Atlas sproszkowanych substancji roślinnych - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 stycznia 2019
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Atlas sproszkowanych substancji roślinnych - ebook
Atlas zawiera ponad 1000 fotografii prezentujących anatomiczne cechy diagnostyczne surowców roślinnych, znajdujących zastosowanie w lecznictwie, kosmetologii oraz jako przyprawy. To ważne, praktyczne narzędzie w identyfikacji sproszkowanych substancji roślinnych. Umożliwia porównywanie cech przedstawionych na fotografiach z obserwowanymi w obrazie mikroskopowym badanego surowca.
„Atlas” jest doskonałym uzupełnieniem podręczników farmakognozji oraz Farmakopei Polskiej, w których metoda mikroskopowa jest jedną z rekomendowanych do ustalania tożsamości surowców leczniczych.
Publikacja obejmuje surowce, przedstawione na 81 planszach z fotografiami, które są opatrzone numerami rzymskimi, zawierają etykietę i opis cech anatomicznych. Etykieta obejmuje: nazwę substancji roślinnej (surowca) w języku łacińskim i polskim (głównie wg FP X 2014), nazwę angielską surowca, łacińską i polską nazwę gatunku (lub gatunków) rośliny dostarczającego surowca oraz jego/ich przynależność do rodziny.
Podano ważniejsze synonimy ww. nazw. Dla cech anatomicznych zastosowano numerację arabską, co pozwala odnaleźć dany element na fotografiach. Plansze ułożono alfabetycznie, według łacińskich nazw surowców.
Lektura obowiązkowa dla studentów farmacji i wszystkich osób zainteresowanych surowcami roślinnymi.
| Kategoria: | Biologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-200-6045-4 |
| Rozmiar pliku: | 31 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wstęp
Rośliny wykorzystywane w lecznictwie, kosmetologii oraz jako przyprawy są stosowane zwykle w formie wysuszonych surowców, zwanych obecnie substancjami roślinnymi. Taka forma stabilizacji zapewnia trwałość oraz minimalizuje ryzyko utraty związków czynnych odpowiedzialnych za ich działanie. Wiele substancji roślinnych poddaje się rozdrobnieniu przez ich sproszkowanie, które ma zapewnić skuteczniejsze wykorzystanie obecnych w nich związków czynnych. Postępowanie to jednak utrudnia identyfikację morfologiczną na podstawie cech makroskopowych. Ponieważ każda ze stosowanych w lecznictwie, kosmetologii oraz gastronomii substancji roślinnych charakteryzuje się zestawem swoistych związków czynnych, których obecność wpływa na ich działanie, precyzyjne określenie tożsamości sproszkowanego surowca jest podstawą do właściwego jego zastosowania.
Farmakognozja, jako dziedzina zajmująca się badaniem surowców naturalnych, głównie pochodzenia roślinnego, wykorzystuje szereg metod do ich identyfikacji. Jedną z powszechnie stosowanych, obok analizy makroskopowej i technik chromatograficznych, jest mikroskopowa identyfikacja surowców sproszkowanych z wykorzystaniem anatomicznych cech diagnostycznych. Jako elementy diagnostyczne są wykorzystywane tkanki, pojedyncze charakterystyczne komórki bądź struktury będące ich wytworami. Na podstawie ich obecności (czasem braku) można wstępnie określić, czy mamy do czynienia z substancją będącą określonym organem rośliny, np. liściem, kwiatem czy korzeniem, a później – precyzyjnie zidentyfikować roślinę, której jest częścią. Metoda ta ma wiele zalet, do których należą głównie: specyficzność, niezmienność cech w czasie przechowywania, prostota i szybkość wykonania, niski koszt oraz niewielka ilość substancji potrzebna do przeprowadzenia skutecznej identyfikacji. Znalazło to odzwierciedlenie w kolejnych edycjach Farmakopei Polskiej (FP). We wcześniejszych wydaniach Farmakopei monografie surowców (substancji) roślinnych zawierały jedynie spisy anatomicznych cech diagnostycznych. Począwszy od FP IX (2011), zaczęto zamieszczać rysunki cech diagnostycznych, które objęły 53 surowce. W FP X (2014), zawierającej ponad 200 szczegółowych