Arktyka. Krótkie Wprowadzenie 34 - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Seria:
Data wydania:
1 stycznia 2022
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Arktyka. Krótkie Wprowadzenie 34 - ebook
> KRÓTKIE WPROWADZENIE
– książki, które zmieniają sposób myślenia!
Arktyka domaga się uwagi. Ogrzewa się, topnieje i rozmraża, co stanowi śmiertelne zagrożenie dla społeczności, które ją nazywają domem. O wpływy na Arktyce rywalizują mocarstwa: USA, Chiny, Rosja.
Arktyka to złożona przestrzeń. W publikacji omówione są najważniejsze problemy regionu w różnych aspektach – od geopolitycznego po środowiskowy. Autorzy badają przyczyny, czynniki napędzające i skutki zmian kulturowych, fizycznych, politycznych i gospodarczych oraz zastanawiają się nad przyszłością Arktyki. Jest to przyszłość nie tylko bieguna północnego, lecz także nas wszystkich.
Interdyscyplinarna seria KRÓTKIE WPROWADZENIE piórem uznanych ekspertów skupionych wokół Uniwersytetu Oksfordzkiego przybliża aktualną wiedzę na temat współczesnego świata i pomaga go zrozumieć. W atrakcyjny sposób prezentuje najważniejsze zagadnienia XXI w. – od kultury, religii, historii przez nauki przyrodnicze po technikę. To publikacje popularnonaukowe, które w formule przystępnej, dalekiej od akademickiego wykładu, prezentują wybrane kwestie.
Książki idealne zarówno jako wprowadzenie do nowych tematów, jak i uzupełnienie wiedzy o tym, co nas pasjonuje. Najnowsze fakty, analizy ekspertów, błyskotliwe interpretacje.
Opiekę merytoryczną nad polską edycją serii sprawują naukowcy z Uniwersytetu Łódzkiego: prof. Krystyna Kujawińska Courtney, prof. Ewa Gajewska, prof. Aneta Pawłowska, prof. Jerzy Gajdka, prof. Piotr Stalmaszczyk.
Spis treści
Spis ilustracji
Spis tabel
Podziękowania
1. Arktyczny świat
2. Środowisko naturalne
4. Ludność Arktyki
6. Zarządzanie Arktyką
7. Arktyczny skarbiec węgla
8. Przyszłość Arktyki
Bibliografia
Pozostała literatura
Indeks
| Kategoria: | Politologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8220-999-0 |
| Rozmiar pliku: | 7,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Podziękowania
Podczas pisania tej książki świat istotnie się zmieniał. W dniu 2 marca 2020 r. spotkaliśmy się w Królewskim Towarzystwie Geograficznym (KTG) (Royal Geographical Society) w Londynie, aby zaplanować końcowe etapy projektu tej książki. Zarezerwowaliśmy nawet „arktyczny pokój”, gdzie sprawdziliśmy aktualny postęp w naszym projekcie i ustaliliśmy pewne ambitne, ostateczne terminy jego ukończenia. To było udane spotkanie, więc zaplanowaliśmy pod koniec roku odwiedzić wystawę poświęconą arktycznej kulturze i klimatowi w Muzeum Brytyjskim (British Museum). Na początku kwietnia uzgodniliśmy, kiedy wrócimy do Królewskiego Towarzystwa Geograficznego, żeby spotkać się z członkami jego zarządu. Dnia 23 marca Wielka Brytania wprowadziła pierwszy lockdown związany z pandemią COVID-19 i KTG wstrzymało swoją działalność. Nie mogąc spotkać się osobiście, współpracowaliśmy od tej pory poprzez aplikację Zoom i za pośrednictwem e-maili. Nie mieliśmy też okazji zwiedzić British Museum.
Przez pewien czas nie było wiadomo, jak pandemia COVID-19 wpłynęła na arktyczne społeczeństwo, lecz dowiedzieliśmy się, w jaki sposób zapobiegać rozprzestrzenianiu się wirusa w odległych zakątkach Arktyki, kiedy dostęp do służby zdrowia jest ograniczony. Zaledwie kilka dni później urzędnicy na Grenlandii zamknęli stolicę wyspy Nuuk w obawie przed wybuchem pandemii COVID-19. Arktyka stanowi szczególne wyzwanie związane ze szczepieniami, ale pojawiły się pewne obiecujące sygnały. Kiedy piszemy te podziękowania (w czerwcu 2021), jedna czwarta mieszkańców Grenlandii jest już zaszczepiona.
