aten. Hal­le 1790 – 97.

Ge­ner­sich Chri­stian: Pre­di­ger der evan­ge­li­schea Ge­me­in­de, Mer­kwür­dig­ke­iten der köni­gli­chen Frey­stadt Ke­smark ia

Ober-Ungam am Fus­se der Kar­pa­then-Ka­schau. 1804, 2 The­ile.

Gi­gan­to­ma­chia N. Fr. A. Kor­dec­kie­go. War­sza­wa 1858. Gnoj­nik, akta ko­ściel­ne.

Go­liń­ski, raj­ca ka­zi­mir­ski, rę­ko­pis w Osso­li­neum.

Gór­nic­ki Łu­kasz: O elek­cyi. Sa­nok 1855.

" Dzie­je w Ko­ro­nie. Sa­nok 1855.

Gra­bow­ski Am­bro­ży: Oj­czy­ste spo­min­ki. Kra­ków 1845.

" Sta­ro­żyt­no­ści hi­sto­rycz­ne pol­skie. Kra­ków 1840.

Gry­bow­skie akta "ju­di­cii ban­ni­ti" i miej­skie.

Hartk­noch Krzysz­tof: Re­spu­bli­ca po­lo­ni­ca. Lipsk 1678.

He­iden­ste­in Re­in­hold: Dzie­je Pol­ski. Pe­ters­burg 1857.

Hom­ra­ni­ce, akta ko­ściel­ne.

Ja­ro­sław, księ­ga ra­dziec­ka.

Jan ot a Eu­ge­niusz: Wia­do­mość hist… o Ży­wiec­czyź­nie. Cie­szyn 1859.

Ja­ro­sze­wicz Flor. ks. Re­for­mat.: Mat­ka świę­tych Pol­ska. Nie­miec­kie Pie­ka­ry 1850.

Je­mio­łow­ski Mi­ko­łaj: Pa­mięt­nik. Lwów 1850. Il­lia An­dre­as: Or­tus et pro­gres­sus va­ria­rum in Da­cia gen­tium….. Klau­sen­burg 1730.

Jo­cher A. B.: Ob­raz bi­blio­gra­ficz­ny, li­te­ra­tu­ry Pol. Wil­no 1840 – 57.

Ke­zmark, ar­chi­wum mia­sta.

Ko­chow­ski V.: Kli­mak­te­ry. Kra­ków 1683 – 1698.

Ko­lo­sváry Da­mian Paul: Me­mo­ria Hun­ga­ro­rum et Pro­vin­cia­lium scrip­tis edi­tis no­to­rum. Vien­nae 1776. Ks. Ko­ra­le­wicz Alek­sy: Ad­di­ta­ment. War­sza­wa 1722.

Kra­siń­ski Wa­le­ry­an: Ge­schich­te der Re­for­ma­tion in Po­len. Le­ip­zig 1841.

Krzy­ża­now­ski Ad­ry­an: Daw­na Pol­ska. War­sza­wa 1857.

Kra­kow­skie: grodz­kie ob­la­to­rum, miej­skie for­mu­larmm, kon­sy­stor­skie.

Len­gnich B.: Hi­sto­rya Pol­ski. Lipsk 1740. Le­wo­cza, akta grodz­kie. 1655.

Lip­ski Ję­drzej: De re­bus ge­stis Si­gi­smu­udi III. Rzym 1595.

Ło­so­si­na gór­na, ko­ściel­ne akta.

Lu­bie­niec­ki St.: Hi­sto­ria re­for­ma­tio­nis Po­lo­ni­cae. Fre­istad 1685.

Łu­ka­sie­wicz J.: Wia­do­mo­ści hi­sto­rycz­ne o dys­sy­den­tach w mie­ście Po­zna­niu XVI i XVII w. Po­znań 1838.

Łu­ka­sie­wicz J.: O ko­ścio­łach bra­ci cze­skich w daw­nej Wiel­ko­pol­sce. Po­znań 1835.Łu­ka­sie­wicz J.: Dzie­je ko­ścio­łów wy­zna­nia hel­wec­kie­go w Li­twie. Po­znań 1842 i 1843.Łu­ka­sie­wicz J.: Hi­sto­rya szkół w Ko­ro­nie i Li­twie. Po­znań 1848 – 52.

