Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty - ebook

Spis treści

Przedmowa (Jan Kulesza)

Wprowadzenie do części A i B (Dieter Schenk/Witold Kulesza)

Część A
Arthur Greiser i Kraj Warty

I. Arthur Greiser. Zastępca gauleitera i przewodniczący senatu w Gdańsku

1. Życiorys

2. Przyjaciel i wróg w Wolnym Mieście Gdańsku

2.1. Relacje pomiędzy Greiserem a gauleiterem Albertem Forsterem

2.2. Greiser a gdańscy komisarze Ligi Narodów

2.3. Polityczne sitwy przeciwko Forsterowi

3. Koniec demokracji parlamentarnej

3.1. Prześladowanie polskiej mniejszości i rozbicie opozycji

3.2. Przewodniczący senatu i jego odpowiedzialność za los Żydów gdańskich

4. Pozorne sprzeczności w osobowości Greisera

5. Dygresja I

Kuzyn Greisera Harry Siegmund alias dr von Pusch

II. Arthur Greiser, gauleiter i namiestnik Rzeszy w Kraju Warty

1. Początki przemocy

1.1. Napaść zbrojna

1.2. Grupa Operacyjna VI

1.3. Człowiek Himmlera w Poznaniu

1.4. „Przysłał mnie tutaj führer…”

1.5. Ustanowienie administracji w nowym okręgu Rzeszy

1.6. Dowódca wojskowy w Poznaniu

1.7. Szef administracji cywilnej

1.8. Przypadek komisarycznego starosty powiatu Ottona von Hirschfelda

2. Ludobójstwo polskiej inteligencji

2.1. „Akcja Inteligencja”

2.2. Raport generała Waltera Petzela

2.3. Deportacja do obozu koncentracyjnego Mauthausen na rozkaz Greisera

2.4. Sprawiedliwy wśród narodów

3. Przyjaciel z Berlina: Joseph Goebbels

4. „Oczyszczanie i zabezpieczanie” nowych terenów

4.1. Bezprawne wywłaszczanie Polaków

4.2. Deportacja Polaków i Żydów do Generalnej Guberni

4.3. „Wstyd być Niemcem”

4.4. Wysiedlenia, przesiedlenia, osiedlenia

5. Niemcy i Polacy – Polacy i Niemcy

5.1. Polak w oczach Greisera

5.2. „Wytyczne postępowania wobec Polaków”

5.3. Ograniczenia dnia codziennego

5.4. O „obowiązku pozdrawiania”

5.5. „Prawo do chłosty”

5.6. Nauczanie języka niemieckiego przez wkuwanie słówek, zakaz mówienia poprawnego gramatycznie

5.7. LTI: Lingua Tertii Imperii (Victor Klemperer)

6. Polityka narodowościowa I

6.1. Zawieranie małżeństw i porody jako środek polityki narodowościowej

6.2. Polityczny sposób postrzegania ludności

6.3. O „charakterze Polaków”

7. Wychowanie młodzieży na poddanych

7.1. „Memoriał” Heinricha Himmlera

7.2. „Polskie dzieci należy celowo utrzymywać w ciemnocie” (Greiser)

8. Polityka narodowościowa II

8.1. Podniesiona głowa Polaków

8.2. O „położeniu” Polaków

9. „Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”

9.1. Pojęcia

9.2. Getto „Litzmannstadt”

9.3. Obóz zagłady Chełmno

9.4. „Akcja specjalne traktowanie zakończona”

10. Germanizacja

10.1. Rabunek polskich dzieci

10.2. Dzieci z Lidic

11. Rasizm I

„Instrukcja” – do przypięcia do kenkarty

12. Polityka wyzysku

12.1. „Polak w pracy”

12.2. Niedożywienie i odmowa opieki medycznej

12.3. „Użyteczny Polak”

12.4. „Powiernik Rzeszy do spraw pracy”

12.5. „Surowo, ale sprawiedliwie”

12.6. Zatrudnianie polskich więźniów

12.7. Niewolnicy pracujący dla starej Rzeszy

12.8. Profity koncernów

13. Profesjonalizm zbrodni

13.1. Specjalny kodeks karny dla Polaków

13.2. Pełnomocnictwa Greisera przy wyrokach śmierci

13.3. Wyroki śmierci wydawane przez sądy specjalne

13.4. „Księgi zwłok”

13.5. Zasada nierówności wobec prawa

13.6. Skazani na śmierć: 35 000 chorych na gruźlicę

13.7. Proces: brak

14. Walka z Kościołem katolickim jako doktryna państwowa

14.1. „Świadoma i zamierzona praca oczyszczająca” w Kraju Warty

14.2. Ludobójstwo polskich księży

15. Wspólnicy i współsprawcy ludobójstwa

15.1. „Selbstschutz”

15.2. Policja ochronna (Schutzpolizei)

15.3. Żandarmeria

16. Polski ruch oporu w Kraju Warty

16.1. Walka narodu o samostanowienie

16.2. Zamach na kolei

16.3. „Środki prewencji policyjnej”

16.4. Wydarzenia

17. „Niemiecka folkslista”

17.1. „Niemiecka folkslista” we wzorcowym okręgu Kraju Warty

17.2. Z dziennika Josepha Goebbelsa

18. Rasizm II

„Memoriał” Okręgowego Urzędu Edukacji

19. „Moi towarzysze partyjni”

19.1. Przemówienie noworoczne 1943/1944

19.2. Wypadek na polowaniu

20. Korupcja

20.1. Życie w luksusie

20.2. Zamek Hitlera w Poznaniu

20.3. Posiadłość wiejska Greisera „Mariensee”

21. Próby ratowania tego, czego uratować się nie da (1944)

21.1. Zakaz urlopów

21.2. Przemówienie Greisera w Inowrocławiu w dniu 10 czerwca 1944

21.3. „Kwestie narodowe w działaniach antykryzysowych”

