Azjatyckie strategie bezpieczeństwa - ebook

Wstęp

W ostat­nim dwu­dzie­sto­le­ciu ogrom­nie wzro­sło zna­cze­nie państw azja­tyc­kich na are­nie mię­dzy­na­ro­do­wej. Pań­stwa te po­przez swój dy­na­micz­ny roz­wój zwięk­sza­ją swój udział w pro­duk­cji i han­dlu świa­to­wym. Po­li­ty­cy, przed­sta­wi­cie­le świa­ta na­uki, eks­per­ci i ana­li­ty­cy z uwa­gą ob­ser­wu­ją za­cho­dzą­ce tam pro­ce­sy. Oce­nia się, że azja­tyc­kie ty­gry­sy od­gry­wa­ją obec­nie zna­czą­cą, żeby nie po­wie­dzieć do­mi­nu­ją­cą, rolę w sfe­rze eko­no­micz­nej oraz po­li­tycz­nej. Oczy­wi­ste jest, że suk­ce­sy go­spo­dar­cze de­ter­mi­nu­ją jed­no­cze­śnie wzrost ich po­zy­cji po­li­tycz­nej, w kon­se­kwen­cji zaś azja­tyc­cy przy­wód­cy co­raz wię­cej uwa­gi po­świę­ca­ją na po­szu­ki­wa­nie dróg i me­tod sku­tecz­ne­go za­gwa­ran­to­wa­nia wła­snych in­te­re­sów, za­bez­pie­cze­nia swej po­zy­cji na świa­to­wej sza­chow­ni­cy. Czy­nią to zaś w szcze­gól­no­ści roz­wi­ja­jąc wła­sny po­ten­cjał mi­li­tar­ny.

Tym za­gad­nie­niom po­świę­co­ny zo­stał pre­zen­to­wa­ny tom stu­diów. Uka­zu­je się on w pre­sti­żo­wej se­rii „Bi­blio­te­ka Azji i Pa­cy­fi­ku”. Skła­da się on z pięt­na­stu, po­prze­dzo­nych wstę­pem, roz­dzia­łów przy­go­to­wa­nych przez uczo­nych wy­wo­dzą­cych się z pol­skich i za­gra­nicz­nych ośrod­ków na­uko­wych.

Au­to­rem pierw­sze­go opra­co­wa­nia jest dok­tor Adam Ole­chow­ski, któ­ry opi­su­je chiń­ski prze­mysł zbro­je­nio­wy oraz eks­port chiń­skie­go uzbro­je­nia do co­raz więk­szej ilo­ści państw świa­ta. Ma­ciej Kar­czew­ski w roz­dzia­le za­ty­tu­ło­wa­nym „Sznur Pe­reł” – chiń­ska stra­te­gia na rzecz bez­pie­czeń­stwa ener­ge­tycz­ne­go do­ko­nu­je ana­li­zy za­so­bów ener­ge­tycz­nych głów­nych państw azja­tyc­kich, któ­rych szyb­ki roz­wój po­wo­du­je wzrost za­po­trze­bo­wa­nia na su­row­ce ener­ge­tycz­ne.

Z ko­lei pro­fe­sor Piotr Mic­kie­wicz przed­sta­wił prze­ciw­dzia­ła­nie za­gro­że­niu ter­ro­ry­stycz­ne­mu jako in­stru­ment bu­do­wy re­gio­nal­nej po­zy­cji Ce­sar­stwa Ja­po­nii. Wska­zu­je on, że duży wpływ na prze­obra­ża­nie ja­poń­skiej po­li­ty­ki za­gra­nicz­nej miał irac­ki atak na Ku­wejt. Wła­dze Ja­po­nii uzna­ły, że ter­ro­ryzm po­no­wo­cze­sny sta­no­wi naj­waż­niej­sze wy­zwa­nie dla bez­pie­czeń­stwa pań­stwa.

Rów­nież Łu­kasz Ho Thanh, mło­dy uczo­ny zwią­za­ny ze szcze­ciń­skim ośrod­kiem na­uko­wym, pod­jął w swym tek­ście pro­ble­ma­ty­kę ja­poń­ską. Roz­dział jego au­tor­stwa nosi ty­tuł Kwe­stia obec­no­ści wojsk ame­ry­kań­skich na Oki­na­wie. Wy­zwa­nie dla po­li­ty­ki ja­poń­skiej w XXI wie­ku. W pod­su­mo­wa­niu wska­zał on, że ukła­dy i po­ro­zu­mie­nia ame­ry­kań­sko-ja­poń­skie w spra­wie Oki­na­wy zwy­kle nie mia­ły re­al­ne­go od­bi­cia w rze­czy­wi­sto­ści.

Dok­tor Ka­rol Ko­ściel­niak pod­jął pró­bę ana­li­zy wpły­wu doi moi na bez­pie­czeń­stwo we­wnętrz­ne Wiet­na­mu w XXI wie­ku. Wiet­nam­ska po­li­ty­ka od­no­wy za­sa­dza­ła się przede wszyst­kim na prze­pro­wa­dze­niu re­for­my go­spo­dar­czej kra­ju. Jej suk­ces prze­obra­ził kraj we­wnętrz­nie i wpły­nął na zmia­nę jego po­zy­cji mię­dzy­na­ro­do­wej.

Au­to­rzy roz­dzia­łów two­rzą­cych dru­gą część pre­zen­to­wa­ne­go tomu kon­cen­tru­ją swą uwa­gę na bliż­szej nam czę­ści Azji. Kin­ga Smo­leń opi­su­jąc so­jusz Tur­cji ze Sta­na­mi Zjed­no­czo­ny­mi na po­cząt­ku XXI wie­ku za­sta­na­wia się czy mamy do czy­nie­nia ze stra­te­gicz­nym prze­war­to­ścio­wa­niem czy też z za­cho­wa­niem do­tych­cza­so­we­go sta­tus quo.

Dy­rek­tor In­sty­tu­tu Po­li­to­lo­gii Uni­wer­sy­te­tu Gdań­skie­go pro­fe­sor Ta­de­usz Dmo­chow­ski swój roz­dział za­ty­tu­ło­wał Stra­te­gia bez­pie­czeń­stwa na­ro­do­we­go Fe­de­ra­cji Ro­syj­skiej i jej ewo­lu­cja: usta­wy Fe­de­ral­ne „O bez­pie­czeń­stwie” z 1992 i 2010 roku.

