Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii - ebook

Wstęp

Autyzm dziecięcy, który dopiero w latach czterdziestych naszego stulecia został opisany jako odrębna jednostka nozologiczna, wzbudza do dziś wiele kontrowersji. Chociaż coraz częściej podkreślane jest polietiologiczne uwarunkowanie tego jednego z najpoważniejszych zaburzeń rozwoju, to zapewne spory dotyczące przyczyn autyzmu będą trwały jeszcze długo. Obiektem dyskusji, wnikliwej obserwacji, a także fascynacji są zachowania dzieci autystycznych, pełne nie do końca zrozumiałych skrajności. Zachowania te stanowią wyzwanie dla rodziców, terapeutów oraz samych osób autystycznych, które czasami przekazują nam opisy swoich doświadczeń (np. Temple Grandin, Donna Williams).

Dzieci autystyczne przez wiele lat funkcjonowały poza, dostępnymi dla innych osób, formami pomocy psychologiczno-medycznej. Dopiero w latach siedemdziesiątych, a w naszym kraju pod koniec lat osiemdziesiątych, zaczęto tworzyć odpowiedni model pomocy, przystosowany do specyficznych potrzeb osób z autyzmem. W prezentowanej pracy przedstawiono m.in. badania własne dotyczące wpływu procesu terapeutycznego na stopień autyzmu i rozwój psychoruchowy. Celem badań było także określenie związku pomiędzy stopniem autyzmu a poziomem i profilem rozwoju psychoruchowego. Przesłanką podjęcia tych dociekań była możliwość zastosowania ich wyników w oddziaływaniach terapeutycznych oraz diagnozie i profilaktyce autyzmu.

Pragnę serdecznie podziękować Pani Profesor Marcie Bogdanowicz za zainspirowanie mnie do przeprowadzenia badań, życzliwą pomoc i wsparcie oraz cenne wskazówki naukowe, udzielane mi w trakcie opracowywania niniejszej rozprawy.

Składam gorące podziękowania rodzicom i ich dzieciom za bardzo przychylne współdziałania podczas zbierania materiału badawczego. Również gorące po-dziękowania przekazuję terapeutom ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Terapeutycznego dla Dzieci i Młodzieży z Autyzmem i z Poradni dla Osób Autystycznych w Gdańsku, którzy zawsze ofiarowywali mi życzliwą pomoc w organizacji i przeprowadzaniu badań, a także służyli swoją wiedzą i doświadczeniem.

Specjalne podziękowania należą się Stowarzyszeniu Pomocy Osobom Autystycznym z Gdańska, bez którego praca ta zapewne by nigdy nie powstała. Stowarzyszenie działa od 1990 roku dzięki rodzicom dzieci autystycznych. Współorganizuje ono i wspiera od lat, różnorodne formy pomocy dla osób autystycznych na terenie województwa pomorskiego. Współpraca z ośrodkami naukowymi w kraju i za granicą, bogata działalność wydawnicza Stowarzyszenia stanowiła nieocenioną pomoc w powstawaniu tej książki, poprzez stworzenie odpowiednich warunków i warsztatu, niezbędnego do przeprowadzania badań. Szczególnie pragnę podziękować Paniom: M. Rybickiej i E. Szmytkowskiej.

Pragnę również złożyć podziękowania Pani prof. A. Kolańczyk i Panu prof. B. Wojciszke za umożliwienie mi w ramach studiów doktoranckich, zorganizowanych na Uniwersytecie Gdańskim, konsultacji mojej pracy ze specjalistami zajmującymi się różnymi obszarami psychologii.Bibliografia

Ainsworth, M.D.S, Blehar, M.C., Waters, E. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Hillsdale, L. Erlbum.

Alpern, G.D. (1967). Measurements of untestable autistic children. „Journal of Abnormal Psychology”, 72, 478–486.

Argyle, (1991). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.

Arnold, T. (1994). Education of children with autism and related communication handicaps. (Materiały szkoleniowe), Gdańsk: SPOA.

Asperger, H. (1944). Die autistischen Psychopathen in Kindesalter. Archiv fűr Psychiatrie und Nervenkrankheiten, 117, 76–136.