Wielu ludzi pomogło nam napisać tę książkę. Chcielibyśmy podziękować Jenny Nugee i Latha Menon z Wydawnictwa Uniwersytetu Oksfordzkiego za ich wsparcie edytorskie i profesjonalną poradę. Dziękujemy także Nivedha Vinayagamurthy i jej zespołowi za nadzór nad wydaniem książki. Podczas części procesu edycji mieliśmy szczęście skorzystać z pomocy prof. Marka Maslina jako eksperta i jesteśmy bardzo mu wdzięczni za jego wnikliwe sugestie. Otrzymaliśmy także ogromne wsparcie od naszego koła uczelnianych kolegów i przyjaciół, którzy poświęcili swoje życie zawodowe Arktyce i zmianom środowiskowym. Klaus Dodds chciałby podziękować zarządowi Leverhulme za finansowe wsparcie w postaci stypendium dla projektu badawczego (2017–2020), który był poświęcony badaniu współczesnej geopolityki Arktyki. Jamie Woodward jest wdzięczny Uniwersytetowi w Manchester za zezwolenie na urlop naukowy w okresie, kiedy napisano znaczną część tej książki. Dziękujemy także Narodowej Służbie Zdrowia za dwukrotne zaszczepienie nas.
Chcielibyśmy ponadto podziękować naszym rodzinom za ich miłość i wsparcie. KTG jest wspaniałym miejscem, w którym można spotkać się i porozmawiać o Arktyce, a także przejść na parterze obok popiersia niestrudzonej Lady Jane Franklin. Mamy nadzieję wrócić tu wkrótce.Rozdział 1
Arktyczny świat
Ziemia ociepla się. Ludzkość stale dostarcza do atmosfery gazy cieplarniane, każda dekada od 1980 r. była cieplejsza od poprzedniej, lecz ocieplenie naszego świata nie jest wszędzie jednakowe. Ocieplenie w Arktyce jest prawie dwukrotnie szybsze w odniesieniu do średniego globalnego tempa, a w niektórych północnych krańcach naszej planety – nawet od trzech do czterech razy szybsze. To zjawisko jest efektem szeregu sprzężeń zwrotnych, które zwiększają tendencję ocieplania, i jest określane mianem arktycznego wzmocnienia. Od ok. 1980 r. wzrost temperatury był bardziej widoczny w Arktyce niż na pozostałej części planety (ilustracja 1). Arktyka już znacznie wcześniej przekroczyła docelowy limit ocieplenia o 1,5°C względem poziomu przedindustrialnego, wyznaczony podczas Porozumienia Paryskiego (Paris Agreement) w 2015 r.
Książkę ukończono na początku 2021 r., natomiast różne dane środowiskowe opracowano dla 2020. Rok ten został wyraźnie wyróżniony jako kamień milowy dla dalekiej Północy – wówczas odnotowano najgorętsze lato w historii pomiarów. W dniu 20 czerwca 2020 r., w środku bezprecedensowej fali upałów, temperatura powietrza na Syberii w Wierchojańsku (64,5°N) sięgnęła 38°C (100,4°F). To była rekordowo wysoka temperatura powietrza poza kołem podbiegunowym. Warunki pogodowe uważane kiedyś za ekstremalne stają się normą. Deszcz zastępuje śnieg. Gwałtowne pożary pojawiają się częściej, są bardziej rozległe i silniejsze. Arktyka ulega zmianom. Zmieniają się punkty odniesienia. Topnienie wieloletniej zmarzliny i przybrzeżna erozja przyspieszają. Uderzenia piorunów w lecie są obecnie dziesięciokrotnie częstsze niż prawie dekadę wcześniej, ponieważ ocieplenie sprzyja formowaniu się konwekcyjnych chmur burzowych. Niektórzy z klimatologów sądzą, że Arktyka weszła już w nowy reżim klimatyczny.