22. Bilans masowego mordercy

23. Koniec „rasy panów”

23.1. Porażka komisarza obrony Rzeszy

3.2. Z dziennika Josepha Goebbelsa

23.3. Ucieczka i aresztowanie: Albert Forster

23.4. Hans Frank, dziennik i Dama z gronostajem

24. Klęska Kraju Warty z wojskowego punktu widzenia

25. Słowo końcowe Jana Kershawa

III. Próba udowodnienia niewinności

1. Fragment listu Greisera z więzienia do żony Marii z 15 czerwca 1946

2. Odpis listu Greisera z więzienia do żony Marii z 30 czerwca 1946

3. Mowa końcowa Greisera wygłoszona w dniu 5 lipca 1946

IV. Uwagi na temat Arthura Greisera, Alberta Forstera i Hansa Franka

1. Gudrun Voß (Amnesty International): Sprzeciw wobec kary śmierci

2. Christine Lambert-Schenk: „Światowe żydostwo” i teorie spiskowe

3. Eugenia Kocwa: Albert Forster jako oskarżony

4. Julius Hoppenrath: Apologetyczna analiza procesu

5. Hans Frank: Odwołanie zeznań

6. Niklas Frank: Czy pamiętasz?

V. Ściganie współsprawców przestępstw, podżegaczy i pomocników

1. Dygresja II

Landsberg. War Criminal Prison No 1

2. Wspólnicy Greisera – podlegający karze i często bezkarni

2.1. Główni sprawcy jako przestępcy przeciwko ludzkości

2.2. Kierownictwo okręgu

2.3. Namiestnikostwo Rzeszy (i Poznański Uniwersytet Rzeszy)

2.4. Prezesi rejencji i kolejne władze

2.5. SS, SD i gestapo (z Grupą Operacyjną VI)

2.6. Getto „Litzmannstadt” i obóz zagłady Chełmno

2.7. Sądownictwo

2.8. Policja, żandarmeria, Selbstschutz

2.9. Wolne Miasto Gdańsk i okręg administracyjny Gdańsk-Prusy Zachodnie

Załączniki

1. Fragmenty wyroku

2. Prośba o ułaskawienie

>Bibliografia

Część B
>Proces Arthura Greisera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Poznaniu (21 czerwca – 9 lipca 1946 r.)