monografii substancji roślinnych, większość surowców miała podane cechy mikroskopowe, a 89 było zilustrowanych. Obowiązująca obecnie FP XI (2017) zawiera już opisy prawie 300 substancji roślinnych, w tym 138 jest zilustrowanych. Pokazuje to tendencję zwiększania roli ilustracji jako uzupełnienia podanych cech i wskazuje na wzrost znaczenia metody mikroskopowej. Podobne opisy i rysunki znajdują się w niektórych podręcznikach i skryptach do ćwiczeń z farmakognozji. Schematyczne przedstawienie anatomicznych cech diagnostycznych w formie rysunków ma bezsprzeczny walor poznawczy, dydaktyczny i estetyczny, jednak cechy te są prezentowane w formie uproszczonej i wyidealizowanej. Porównanie czarno-białych rysunków z barwnym obrazem mikroskopowym jest dla obserwatora, zwłaszcza zdobywającego doświadczenie (np. studenta), trudne do interpretacji. Stąd zrodził się pomysł zebrania fotografii obrazów mikroskopowych dokumentujących surowce roślinne w formie „Atlasu”. Wybrano surowce powszechnie stosowane i najczęściej omawiane na ćwiczeniach z farmakognozji. Fotografie wykonane spod mikroskopu optycznego są realistyczne, a obserwator może je porównać z obrazem widzianym w preparacie. Ponadto obraz sproszkowanego surowca różni się od obrazu przekrojów tkanek lub organów roślinnych znanych z ćwiczeń z botaniki. W surowcu sproszkowanym elementom diagnostycznym towarzyszy szereg nieistotnych fragmentów tkanek i komórek, które utrudniają identyfikację.
Surowce, które posłużyły do sporządzenia dokumentacji fotograficznej, pochodziły z różnych źródeł, głównie z: kolekcji Ogrodu Roślin Leczniczych i Kosmetycznych Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, roślin zebranych ze stanowisk naturalnych i surowców zakupionych w aptekach i sklepach zielarskich, Zielnika Katedry Geobotaniki i Planowania Krajobrazu Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UMK. Zostały one zmielone i posłużyły do sporządzenia preparatów zgodnie z procedurą podaną w Farmakopei Polskiej, tzn. z wykorzystaniem roztworu wodzianu chloralu jako odczynnika prześwietlającego. Zdjęcia zostały wykonane przy użyciu mikroskopu wyposażonego w aparat cyfrowy. Zastosowano standardowe obiektywy o powiększeniu 20× i 40×. Podczas późniejszej obróbki zdjęć stosowano kadrowanie oraz powiększanie wybranych, istotnych elementów. Na poszczególnych zdjęciach umieszczono podziałkę liniową (50 lub 100 μm), która umożliwia określenie wielkości obiektów. Spośród ponad 20 000 wykonanych fotografii, stanowiących materiał wyjściowy, wyselekcjonowano prawie 1000. Kryterium wyboru zdjęć była głównie wartość diagnostyczna cech. Mało charakterystyczne elementy surowca pominięto, a istotne zamieszczono w kilku ujęciach, uwzględniając ich zmienność.
Niektóre z surowców przedstawiono na dwóch planszach, co wynika głównie z dużej ilości cech. Anatomiczne cechy diagnostyczne podano i opisano na podstawie załączonych źródeł. „Atlas” w znacznym stopniu uzupełnia szczegółowe opisy surowców roślinnych zawarte w Farmakopeach oraz podręcznikach farmakognozji. Został przygotowany głównie z myślą o studentach farmacji i kosmetologii, którzy stykają się z tą farmakopealną metodą identyfikacji surowca roślinnego na ćwiczeniach z farmakognozji. Zainteresowane mogą być nim również osoby związane zawodowo z badaniem tożsamości roślinnych surowców leczniczych, kosmetycznych i przyprawowych.
* * *
Pragnę podziękować Koleżankom i Kolegom z Katedry i Zakładu Farmakognozji Collegium Medicum UMK za dyskusje i cenne uwagi oraz Pani dr Iwonie Paszek i Pani dr Dorocie Gawendzie-Kempczyńskiej z Katedry i Zakładu Biologii i Botaniki Farmaceutycznej CM UMK za korektę opisów botanicznych.
Maciej BalcerekOpis plansz
Plansze ułożono alfabetycznie, według łacińskich nazw surowca. Wszystkie plansze z fotografiami są opatrzone numerami rzymskimi, zawierają etykietę i opis cech anatomicznych.