Łu­ka­sie­wicz J.: O Ary­anach. Czas 1852 Nr. 264.

Lu­blin, akta grodz­kie.

Ma­cie­jow­ski W. A. Pi­śmien­nic­two pol­skie. War­sza­wa 1853.

Me­lanch­ton, Bren­tius, hom.: Cor­pus re­for­ma­to­rom, Ha­lis Sa­xo­num 1835, Tom II i III.

Mę­ci­na, arch… ko­ściel­ne.

Mie­lec, akta ko­ściel­ne.

Mi­cha­łow­ski J. Księ­ga pa­mięt­ni­cza. Kra­ków 1864.

Mo­stach Au­gust: Przy­czyn­ki. Po­znań 1860.

Mo­raw­ski Szczę­sny: Są­de­czy­zna, I i II.

Mo­ra­czew­ski. J.: Dzie­je Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­ski. Po­znań 1843 i n.

Mu­szy­na, akta wój­tow­skie.

My­śle­ni­ce, akta miej­skie ra­dziec­kie.

Na­kiel­ski Sa­mu­el: Mie­cho­via. Kra­ków 1634.

Nie­siec­ki K.: Her­barz pol­ski. Lipsk 1839.

Nie­po­ło­mi­ce, akta ko­ściel­ne.

des Noy­ers Piotr: Por­to­fo­lio kró­lo­wej Ma­ryi Lu­dwi­ki. Po­znań 1844.

Nowy-Targ, ar­chi­wum miej­skie.

Of­fi­cium spi­ri­tu­ale. N. Sącz, Pod­gro­dzie II.

Okol­ski Szy­mon: Or­bis po­lo­nus. Kra­ków 1641 – 5.

Orze­chow­ski St.: Kro­ni­ki pol­skie. Kra­ków 1767.

Orzel­ski Świę­to­sław: Bez­kró­le­wia ks. I. i II.

Ostrow­ski St.: O bó­stwie przed­wiecz­nem. Po­znań 1588.

Ostrow­ski T. X.: Dzie­je i pra­wa ko­ścio­ła pol­skie­go, War­sza­wa, 1893 T. 3.

Osso­liń­skich bi­blio­te­ka: rę­ko­pis Go­liń­skie­go Nr. 186, 196, 221, 227, 240, 325.

Oświę­cim­skie akta grodz­kie.

Pa­proc­ki Bar­tosz: Her­by ry­cer­stwa pol­skie­go. Kra­ków 1584.

Pa­trik Gor­don: Pa­mięt­nik. Mo­skwa 1849.

Pa­sto­rius Jo­achim a b Hir­ten­berg: Hi­sto­riae po­lo­nae par­tes duae. Dant. 1685.

Pel­zel F. M. Ge­schieh­te von Boh­men…..Prag 1774.

Pil­znej­skie akta wój­tow­skie.

Pi­no­cei H.: rę­ko­pis. Kra­ków, mia­sto.

Ple­bań­ski J. K.: Jan Ka­zi­mierz i Ma­rya Lu­dwi­ka. War­sza­wa 1862.

Po­de­gro­dzie, me­try­ki chrztu.

Po­toc­ki W.: Woj­na oko­cim­ska. Lwów 1850.

Po­łu­ja­ri­ski A.: Wę­drów­ki po gu­ber­nii Au­gu­stow­skiej. War­sza­wa 1859.

Po­rąb­ka, akta ko­ściel­ne.

Pray Je­rzy: Spe­ci­men hie­rar­chiae Hun­ga­riae….. Po­so­ni 1776.

Prze­myśl, akta grodz­kie.

Przy­szo­wa, akta ko­ściel­ne.

Puf­fen­dorf Sa­mu­el: De re­bus a Car­lo Gu­sta­vo ge­stis. No­rym­ber­gia 1696.

Rze­szów, akta miej­skie.

Ru­daw­ski W. J.: Hi­sto­rya pol­ska, przekt. W. Spa­so­wi­cza. Pe­ters­burg 1855.

Sau­dec­kie-nowo, akta grodz­kie i ziem­skie, miej­skie i kon­sy­stor­skie.

San­dec­kie-sta­ro, akta miej­skie.

Sa­noc­kie, grodz­kie akta.