1. Uwagi wstępne

1.1. Cel pracy

1.2. Władca „państwa środków działania”

1.3. Warthegau – państwo działające

2. Stan prawny

2.1. Prawo międzynarodowe i krajowe

2.2. Międzynarodowe prawo karne a zakaz retroakcji

3. Arthur Greiser wydany Polsce

3.1. Aresztowanie

3.2. Wiara gauleitera w zakończenie wojny

3.3. Pierwsze zeznania

3.4. Procedura przekazania aresztowanego

4. Greiser ponownie w Polsce

4.1. W areszcie w Warszawie

4.2. W areszcie w Poznaniu

5. Proces przed NTN

5.1. Czas i miejsce

5.2. Przemówienie prezesa NTN

5.3. Mowy wstępne oskarżycieli

5.4. Akt oskarżenia

5.5. Kwalifikacja prawna czynów zarzucanych oskarżonemu

6. Oskarżony nie przyznaje się do zarzucanych mu czynów

6.1. Wstępna deklaracja Greisera

6.2. Autoprezentacja oskarżonego w toku procesu

6.3. Rządy Greisera i jego odpowiedzialność w świetle opinii biegłych

6.4. Oskarżony kwestionuje opinie biegłych

6.5. Władza Greisera w świetle zeznań jego zastępcy

7. Postępowanie dowodowe, zeznania świadków – obozy

7.1. Fort VII w Poznaniu

7.2. Oskarżony o Forcie VII

7.3. Obóz dla Żydów w Poznaniu

7.4. Radogoszcz w Łodzi i gestapo

7.5. Polacy po odbyciu kary więzienia

8. Getto w Łodzi i obóz zagłady w Chełmnie

8.1. Getto w Łodzi

8.2. Obóz zagłady w Chełmnie

8.3. Dowodzenie wiedzy oskarżonego o zbrodniach

9. Walka z Kościołem katolickim

9.1. Zeznania świadków

9.2. Wystąpienia prokuratorów

9.3. Zburzenie pomnika Chrystusa Króla

9.4. Greiser karzący niemieckich katolików

10. Wysiedlenia z Warthegau

10.1. Wysiedlenia z Poznania

10.2. Wysiedlenia z Łodzi

11. Niemczenie polskich dzieci

11.1. Oskarżenie i relacje ofiar

11.2. Obrona Greisera

12. Sądy doraźne

12.1. Sądy doraźne w państwie środków działania

12.2. Sądy doraźne w działaniu

12.3. Wprowadzenie sądów doraźnych przez Greisera

12.4. Wykonywanie decyzji sądów doraźnych

12.5. Sądy doraźne gauleitera Greisera

12.6. Historycy o sądach doraźnych Greisera

12.7. Egzekucja w Sieradzu

12.8. Obrona Greisera

12.9. Egzekucja w Tuchorzy

12.10. Greiser nieświadomy zbrodni w Warthegau

13. Sądy specjalne nieobjęte aktem oskarżenia

13.1. Greiser a sądy specjalne

13.2. Sąd specjalny w Łodzi

13.3. Greiser i jego prawo ułaskawiania skazanych przez sądy specjalne

13.4. Wyroki śmierci zatwierdzone przez Greisera

13.5. Sprawozdania Greisera o karaniu Polaków

14. Masowa egzekucja w Zgierzu

14.1. Greiser nie przyznaje się do wiedzy o egzekucji

14.2. Dowód wiedzy Greisera o egzekucji

15. Greiser nie przyznaje się do zarządzania publicznych egzekucji

15.1. Egzekucja za pomoc jeńcowi rosyjskiemu

15.2. Wyroki zatwierdzane przez Greisera wykonane publicznie

16. Wyższy Sąd Krajowy w Poznaniu

16.1. Namiestnik Greiser a Oberlandesgericht in Posen

16.2. Bezprawne skazania Polaków za przygotowanie do zdrady stanu

17. Greiser korzystający z prawa łaski

17.1. Zapewnienia o korzystaniu z prawa ułaskawiania skazanych na karę śmierci

17.2. Greiser ułaskawiający

18. Sprawa Gdańska

18.1. Zarzut oskarżenia

18.2. Odpowiedź Greisera

19. Finalny akord postępowania dowodowego

20. Mowy końcowe oskarżycieli

20.1. Mowa prokuratora Mieczysława Siewierskiego

20.2. Mowa prokuratora Jerzego Sawickiego

21. Mowy końcowe obrońców

21.1. Mowa obrońcy dr. Stanisława Hejmowskiego

21.2. Mowa obrońcy dr. Jana Kręglewskiego

22. Ostatnie słowo oskarżonego

22.1. Czy gauleiter zostałby osądzony w Niemczech?

22.2. Greiser – proces jako niesprawiedliwość historii?

23. Wyrok

23.1. Sentencja i uzasadnienie

23.2. Obrona oskarżonego Greisera – ocena racji

24. Po wyroku

Bibliografia

Tablice poglądowe

Polska pod niemiecką „administracją cywilną” w marcu roku 1940

Podział administracyjny w Kraju Warty

Struktura administracji niemieckiej w Kraju Warty 30 września 1941

Indeks osobowyJan Kulesza

Przedmowa

Oddawane do rąk Czytelniczek i Czytelników dzieło jest owocem współpracy, którą Autorzy – Dieter Schenk i Witold Kulesza – rozpoczęli w 1998 r., spotykając się na międzynarodowej konferencji poświęconej pierwszemu w II wojnie światowej niemieckiemu morderstwu sądowemu, dokonanemu we wrześniu 1939 r. na 38 bohaterskich obrońcach Polskiej Poczty w Gdańsku.

Dieter Schenk, dr h.c. Uniwersytetu Łódzkiego (ur. w 1937 r. we Frankfurcie nad Menem, obecnie mieszka w Lampersfeld-Schenklenksfeld w Hesji), kryminolog, autor książek historyczno-prawnych i publicysta, jest najbardziej znanym w Niemczech kontynuatorem jednego z głównych wątków badawczych i naukowych łódzkiej szkoły prawa karnego, jakim – od chwili powstania UŁ w 1945 r. – stały się zbrodnie popełnione przez niemieckich najeźdźców w okupowanej w czasie II wojny światowej Polsce. Od ponad 20 lat wygłaszał on, w każdym semestrze, jeden trzygodzinny wykład dla studentów Wydziału Prawa i Administracji UŁ na temat historii narodowego socjalizmu, a także zasad i realiów ścigania zbrodni nazistowskich w RFN. W dniach wykładów prowadził również seminaria dla magistrantów i doktorantów, przedstawiając zagadnienia współczesnego niemieckiego prawa karnego i kryminologii. Sposób prowadzenia wywodu, dobór argumentów i ich sekwencja, pozwalały studentom na myślowe przyłączenie się do tez Autora, czemu – z reguły – dawali wyraz oklaskami, przechodzącymi niekiedy, co niezwykłe w obyczajach akademickich, w standing ovation.

D. Schenk ukończył Akademię Kierownictwa Policji (Polizeiführungsakademie), kierował centralą ds. zwalczania narkotyków w Hesji, policją kryminalną w Gießen, a następnie objął stanowisko dyrektora kryminalnego w Federalnym Urzędzie Kryminalnym (Bundeskriminalamt – BKA) i powierzono mu – jako doradcy MSZ – kompleksowo sprawę bezpieczeństwa niemieckich dyplomatów. W tej roli odbywał podróże służbowe do sześćdziesięciu krajów, poznając panujące w nich realia, również w zakresie rządowych metod sprawowania władzy. Na własny wniosek odszedł z BKA w 1989 r., przed ustawowym czasem przejścia w stan spoczynku, z powodu zasadniczej różnicy zdań w kwestiach związanych z ochroną praw człowieka w krajach, których władze były w tym okresie nadal wspierane przez Republikę Federalną. Kwestie te przedstawił w ujęciu dokumentalnym w książce BKA – policyjna pomoc dla reżimów stosujących tortury (BKA – Polizeihilfe für Folterregime, Bonn 2008). Od chwili odejścia z urzędu poświęcił się studiom historycznym i prawnym, które zaowocowały szeregiem publikacji wyróżniających się szczegółowością analizy i historycznoprawną wagą wynikającego z niej wywodu.

Do niemieckiej kultury prawnej wniósł wybitny wkład publikując w 1995 r. książkę pod tytułem Poczta w Gdańsku. Historia niemieckiego morderstwa sądowego (Die Post von Danzig. Geschichte eines deutschen Justizmords, Hamburg), która – zawartą w niej perfekcyjną argumentacją historyczną i jurystyczną – doprowadziła do uchylenia przez Sąd w Lubece zbrodniczego skazania w 1939 r. na karę śmierci 38 polskich pocztowców. Autor zaangażował się później w sprawę odszkodowań dla członków ich rodzin, pozyskując poparcie szeregu autorytetów, w tym Güntera Grassa. W książce tej D. Schenk przedstawił nie tylko szczegółową anatomię sądowego bezprawia, ale także wnikliwie opisał metody, jakimi posługiwał się powojenny wymiar sprawiedliwości, chroniący sędziów i prokuratorów przed odpowiedzialnością karną za zbrodnie popełnione w służbie III Rzeszy. Dowodząc, że wielu z nich, mając za sobą nazistowską przeszłość, robiło po wojnie zawodowe kariery i korzystało przy tym z ochrony swych kolegów, sformułował, odnoszące się do motywów ich współdziałania, określenie „duch kastowy prawników”, które na trwałe weszło do piśmiennictwa. Tezy tej książki (wyd. polskie Poczta Polska w Gdańsku. Dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego, Gdańsk 1999) zostały przedstawione na UŁ w 1998 r., na konferencji, której przewodniczył JM Rektor, prof. Stanisław Liszewski, stwarzając jednocześnie Autorowi formalną możliwość honorowego wygłaszania wykładów, na zaproszenie Katedry Prawa Karnego UŁ.