Na ana­li­zie per­spek­tyw sta­bi­li­za­cji Afga­ni­sta­nu w kon­tek­ście 2014 roku skon­cen­tro­wa­ła swą uwa­gę Jo­an­na Mo­drze­jew­ska-Le­śniew­ska. Pla­no­wa­ne na ten rok wy­co­fa­nie znacz­nej czę­ści sił woj­sko­wych bu­dzi po­waż­ne za­nie­po­ko­je­nie opi­nii mię­dzy­na­ro­do­wej. Sta­wia­ne jest py­ta­nie, czy Afgań­czy­cy są przy­go­to­wa­ni do sa­mo­dziel­ne­go, spraw­ne­go dzia­ła­nia pań­stwa.

Spe­cja­li­zu­ją­cy się od wie­lu lat w pro­ble­ma­ty­ce kau­ka­skiej dok­tor Piotr Kwiat­kie­wicz oma­wia­jąc po­dzia­ły po­li­tycz­ne w tym re­gio­nie sku­pił swą uwa­gę na wy­bra­nych aspek­tach so­ju­szu azer­bej­dżań­sko-tu­rec­kie­go. Jego zda­niem sta­bi­li­za­cji w re­gio­nie nie sprzy­ja na­gro­ma­dze­nie na ma­łym ob­sza­rze du­żej ilo­ści państw.

Jako za­gro­że­nie dla sta­bil­no­ści w Azji Cen­tral­nej uznał au­tor ko­lej­ne­go roz­dzia­łu Mi­chał Ro­mań­czuk re­ne­sans is­la­mu i dzia­łal­ność or­ga­ni­za­cji fun­da­men­ta­li­stycz­nych. Na taki roz­wój sy­tu­acji miał jego zda­niem wiel­ki wpływ roz­pad Związ­ku Ra­dziec­kie­go i po­wsta­nie wie­lu nie­pod­le­głych państw. Dzia­ła­ją­ce do tej pory w pod­zie­miu or­ga­ni­za­cje uzy­ska­ły zna­czą­co lep­sze wa­run­ki do re­ali­za­cji swo­ich ce­lów.

Jed­nym z waż­niej­szych pro­ble­mów zwią­za­nych w ostat­nim cza­sie z bez­pie­czeń­stwem państw jest ener­ge­ty­ka i wła­śnie re­for­mie sek­to­ra ener­ge­tycz­ne­go w Gru­zji oraz jej wpły­wu na bez­pie­czeń­stwo ener­ge­tycz­ne kra­ju swój tekst po­świę­ci­ła Oksa­na Voy­ty­uk. Zwra­ca ona uwa­gę na fakt, że gru­ziń­ski sys­tem ener­ge­tycz­ny był w prze­szło­ści ści­śle zin­te­gro­wa­ny z sys­te­ma­mi ener­ge­tycz­ny­mi in­nych państw po­stra­dziec­kich.

Wpływ pro­ce­sów de­mo­gra­ficz­nych na bez­pie­czeń­stwo wy­bra­nych państw Azji prze­ana­li­zo­wa­ła Edy­ta Chwiej. Pod­kre­śli­ła ona, że za­gad­nie­nia lud­no­ścio­we są ści­śle zwią­za­ne z kwe­stią bez­pie­czeń­stwa. Za­gad­nie­nie to jest szcze­gól­nie waż­ne w od­nie­sie­niu do naj­więk­sze­go i naj­lud­niej­sze­go kon­ty­nen­tu świa­ta. W tym in­te­re­su­ją­cym tek­ście przed­sta­wi­ła ona wie­le dy­na­micz­nych pro­ce­sów ta­kich jak np. mi­gra­cje.

Pro­fe­sor Has­san A. Jam­she­er z Uni­wer­sy­te­tu Łódz­kie­go opi­su­je Arab­ską Wio­snę, jej prze­bieg, przy­czy­ny i zna­cze­nie. Je­esi­ca Wol­ska swój roz­dział za­ty­tu­ło­wa­ła Czas Mah­die­go czy­li irań­ska gra za­gro­żeń. Tom koń­czy roz­dział au­tor­stwa Ma­cie­ja Plet­ni oma­wia­ją­cy pa­mięć zbio­ro­wą jako źró­dło mię­dzy­na­ro­do­wych kon­flik­tów oraz kon­tro­wer­sje wo­kół chra­mu Yasu­ku­ni.

Na za­koń­cze­nie pra­gnę wy­ra­zić prze­ko­na­nie, że ni­niej­sza mo­no­gra­fia – wraz z wcze­śniej już opu­bli­ko­wa­ny­mi w tej se­rii pra­ca­mi – przy­bli­ży Pań­stwu pro­ble­ma­ty­kę bez­pie­czeń­stwa w Azji.

Jo­an­na Mar­sza­łek-KawaMaciej Karczewski „Sznur Pereł” – chińska strategia na rzecz bezpieczeństwa energetycznego

Zle­wi­sko Oce­anu In­dyj­skie­go od wie­lu stu­le­ci sta­no­wi ob­szar wzmo­żo­nej wy­mia­ny han­dlo­wej oraz miej­sce ry­wa­li­za­cji od­mien­nych kul­tur i cy­wi­li­za­cji. Wy­so­ko roz­wi­nię­ta i nie­zwy­kle in­ten­syw­na że­glu­ga w stre­fie przy­brzeż­nej tego akwe­nu była za­słu­gą, cha­rak­te­ry­zu­ją­cych się dużą re­gu­lar­no­ścią, wia­trów mon­su­no­wych po­zwa­la­ją­cych na szyb­kie i spraw­ne po­ko­ny­wa­nie ogrom­nych od­le­gło­ści. Rów­nież obec­nie wody Oce­anu In­dyj­skie­go sku­pia­ją na swo­im ob­sza­rze waż­ne dla świa­to­wej go­spo­dar­ki mor­skie szla­ki ko­mu­ni­ka­cyj­ne. Łą­czą one waż­ne stra­te­gicz­nie re­gio­ny Bli­skie­go Wscho­du, Afry­ki, po­łu­dnio­wej Azji i Au­stra­lii. Re­gion Oce­anu In­dyj­skie­go, jako waż­ny stra­te­gicz­nie ob­szar, sta­je się rów­nież po­lem ry­wa­li­za­cji wscho­dzą­cych azja­tyc­kich mo­carstw – Chin i In­dii. In­te­re­sy obu tych państw, ni­czym ogrom­ne pły­ty tek­to­nicz­ne, co­raz czę­ściej ście­ra­ją się ze sobą. W tle tej ry­wa­li­za­cji uwi­dacz­nia­ją się rów­nież nie­ure­gu­lo­wa­ne spo­ry te­ry­to­rial­ne oraz od­mien­ność kul­tu­ro­wa i po­li­tycz­na. Pro­ces ten sta­no­wi obec­nie swo­isty ka­ta­li­za­tor prze­mian geo­po­li­tycz­nych na kon­ty­nen­cie azja­tyc­kim.