1. Zmiana temperatury od 1850 r. na świecie i w Arktyce
Za nieco ponad jedno pokolenie zasięg lodu morskiego w Arktyce pod koniec lata spadnie o połowę. Lód morski jest częścią tarczy odbijającej promienie słoneczne, która pozwala utrzymać arktyczny chłód. Utrata lodu lodowcowego na Grenlandii znacznie przyspieszyła w ostatniej dekadzie, a obecnie jest obserwowany najgorszy scenariusz podany w sprawozdaniu oceniającym, zaprezentowanym w 2014 r. przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmiany Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC). To przyspieszenie zostało przyjęte przez społeczność naukową ze zdziwieniem. Arktyka wykracza obecnie poza prognozy zmiany klimatu opracowane na dziesięciolecia. W przyszłości będzie to wyeksponowane w Szóstym Raporcie Oceniającym (the Sixth Assessment Report – AR6), który ma być opracowany przez IPCC w 2022 r., zwłaszcza w odniesieniu do skutków zmiany klimatu, adaptacji i podatności na zmianę klimatu. Olbrzymi eksperyment przeprowadzany przez człowieka, skutkujący gwałtownymi zmianami klimatycznymi i ekologicznymi, jest odczuwalny na całym świecie. Zmiany środowiskowe mają konsekwencje dla nas wszystkich.
Odnosząc się do tych wstępnych uwag, to bardzo krótkie wprowadzenie ma na celu przedstawienie aspiracji, możliwości oraz wyzwań stojących przed ludźmi, którzy żyją i pracują w Arktyce. Uwzględnione zostaną także globalne interesy na północnych krańcach naszej planety – środowiskowe, socjalne, geopolityczne i ekonomiczne. To jest skomplikowana historia, która prezentuje różne światopoglądy, sprzeczne interesy i priorytety, oraz pokazuje, że Arktyka jest bogatą mozaiką krajobrazów, ekosystemów, ludzi, kultur i zasobów naturalnych. Skoro jednak piszemy na początku nowej dekady, to jest to także historia, która nosi piętno czasu. Czy lato 2020 r. może reprezentować tą nową Arktykę? Odkąd zarówno klimat, jak i ekosystemy zmieniają się w Arktyce tak gwałtownie, dawne definicje regionu zostają poddane testowi do granic wytrzymałości.
Definicja Arktyki
W publikacjach fizycznogeograficznych Arktyka jest tradycyjnie definiowana jako ląd, morze i lód leżące na północ od koła podbiegunowego, które jest wyznaczone przez równoleżnik o szerokości geograficznej ok. 66,5°N. Jeśli chcesz odnaleźć tę szerokość geograficzną na mapie, najłatwiejszym miejscem do rozpoczęcia poszukiwań będzie Islandia: koło podbiegunowe jest położone na północ od głównej wyspy i rozciąga się na 16 tys. km (9,9 tys. mil), obejmując rozległe obszary Kanady, Rosji i Grenlandii (ilustracja 2a). Linia równoleżnika wyznaczającego koło podbiegunowe jest zazwyczaj wykorzystywana do określenia położenia Arktyki jako regionu okołobiegunowego. Wielu biogeografów twierdzi, że Arktyka sięga granicy drzew, powyżej której, podążając w kierunku północnym, krajobraz roślinny charakteryzuje się krzewami, karłowatymi drzewami, porostami i wyraźnie wskazuje arktyczną odrębność. Ostatecznie nie jest czymś niezwykłym przeczytać, że Arktyka powinna być powszechnie definiowana w oparciu o średnią dobową temperaturę w lecie, która nie przekracza 10°C. Ostatnie dwie definicje wskazują na kurczenie się obszaru Arktyki.
Słowo „Arktyka” pochodzi od greckiego słowa arktos, oznaczającego niedźwiedzia, i nawiązuje do nazwy gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy (Ursa Major), który jest cały czas widoczny na niebie półkuli północnej. W greckiej mitologii gwiazdozbiór ten jest dziełem Hery, żony Zeusa, która z zawiści i w gniewie zamieniła piękną nimfę Calisto w niedźwiedzicę. Gwiazda Północna lub Polarna znajduje się bezpośrednio nad arktycznym biegunem i wszystkie inne gwiazdy obracają się na nocnym niebie wokół niego.