Axline V. Niedyrektywna terapia zabawowa. Koncepcja. Psychologia Wychowawcza, 36, 673–688.

Ayres. J. (1972). Southern California Sensory Integration Tests. L.A.: Western Psychological Services.

Baron-Cohen, S. (1989). Do autistic children have obsessions and compulsions? „British Journal of Psychiatry”, 28, 193–200.

Baron-Cohen, S. (1992a). The theory of mind hypothesis of autism . „Bulletin of the British Ps. Society”, 5. 9–12.

Baron-Cohen, S. (1992b). Can autism be detected at 18 months? „British Journal of Psychiatry”, 161, 839–843.

Baron-Cohen, S. (1995). Mind-blindness. An essay on autism and theory of mind. Camridge, Massachusetts: A Bradford Book.

Bettelheim, B. (1967). The empty fortress: infantile autism and the birth of self. London: Collier-MacMillan.

Bidet, M., Leboyer, B. (1993). Allergic sensitization in infantile autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 2, 419–420.

Birch, A., Malim, T. (1998). Psychologia rozwojowa w zarysie. Warszawa, PWN.

Błeszyński, J. (1998). Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk: WSP.

Błeszyński, J., Bobkowicz, L. (1997). Echolalia jako jedna ze specyficznych cech mowy dziecka autystycznego. Psychologia Wychowawcza, 3, 251–258.

Bobkowicz, L. (1993). Autyzm wczesnodziecięcy – etiologia i terapia. Scholasticus, 4–5, 67–77.

Bobkowicz, L. (1998). Wzór i poziom kompetencji poznawczych a stopień natężenia autyzmu. W: H. Jaklewicz (red.). Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Bobkowicz, L., Ruta I. (1995). Uczenie dzieci autystycznych w świetle teorii behaviorolnej. Scholasticus, 2, 49–55. Lubin: Linea.

Bogdanowicz, M. (1989). Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat. Warszawa: WSiP.

Bogdanowicz, M. (1991). Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: WSiP.

Bogdanowicz, M. (1994). Dostosowanie metody dobrego startu do potrzeb dzieci autystycznych – efektywność tej metody. W: W. Dykcik (red.). Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Poznań: Eruditus.

Bogdanowicz, M. (1997). Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria, diagnoza, terapia. Warszawa: CMPPP.

Bogdanowicz, M.(1990). Integracja percepcyjno-motoryczna. Metody diagnozy i terapii. Warszawa: COM PW-Z.

Bogdanowicz, M., Kisiel, B., Przasnyska, M. (1992). Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. Warszawa: WSiP.

Bokus, B. (1979). Niedyrektywna terapia zabawowa. Koncepcja V. Axline. „Psychologia Wychowawcza”, 36, 673–688.

Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: vol.1. Attachment. New York Basic Books.

Brauner, A., Brauner, F., (1988). Dziecko zagubione w rzeczywistości: Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. Warszawa: WSiP.

Bruner, J. (1983). Child’s Talk: Learning to language. Oxford: Oxford University Press.

Bryson, S.E., Clark, B.S. (1988). First report of a Canadian epidemiological study of autistic syndromes. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”, 29, 433–45.

Brzeziński, J. (1980). Elementy metodologii badań psychologicznych. Warszawa: PWN.

Brzeziński, J. (1996). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN.

Bursztejn, C. (1998). Autyzm: rozwój pojęć. W: A. Gardziel (red.), Wokół diagnozowania autyzmu. Kraków: Grupa robocza ds. współpracy polsko-francuskiej w dziedzinie psychiatrii dziecięcej.

Butterworth, G. (1997). Niemowlęctwo. W: Bryant, P. Psychologia rozwojowa, Poznań: Zysk i S-ka.

Carperntieri, S. (1994). Brief report: A comparison of patterns of cognitive functioning of autistic and nonautistic retarded children on the Stanford – Binet – Fourth edition. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 2. 215–223.

Cicchetti, D., Rogosch, F. (1996). Equifinality and multifinality in developmental psychology. „Development and Psychopathology”, 8, 597–600.

Courchesne, E. (1994). Badanie rezonansem magnetycznym wskazuje na nieprawidłowości w móżdżku. „Biuletyn Stowarzyszenia Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku”, 16, s. 2. za: „Autistic Research Review International” (1994), 2.