Podstawowe założenie badawcze przyjęte przez D. Schenka głosi, że pamięć o totalitarnej ideologii i ukazywanie skutków jej urzeczywistnienia, umożliwiają rozpoznanie zagrożeń powstających współcześnie, a także zrozumienie wyzwań przyszłości. Jego autorskie credo można ująć następująco: „obojętność badacza wobec przedmiotu badań sprowadza jego samego do roli przedmiotu. Dlatego obojętność na poddawane analizie, co do przyczyn i skutków historycznie udokumentowane zło, może okazać się w perspektywie przyszłości »gorsza od samego zła«”. W tym aspekcie wniósł D. Schenk swymi publikacjami wybitny wkład do kształtowania się dobra prawnego, jakim współcześnie staje się, przekazywana w pokoleniowej spuściźnie, pamięć zbiorowa społeczeństw – niemieckiego i polskiego. Przekonanie o potrzebie ochrony dziedzictwa pamięci wiodło m.in. do opublikowania książki pt. Brunatne korzenie Federalnego Urzędu Kryminalnego (Die Braunen Wurzeln des BKA, dwa wydania, Köln 2001; 2003), w której poinformował on niemiecką opinię publiczną, że urząd ten, stanowiący współcześnie jeden z filarów demokratycznych Niemiec, ukrywał, iż został utworzony po wojnie przez byłych funkcjonariuszy nazistowskich, jako swego rodzaju miejsce ich schronienia.

W 1999 r. wystąpił D. Schenk z protestem przeciwko umorzeniu przez niemiecki wymiar sprawiedliwości sprawy J. Thümmlera, przewodniczącego policyjnego sadu doraźnego w Auschwitz-Birkenau, który seryjnie wydawał decyzje o rozstrzelaniu, natychmiast wykonywane pod ścianą śmierci, przy bloku 11. W piśmie swym Autor podnosił, że w wykładzie dla studentów UŁ przedstawiał będzie tę sprawę jako kolejny przykład trwającego zaniechania ścigania sprawców uczestniczących w zbrodni ludobójstwa1.

Opublikowane w 2006 r. dzieło Hans Frank. Hitlers Kronjurist und Gneralgouverneur (Frankfurt am Main, wyd. polskie: Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, Kraków 2009), stanowiło swoisty akt oskarżenia ukazujący szczegółowo rozmiary zbrodni, mentalność i cyniczne uzasadnienie swych czynów przez ich sprawcę, posługującego się często terminologią „państwa prawa”. Dla niemieckich czytelników było to pierwsze zetknięcie się z obszernie wykorzystanym przez D. Schenka dziennikiem urzędowym H. Franka, którego oryginał znajduje się w archiwum Głównej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. W książce tej opisane zostało także aresztowanie profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, jako element przygotowanego jeszcze przed napaścią na Polskę planu, którego realizacja miała uniemożliwić wszelki opór Polaków i narzucenie im roli bezrozumnego narodu niewolników.

Działania mające na celu likwidację ludności polskiej narodowości na terenach włączonych do Rzeszy, przeprowadzone w Łodzi, ukazane zostały poprzez przedstawienie dokumentów 21 stycznia 2005 r. na zorganizowanej z inicjatywy W. Kuleszy i D. Schenka międzynarodowej konferencji, której obradom przewodniczył prof. S. Liszewski. Na konferencji tej, po raz pierwszy przywołano świadectwo, jakie dał niemiecki oficer Wilm Hosenfeld, pisząc na początku listopada 1939 r. w liście do żony o przebiegu akcji likwidacji polskiej warstwy przywódczej w Pabianicach i w Łodzi, że „nie chodzi o odpłatę za jakiekolwiek postępowanie wobec Niemców”, lecz „chce się inteligencję wytępić”, co jest „zbrodnią na ludzkości” („Verbrechen an der Menscheit”)2. Jest to chronologicznie pierwsze określenie istoty zbrodni ludobójstwa, dokonane przez niemieckiego autora. Hosenfeld opisał także mordowanie Żydów z łódzkiego getta w samochodach – komorach gazowych w Chełmnie nad Nerem, co D. Schenk przedstawia w swych publikacjach w kontekście ludobójstwa zaplanowanego w III Rzeszy na skalę nieznaną wcześniej w historii i zrealizowanego na terenie okupowanej Polski, o którym wiedziało niemieckie społeczeństwo. D. Schenk podkreśla równocześnie, że nie jest znany żaden przypadek stanu wyższej konieczności spowodowanego rozkazem, tzn. wykonywania zbrodniczych poleceń dla ratowania własnego życia, i dokumentuje, że udział współsprawców w ludobójstwie był dobrowolny.

Nieznane niemieckiej opinii publicznej fakty dotyczące zbrodni na Polakach i Żydach przedstawił D. Schenk w pracy Der Lemberger Professorenmord und der Holocaust in Ostgalizien (Bonn 2007), która ukazywała zamordowanie polskich profesorów we Lwowie jako kontynuację likwidacji polskiej inteligencji na całym obszarze, który znalazł się pod panowaniem III Rzeszy. W poszerzonym o nieznane wcześniej dokumenty polskim wydaniu pt. Noc morderców. Kaźń polskich profesorów we Lwowie i Holokaust w Galicji Wschodniej (Kraków 2011), ukazał Schenk skalę zbrodni i perfidię realizatorów hasła Hitlera „Podążamy dawnym szlakiem Germanów na Wschód”, które porwało za sobą przeważającą część ówczesnego niemieckiego społeczeństwa. Prezentacja tez tej książki odbyła się na UŁ na konferencji z referatem JM Rektora, prof. Włodzimierza Nykiela, po której konieczne stały się jej kolejne dodruki.