2a. Arktyka jako geopolityczny obszar okołobiegunowy
Koło podbiegunowe wyznacza najbardziej wysunięty na południe punkt, w którym 24 godziny trwa dzień podczas letniego przesilenia w czerwcu i 24-godzinna jest noc podczas zimowego przesilenia w grudniu. Od końca grudnia dzień w Arktyce staje się dłuższy, a od końca stycznia ciemności mogą nie pojawić się aż do wczesnego popołudnia. Wielu mieszkańców Arktyki potwierdza, że wiosna i lato są wyjątkowymi okresami po długiej, chłodnej i ciemnej zimie.
2b. Arktyka zdefiniowana na podstawie fizycznych i biogeograficznych parametrów
W środku polarnej zimy, pomimo odbijania się od lodu i śniegu światła Księżyca, nie ma korzystnych warunków do przemieszczania się ludzi i zwierząt. Podczas dziennych godzin, późną jesienią i wczesną wiosną, każdy jest zmuszony chronić oczy przed śnieżną ślepotą. Innuici wytwarzają pomysłowe gogle śnieżne ze zwierzęcych kości: mamutów włochatych, arktycznych lisów, niedźwiedzi polarnych i reniferów, a ponadto mają opracowany specjalny mechanizm zabezpieczający, który umożliwia ochronę oczu przed silnym odblaskiem światła w zakresie ultrafioletu i który jest także dostosowany do ciemności podczas długich polarnych nocy.
Jeśli weźmiemy pod uwagę koło podbiegunowe jako początek Arktyki, jej obszar będzie obejmować 5% powierzchni Ziemi – prawie 20 mln km2 (7,7 mln mi2). Prawie dwie trzecie Arktyki stanowi ocean. Biegunowe ustawienie centrum mapy jest bardziej użyteczne w ukazaniu geografii i skali wysp arktycznych, mórz i lodu niż powszechnie stosowany punkt odniesienia (ilustracja 2b). Ocean Arktyczny ma mniej więcej taki sam rozmiar jak Antarktyda na półkuli południowej. Grenlandia jest największą wyspą na świecie, natomiast Wyspy Baffina i Ellesmere’a, położone na północ od lądowej części Kanady, są odpowiednio piątymi i dziesiątymi największymi wyspami.
Północny kraniec świata charakteryzuje się stałym przemieszczaniem się pola magnetycznego Ziemi. Tutaj znajdują się magnetyczny, a także geograficzny biegun północny. Drugi z nich jest ustawiony na 90°N, natomiast biegun magnetyczny przemieszcza się zgodnie z zachowaniem się pola magnetycznego Ziemi. Kiedy magnetyczna północ została po raz pierwszy wyznaczona przez Jamesa Clarka Rossa (w latach trzydziestych XIX w.), biegun magnetyczny znajdował się na terytorium Nunavut w arktycznej części Kanady. Od lat dziewięćdziesiątych XX w. zaczął się on przemieszczać dość gwałtownie w kierunku Rosji, w tempie 50–60 km w ciągu roku. Geograficzny biegun nie posiada stref czasowych, przy czym oba bieguny (północny i południowy) są pomocne przy ich określaniu, chociaż nie zostały do nich włączone. Kiedy zatem jesteś w pobliżu północnego bieguna geograficznego, możesz wybrać własny czas.
Podczas pisania tej książki świat istotnie się zmieniał. W dniu 2 marca 2020 r. spotkaliśmy się w Królewskim Towarzystwie Geograficznym (KTG) (Royal Geographical Society) w Londynie, aby zaplanować końcowe etapy projektu tej książki. Zarezerwowaliśmy nawet „arktyczny pokój”, gdzie sprawdziliśmy aktualny postęp w naszym projekcie i ustaliliśmy pewne ambitne, ostateczne terminy jego ukończenia. To było udane spotkanie, więc zaplanowaliśmy pod koniec roku odwiedzić wystawę poświęconą arktycznej kulturze i klimatowi w Muzeum Brytyjskim (British Museum). Na początku kwietnia uzgodniliśmy, kiedy wrócimy do Królewskiego Towarzystwa Geograficznego, żeby spotkać się z członkami jego zarządu. Dnia 23 marca Wielka Brytania wprowadziła pierwszy lockdown związany z pandemią COVID-19 i KTG wstrzymało swoją działalność. Nie mogąc spotkać się osobiście, współpracowaliśmy od tej pory poprzez aplikację Zoom i za pośrednictwem e-maili. Nie mieliśmy też okazji zwiedzić British Museum.