Courchesne, E. (1997). Brainstem, cerebral and limbic neuroanatomical abnormalities in autism. „Curr. Opin. Neurobiol”, 2, 269–278.

Courchesne, E., Press, G.A. (1993). Parietal lobe abnormalities detected with MRI in patients with infantile autism. AJR, 160, 387–393.

Creak. M. (1961). Schizophrenia syndrome in childhood: Progress report of a working part. „Celebral Palsy Bulletin”, 3, 501–504.

Czownicka, A. (1993). Przypadek Mateusza. Psychoza dziecięca: Obiekt, symbol i istota terapii analitycznej. Warszawa: UW.

Delacato, C.H. (1995). Dziwne, niepojęte. Autystyczne dziecko. Warszawa: Fundacja Synapsis.

Drwięga, M. (1998). Melanie Klein – innowatorka czy ignorantka. „Psychoterapia”
1 (104), 59–66.

Dzikowska, S. (1995). Materiały szkoleniowe z warsztatów dotyczących terapii integracji sensorycznej. Gdańsk: SPOA.

Eaves, L., Ho, H., Eaves, D. (1994). Subtypes of autism by cluster analysis. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 24, 3–22.

Eaves, L., Ho, H. (1996). Brief report: stability and change in cognitive and behavioral characteristics of autism through childhood. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 5, 557–569.

Favell, J.E. (1983). The menagment of agressive behavior. W: E. Schopler, G.B. Mesibov (red.). New York: Plenum Press.

Ferguson, G., Takane, Y. (1997). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: PWN.

Ferster, C.B. (1961). Positive reinforcement and behavioral deficits in autistic chidren. „Child Development”, 32, 437–456.

Ferster, C.B. De Myer (1961). The development of performances in autistic children in an automatically controlled environment. „Journal of Chronic Disease”, 13,
312–345.

Freeman, B.J., Ritvo, R. (1985). The stability of cognitive and lingustic parameters in autism . „Journal of the American Academy of Child Psychiatry”, 24,
459–464.

Frith, V. (1988). Autism: possible clues to the underlying pathology. W: L. Wing (red), Aspects of autism: biological research. Oxford: Alden Press.

Frith, V. (1993). Autyzm. „Świat Nauki”, VIII, 58–65.

Frith, V. (1996b). Autism and Asperger syndrome. Referat wygłoszony na: Vth Congress Autism – Europe, Barcelona.

Frith, V. (1996a). Autism Explaining the Enigma. Oxford: Blackwell.

Gałkowski, T. (1980). Usprawnianie dziecka autystycznego w rodzinie. PTWz K, Warszawa.

Gałkowski, T. (1989). Trudności w interakcjach u dzieci z dysfunkcjami mózgowymi. W: S. Kowalik (red.), Opymalizacja interakcji w procesie usprawniania osób z dysfunkcjami fizycznymi i psychicznymi. Poznań: UAM.

Gałkowski, T. (1993a). Autyzm. W: T. Gałkowski, T. Tarkowski, Z. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Lublin: WUMCS

Gałkowski, T. (1993b). Autyzm w rodzinie. Ujęcie interdyscyplinarne. „Kultura i Edukacja”, 2, 85–102.

Gałkowski, T. (1995). Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym. Warszawa: WSiP.

Gałkowski, T. (1998). Czy dzieci autystyczne mają świadomość tego, że inni czują i myślą? W: H. Jaklewicz (red.), Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Garfin, D., Callon, D. (1988). Validity and reliabilty of the Childhood autism Rating Scale with autistic adolscents. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 3. 367–378.

Gillberg, Ch. (1990). Infantile autism: diagnosis and treatment. „Acta Psychiatr. Scand”, 81, 209–215.

Gillberg, Ch. (1992). Autism and autistic – like conditions: Subclasses among disoredrs of empathy. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”, vol. 33, 5, 813–842.

Goldstein, G.J., Lancy, D. (1985). Cognitive development in autistic children.
W: Siegel, l. (red.), Cognitive development in atypical children: Progress in Cognitive Devlopment Research. New York: Springer.

Gorbi, G. (1992). Celiac disease, epilepsy and celebral calcifications. „The Lancet”, 22, 439–443.