Po bli­sko dwu­stu la­tach prze­rwy Azja stop­nio­wo od­zy­sku­je daw­ną do­mi­nu­ją­cą po­zy­cję w świa­to­wej go­spo­dar­ce. W pierw­szej po­ło­wie XIX wie­ku Chi­ny i In­die wy­twa­rza­ły po­nad po­ło­wę glo­bal­ne­go PKB. W la­tach sześć­dzie­sią­tych XX wie­ku udział obu państw w tym wzglę­dzie spadł po­ni­żej 10 proc., by po­now­nie prze­kro­czyć po­ziom 20 proc. w 2010 roku. Zło­ży­ło się na ten stan rze­czy wie­le róż­nych czyn­ni­ków. Za­sad­ni­czym po­wo­dem, ko­rzyst­nej dla Chin i In­dii, zmia­ny w struk­tu­rze świa­to­wej go­spo­dar­ki był szyb­ki i nie­prze­rwa­ny wzrost go­spo­dar­czy, no­to­wa­ny w tych pań­stwach w prze­cią­gu ostat­nich kil­ku de­kad. Wzrost chiń­skie­go PKB w la­tach 1980–2010 wy­niósł śred­nio 10 proc. In­die wkro­czy­ły na dro­gę szyb­kie­go wzro­stu nie­co póź­niej, bo do­pie­ro w pierw­szej po­ło­wie lat dzie­więć­dzie­sią­tych. Śred­nio­rocz­ny wzrost go­spo­dar­czy In­dii w tam­tej de­ka­dzie się­gnął bli­sko 6 proc., by w la­tach dwu­ty­sięcz­nych osią­gnąć po­ziom 8 proc.¹ Bez wzglę­du na od­mien­ną struk­tu­rę obu go­spo­da­rek ich wspól­ną ce­chą, i przy oka­zji głów­ną sła­bo­ścią, jest wy­so­ka ener­go­chłon­ność. W opi­nii ana­li­ty­ków wie­lo­krot­ny wzrost cen su­row­ców ener­ge­tycz­nych, jaki na­stą­pił w cią­gu ostat­niej de­ka­dy to przede wszyst­kim za­słu­ga co­raz więk­sze­go po­py­tu zgła­sza­ne­go przez Chi­ny i In­die. W 2004 roku świa­to­we za­po­trze­bo­wa­nie na ropę naf­to­wą prze­kro­czy­ło 75 mln ba­ry­łek dzien­nie. Do 2025 roku na­stą­pi wzrost do ok. 120 mln ba­ry­łek dzien­nie. 80 proc. do­dat­ko­wej pro­duk­cji tra­fi na ryn­ki azja­tyc­kie².

W la­tach 1980–2000 wzrost go­spo­dar­czy Chin prze­kra­czał pro­cen­to­wy wzrost za­po­trze­bo­wa­nia na ener­gię. Trend od­wró­cił się w 2001 roku, gdy moż­li­wo­ści ener­ge­tycz­ne Chin prze­sta­ły na­dą­żać za pręż­nie roz­wi­ja­ją­cą się go­spo­dar­ką. Istot­nym czyn­ni­kiem w tym wzglę­dzie był rów­nież wzrost zu­ży­cia ener­gii przez chiń­skie spo­łe­czeń­stwo. Chi­ny w tym cza­sie sta­ły się dru­gim po Sta­nach Zjed­no­czo­nych kon­su­men­tem ropy na świe­cie oraz trze­cim jej im­por­te­rem (po USA i Ja­po­nii)³. Choć nadal pro­duk­cja ener­gii w Chi­nach opar­ta jest przede wszyst­kim na wę­glu, to suk­ce­syw­nie wzra­sta w niej udział ropy i gazu ziem­ne­go⁴. Są to su­row­ce, któ­rych nie­do­bór po­kry­wa­ny jest przede wszyst­kim po­przez im­port. W 2008 roku Chi­ny im­por­to­wa­ły bli­sko 45 proc. zu­ży­wa­nej przez sie­bie ropy. 76 proc. spro­wa­dza­ne­go su­row­ca po­cho­dzi­ło z Za­to­ki Per­skiej oraz Afry­ki. Spro­wa­dza­na ropa naf­to­wa po­kry­wa po­nad 10 proc. ogól­ne­go za­po­trze­bo­wa­nia na ener­gię w tym pań­stwie. Dłu­go­ter­mi­no­we oce­ny wska­zu­ją, że udział ten bę­dzie się zwięk­szać⁵.

Ro­sną­ce uza­leż­nie­nie od im­por­tu su­row­ców ener­ge­tycz­nych nie jest ni­czym nie­zwy­kłym wśród in­nych państw azja­tyc­kich. Ja­po­nia, Ko­rea Po­łu­dnio­wa oraz Re­pu­bli­ka Chiń­ska na Taj­wa­nie zmu­szo­ne są obec­nie do im­por­tu ca­ło­ści zu­ży­wa­nej przez sie­bie ropy naf­to­wej⁶. Jed­nak w prze­ci­wień­stwie do nich go­spo­dar­ki Chin i In­dii są dużo bar­dziej ener­go­chłon­ne. Oce­nia się, że wy­pro­du­ko­wa­nie 1 do­la­ra Pro­duk­tu Kra­jo­we­go Brut­to w tych pań­stwach wy­ma­ga zu­ży­cia trzy razy więk­szej ilo­ści ener­gii niż prze­wi­du­je to śred­nia świa­to­wa⁷. In­die i Chi­ny nie po­sia­da­ją dro­gich tech­no­lo­gii ener­go­osz­częd­nych, a wszel­kie pró­by zmniej­sze­nia zu­ży­cia ener­gii mo­gły­by po­zba­wić ich go­spo­dar­ki prze­wa­gi kon­ku­ren­cyj­nej tak po­trzeb­nej dla dal­sze­go szyb­kie­go wzro­stu⁸.