Przez pewien czas nie było wiadomo, jak pandemia COVID-19 wpłynęła na arktyczne społeczeństwo, lecz dowiedzieliśmy się, w jaki sposób zapobiegać rozprzestrzenianiu się wirusa w odległych zakątkach Arktyki, kiedy dostęp do służby zdrowia jest ograniczony. Zaledwie kilka dni później urzędnicy na Grenlandii zamknęli stolicę wyspy Nuuk w obawie przed wybuchem pandemii COVID-19. Arktyka stanowi szczególne wyzwanie związane ze szczepieniami, ale pojawiły się pewne obiecujące sygnały. Kiedy piszemy te podziękowania (w czerwcu 2021), jedna czwarta mieszkańców Grenlandii jest już zaszczepiona.
Wielu ludzi pomogło nam napisać tę książkę. Chcielibyśmy podziękować Jenny Nugee i Latha Menon z Wydawnictwa Uniwersytetu Oksfordzkiego za ich wsparcie edytorskie i profesjonalną poradę. Dziękujemy także Nivedha Vinayagamurthy i jej zespołowi za nadzór nad wydaniem książki. Podczas części procesu edycji mieliśmy szczęście skorzystać z pomocy prof. Marka Maslina jako eksperta i jesteśmy bardzo mu wdzięczni za jego wnikliwe sugestie. Otrzymaliśmy także ogromne wsparcie od naszego koła uczelnianych kolegów i przyjaciół, którzy poświęcili swoje życie zawodowe Arktyce i zmianom środowiskowym. Klaus Dodds chciałby podziękować zarządowi Leverhulme za finansowe wsparcie w postaci stypendium dla projektu badawczego (2017–2020), który był poświęcony badaniu współczesnej geopolityki Arktyki. Jamie Woodward jest wdzięczny Uniwersytetowi w Manchester za zezwolenie na urlop naukowy w okresie, kiedy napisano znaczną część tej książki. Dziękujemy także Narodowej Służbie Zdrowia za dwukrotne zaszczepienie nas.
Chcielibyśmy ponadto podziękować naszym rodzinom za ich miłość i wsparcie. KTG jest wspaniałym miejscem, w którym można spotkać się i porozmawiać o Arktyce, a także przejść na parterze obok popiersia niestrudzonej Lady Jane Franklin. Mamy nadzieję wrócić tu wkrótce.Rozdział 1
Arktyczny świat
Ziemia ociepla się. Ludzkość stale dostarcza do atmosfery gazy cieplarniane, każda dekada od 1980 r. była cieplejsza od poprzedniej, lecz ocieplenie naszego świata nie jest wszędzie jednakowe. Ocieplenie w Arktyce jest prawie dwukrotnie szybsze w odniesieniu do średniego globalnego tempa, a w niektórych północnych krańcach naszej planety – nawet od trzech do czterech razy szybsze. To zjawisko jest efektem szeregu sprzężeń zwrotnych, które zwiększają tendencję ocieplania, i jest określane mianem arktycznego wzmocnienia. Od ok. 1980 r. wzrost temperatury był bardziej widoczny w Arktyce niż na pozostałej części planety (ilustracja 1). Arktyka już znacznie wcześniej przekroczyła docelowy limit ocieplenia o 1,5°C względem poziomu przedindustrialnego, wyznaczony podczas Porozumienia Paryskiego (Paris Agreement) w 2015 r.