Grandin, T. (1992). Byłam dzieckiem autystycznym. Referat wygłoszony na IV kongresie Autism – Europe, Haga, Holandia.

Grandin, T. (1995). Byłam dzieckiem autystycznym. Warszawa: PWN.

Granding. T, (1990). Statement autistic person about holding therapy. „Autism Research Review International”, 4, s. 5.

Green, W.H. (1984). A comparison of schizophrenic and autistic children. „Journal of the American Academy of Child Psychiatry”, 23, 399–409.

Grodzka, M. (1984). Dziecko autystyczne. Dziennik terapeuty. Warszawa: PWN.

Hashimoto, T. (1995). Badania japońskie potwierdzają odkrycia w móżdżku. „Biuletyn Stowarzyszenia Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku”, 21, s. 4. za: „Journal of Autism and Developmental Disorders” (1995), 25,1.

Hashimoto, T., Tayama, M. (1992). Reduced brainstem size in children with autism. „Brain & Development”, 2, 94–97.

Hinton V.J., Brown, W.T. (1991). Analysis on neocortex in three males with the fragile X syndrome. „American Journal of Medical Genetics”, 41, 289–294.

Hobson, R.P. (1991). What is autism? „Psychiatric Clinics of North America”, 14,
1–17.

Holding Time oraz w: „Autistic Children”. N i E.A. Tinbergenów. Informator SYNAPSIS.

Hornowska, L. (1993). Rozumienie. W: J. Brzeziński (red.), Skala Inteligencji Wechslera WAIS-R. Warszawa: PWN.

Howlin, P., Rutter, M. (1991). Treatment of autistic children. Chichester: John Wiley & Sous.

Howlin, P., Rutter. (1991). Treatment of autistic children. Chichester: John Wiley & Sons.

Ingram, J.L., Croog, V.J. (1996). Valproic acid and treatment in rats reproduces the cerebellar anomalies associated with autism. „Teratology”, 53, 86. .

Irlen, H. (1992). Leczenie dysleksji kolorami metodą Helen Irlen. Warszawa: Synapsis.

Irlen, H. (1996). A piece of the puzzle: breaking free from sensory-perceptual distortions with Irlen Colored filtres. Referat wygłoszony na V kongresie Autism
– Europe, Barcelona, Hiszpania.

Jaklewicz, H. (1993). Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza, przebieg, leczenie. GWP, Gdańsk.

Jaklewicz, H. (1994). Autyzm wczesnodziecięcy – próba wyróżnienia postaci klinicznych. W: W. Dykcik (red.), Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Poznań: Eruditus.

Jaklewicz, H. (1998). Od diagnozy do terapii dzieci autystycznych. W: H. Jaklewicz (red.), Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Johnson, S. (1990). Przemiana charakterologiczna. Cud ciężkiej pracy. Kraków: Materiały szkoleniowe Laboratorium Psychoedukacji i Ośrodka Gestalt.

Kaczmarek (1993). Komunikacja niewerbalna czy niejęzykowa. Opuscula Logopedica, Lublin: UMCS, 57–64.

Kaczmarek, B. (1994). Mózg, język, zachowanie. Lublin: WUMCS.

Kaczmarek, B. (1995). Mózgowa organizacja mowy. Lublin: WUMCS.

Kanner, L. (1943). Autistic disturbances of affective contact. „Nervous Child”, 2,
217–250.

Kaufman, B.N. (1990, wyd. II – 1994). Przebudzenie syna. Warszawa: Fundacja Synapsis.

Kaufman, B.N. (1991). Uwierzyć w cud. Warszawa: Fundacja Synapsis.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. (1998). Kraków – Warszawa: UWM, Versalius.

Klein, M. (1930). The important of symbol-formation in the development of the Ego. W: M. Klein (1950). Contributions to Psycho-Analysis 1921–1945. Hogarth Press and the Inst. Psycho-Anal., London.

Kobayashi, R., Murata, T., Yoshinaga, K. (1992). Follow-up of 201 children with autism in Kyushi and Yamagushi areas, Japan. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 22. 395–411.

Kohnstamm, R. (1989). Praktyczna psychologia dziecka. WSiP, Warszawa.