Pań­stwa te, w prze­ci­wień­stwie do Ja­po­nii czy Ko­rei Płd., sta­ra­ją się po­zy­ski­wać su­row­ce ener­ge­tycz­ne bez­po­śred­nio u pro­du­cen­ta, a nie za po­śred­nic­twem ryn­ków świa­to­wych. Fakt ten ma da­le­ko idą­ce kon­se­kwen­cje po­li­tycz­ne. Agre­syw­na dzia­łal­ność in­we­sty­cyj­na du­żych pań­stwo­wych kon­cer­nów ener­ge­tycz­nych wspie­ra­na jest dzia­ła­nia­mi dy­plo­ma­tycz­ny­mi, jak rów­nież środ­ka­mi mi­li­tar­ny­mi. Przyj­mu­jąc, że ry­nek su­row­ców ener­ge­tycz­nych bę­dzie się suk­ce­syw­nie kur­czył wraz z czer­pa­niem się świa­to­wych za­so­bów, przy jed­no­cze­snym zwięk­sza­ją­cym się po­py­cie, oba pań­stwa dą­żyć będą do za­pew­nie­nia so­bie gwa­ran­cji dłu­go­ter­mi­no­wych i nie­prze­rwa­nych do­staw o wy­so­kim stop­niu dy­wer­sy­fi­ka­cji. Zja­wi­sko to na­zwa­ne „pe­tro­dy­plo­ma­cją” sta­no­wi obec­nie istot­ny czyn­nik kształ­tu­ją­cy sto­sun­ki mię­dzy­na­ro­do­we na kon­ty­nen­cie azja­tyc­kim.

Ry­wa­li­za­cja Chin i In­dii o do­stęp do źró­deł su­row­ców ener­ge­tycz­nych to­czy się w róż­nych, czę­sto nie­sta­bil­nych po­li­tycz­nie, re­gio­nach świa­ta. Jest to przede wszyst­kim Za­to­ka Per­ska, Afry­ka oraz Azja Po­łu­dnio­wo-Wschod­nia i Cen­tral­na. Stra­te­gia obu państw po­le­ga głów­nie na wy­ku­py­wa­niu kon­ce­sji i praw do eks­plo­ata­cji złóż w pań­stwach bo­ga­tych w su­row­ce, lecz nie­po­sia­da­ją­cych wy­star­cza­ją­co roz­wi­nię­te­go prze­my­słu wy­do­byw­cze­go, by sa­mo­dziel­nie je eks­por­to­wać. Naj­bar­dziej atrak­cyj­ne są pod tym wzglę­dem pań­stwa, w któ­rych za­chod­nie kon­cer­ny ener­ge­tycz­ne, prze­waż­nie ze wzglę­dów po­li­tycz­nych, nie chcą bądź nie mogą in­we­sto­wać. Kon­cer­nom za­chod­nim co­raz trud­niej kon­ku­ro­wać pod tym wzglę­dem z pań­stwo­wy­mi gi­gan­ta­mi z Azji, ta­ki­mi jak chiń­skie CNPC (Chi­na Na­tio­nal Pe­tro­leum Cor­po­ra­tion) oraz CNO­OC (Chi­na Na­tio­nal Of­fsho­re Oil Cor­po­ra­tion) oraz hin­du­ska ONGC (Oil and Na­tu­ral Gas Cor­po­ra­tion)⁹.

Ro­sną­ce uza­leż­nie­nie Chin i In­dii od su­row­ców na­tu­ral­nych po­cho­dzą­cych z im­por­tu zmu­sza oba te pań­stwa do spro­wa­dza­nia ich z bar­dzo od­le­głych re­gio­nów świa­ta. Trans­port wę­glo­wo­do­rów z tych miejsc od­by­wa się przede wszyst­kim dro­gą mor­ską. Fakt ten ma ogrom­ne zna­cze­nie geo­stra­te­gicz­ne. Mor­skie li­nie ko­mu­ni­ka­cyj­ne (SLOC¹⁰) prze­bie­ga­ją­ce przez wody Oce­anu In­dyj­skie­go sku­pia­ją na so­bie co­raz więk­szą uwa­gę azja­tyc­kich po­tęg ze wzglę­du na ich zna­cze­nie dla bez­pie­czeń­stwa ener­ge­tycz­ne­go. Naj­waż­niej­sze ar­te­rie ko­mu­ni­ka­cyj­ne sku­pio­ne na tym akwe­nie na­ra­żo­ne są na sze­reg za­gro­żeń mo­gą­cych za­kłó­cić lub unie­moż­li­wić swo­bo­dę że­glu­gi. Od­cię­cie państw azja­tyc­kich od do­staw su­row­ców na­tu­ral­nych mo­gło­by do­pro­wa­dzić do cał­ko­wi­te­go pa­ra­li­żu ich go­spo­da­rek.