Etykieta obejmuje:
» nazwę substancji roślinnej (surowca) w języku łacińskim i polskim (przeważnie według FP XI),
» nazwę angielską surowca,
» łacińską i polską nazwę gatunku (lub gatunków) rośliny dostarczającej surowca
» przynależność gatunku (gatunków) do rodziny,
» oznaczenie kolorystyczne grup związków, które odpowiadają za ich działanie, podane przy łacińskiej nazwie gatunku.
Podano także ważniejsze synonimy nazw gatunków roślin. Dla cech anatomicznych zastosowano numerację arabską, co pozwala odnaleźć dany element na fotografiach. Wskaźniki na fotografiach wskazują przykładowe struktury opisane w tekście.
GŁÓWNE GRUPY ZWIĄZKÓW CZYNNYCH – LEGENDA
– alkaloidy
– związki fenolowe, flawonoidy
– garbniki, antranoidy
– irydoidy, seskwiterpeny, diterpeny
– saponozydy, glikozydy nasercowe
– węglowodany, lipidy, sterole
– olejki eteryczne, kumaryny
– inne związkiAbsinthii herba – ziele piołunu (FP XI)
ang. Wormwood (herb)
Artemisia absinthium L. – bylica piołun
Asteraceae (Compositae) – astrowate (złożone)
CECHY ANATOMICZNE
1. Włoski teowate o jedno- lub kilkukomórkowym trzonie i długiej, wrzecionowatej komórce szczytowej, prostopadłej do trzonu. 2. Włoski gruczołowe typu Compositae widoczny z boku. 3. Włosek gruczołowy typu Compositae widoczny z góry. 4. Plewinka złożona z małej komórki tworzącej trzon oraz bardzo długiej, walcowatej i cienkościennej komórki szczytowej. 5. Drobne gruzły szczawianu wapnia. 6. Kuliste ziarno pyłku o gładkiej egzynie z 3 ujściami łagiewkowymi (6A).Agrimoniae herba – ziele rzepiku (FP XI)
ang. Agrimony herb
Agrimonia eupatoria L. – rzepik pospolity
Rosaceae – różowate
CECHY ANATOMICZNE
1. Włoski jednokomórkowe, grubościenne, długie, drobno brodawkowate, czasami spiralnie skręcone (1A). 2. Fragmenty dolnej skórki liścia o ścianach falistych, z licznymi aparatami szparkowymi (2A), głównie anomocytycznymi, a niekiedy anizocytycznymi (skórka górna ma komórki prostościenne). 3. Włoski gruczołowe z wielokomórkowym, jednorzędowym trzonem i kulistą jedno- lub czterokomórkową główką. 4. Fragmenty miękiszu z jedyńcami i gruzłami szczawianu wapnia. 5. Jajowate lub półkuliste ziarna pyłku z 3 ujściami łagiewkowymi i gładką egzyną. 6. Fragment dużych naczyń spiralnych i jamkowatych pochodzących z łodygi.
Rośliny wykorzystywane w lecznictwie, kosmetologii oraz jako przyprawy są stosowane zwykle w formie wysuszonych surowców, zwanych obecnie substancjami roślinnymi. Taka forma stabilizacji zapewnia trwałość oraz minimalizuje ryzyko utraty związków czynnych odpowiedzialnych za ich działanie. Wiele substancji roślinnych poddaje się rozdrobnieniu przez ich sproszkowanie, które ma zapewnić skuteczniejsze wykorzystanie obecnych w nich związków czynnych. Postępowanie to jednak utrudnia identyfikację morfologiczną na podstawie cech makroskopowych. Ponieważ każda ze stosowanych w lecznictwie, kosmetologii oraz gastronomii substancji roślinnych charakteryzuje się zestawem swoistych związków czynnych, których obecność wpływa na ich działanie, precyzyjne określenie tożsamości sproszkowanego surowca jest podstawą do właściwego jego zastosowania.