Siarcz yńsk i Fr.: Ob­raz wie­ku pa­no­wa­nia Zyg­mun­ta III. Lwów 1828.

Scrip­to­res re­rum po­lo­ni­ca­rum, wyd. Aka­de­mii umiej. Kra­ków.

Skar­ga Piotr: Ka­za­nia.

Stro­beł G. Th.: Lcben, Schri­ften u. Le­li­ren des Tho­mas Münt­zer. Nürn­berg 1795.

Stad­nic­ki Ka­zi­mierz: Ro­do­wo­dy domu Stad­nic­kich. Lwów 1857 i nast.

Stad­nic­ki Alek­san­der: 0 wsiach t… z… wo­ło­skich. Lwów 1848.

Sta­ro­wol­ski Szy m o n: Mo­nu­men­ta Sar­ma­to­rum. Kra­ków 1655.

Su­rius Lan­ren­tius: Com… re­rum suo tem­po­re in orbe ge­sta­rum. Ven. 1581.Święc­ki T.: Opis sta­ro­żyt­nej Pol­ski. Kra­ków 1861.

Tar­nów, pa­mięt­nik klasz­to­ru O. O. Ber­nar­dy­nów w Tar­no­wie przez ks. Da­nie­la Zie­liń­skie­go z r. 1656.

Tar­nów, księ­gi ra­dziec­kie.

The­iner A.: Mo­nu­men­ta ve­te­ra Po­lo­niae et Li­thu­aniae. Rzym 1860 i n.

Ti­mon Sa­mu­el: Epi­to­me re­rum hun­ga­rie­arum (Cas­so­viae 1736) i Ce­le­brio­rum Hun­ga­riae urbium et op­pi­do­rum cho­ro­gra­phia (Tir­nau 1702 – 1770).

Tro­pie, księ­gi me­try­kal­ne.

Trzcia­na, akta ko­ściel­ne.

Tu­chów, księ­gi wój­tow­skie i klasz­tor­ne.

Ulen­berg, Vi­tae ha­ere­siar­cha­rum. Co­lo­nia 1589.

Vo­lu­mi­na le­gum (IV).

Wa­lew­ski A.: Hi­sto­rya wy­zwo­le­nia Pol­ski. Kra­ków 1866.

Wa­lew­ski A.: Hi­sto­rya wy­zwo­lo­nej Rze­czy­po­spo­li­tej. Kra­ków 1870.

Wa­gner C. Ana­lec­ta Sce­phu­sii sa­cra et pro­fa­na (Di­plo­ma­ta sa­ros.). Vien­nae 1774 – 8, I – IV.

War­goc­ki An­drzej ks.: Apo­lo­gia prze­ciw lu­te­ra­nom, zwin­glia­nom, kal­wi­nom, no­wo­krz­czeń­com, pil­nie na­pi­sa­na i do dru­ku po­da­na w Kra­ko­wie, w dru­kar­ni u Wdo­wy Jak. Si­be­ne­iche­ra roku pańsk. 1605.

Wę­gier­ski W.: Kro­ni­ka zbo­ru ewang. Kra­ków 1817.

Wi­śniew­ski M.: Hi­sto­rya lit.pol­skiej. Kra­ków 1840 i nast… ma­le­fi­cio­rum.

Wi­śnic­kie akta wój­tow­skie i acta

Wie­licz­ka, con­su­la­ria.

Wie­lo­gło­wy, me­try­ki chrztu.

Woy­nicz, akta me­try­kal­ne.

Wo­ja­ko­wa, akta ko­ściel­ne.

Wój­cic­ki K. Wł.: Bi­blio­te­ka sta­roż… pi­sa­rzy pol­skich. War­sza­wa 1854.

Za­łę­ski Sta­ni­sław ks. S. J.: O. O. Je­zu­ici przy ko­ście­le św. Pio­tra i Pa­wia w Kra­ko­wie. Nowy Sącz 1896.

Za­klu­czyn, Pa­mięt­nik Re­for­ma­tów.

Że­go­ci­na, akta ko­ściel­ne.SPIS RY­CIN.