Wid­mo blo­ka­dy su­row­co­wej sta­no­wi istot­ny czyn­nik, któ­ry skład­nia pań­stwa azja­tyc­kie do cią­głe­go in­we­sto­wa­nia w roz­wój i mo­der­ni­za­cję sił zbroj­nych, w szcze­gól­no­ści ma­ry­nar­ki wo­jen­nej. Ofi­cjal­ny bu­dżet obron­ny Chin w 2010 roku wy­niósł 78 mld dol. Bio­rąc pod uwa­gę brak peł­nej trans­pa­rent­no­ści ChRL w tym wzglę­dzie ośro­dek SI­PRI oce­nia, iż re­al­ny bu­dżet woj­sko­wy tego pań­stwa za­my­ka się w kwo­cie 119 mld dol. W la­tach 2001–2010 pro­cen­to­wy wzrost chiń­skich wy­dat­ków obron­nych wy­niósł 189 proc., da­jąc śred­nio­rocz­ny wzrost rzę­du 12,5 proc. W su­mie w tym okre­sie Chi­ny wy­da­wa­ły rocz­nie na ten cel sumy od­po­wia­da­ją­ce od 2 do 2,2 proc. ich PKB. Jed­nym z prio­ry­te­tów w pro­ce­sie mo­der­ni­za­cji chiń­skich sił zbroj­nych jest roz­wój ma­ry­nar­ki wo­jen­nej. Dok­try­na mor­ska chiń­skich sił zbroj­nych nadal sku­pia się głów­nie na dzia­ła­niach w ob­rę­bie Cie­śni­ny Taj­wań­skiej, jed­nak Chi­ny co­raz wy­raź­niej dążą do bu­do­wy flo­ty oce­anicz­nej zdol­nej do pro­jek­cji siły da­le­ko poza swo­je gra­ni­ce¹¹.

Dla po­rów­na­nia In­die w 2010 roku wy­da­ły na swo­je siły zbroj­ne sumę 41,3 mld dol., czy­li bli­sko 54 proc. wię­cej niż w 2001 roku. W la­tach 2001–2010 bu­dżet woj­sko­wy po­chła­niał w tym pań­stwie 2–3 proc. PKB. Dla In­dii roz­wój flo­ty wo­jen­nej ma szcze­gól­ne zna­cze­nie. Na­le­ży pa­mię­tać, że gra­ni­ca mor­ska In­dii kon­ty­nen­tal­nych roz­cią­ga się na dłu­go­ści 5,5 tys. km. Wy­ma­ga ona więc od­po­wied­nie­go za­bez­pie­cze­nia. Do­cho­dzi do tego ro­sną­ce wy­zwa­nie ze stro­ny Chin, któ­re co­raz śmie­lej za­zna­cza­ją swo­ją obec­ność w stre­fie przy­brzeż­nej Oce­anu In­dyj­skie­go¹².

Dla obu państw spra­wą o zna­cze­niu stra­te­gicz­nym jest po­sia­da­nie zdol­no­ści mi­li­tar­nych po­zwa­la­ją­cych na kon­tro­lę mor­skich ar­te­rii ko­mu­ni­ka­cyj­nych bie­gną­cych z Bli­skie­go Wscho­du i Afry­ki. Wagę tego pro­ble­mu ilu­stru­je fakt, iż po­cho­dzi stam­tąd po­nad 70 proc. im­por­to­wa­nej przez Chi­ny ropy naf­to­wej. Spro­wa­dza­ny su­ro­wiec prze­pły­wa przez mor­skie szla­ki ko­mu­ni­ka­cyj­ne na Oce­anie In­dyj­skim, ta­kich jak cie­śni­na Or­muz, Za­to­ka Omań­ska, cie­śni­na Bab al-Man­dab, Za­to­ka Adeń­ska. By do­trzeć do Chin ko­niecz­nym jest rów­nież przej­ście przez Cie­śni­nę Ma­lak­ka. Po­nad 80 proc. im­por­to­wa­nych przez ChRL su­row­ców prze­cho­dzi przez tą ar­te­rię¹³. Akwe­ny te nęka obec­nie pro­blem pi­rac­twa mor­skie­go. Po­nad­to znaj­du­ją się one w ob­rę­bie nie­sta­bil­nych po­li­tycz­nie re­gio­nów. Są rów­nież nie­zwy­kle za­tło­czo­ne i na­ra­żo­ne na blo­ka­dę ze stro­ny in­nych państw. War­to do­dać, że han­del za­gra­nicz­ny, bę­dą­cy za­sad­ni­czym fun­da­men­tem chiń­skiej go­spo­dar­ki, od­by­wa się w naj­więk­szym stop­niu za po­śred­nic­twem że­glu­gi mor­skiej. Przez Oce­an In­dyj­ski prze­cho­dzi pra­wie ca­łość chiń­skie­go eks­por­tu do Eu­ro­py, co w jesz­cze więk­szym stop­niu pod­kre­śla jego ogrom­ne zna­cze­nie dla go­spo­dar­ki tego pań­stwa¹⁴.

Naj­więk­sze wy­zwa­nie dla chiń­skich stra­te­gów sta­no­wi pod tym wzglę­dem cie­śni­na Ma­lak­ka. Ta, łą­czą­ca dwa oce­any, ar­te­ria mor­ska przyj­mu­je rocz­nie po­nad 50 tys. du­żych jed­no­stek han­dlo­wych w tym 40–50 tan­kow­ców z ropą naf­to­wą dzien­nie¹⁵. Tak duże na­tę­że­nie ru­chu gro­zi czę­sty­mi ko­li­zja­mi oraz ka­ta­stro­fą eko­lo­gicz­ną. Jed­nak Chi­ny, przy bra­ku al­ter­na­tyw­nych przejść, są od cie­śni­ny w peł­ni uza­leż­nio­ne. Pro­blem ten na­zy­wa­ny jest w Chi­nach „dy­le­ma­tem Ma­lak­ka”. Duży nie­po­kój w Pe­ki­nie bu­dzi rów­nież moż­li­wość blo­ka­dy cie­śni­ny przez In­die. Pań­stwo to po­sia­da na Mo­rzu An­da­mań­skim roz­bu­do­wa­ny sys­tem baz woj­sko­wych na­zwa­ny „Że­la­zną Kur­ty­ną”. Sku­pia on w so­bie za­rów­no in­fra­struk­tu­rę por­to­wą, apa­ra­tu­rę wy­wia­dow­czą oraz broń ofen­syw­ną w po­sta­ci wy­rzut­ni po­ci­sków prze­ciw­o­krę­to­wych. Dzię­ki tym in­sta­la­cją In­die są w sta­nie kon­tro­lo­wać wej­ście do cie­śni­ny. Hin­du­si dys­po­nu­ją roz­le­głą in­fra­struk­tu­rą zdol­ną do spa­ra­li­żo­wa­nia tej, stra­te­gicz­nej dla Chin, ar­te­rii ko­mu­ni­ka­cyj­nej. Stra­te­gia „że­la­znej kur­ty­ny” sta­no­wi dla ChRL źró­dło szcze­gól­ne­go nie­po­ko­ju¹⁶.