Konstantareas, M.M., Blackstock, E.B. (1992). Autyzm. Warszawa: KTA.

Kościelska M., Czownicka A. (1981). Terapia dzieci autystycznych. Założenia teoretyczne i doświadczenia badawcze. „Psychologia Wychowawcza”, 2, 245–258.

Kowalik, S. (1994). Terapia autyzmu a technologie naturalne, technologie sztuczne i pseudotechnologie. W: W. Dykcik (red.), Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Poznań: Eruditus.

Kruk-Lasocka, J. (1994). Diagnozowanie autyzmu – primum non nocere. W: W. Dycik (red.), Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Poznań: Eruditus.

Kruk-Lasocka, J. (1999). Autyzm czy nie autyzm. Wrocław: DSWE.

Kułakowska, Z. (1998). Wpływ zmian anatomicznych i czynnościowych mózgu na procesy uczenia się dzieci autystycznych. W: H. Jaklewicz (red.), Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Lisiecka, M., Sarnowska, J. (1998). Hipoterapia 1991–1997. W: H. Jaklewicz (red.), Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Lord, C., Schopler, E. (1989). The role of age at assessment, developmental level and tent in the stability of intelligence scores in young autistic children. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 4. 483–499.

Lord, C., Schopler, E., Revicki, D. (1982). Sex differences in autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 12. 317–330.

Lord, O., O’Neill, P. (1993). Besoins communicationels et langagiers des adolescents autistes. W: Autizm. L’education et l’evolution des personnes autistes. N 1, 19.

Lotter, V. (1966). Epidemiology of autistic conditions in young children: I. Prevalence. „Social Psychiatry”, 1, 124–37.

Lotter, V. (1967). Epidemiology of autistic conditions in young children: II. Some characteristics of the parents and children. „Social Psychiatry”, 1, 163–73.

Lovaas, O.J. (1993). Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Warszawa: WSiP.

Lovaas, O.J., Smith, T. (1989). A comprehensive behavioral theory of autistic children: Paradigm for resarch and treatment. „Journal of Behavioral Therapy & Experimental Psychiatry”, 20, 17–29.

Maas, V. (1998a). Materiały szkoleniowe dotyczące teorii integracji sensorycznej. Gdańsk: Ośrodek Wczesnej Interwencji.

Maas, V. (1998b). Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. Warszawa: WSiP.

Machowski, A. (1993). „Powtarzanie Cyfr”. W: J. Brzeziński (red.), Skala Inteligencji Wechslera WAIS-R. Warszawa: PWN.

Mahler, M., Pine, Bergman, A. (1975). The psychological birth of the human infant. New York: Basic Books.

Markiewicz, K. (1994). Komunikacja niejęzykowa dzieci autystycznych. W: W. Dykcik (red.), Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Wrocław: Eruditus.

McClelland, R.J., Eyre, D.G. (1992). Central conduction time in childhood autism. „British Journal of Psychiatry”, 160, 659–663.

McDonald, M. (1989). Psychometric scatter in retarded, autistic preschoolers as measured by the Cattell. J. „Child Psychol. Psychiat.”, 4, 599–604.

McEachim, J.J., Smith, T., Lovaas, O.J. (1993). Long term outcome for children with autism who received intensive behavioral treatment. „American Journal of Mental Retardation”, 4, 359–391.

Meltzer, D. (1975). Explorations in Autism. Clunie Press, Perthshire.

Mesibov, G. (1994). A comprehensive program for serving people with autism and their families. Materiały szkoleniowe. Gdańsk: Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym.

Mesibov, G., Schopler, E., Schaffer, B. (1989). Use of the Childhood Autism Rating Scale with autistic adolescens and adults. „Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry”, 28, 538–541.

Mikulincer, M. (1997). Adult attachment style and information processing; individual differences in curiosity and cognitive closure. „Personality and Social Psychology”, 5, 1217–1230.

Minczakiewicz, (1994a). Z badań nad rozwojem mowy dzieci autystycznych.
W: W. Dykcik (red.), Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Wrocław: Eruditus.

Minczakiewicz, (1994b). Przykłady rozwoju mowy dzieci autystycznych. W: J. Kruk-Lasocka (red.), Z problematyki autyzmu. Wrocław: WUW.