Farmakognozja, jako dziedzina zajmująca się badaniem surowców naturalnych, głównie pochodzenia roślinnego, wykorzystuje szereg metod do ich identyfikacji. Jedną z powszechnie stosowanych, obok analizy makroskopowej i technik chromatograficznych, jest mikroskopowa identyfikacja surowców sproszkowanych z wykorzystaniem anatomicznych cech diagnostycznych. Jako elementy diagnostyczne są wykorzystywane tkanki, pojedyncze charakterystyczne komórki bądź struktury będące ich wytworami. Na podstawie ich obecności (czasem braku) można wstępnie określić, czy mamy do czynienia z substancją będącą określonym organem rośliny, np. liściem, kwiatem czy korzeniem, a później – precyzyjnie zidentyfikować roślinę, której jest częścią. Metoda ta ma wiele zalet, do których należą głównie: specyficzność, niezmienność cech w czasie przechowywania, prostota i szybkość wykonania, niski koszt oraz niewielka ilość substancji potrzebna do przeprowadzenia skutecznej identyfikacji. Znalazło to odzwierciedlenie w kolejnych edycjach Farmakopei Polskiej (FP). We wcześniejszych wydaniach Farmakopei monografie surowców (substancji) roślinnych zawierały jedynie spisy anatomicznych cech diagnostycznych. Począwszy od FP IX (2011), zaczęto zamieszczać rysunki cech diagnostycznych, które objęły 53 surowce. W FP X (2014), zawierającej ponad 200 szczegółowych monografii substancji roślinnych, większość surowców miała podane cechy mikroskopowe, a 89 było zilustrowanych. Obowiązująca obecnie FP XI (2017) zawiera już opisy prawie 300 substancji roślinnych, w tym 138 jest zilustrowanych. Pokazuje to tendencję zwiększania roli ilustracji jako uzupełnienia podanych cech i wskazuje na wzrost znaczenia metody mikroskopowej. Podobne opisy i rysunki znajdują się w niektórych podręcznikach i skryptach do ćwiczeń z farmakognozji. Schematyczne przedstawienie anatomicznych cech diagnostycznych w formie rysunków ma bezsprzeczny walor poznawczy, dydaktyczny i estetyczny, jednak cechy te są prezentowane w formie uproszczonej i wyidealizowanej. Porównanie czarno-białych rysunków z barwnym obrazem mikroskopowym jest dla obserwatora, zwłaszcza zdobywającego doświadczenie (np. studenta), trudne do interpretacji. Stąd zrodził się pomysł zebrania fotografii obrazów mikroskopowych dokumentujących surowce roślinne w formie „Atlasu”. Wybrano surowce powszechnie stosowane i najczęściej omawiane na ćwiczeniach z farmakognozji. Fotografie wykonane spod mikroskopu optycznego są realistyczne, a obserwator może je porównać z obrazem widzianym w preparacie. Ponadto obraz sproszkowanego surowca różni się od obrazu przekrojów tkanek lub organów roślinnych znanych z ćwiczeń z botaniki. W surowcu sproszkowanym elementom diagnostycznym towarzyszy szereg nieistotnych fragmentów tkanek i komórek, które utrudniają identyfikację.
Surowce, które posłużyły do sporządzenia dokumentacji fotograficznej, pochodziły z różnych źródeł, głównie z: kolekcji Ogrodu Roślin Leczniczych i Kosmetycznych Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, roślin zebranych ze stanowisk naturalnych i surowców zakupionych w aptekach i sklepach zielarskich, Zielnika Katedry Geobotaniki i Planowania Krajobrazu Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UMK. Zostały one zmielone i posłużyły do sporządzenia preparatów zgodnie z procedurą podaną w Farmakopei Polskiej, tzn. z wykorzystaniem roztworu wodzianu chloralu jako odczynnika prześwietlającego. Zdjęcia zostały wykonane przy użyciu mikroskopu wyposażonego w aparat cyfrowy. Zastosowano standardowe obiektywy o powiększeniu 20× i 40×. Podczas późniejszej obróbki zdjęć stosowano kadrowanie oraz powiększanie wybranych, istotnych elementów. Na poszczególnych zdjęciach umieszczono podziałkę liniową (50 lub 100 μm), która umożliwia określenie wielkości obiektów. Spośród ponad 20 000 wykonanych fotografii, stanowiących materiał wyjściowy, wyselekcjonowano prawie 1000. Kryterium wyboru zdjęć była głównie wartość diagnostyczna cech. Mało charakterystyczne elementy surowca pominięto, a istotne zamieszczono w kilku ujęciach, uwzględniając ich zmienność.