W swych publikacjach i wykładach stwierdza D. Schenk, że Polska była jedynym krajem w okupowanej Europie, w którym realizowany był, przygotowany przed napaścią, szczegółowy plan, złożony z trzech elementów: wymordowania warstwy przywódczej społeczeństwa, tj. wszystkich, którzy mogliby organizować opór przeciwko niemieckim okupantom, i wykorzystania reszty jako siły roboczej; zamordowania wszystkich psychicznie chorych, jako niezdolnych do pracy, oraz wymordowania wszystkich Żydów, realizowany od września 1939 r.

D. Schenk upowszechnił w Niemczech efekty działalności śledczej łódzkiej oddziałowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w tym wyniki śledztwa w sprawie bombardowania przez Luftwaffe miasta Wieluń o świcie 1 września 1939 r., stanowiącego pierwszą zbrodnię wojenną dokonaną na ludności cywilnej. Polskie śledztwo przekazane władzom niemieckim zostało przez nie umorzone, dlatego tak doniosłe znaczenie miały słowa napisane przez Schenka dla niemieckich czytelników, że od tej właśnie zbrodni wojennej rozpoczęła się faktycznie i prawnie II wojna światowa: „Tutaj, na polskiej ziemi został w Drugiej Wojnie zbombardowany pierwszy szpital, pierwszy średniowieczny kościół i pierwsza synagoga”3.

Z gruntownego znawstwa historycznych, społecznych i prawnych aspektów zbrodni, których sprawcy uniknęli odpowiedzialności za ich popełnienie, wynikał protest D. Schenka wobec postępującego procesu zapominania o nich i używania współcześnie określenia „polskie obozy koncentracyjne”, czemu dał wyraz pisząc: „Przez ponad pół wieku po II wojnie światowej błędy pamięci kształtowały polityczny krajobraz w Niemczech – i jako błędne kody w kręgach neonazistów i związków wypędzonych zajmują nas do dzisiaj”4.

We wszystkich publikacjach D. Schenka podawana jest na ich okładkach informacja, że wygłasza on honorowo wykłady w Uniwersytecie Łódzkim, sam autor podkreśla natomiast, że traktuje tę działalność jako swe powołanie i wkład w kształcenie polskich studentów, oparty na wynikach badań umożliwiających sprawiedliwy rozrachunek z przeszłością, która podzieliła oba narody. Dał temu w dobitny sposób wyraz w wykładzie wygłoszonym w Bremie 4 sierpnia 2016 r. z okazji 25-lecia układu polsko-niemieckiego, nadając mu formułę „przeciw zapomnieniu – dla demokracji”.

Wszystkie publikacje D. Schenka, w których ukazywane są postacie, także nieznanych wcześniej, sprawców zbrodni, oparte są na obszernym i niepodważalnym materiale dowodowym, pochodzącym z archiwów niemieckich i polskich, a także na zarejestrowanych przezeń szczegółowych relacjach świadków historii.

Perfekcyjna dokumentalistyka legła u podstaw albumów: Krakauer Burg. Wawel jako ośrodek władzy Generalnego Gubernatora Hansa Franka w latach 1939–1945, Kraków 2013 (wyd. niemieckie Berlin 2010) i Gdańsk 1930–1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta, Gdańsk 2014 (wyd. niemieckie Berlin 2013).

W wydanej w 2000 r. książce Człowiek Hitlera w Gdańsku. Gauleiter Forster i zbrodnie nazistowskie w Gdańsku – Prusach Zachodnich (wyd. polskie Gdańsk 2002, niemieckie: Hitlers Mann in Danzig. Gauleiter Forster und die NS-Verbrechen in Danzig-Westpreußen, Bonn 2000) przedstawił D. Schenk, na podstawie – w przeważającej części wcześniej nie publikowanych – materiałów niemieckich i polskich, genezę i realizację planu fizycznej likwidacji polskich warstw przywódczych, która już w pierwszych miesiącach okupacji pociągnęła za sobą utratę życia co najmniej 60 tys. osób. Analiza przygotowanego przez dr. Mieczysława Siewierskiego aktu oskarżenia przeciwko Forsterowi i procesu przed polskim Najwyższym Trybunałem Narodowym (NTN), który odbył się w 1948 r., przywiodła D. Schenka do wniosku, że proces ten spełniał wszystkie warunki uczciwego i sprawiedliwego postępowania sądowego5. Stwierdzenie to stanowi odpowiedź na podnoszone w Niemczech pytanie, czy procesy oskarżonych o zbrodnie Niemców przeprowadzone w Polsce, w okresie stalinizmu, były procesami uczciwymi, pomimo że w kraju zaprowadzany był w tym czasie system totalitarny6.

Doktor Mieczysław Siewierski łączył obowiązki prokuratora Najwyższego Trybunału Narodowego z prowadzeniem w Uniwersytecie Łódzkim od 1945 r. wykładów z procesu karnego, od 1946 r. będąc zastępcą profesora przy Katedrze Prawa Karnego Procesowego. W 1957 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1966 r. został profesorem zwyczajnym. Proces trzeciego, obok Hansa Franka i Alberta Forstera, najwyższego władcy w Polsce okupowanej przez III Rzeszę, był pierwszym przeprowadzonym przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Oskarżycielami w procesie Greisera byli dr Mieczysław Siewierski i dr Jerzy Sawicki.