Minczakiewicz, (1998). Z badań nad rozwojem umiejętności komunikacyjnych
u dzieci autystycznych. W: H. Jaklewicz (red.), Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Nosal, Cz. (1990). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PWN.

Obuchowska, J. (1994). Autyzm: refleksje i problemy. W: W. Dykcik, Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Poznań: Eruditis.

Olechnowicz, H. (1983). Wczesny autyzm dziecięcy. Symptomatologia, diagnostyka, etiologia i terapia. W: E. Czownicka (red.), Psychologiczne problemy wczesnego autyzmu dziecięcego. Warszawa: WSPS.

Olechnowicz, H. (1995). Dziecko własnym terapeutą. Warszawa: PWN.

Olechnowicz, H. (red.) (1988). U źródeł rozwoju dziecka. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Olewicz, E. (1995). Obecność dziecka autystycznego w rodzinie a funkcjonowanie psychiczne rodziców. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab.
M. Bogdanowicz, Gdańsk, UG.

Piaget, J. (1992). Mowa i myślenie dziecka. Warszawa: WSiP.

Pisula, E. (1993). Autyzm. Fakty, wątpliwości, opinie. Warszawa: WWSPS.

Pisula, E. (1995). Kontrowersje wokół definicji i kryteriów diagnostycznych zaburzeń autystycznych u dzieci. W: E. Pisula, J. Rola (red.), Dziecko upośledzone umysłowo w rodzinie. Warszawa: WSPS.

Piven, J. (1996). Course of behavioral change in autism . „Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry”, 35, 523–529.

Prekop, J. (1989). Hattest du mich festgehalten. Grundlagen und Anwendung der Festhalte Therapie. Kosel, Munchen. W: K. Markiewicz (1994), Metoda holdingu w terapii dzieci autystycznych. „Scholasticus”, 5–6, 57–65.

Premack, D., Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a „theory of mind”? „Behavior and Brain Sciences”, 4, 515–526.

Reichelt, K.L. (1991). Childhood autism: a group of hyperpeptidergic disorders; possible etiology and tentative treatment. W: Nowa przesłanka wskazująca na opioidy. ARRI, 4, 1–2. .

Rimland, B. (1964). Infantile autism. New York: Appleton – Century – Croft.

Rimland, B. (1990). Sound sensivity in autism. „Autism Research Review International”, 4. W: „Biuletyn SOAP” (1993), 7, 2.

Rimland, B. (1991). Naltrexon: lek blokujący opioidy. „Autism Research Rewiew International”, 1, 1–2. .

Rimland, B. (1992a). Naltrexon: lek blokujący opioidy. „Autism Research Review International”, 6, 1, 1–2. .

Rimland, B. (1992b). Kruchy X a zachowania autystyczne. „Autism Research Rewiew International”, 4, 7. .

Rimland, B. (1992c). Trening integracji słuchowej. „Autism Research Review International”, 2, 2. Polska edycja. Synapsis.

Rimland, B. (1995). Czy istnieje epidemia autyzmu? „Autism Reserch Review International”, 3. W: „Biuletyn Stowarzyszenia Pomocy Osobom Autystycznym”, 4 (22).

Ritvo, E.R., Ritvo, R. (1993). Elevated daytime melatonin concentrations in autism: a pilot study. „European Child and Adolescent Psychiatry”, 2, 75–78.

Rutter, M. (1998). Diagnosis and definition of childhood autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 8, 139–161.

Scaife, M., Bruner, J. (1975). The capacity for joint visual attention in the human infant. „Nature”, 253–265.

Schaffer H.R.(1987). The social context of psychobiological development. W: Ravel, H., Steinhausen, H.Ch. Psychobiology and early development. North Holland, Elsevier, Amsterdam.

Schaffer, H.R. (1989). Early social development. W: Slater, A., Bremmer, G. Infant development. Hillsdale, L. Erlbaum.

Schatz, J. (1995). Effects of age and IQ on adaptive beahvior domains for children with autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 1, 51–58.

Schopler, E. (1987). Specific and nonspecyfic factors in the effectiveness of a treatment system. „American Psychologist”, 42, 4, 376–389.

Schopler, E. (1994). Behavioral issues in autism. New York: Plenum Press.