Książkę ukończono na początku 2021 r., natomiast różne dane środowiskowe opracowano dla 2020. Rok ten został wyraźnie wyróżniony jako kamień milowy dla dalekiej Północy – wówczas odnotowano najgorętsze lato w historii pomiarów. W dniu 20 czerwca 2020 r., w środku bezprecedensowej fali upałów, temperatura powietrza na Syberii w Wierchojańsku (64,5°N) sięgnęła 38°C (100,4°F). To była rekordowo wysoka temperatura powietrza poza kołem podbiegunowym. Warunki pogodowe uważane kiedyś za ekstremalne stają się normą. Deszcz zastępuje śnieg. Gwałtowne pożary pojawiają się częściej, są bardziej rozległe i silniejsze. Arktyka ulega zmianom. Zmieniają się punkty odniesienia. Topnienie wieloletniej zmarzliny i przybrzeżna erozja przyspieszają. Uderzenia piorunów w lecie są obecnie dziesięciokrotnie częstsze niż prawie dekadę wcześniej, ponieważ ocieplenie sprzyja formowaniu się konwekcyjnych chmur burzowych. Niektórzy z klimatologów sądzą, że Arktyka weszła już w nowy reżim klimatyczny.
1. Zmiana temperatury od 1850 r. na świecie i w Arktyce
Za nieco ponad jedno pokolenie zasięg lodu morskiego w Arktyce pod koniec lata spadnie o połowę. Lód morski jest częścią tarczy odbijającej promienie słoneczne, która pozwala utrzymać arktyczny chłód. Utrata lodu lodowcowego na Grenlandii znacznie przyspieszyła w ostatniej dekadzie, a obecnie jest obserwowany najgorszy scenariusz podany w sprawozdaniu oceniającym, zaprezentowanym w 2014 r. przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmiany Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC). To przyspieszenie zostało przyjęte przez społeczność naukową ze zdziwieniem. Arktyka wykracza obecnie poza prognozy zmiany klimatu opracowane na dziesięciolecia. W przyszłości będzie to wyeksponowane w Szóstym Raporcie Oceniającym (the Sixth Assessment Report – AR6), który ma być opracowany przez IPCC w 2022 r., zwłaszcza w odniesieniu do skutków zmiany klimatu, adaptacji i podatności na zmianę klimatu. Olbrzymi eksperyment przeprowadzany przez człowieka, skutkujący gwałtownymi zmianami klimatycznymi i ekologicznymi, jest odczuwalny na całym świecie. Zmiany środowiskowe mają konsekwencje dla nas wszystkich.
Odnosząc się do tych wstępnych uwag, to bardzo krótkie wprowadzenie ma na celu przedstawienie aspiracji, możliwości oraz wyzwań stojących przed ludźmi, którzy żyją i pracują w Arktyce. Uwzględnione zostaną także globalne interesy na północnych krańcach naszej planety – środowiskowe, socjalne, geopolityczne i ekonomiczne. To jest skomplikowana historia, która prezentuje różne światopoglądy, sprzeczne interesy i priorytety, oraz pokazuje, że Arktyka jest bogatą mozaiką krajobrazów, ekosystemów, ludzi, kultur i zasobów naturalnych. Skoro jednak piszemy na początku nowej dekady, to jest to także historia, która nosi piętno czasu. Czy lato 2020 r. może reprezentować tą nową Arktykę? Odkąd zarówno klimat, jak i ekosystemy zmieniają się w Arktyce tak gwałtownie, dawne definicje regionu zostają poddane testowi do granic wytrzymałości.
Definicja Arktyki
W publikacjach fizycznogeograficznych Arktyka jest tradycyjnie definiowana jako ląd, morze i lód leżące na północ od koła podbiegunowego, które jest wyznaczone przez równoleżnik o szerokości geograficznej ok. 66,5°N. Jeśli chcesz odnaleźć tę szerokość geograficzną na mapie, najłatwiejszym miejscem do rozpoczęcia poszukiwań będzie Islandia: koło podbiegunowe jest położone na północ od głównej wyspy i rozciąga się na 16 tys. km (9,9 tys. mil), obejmując rozległe obszary Kanady, Rosji i Grenlandii (ilustracja 2a). Linia równoleżnika wyznaczającego koło podbiegunowe jest zazwyczaj wykorzystywana do określenia położenia Arktyki jako regionu okołobiegunowego. Wielu biogeografów twierdzi, że Arktyka sięga granicy drzew, powyżej której, podążając w kierunku północnym, krajobraz roślinny charakteryzuje się krzewami, karłowatymi drzewami, porostami i wyraźnie wskazuje arktyczną odrębność. Ostatecznie nie jest czymś niezwykłym przeczytać, że Arktyka powinna być powszechnie definiowana w oparciu o średnią dobową temperaturę w lecie, która nie przekracza 10°C. Ostatnie dwie definicje wskazują na kurczenie się obszaru Arktyki.