Opisany w drugiej części tego tomu proces Arthura Greisera jest formą hołdu dla prof. M. Siewierskiego, założyciela łódzkiej szkoły prawa karnego, współtwórcy zasad i wyrażających je norm prawa karnego, na którego podstawie osądzeni zostali zbrodniarze III Rzeszy. Był on nie tylko teoretykiem, wyprzedzającym swymi tezami wyrok, jaki zapadł 1 października 1946 r. przed Międzynarodowym Trybunałem w Norymberdze, skazujący, wśród innych oskarżonych, Hansa Franka, ale także doskonałym w precyzji argumentacji i formie wystąpień prokuratorem Najwyższego Trybunału Narodowego, reprezentującym oskarżenie w pięciu (z siedmiu) postępowań przeprowadzonych przed najwyższym polskim Trybunałem.

Po prekursorskim prawniczo procesie Greisera, dominujący wiedzą i sądowym doświadczeniem prokurator, dr Mieczysław Siewierski, powołany został jako oskarżyciel przed Najwyższym Trybunałem narodowym, w procesach:

– Amona Goetha w Krakowie, skazanego na karę śmierci wyrokiem Trybunału z 5 września 1946 r., wykonanym 13 września 1946 r.7,

– Rudolfa Hössa w Warszawie, skazanego na karę śmierci wyrokiem Trybunału z 2 kwietnia 1947 r., wykonanym 16 kwietnia 1947 r.8,

– Ludwika Fischera i innych w Warszawie, skazanego na karę śmierci wyrokiem Trybunału z 24 lutego 1947 r.9,

– Alberta Forstera w Gdańsku, skazanego na karę śmierci wyrokiem Trybunału z 29 kwietnia 1948 r.10

W uzasadnieniach wyroków zapadłych w wymienionych procesach uwzględniona została nowatorska, perfekcyjna argumentacja prawnokarna prokuratora M. Siewierskiego, przedstawiona w procesie Greisera – pierwszym przeprowadzonym przed NTN.

Wyrok skazujący na karę śmierci zapadły w ostatnim z wymienionych procesów z udziałem oskarżyciela publicznego dr. M. Siewierskiego, tj. w sprawie Forstera, został wykonany 28 lutego 1952 r. w Centralnym Więzieniu na warszawskim Mokotowie11.

W 1949 r. nakładem Wydawnictwa Prawniczego i Naukowego (Marian Ginter – Łódź, Piotrkowska 46) ukazała się publikacja Mały Kodeks Karny i ustawodawstwo przeciwfaszystowskie. Komentarz i orzecznictwo. Wydanie drugie. Uzupełnione, zawierająca tezy SN, sformułowane na gruncie przepisów dekretu z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy, jak również objaśnienia do tzw. małego Kodeksu Karnego z 13 czerwca 1946 r. Na okładce napisano, rekomendując autora i jego dzieło: „Dr Mieczysław Siewierski. Prokurator S.N. i N.T.N., Zast. Prof. Uniwersytetu Łódzkiego”. Skryminalizowane w art. 29 m. KK „publiczne pochwalanie faszyzmu” skomentował M. Siewierski w sposób, który narzucał czytelnikom jednoznaczne skojarzenie z realiami politycznymi postępującej wówczas w Polsce stalinizacji: „Pierwszą cechą faszyzmu jest zaprzeczenie i zwalczanie pojęcia wolności w najszerszym tego słowa znaczeniu. Zwalczanie to odbywa się przez dążenie do systemu monopartyjnego i rządów tzw. elity”12.

W tym miejscu wyznać trzeba, że nie jest łatwo zachować równowagę myśli i ważyć słowa, ukazując dalsze losy dr. Mieczysława Siewierskiego. W mokotowskim więzieniu, w którym stracony został Forster, od osiemnastu miesięcy, tj. od 21 czerwca 1950 r., więziony był, aresztowany poprzedniego dnia w Łodzi, prof. UŁ dr Mieczysław Siewierski, prokurator najwyższej instancji sądowej. Wybitnego prawnika, otoczonego nimbem prekursora pojęcia historycznoprawnej sprawiedliwości, karzącej sprawców kierowniczych zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości, słynącego wśród studentów z precyzji wykładu, umieszczono w więzieniu dla sprawców zbrodni, których był wcześniej oskarżycielem. Prokurator NTN M. Siewierski cztery lata wcześniej przesłuchiwał w tym więzieniu Arthura Greisera, przygotowując pierwszy akt oskarżenia, jaki został przedłożony NTN. W tym samym więzieniu, w piwnicznej celi, w warunkach urągających wszelkim względom humanitarnym, prof. Siewierski miał, przez ponad dwa i pół roku, oczekiwać na własny proces, jako oskarżony „o faszyzację życia w kraju”.

Tak rozpoczęte pasmo bezprawia komunistycznej władzy wobec wybitnego uczonego i doskonałego sądowego praktyka, zakończyło się dopiero po pięciu latach, wyrokiem SN z 21 lipca 1956 r., uniewinniającym od „zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 3 dekretu z 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia w kraju”, z tym uzasadnieniem, że w przypisywanych mu czynach nie można „dopatrzeć się ani działania na szkodę Narodu lub Państwa Polskiego, ani tym bardziej działania w interesie ruchu faszystowskiego”13.

Stwierdzenie niewinności dr. M. Siewierskiego w całej rozciągłości obalało wyrok wydany przez Sąd Wojewódzki w Warszawie 2 lutego 1953 r., skazujący go na karę sześciu lat więzienia (złagodzoną na podstawie ustawy o amnestii do trzech lat) za to, że zajmując szereg ważnych i odpowiedzialnych stanowisk w aparacie państwowym, w latach 1926–1939, od sędziego śledczego do dyrektora w Ministerstwie Sprawiedliwości, prowadził i nadzorował śledztwa przeciwko członkom organizacji komunistycznych, organizował podległy sobie aparat prokuratorski i sędziowski oraz policję państwową do zwalczania rewolucyjnego ruchu lewicowego, brał udział w opracowywaniu ustaw pogłębiających faszyzację, a także aktywnie współdziałał w przeprowadzeniu wyborów w roku 1938 na podstawie „faszystowskiej konstytucji” z 1935 r.14

Rzeczywistym powodem aresztowania i skazania dr. M. Siewierskiego były jego odważne próby przeciwstawiania się postępującej stalinizacji polskiego wymiaru sprawiedliwości, poddawanego w coraz większym zakresie nadzorowi i kontroli ze strony Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, której sowieckim symbolem stał się Ławrentij Beria – minister spraw wewnętrznych ZSRR.