W od­po­wie­dzi na to za­gro­że­nie Chi­ny two­rzą sys­tem za­bez­pie­cze­nia lo­gi­stycz­ne­go wzdłuż stre­fy przy­brzeż­nej Oce­anu In­dyj­skie­go. Chiń­ska stra­te­gia po­le­ga na roz­bu­do­wy­wa­niu mor­skiej in­fra­struk­tu­ry por­to­wej w pań­stwach przy­brzeż­nych tej stre­fy. Wy­spa Haj­nan na Mo­rzu Po­łu­dnio­wo­chiń­skim kry­je w so­bie bazę ato­mo­wych okrę­tów pod­wod­nych. Wy­spa Wo­ody Is­land, bę­dą­ca czę­ścią spor­ne­go ar­chi­pe­la­gu Pa­ra­ce­li, po­sia­da dużą bazę lot­ni­czą. W Za­to­ce Ben­gal­skiej ChRL po­sia­da por­ty oraz sta­cje pa­li­wo­we w Chit­ta­gong (Ban­gla­desz) i Sit­twe (Bir­ma) oraz lot­ni­sko i sta­cją ra­da­ro­wą na Wy­spach Ko­ko­so­wych (Bir­ma). Na Sri Lan­ce znaj­du­je się chiń­ski port w Ham­ban­to­ta. Po­dob­na in­fra­struk­tu­ra znaj­du­je się u wy­brze­ży Ke­nii na wy­spie Lamu. Miej­sca te, na­zy­wa­ne „Sznu­rem Pe­reł”, sta­no­wią chiń­skie przy­czół­ki na Oce­anie In­dyj­skim. Sym­bo­li­zu­ją po­stę­pu­ją­cą eks­pan­sję wpły­wów tego pań­stwa w re­gio­nie¹⁷.

Istot­ne zna­cze­nie mają rów­nież pla­ny bu­do­wy Ka­na­łu Taj­landz­kie­go, któ­ry znacz­nym stop­niu od­cią­żył­by ruch mor­ski w ob­rę­bie Cie­śni­ny Ma­lak­ka. Miał­by on po­wstać w prze­smy­ku Kra, o sze­ro­ko­ści bli­sko 40 km, le­żą­cym w pół­noc­nej czę­ści Taj­lan­dii na skra­ju pół­wy­spu ma­laj­skie­go. Ka­nał po­łą­czył­by Mo­rze An­da­mań­skie z wo­da­mi Za­to­ki Taj­landz­kiej u wy­lo­tu Mo­rza Po­łu­dnio­wo­chiń­skie­go. Pierw­sze pla­ny jego bu­do­wy po­ja­wi­ły się już trzy wie­ku temu. Do dnia dzi­siej­sze­go nie pod­ję­to jed­nak osta­tecz­nej de­cy­zji o jego bu­do­wie. Wpływ na to mają za­rów­no kwe­stie fi­nan­so­we, jak i wzglę­dy na­tu­ry po­li­tycz­nej. Taj­lan­dia pod­da­wa­na jest sil­nym na­ci­skom i za­chę­tom ze stro­ny Chin, któ­re skłon­ne są wy­ło­żyć znacz­ną część kosz­tów bu­do­wy ca­łej in­fra­struk­tu­ry¹⁸.

Naj­cen­niej­szą in­we­sty­cją ChRL na Oce­anie In­dyj­skim, za­li­cza­ną do tzw. „Sznu­ra Pe­reł”, jest no­wo­cze­sny port mor­ski w pa­ki­stań­skim mie­ście Gwa­dar. Miej­sce to jest usy­tu­owa­ne u wy­lo­tu Za­to­ki Omań­skiej i sta­no­wi, waż­ny stra­te­gicz­nie, chiń­ski przy­czó­łek na Mo­rzu Arab­skim. In­we­sty­cja roz­po­czę­ła się w 2004 roku i była moż­li­wa dzię­ki bli­skim sto­sun­kom z Pa­ki­sta­nem. W 2007 roku za­koń­czył się pierw­szy etap bu­do­wy, w re­zul­ta­cie któ­re­go Gwa­dar zy­skał no­wo­cze­sną in­fra­struk­tu­rę por­to­wą zdol­ną do przyj­mo­wa­nia jed­no­stek han­dlo­wych o to­na­żu po­wy­żej 50 tys. ton, jak rów­nież du­żych okrę­tów wo­jen­nych. Chi­ny mają wo­bec tej in­we­sty­cji dal­sze pla­ny. Ko­lej­ne jej eta­py prze­wi­du­ją bu­do­wę ra­fi­ne­rii oraz, bie­gną­ce­go przez ma­syw gór­ski Ka­ra­ko­rum, ro­po­cią­gu do Chin. Po­zwo­li­ło­by to na czę­ścio­we zre­du­ko­wa­nie mor­skie­go od­cin­ka trans­por­tu im­por­to­wa­ne­go do Chin su­row­ca i omi­nię­cie pro­ble­ma­tycz­nych ar­te­rii¹⁹. Gwa­dar mógł­by rów­nież uzy­skać sta­tus „mor­skiej bra­my” Azji Cen­tral­nej dzię­ki bu­do­wie sie­ci ru­ro­cią­gów, au­to­strad i li­nii ko­le­jo­wych łą­czą­cych to miej­sce z za­sob­ny­mi w su­row­ce Ka­zach­sta­nem i Turk­me­ni­sta­nem. Pla­ny te wstrzy­mu­je jed­nak nie­sta­bil­na sy­tu­acja po­li­tycz­na w Pa­ki­sta­nie, w tym re­be­lia w pro­win­cji Be­lu­dży­stan, na któ­rej ob­sza­rze znaj­du­je się mia­sto por­to­we²⁰.