Schopler, E., Andrews, C.E., Strupp, K. (1979). Do autistic children come from middle class parents? „Journal of Autism and Development Disorders”, 9, 139–52.

Schopler, E., Brehm, S., Kinsbourne, M., Reichler, R. (1971). Effect of treatment structure on development of autistic children. „Archives of General Psychiatry”, 24, 415–421.

Schopler, E., Mesibov, G. (1986). Introduction to communication in autism.
W: Schopler, E., Mesibov, G. (red.), Social Behavior in Autism. New York.

Schopler, E., Mesibov, G. (1994). Behavioral Issues in Autism. New York: Plenum Press.

Schopler, E., Reichler, R. (1971). Parents as cotherapists in the treatment of psychotic children. „Journal of Autism and Childhood Schizophrenia”, 1, 87–102.

Schopler, E., Reichler, R., Lansing, M. (1995). Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów. Gdańsk: SPOA.

Schopler, E., Reichler, R., Renner, B. (1988). The Childhood Autism Rating Scale. Los Angeles: Western Psychological Services.

Schopler, E., Reichler, R.J., Bashford, A. (1995). Profil Psychedukacyjny PEP-R. Gdańsk: SPOA

Schreibman, L., Koegel, R.L. (1981). A guidline for planning behavior modification programms for autistic children. W: S.M. Turner, K.S. Calhoun (red.), Handbook of Clinical behavior therapy. New York: John Wiley & Sons.

Shah, A., Wing, L. (1986). Cognitive impairment affecting social behavior in autism. W: E. Schopler, G. Mesibow (red.), Social behavior in autism. New York and London: Plenum Press.

Shattock, P. (1991). Proteins, peptides and problems in autism. W: Nowa przesłanka wskazująca na opioidy. ARRI, 4, 1–2. .

Sherborne, W. (1990). Ruch rozwijający dla dzieci. Warszawa: PWN.

Shugar, W. (1995). Dyskurs dziecięcy. Warszawa: Energia.

Siek, S. (1993). Wybrane metody badania osobowości. Wydawnictwo ATK, Warszawa.

Sigman, M. (1994). What are the core deficits in autism? W: S.H. Broman, I. Grafman (red.), Atypical cognitive deficits in developmental disorders: Implications for brain function. Hillsdale, New Jersey: Lowrence Erlbaum Assoc.

Smoliński, G. (1995). Materiały szkoleniowe z warsztatów dotyczących terapii integracji sensorycznej. Gdańsk: SPOA.

Spock, B. (1991). Dziecko. Pielęgnowanie i wychowanie. Warszawa: PZWL.

Steffenburg, S., Gillberg, Ch. (1986). Autism and autistic – like conditions in Swedish rural and urban areas: a population study. „British Journal of Psychiatry”, 1949, 81–87.

Stettbacher, K.J. (1993). Sens cierpienia. Jacek Santorski, Warszawa.

Stokes, T.F., Baer, D.M. (1977). An implicit technology of generalization. „Journal of Applied Behavior Analysic”, 10, 349–367.

Sullivan, R. (1979). The burn-out syndrome. „Journal of Autism and Development Disorders”, 9, 111–117.

Swettenham, J., Baron-Cohen, S., Cox, A. (1996). An epidemiological study of autism at 18 months of age. Referat wygłoszony na V Kongresie Autism-Europe, Barcelona, Hiszpania.

Szot, Z. (1994). Próba prezentacji metody stymulowanych seryjnych powtórzeń ćwiczeń w terapii dzieci autystycznych (SSP). W: W. Dykcik (red.), Autyzm. Kontrowersje i wyzwania. Poznań: Eruditus.

Szot, Z. (1998). Efekty badań eksperymentalnych i aplikacyjnych prowadzonych dla dzieci autystycznych w ośrodku gdańskim. W: H. Jaklewicz (red.), Edukacja osób autystycznych w praktyce i badaniach naukowych. Gdańsk: SPOA.

Tinbergen, N., Tinbergen, E.A. (1984). Autismus bei Kinder: Forschritt im Verstandnis und neue Heilbehanudlungrn lassen hoffen. Berlin.

Tizard, B. (1977). Adaption: A second chance. London: Open Books.