Słowo „Arktyka” pochodzi od greckiego słowa arktos, oznaczającego niedźwiedzia, i nawiązuje do nazwy gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy (Ursa Major), który jest cały czas widoczny na niebie półkuli północnej. W greckiej mitologii gwiazdozbiór ten jest dziełem Hery, żony Zeusa, która z zawiści i w gniewie zamieniła piękną nimfę Calisto w niedźwiedzicę. Gwiazda Północna lub Polarna znajduje się bezpośrednio nad arktycznym biegunem i wszystkie inne gwiazdy obracają się na nocnym niebie wokół niego.
2a. Arktyka jako geopolityczny obszar okołobiegunowy
Koło podbiegunowe wyznacza najbardziej wysunięty na południe punkt, w którym 24 godziny trwa dzień podczas letniego przesilenia w czerwcu i 24-godzinna jest noc podczas zimowego przesilenia w grudniu. Od końca grudnia dzień w Arktyce staje się dłuższy, a od końca stycznia ciemności mogą nie pojawić się aż do wczesnego popołudnia. Wielu mieszkańców Arktyki potwierdza, że wiosna i lato są wyjątkowymi okresami po długiej, chłodnej i ciemnej zimie.
2b. Arktyka zdefiniowana na podstawie fizycznych i biogeograficznych parametrów
W środku polarnej zimy, pomimo odbijania się od lodu i śniegu światła Księżyca, nie ma korzystnych warunków do przemieszczania się ludzi i zwierząt. Podczas dziennych godzin, późną jesienią i wczesną wiosną, każdy jest zmuszony chronić oczy przed śnieżną ślepotą. Innuici wytwarzają pomysłowe gogle śnieżne ze zwierzęcych kości: mamutów włochatych, arktycznych lisów, niedźwiedzi polarnych i reniferów, a ponadto mają opracowany specjalny mechanizm zabezpieczający, który umożliwia ochronę oczu przed silnym odblaskiem światła w zakresie ultrafioletu i który jest także dostosowany do ciemności podczas długich polarnych nocy.
Jeśli weźmiemy pod uwagę koło podbiegunowe jako początek Arktyki, jej obszar będzie obejmować 5% powierzchni Ziemi – prawie 20 mln km2 (7,7 mln mi2). Prawie dwie trzecie Arktyki stanowi ocean. Biegunowe ustawienie centrum mapy jest bardziej użyteczne w ukazaniu geografii i skali wysp arktycznych, mórz i lodu niż powszechnie stosowany punkt odniesienia (ilustracja 2b). Ocean Arktyczny ma mniej więcej taki sam rozmiar jak Antarktyda na półkuli południowej. Grenlandia jest największą wyspą na świecie, natomiast Wyspy Baffina i Ellesmere’a, położone na północ od lądowej części Kanady, są odpowiednio piątymi i dziesiątymi największymi wyspami.
Północny kraniec świata charakteryzuje się stałym przemieszczaniem się pola magnetycznego Ziemi. Tutaj znajdują się magnetyczny, a także geograficzny biegun północny. Drugi z nich jest ustawiony na 90°N, natomiast biegun magnetyczny przemieszcza się zgodnie z zachowaniem się pola magnetycznego Ziemi. Kiedy magnetyczna północ została po raz pierwszy wyznaczona przez Jamesa Clarka Rossa (w latach trzydziestych XIX w.), biegun magnetyczny znajdował się na terytorium Nunavut w arktycznej części Kanady. Od lat dziewięćdziesiątych XX w. zaczął się on przemieszczać dość gwałtownie w kierunku Rosji, w tempie 50–60 km w ciągu roku. Geograficzny biegun nie posiada stref czasowych, przy czym oba bieguny (północny i południowy) są pomocne przy ich określaniu, chociaż nie zostały do nich włączone. Kiedy zatem jesteś w pobliżu północnego bieguna geograficznego, możesz wybrać własny czas.
więcej..