Port w Gwa­dar bu­dzi ogrom­ny nie­po­kój w In­diach. Choć jest to in­we­sty­cja ko­mer­cyj­na, to umiesz­czo­na w Pa­ki­sta­nie in­fra­struk­tu­ra por­to­wa zdol­na jest do przyj­mo­wa­nia du­żych ze­spo­łów flo­ty wo­jen­nej. Dzię­ki niej chiń­ska ma­ry­nar­ka uchwy­ci­ła dla sie­bie cen­ny punkt ba­zo­wa­nia ma­new­ro­we­go na za­chód od pół­wy­spu De­kan. Ko­rzy­ści z por­tu od­no­si rów­nież ma­ry­nar­ka pa­ki­stań­ska zdol­na dzię­ki nie­mu do prze­ba­zo­wa­nia swo­ich sił na za­chód. Do tej pory siły mor­skie Pa­ki­sta­nu uza­leż­nio­ne były od por­tu w Ka­ra­czi, któ­ry w 1971 roku z ła­two­ścią zo­stał za­blo­ko­wa­ny przez flo­tę hin­du­ską. W oce­nie In­dii chiń­ski port w Pa­ki­sta­nie na­ru­sza rów­no­wa­gę mi­li­tar­ną w re­gio­nie²¹. Nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, iż zwięk­szo­na ak­tyw­ność chiń­skiej flo­ty w stre­fie przy­brzeż­nej Oce­anu In­dyj­skie­go w dłuż­szej per­spek­ty­wie pod­wa­ży do­tych­cza­so­wą do­mi­na­cję In­dii na tym ba­se­nie.

Mapa 1. Obiek­ty za­li­cza­ne do chiń­skie­go „Sznu­ra Pe­reł”

Źró­dło: http://in­dian­cur­ren­taf­fa­irs.word­press.com/2011/11/12/string-of-pe­arls-de­my­sti­fied, 3.12.2011.

In­die trak­tu­ją Oce­an In­dyj­ski jako swo­iste mare no­strum, sta­ra­jąc się od­gry­wać na nim rolę je­dy­ne­go mo­car­stwa. Pań­stwo to nie jest w sta­nie wy­grać ry­wa­li­za­cji z Chi­na­mi na kon­ty­nen­cie. Sku­pia się więc na zdo­by­ciu he­ge­mo­ni oce­anicz­nej na ca­łej prze­strze­ni Oce­anu In­dyj­skie­go – od Afry­ki po Au­stra­lię, od cie­śni­ny Or­muz po cie­śni­nę Ma­lak­ka i od Sri Lan­ki po An­tark­ty­dę. Dok­try­nę tą sfor­mu­ło­wał Ja­wa­har­lal Neh­ru, któ­ry do­mi­na­cję na oce­anie uznał wręcz za nie­zbęd­ny wa­ru­nek dla za­cho­wa­nia nie­pod­le­gło­ści In­dii²². Głów­nym in­stru­men­tem słu­żą­cym w tym celu jest hin­du­ska ma­ry­nar­ka wo­jen­na. Sta­no­wi ona obec­nie wio­dą­cą siłę mi­li­tar­ną w re­gio­nie. Jed­nak przez dłu­gi czas to woj­ska lą­do­we po­sia­da­ły prio­ry­tet w ca­łych si­łach zbroj­nych. Była to kon­se­kwen­cja kon­flik­tów zbroj­nych z Chi­na­mi (1962 rok) oraz Pa­ki­sta­nem (1965 rok, 1971 rok). Sy­tu­acja ule­gła zmia­nie w dru­giej po­ło­wie lat dzie­więć­dzie­sią­tych, gdy za­czę­to in­we­sto­wać w roz­wój flo­ty oce­anicz­nej. Bu­dżet na ten cel wzrósł z 1,3 mld dol. w 2001 roku do po­zio­mu 3,5 mld dol. w 2006 roku. Do 2020 roku w skład flo­ty wo­jen­nej In­dii ma wcho­dzić po­nad 130 okrę­tów róż­nych ty­pów i klas. Jej trzo­nem mają być trzy lot­ni­skow­co­we gru­py ude­rze­nio­we. In­die po­sia­da­ją obec­nie je­den okręt lot­ni­czy INS Vi­ra­at otrzy­ma­ny od Wiel­kiej Bry­ta­nii w 1987 roku (daw­ny HMS Her­mes). W 2004 roku za­ku­pio­no po­ra­dziec­ki okręt Ad­mi­rał Gorsz­kow (kla­sa Ki­jów), któ­ry pod­da­wa­ny jest re­wi­ta­li­za­cji. Po­nad­to w stocz­ni Co­chin trwa­ją pra­ce nad wła­sną kon­struk­cją lot­ni­skow­ca kla­sy Vi­krant²³.

Chi­ny rów­nież aspi­ru­ją do po­sia­da­nia wła­snych lot­ni­skow­ców. Wg ofi­cjal­nych in­for­ma­cji pra­ce nad pierw­szym z nich znaj­du­ją się w wy­so­kim sta­dium za­awan­so­wa­nia. W kwiet­niu 2011 roku pań­stwo­wa agen­cja in­for­ma­cyj­na Xin­hua ujaw­ni­ła wstęp­ne in­for­ma­cje na te­mat przy­szłe­go chiń­skie­go lot­ni­skow­ca. Po­ka­za­no zdję­cia uka­zu­ją­ce pra­ce nad okrę­tem pro­wa­dzo­ne w stocz­ni Da­lian. Zgod­nie z prze­wi­dy­wa­nia­mi eks­per­tów ka­dłub lot­ni­skow­ca sta­no­wi, za­ku­pio­ny w 1998 roku na Ukra­inie, po­ra­dziec­ki okręt lot­ni­czy Wa­riag (kla­sa Ad­mi­rał Ku­znie­cow). Okręt po­wi­nien wejść do służ­by i osią­gnąć peł­ną zdol­ność ope­ra­cyj­ną przed 2015 roku. Jego ujaw­nie­nie zbie­gło się w cza­sie z wi­zy­tą ame­ry­kań­skie­go se­kre­ta­rza obro­ny Ro­ber­ta Ga­tes’a w Pe­ki­nie²⁴. Wy­sła­no w ten spo­sób ja­sny sy­gnał, że pań­stwo to po­sia­da fi­nan­so­wy i prze­my­sło­wy po­ten­cjał po­zwa­la­ją­cy na sa­mo­dziel­ną bu­do­wę i eks­plo­ata­cję okrę­tów tego typu. Dzię­ki nim chiń­ska ma­ry­nar­ka wo­jen­na umoc­ni­ła­by swo­ją po­zy­cję na przy­le­ga­ją­cych do Chin akwe­nach, w tym na wo­dach cie­śni­ny taj­wań­skiej. Mia­ło­by to po­waż­ne kon­se­kwen­cje dla Sta­nów Zjed­no­czo­nych, któ­rych do­mi­na­cja w tej czę­ści świa­ta ule­gła­by znacz­ne­mu osła­bie­niu. Wła­sne lot­ni­skow­ce po­zwo­li­ły­by rów­nież wkro­czyć chiń­skiej flo­cie na wody Oce­anu In­dyj­skie­go w celu lep­sze­go za­bez­pie­cze­nia do­stę­pu do mor­skich li­nii ko­mu­ni­ka­cyj­nych na tym ba­se­nie²⁵.