1. Por­tret Szczę­sne­go Mo­raw­skie­go z wła­sno­ręcz­nym pod­pi­sem. – Zdję­cie fo­to­gra­ficz­ne.

2. Faust So­cyn, ry­ci­na ze zbio­rów Bi­blio­te­ki Paw­li­kow­skich we Lwo­wie.

3. Grób F. So­cy­na pod Lu­sła­wi­ca­mi. – Zdję­cie fo­to­gra­ficz­ne.

4. Dwór w Lu­sła­wi­cach ze zbo­rem ar­jań­skim. – Zdję­cie fo­to­gra­ficz­ne,

5. Piń­czów. – Ry­ci­na z Puf­fen­dor­fa.

6. Ko­ściół w Piń­czo­wie, nie­gdyś zbor ar­jań­ski. – Zdję­cie fo­to­gra­ficz­ne.

7. Sta­ni­sław Lu­bie­niec­ki, ry­ci­na ze zbio­rów Mu­zeum ks. Lu­bo­mir­skich we Lwo­wie.

8. Jo­nasz Szlich­ting, ry­ci­na z Bi­blio­te­ki Paw­li­kow­skich we Lwo­wie.WAŻ­NIEJ­SZE OMYŁ­KI DRU­KU.

Str . 6 w. 19 za­miast le­woc­ki Je­rzy ma być Le­woc­ki Je­rzy

7 » 31 » » »

19 » 4 » a » więc

21 » 30 » sta­reń­ski » sta­reń­ki

22 » 5 » » » »

23 » 5 » wziął » wziąt

26 » 7 » Po­ręb­ski » Prze­ręb­ski

32 » 22 » księ­ciu » zię­ciu

32 » 39 » Tar­now­skie­go » Far­now­skie­go

49 » 18 » na­bra­ła » za­bra­ła

49 » 18 » Biel­sko » Bil­sko

50 » 1 » Do­bro­bie­szy » Bo­bro­cie­szy

50 » 14 » po­łą­czo­ne od » przy­łą­czo­no do

50 » 27 » Swi­da­ra » Swi­ra­da

78 » 11 » sła­bo­sze » Sła­bo­sze

93 » 5 » Ja­ku­bo­wic » Ja­kub­ko­wic

98 » 17 » pa­le­olo­ga » Pa­le­olo­ga

98 » 20 » » »

107 » 18 » tur­cy » Tur­cy

146 » 28 » je » jej

150 » 28 » zaś na­uczy­cie­li » zaś i na­uczy­cie­li

155 » 23 » zo­stał » za­stał

155 – 392 » Rab­ko­wa » Rąb­ko­wa

157 » 34 » Grzyb­czy­ka » Grzyb­ka

198 » 14 » 1863 » 1653

281 » 21 » Kom­ra­ni­ce » Hom­ra­ni­ce

297 » 15 » Ko­stecz­ka » Ka­secz­ka

303 » 9 » za wbi­te » za wi­dły wbi­te

303 » 19 » Pon­n­lik » Po­mi­lik

304 » 16 » wró­cił ze sta­ro­sta » wró­cił sta­ro­sta

312 » 1 » Po­rąb­ki » Po­rąb­ki

317 » 12 » Sta­nic­kich » Stad­nic­kich

335 » 9 » Tre­cho­we­ni » Tu­cho­wem

336 » 13 » Czar­ków » Czar­ko­wej

336 » 25 » Czar­ko­wy » Czar­ko­wę

338 » 7 » Far­gwell » For­gwełl

352 » 16 » bo­le­śnie czuł » bo­le­śnie i czuł

373 » 10 » Woj­cicz­ka » Wój­cic­ka

408 » 33 » Skarb­ki i Jan » Skarb­ki Ję­drzej i Jan

410 » 35 » dia­ła » dzia­ła

425 » 33 » Jan Lu­bo­mir­ski » Jan Su­li­mir­ski

427 » 8 » Sul­mie­rzyc­ki » Su­li­mir­ski

464 » 32 » Łąk­ci » Łąc­ki

473 » 12 » przed No­bi­lis Ro­żań­ska: Li­te­rae S. R. Ma­ie­sta­tis va­dii » re­ga­lis et pro­tec­tio­nis

475 » 21 za­miast zo­sta­wał ma być » za­sta­ło

501 » 9 » Ani­szew­ski » Ar­ci­szew­ski ry­ci­na » Jan Schli­chling » Jo­nas Schlich­ting