Niektóre z surowców przedstawiono na dwóch planszach, co wynika głównie z dużej ilości cech. Anatomiczne cechy diagnostyczne podano i opisano na podstawie załączonych źródeł. „Atlas” w znacznym stopniu uzupełnia szczegółowe opisy surowców roślinnych zawarte w Farmakopeach oraz podręcznikach farmakognozji. Został przygotowany głównie z myślą o studentach farmacji i kosmetologii, którzy stykają się z tą farmakopealną metodą identyfikacji surowca roślinnego na ćwiczeniach z farmakognozji. Zainteresowane mogą być nim również osoby związane zawodowo z badaniem tożsamości roślinnych surowców leczniczych, kosmetycznych i przyprawowych.
* * *
Pragnę podziękować Koleżankom i Kolegom z Katedry i Zakładu Farmakognozji Collegium Medicum UMK za dyskusje i cenne uwagi oraz Pani dr Iwonie Paszek i Pani dr Dorocie Gawendzie-Kempczyńskiej z Katedry i Zakładu Biologii i Botaniki Farmaceutycznej CM UMK za korektę opisów botanicznych.
Maciej BalcerekOpis plansz
Plansze ułożono alfabetycznie, według łacińskich nazw surowca. Wszystkie plansze z fotografiami są opatrzone numerami rzymskimi, zawierają etykietę i opis cech anatomicznych.
Etykieta obejmuje:
» nazwę substancji roślinnej (surowca) w języku łacińskim i polskim (przeważnie według FP XI),
» nazwę angielską surowca,
» łacińską i polską nazwę gatunku (lub gatunków) rośliny dostarczającej surowca
» przynależność gatunku (gatunków) do rodziny,
» oznaczenie kolorystyczne grup związków, które odpowiadają za ich działanie, podane przy łacińskiej nazwie gatunku.
Podano także ważniejsze synonimy nazw gatunków roślin. Dla cech anatomicznych zastosowano numerację arabską, co pozwala odnaleźć dany element na fotografiach. Wskaźniki na fotografiach wskazują przykładowe struktury opisane w tekście.
GŁÓWNE GRUPY ZWIĄZKÓW CZYNNYCH – LEGENDA
– alkaloidy
– związki fenolowe, flawonoidy
– garbniki, antranoidy
– irydoidy, seskwiterpeny, diterpeny
– saponozydy, glikozydy nasercowe
– węglowodany, lipidy, sterole
– olejki eteryczne, kumaryny
– inne związkiAbsinthii herba – ziele piołunu (FP XI)
ang. Wormwood (herb)
Artemisia absinthium L. – bylica piołun
Asteraceae (Compositae) – astrowate (złożone)
CECHY ANATOMICZNE
1. Włoski teowate o jedno- lub kilkukomórkowym trzonie i długiej, wrzecionowatej komórce szczytowej, prostopadłej do trzonu. 2. Włoski gruczołowe typu Compositae widoczny z boku. 3. Włosek gruczołowy typu Compositae widoczny z góry. 4. Plewinka złożona z małej komórki tworzącej trzon oraz bardzo długiej, walcowatej i cienkościennej komórki szczytowej. 5. Drobne gruzły szczawianu wapnia. 6. Kuliste ziarno pyłku o gładkiej egzynie z 3 ujściami łagiewkowymi (6A).Agrimoniae herba – ziele rzepiku (FP XI)
ang. Agrimony herb
Agrimonia eupatoria L. – rzepik pospolity
Rosaceae – różowate
CECHY ANATOMICZNE
1. Włoski jednokomórkowe, grubościenne, długie, drobno brodawkowate, czasami spiralnie skręcone (1A). 2. Fragmenty dolnej skórki liścia o ścianach falistych, z licznymi aparatami szparkowymi (2A), głównie anomocytycznymi, a niekiedy anizocytycznymi (skórka górna ma komórki prostościenne). 3. Włoski gruczołowe z wielokomórkowym, jednorzędowym trzonem i kulistą jedno- lub czterokomórkową główką. 4. Fragmenty miękiszu z jedyńcami i gruzłami szczawianu wapnia. 5. Jajowate lub półkuliste ziarna pyłku z 3 ujściami łagiewkowymi i gładką egzyną. 6. Fragment dużych naczyń spiralnych i jamkowatych pochodzących z łodygi.
więcej..