Sam profesor Siewierski tak pisał w życiorysie z okazji 50-lecia pracy zawodowej:

Aresztowanie moje przypisuję przede wszystkim temu, że przeciwstawiałem się beriowszczyźnie zarówno w mej pracy prokuratorskiej, jak i przy reformie k p k w roku 1949, starając się w miarę mych skromnych możliwości nie dopuszczać do łamania praworządności.

Na początku śledztwa, więzionemu w nieludzkich warunkach przez osiem pierwszych miesięcy stawiano przerażający rozmiarami absurdu i grozy zarzut współpracy w czasie niemieckiej okupacji z gestapo, licząc zapewne, że w tych okolicznościach utraci on fizyczne i psychiczne siły do obrony. Słusznie konstatuje E. Romanowska: „Siewierski jako doskonały znawca prawa karnego wiedział, że wysunięte w stosunku do niego zarzuty w przypadku udowodnienia winy, mogły skutkować skazaniem nawet na karę śmierci”15.

O tragicznym położeniu, w którym się znalazł w śledztwie, napisał później w życiorysie: postawa moja uniemożliwiła zmontowanie przeciw mnie fingowanego procesu, gdy minęły dwa lata, w toku których sprawa nie miała żadnego biegu, nie pozostało nic innego jak oskarżenie mnie o faszyzację życia publicznego jakiej rzekomo miałem się dopuścić na stanowiskach zajmowanych w latach 1926/1939 r.16

Obłęd fałszywego oskarżenia objawił się już w pierwszym tygodniu przesłuchań aresztowanego dr. Mieczysława Siewierskiego, zeznającego o swym uczestnictwie w okresie okupacji w pracach ustawodawczych prowadzonych w Delegaturze Rządu (w Londynie) na Kraj, mających na celu określenie zasad odpowiedzialności karnej i norm prawnych, na których podstawie miały zostać przeprowadzone postępowania sądowe przeciwko zbrodniarzom wojennym. W pisemnych zeznaniach własnych z 27 i 28 czerwca 1950 r. podał:

na wezwanie zgłosiłem się do pracy w Delegaturze Rządu, (…) miałem sobie przydzielony referat ustawodawczy w dziedzinie prawa karnego, ograniczony wkrótce do zagadnienia represji przeciwko zbrodniarzom wojennym, zdrajcom narodu. Opracowałem projektowane normy w tym zakresie, jaki potem miał dekret z dn. 31 VIII 1944 r. o karach przeciwko faszystowskim zbrodniarzom…17

Otwierając proces gauleitera Greisera, prezes NTN, powołując się na inicjatywę Polski z początku 1942 r. ścigania przestępców wojennych, aktywował de facto, niejako w normatywnym zapleczu postępowania karnego, dekret Prezydenta RP z 31 marca 1943 r., do którego treści wniósł wybitny wkład M. Siewierski, a którego główna idea karania sprawców zbrodni popełnionych w czasie wojny znalazła się następnie w dekrecie PKWN z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz jeńcami, a także dla zdrajców Narodu Polskiego18 (tzw. sierpniowy), przyjętym przez NTN za podstawę skazania Greisera, Goetha, Hössa, Fischera i Freislera.

W swojej mowie wstępnej w procesie Greisera prokurator M. Siewierski powiedział w imieniu oskarżenia: „Jako oskarżyciele publiczni stajemy do walki uzbrojeni w nasze zwykłe narzędzie walki, w moc dowodów (…) mamy zwykły obowiązek oskarżycieli: udowodnienia oskarżonemu winy”19. Następnie podkreślił, że jest to zasługą „dwóch Okręgowych Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Poznaniu i Łodzi”.

Uczeń profesora M. Siewierskiego, prof. dr hab. Jan Waszczyński, kontynuował badania nad zbrodniami nazistowskimi m.in. publikując w 1972 r. wybitne studium Z działalności hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Łodzi (1939–1945), „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1972, nr XXIV, s. 78. Profesor J. Waszczyński przewodniczył społecznie, przez 25 lat, działalności łódzkiej Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich i w 1973 r. włączył do jej prac swego ucznia Witolda Kuleszę20.

Dieter Schenk i Witold Kulesza po 25 latach od konferencji nt. pierwszej niemieckiej zbrodni sądowej napisali, stanowiące całość, dzieło o namiestniku III Rzeszy Arthurze Greiserze i pierwszym w Polsce, historycznym procesie oskarżonego o branie udziału w zbrodni ludobójstwa. W ten sposób powstał swego rodzaju podręcznik, którego lektura ułatwia zrozumienie współczesnych problemów karania przez Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w Hadze sprawców najcięższej ze znanych historii i prawu zbrodni przeciwko człowieczeństwu. Przy lekturze tej książki mieć trzeba przed oczami treść Artykułu 6 Statutu MTK z 17/18 lipca 1998 r. definiującego tę kategorię zbrodni:

Dla celów niniejszego statutu „ludobójstwo” oznacza którykolwiek z następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak
a) zabójstwo członków grupy,
b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,
c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,
d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,
e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.

Książka ukazuje całe spektrum zachowań realizujących znamiona poszczególnych postaci tej zbrodni i prekursorski, procesowy wkład polskich jurystów do jej normatywnego zdefiniowania oraz określenia zasad odpowiedzialności sprawców. Uprzedzić trzeba równocześnie, że bez przerażającej, szczegółowo udokumentowanej kazuistyki omówionej w tym dziele, nie byłoby możliwe przedstawienie, w całej złożoności, historyczno-prawnego kodu genetycznego zbrodni ludobójstwa. Dlatego stanowi ono podręcznik, stale aktualizowany – co stwierdzić trzeba z przygnębieniem – przez faktografię bieżących wydarzeń we współczesnym świecie.

Przygotowując tę przedmowę, jej autor miał poczucie zaszczytu, jakim była możliwość zarysowania dokonań tych, którzy jako założyciele i kontynuatorzy łódzkiej szkoły prawa karnego byli także jego nauczycielami. Pozostawanie w ich naukowej tradycji uważa również za swoje powołanie.1 Szerzej: Witold Kulesza, Crimen laesae iustitiae. Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego, niemieckiego, austriackiego i polskiego, Łódź 2013, s. 132.

2 Wilm Hosenfeld, „Ich versuche jeden zu retten”. Das Leben eines deutschen Offiziers in Briefen und Tagebüchern, München 2004, s. 286, wyd. polskie „Staram się ratować każdego”. Życie niemieckiego oficera w listach i dziennikach, tłum. J. Tycner i in., Warszawa 2007, s. 280.

3 Dieter Schenk, Der Lemberger Professorenmord und der Holocaust in Ostgalizien, Bonn 2007, s. 38.

4 Idem, Wadliwe kody pamięci – złe nawyki, umyślne kłamstwa, niedbalstwo?, perspektywa prawa niemieckiego a rewizjonizm historyczny, Wadliwe kody pamięci, red. Artur Nowak-Far, Łukasz Zamęcki, Warszawa 2015, s. 21; wyd. anglojęzyczne 2015, niemieckojęzyczne 2016.

5 W przemówieniu przed Trybunałem prok. Siewierski powiedział: „Moralność nie pozwala mi oskarżać kogoś za to, że urodził się Niemcem. Ta moralność nie pozwala mi oskarżać tego człowieka o to, że jest on Albertem Forsterem. Ja oskarżam go o to, że dopuścił się zbrodni”. Schenk napisał, że dzięki takim autorytetom, należącym „do starej elity polskich prawników, respektujących z zasady pryncypia fair trial”, wyroki skazujące oskarżonych były wymierzaniem sprawiedliwości za rzeczywiście popełnione przez nich zbrodnie, por. D. Schenk, Der Lemberger Professorenmord…, s. 14.

6 W 1949 r. opublikowane zostały, pod zbiorczym tytułem Oskarżamy, przemówienia oskarżycielskie wygłoszone przez prokuratorów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym (Tadeusz Cyprian, Jerzy Sawicki, Oskarżamy, Kraków). W publikacji tej nie zamieszczono jednak żadnego z sądowych przemówień M. Siewierskiego, który w tym czasie stał się politycznie podejrzany, a następnie został aresztowany i skazany na karę więzienia, jako wróg stalinowskiej władzy.

7 Zob. Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Warszawa–Łódź–Kraków 1947, s. 380 i n.

8 Zob. Janusz Gumkowski, Procesy oświęcimskie: 1) Komendanta obozu, Rudolfa Hössa, 2) 40 członków załogi, Janusz Gumkowski, Tadeusz Kułakowski, Zbrodniarze hitlerowscy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Warszawa 1967, s. 166.

9 Zob. Tadeusz Cyprian, Jerzy Sawicki, Oskarżamy…, s. 117; Jerzy Sawicki, Przed polskim prokuratorem, Warszawa 1958, s. 244.

10 Zob. Marian Podgóreczny, Albert Forster, gauleiter i oskarżony, Gdańsk 1977, s. 413.

11 Zob. Dieter Schenk, Albert Forster – gdański namiestnik Hitlera, Gdańsk 2002, s. 407.

12 Mieczysław Siewierski, Mały Kodeks karny i ustawodawstwo przeciwfaszystowskie. Komentarz i orzecznictwo, Łódź 1949, s. 81.

13 Por. Elżbieta Romanowska, „Wkrótce już stanę przed innym sądem”. Prawnicy II Rzeczypospolitej Represjonowani w Polsce w latach 1944–1956, Warszawa 2020, s. 213; Joanna Lubecka, Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Kraków 2021, s. 212–213.

14 Elżbieta Romanowska, „Wkrótce już stanę przed innym sądem”. Prawnicy II Rzeczypospolitej…, s. 207. Zgodnie z tym wyrokiem sądu skazany miał opuścić więzienie 22 czerwca 1953 r., co nie nastąpiło, ponieważ wszczęte zostało przeciwko niemu kolejne absurdalne śledztwo, na podstawie art. 5 dekretu z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa. Przepis ten groził karą więzienia „na czas nie krótszy od lat pięciu” temu „kto wchodzi w porozumienie z osobą działającą w interesie obcego rządu lub obcej organizacji w celu działania na szkodę Państwa Polskiego”. Ibidem, s. 211. Bezprawnie więzionemu prawnikowi, symbolowi uczciwych procesów karnych, nie przedstawiono zarzutów, a on w proteście przeciwko łamaniu procedury rozpoczął głodówkę, na co władze więzienne zareagowały brutalnym dożywianiem tej ofiary bezprawia. Joanna Lubecka, Niemiecki zbrodniarz…, s. 213.

15 Elżbieta Romanowska, „Wkrótce już stanę przed innym sądem”. Prawnicy II Rzeczypospolitej…, s. 173.

16 Ibidem, s. 180.

17 Ibidem, s. 168.

18 Lublin, 13.09.1944 r., DzU, z 1944 r., nr 4, poz. 16 – tzw. dekret sierpniowy.

19 Proces Artura Greisera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Warszawa 1946, s. 54.

20 Zob. Pro dignitate legis et maiestate iustitiae. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Witolda Kuleszy, red. Agnieszka Liszewska, Jan Kulesza, Łódź 2020, s. 20.