Lot­ni­skow­ce to tra­dy­cyj­ne na­rzę­dzia mor­skiej pro­jek­cji siły. Chi­ny i In­die suk­ce­syw­nie wcho­dzą w po­sia­da­nie tego typu sys­te­mów uzbro­je­nia dzię­ki wy­so­kie­mu wzro­sto­wi go­spo­dar­cze­mu. Prze­ła­mu­ją pod tym wzglę­dem do­tych­cza­so­wy mo­no­pol Sta­nów Zjed­no­czo­nych i kil­ku państw eu­ro­pej­skich. Pły­wa­ją­ce po mo­rzach i oce­anach duże okrę­ty lot­ni­cze na­le­żą­ce do obu państw sta­no­wią istot­ny sym­bol wzro­stu ich siły i zna­cze­nia na świe­cie. Jest to rów­nież swo­isty re­ne­sans kla­sycz­nej kon­cep­cji na­wa­li­zmu Al­fre­da T. Ma­ha­na, któ­ra za­kła­da bu­do­wę no­wo­cze­snej ma­ry­nar­ki wo­jen­nej w celu ochro­ny flo­ty han­dlo­wej, gdyż oba te ele­men­ty w po­łą­cze­niu de­cy­du­ją o po­tę­dze pań­stwa²⁶. Fakt ten bu­dzi jed­no­cze­śnie nie­po­kój wśród tra­dy­cyj­nych po­tęg świa­to­wych. Ro­sną­cy po­ten­cjał woj­sko­wy Chin i In­dii sta­no­wi bo­wiem głów­ny czyn­nik wpły­wa­ją­cy na in­ten­sy­fi­ka­cję wy­ści­gu zbro­jeń na ca­łym kon­ty­nen­cie azja­tyc­kim. Do­tknię­te kry­zy­sem mo­car­stwa za­chod­nie, w tym Sta­ny Zjed­no­czo­ne, mogą nie być w sta­nie za nim na­dą­żyć. Zja­wi­sko spi­ra­li zbro­jeń może po­nad­to do­pro­wa­dzić do de­sta­bi­li­za­cji sy­tu­acji w re­gio­nie.

Sta­ny Zjed­no­czo­ne to mo­car­stwo glo­bal­ne tra­dy­cyj­nie za­in­te­re­so­wa­ne ob­sza­rem Azji i Pa­cy­fi­ku. Jest ono zwią­za­ne z pań­stwa­mi re­gio­nu sze­re­giem so­ju­szy oraz istot­ny­mi in­te­re­sa­mi go­spo­dar­czy­mi²⁷. Z per­spek­ty­wy ame­ry­kań­skiej naj­więk­szy nie­po­kój bu­dzi ro­sną­ca po­zy­cja Chin, któ­re wy­ka­zu­ją co­raz więk­szą aser­tyw­ność w za­bie­ga­niu o swo­je in­te­re­sy. Rów­nież małe i śred­nie pań­stwa re­gio­nu do­strze­ga­ją ten pro­blem. Osła­bio­ne kry­zy­sem go­spo­dar­czym Sta­ny Zjed­no­czo­ne nie będą w sta­nie utrzy­mać sa­mo­dziel­nej do­mi­na­cji w Azji. Są jed­nak w sta­nie opóź­nić pro­ces jej utra­ty po­przez bu­do­wę so­ju­szy ukie­run­ko­wa­nych na po­wstrzy­ma­nie chiń­skich am­bi­cji.

Klu­czo­wym ele­men­tem w no­wym ukła­dzie sił w Azji miał­by być stra­te­gicz­ny so­jusz USA z In­dia­mi, któ­ry sta­no­wił­by re­al­ną prze­ciw­wa­gę dla chiń­skich am­bi­cji. Mógł­by też sku­pić wo­kół sie­bie małe i śred­nie pań­stwa, ta­kie jak Wiet­nam, In­do­ne­zja czy Ma­le­zja. Sym­bo­lem tych dą­żeń jest we­zwa­nie pre­zy­den­ta Ba­rac­ka Oba­my do tego, by włą­czyć In­die w skład sta­łych człon­ków Rady Bez­pie­czeń­stwa ONZ. In­die nig­dy nie ukry­wa­ły swo­ich am­bi­cji, ale do­pie­ro te­raz zy­ska­ły w tym wzglę­dzie sil­ny głos po­par­cia ze stro­ny USA. De­kla­ra­cja Pre­zy­den­ta USA po­ja­wi­ła się w cza­sie jego po­dró­ży po Azji, jaką od­był w li­sto­pa­dzie 2010 roku. Azja­tyc­ka wy­pra­wa Ba­rac­ka Oba­my obo­wiąz­ko­wo obej­mo­wa­ła wi­zy­tę w In­diach, w któ­rej trak­cie na­kre­ślo­no głów­ne kie­run­ki roz­wo­ju wza­jem­nych re­la­cji²⁸.

To wła­śnie Chi­ny sta­no­wią klucz do zro­zu­mie­nia współ­cze­snych sto­sun­ków indo-ame­ry­kań­skich. ChRL jest dla In­dii głów­nym ry­wa­lem w wal­ce o uzy­ska­nie po­zy­cji re­gio­nal­ne­go mo­car­stwa, jak rów­nież głów­nym kon­ku­ren­tem w wy­ści­gu po su­row­ce ener­ge­tycz­ne, któ­re na­pę­dza­ją go­spo­dar­ki obu państw. Źró­deł wza­jem­nej nie­chę­ci na­le­ży szu­kać rów­nież w spo­rze gra­nicz­nym, któ­ry w 1962 roku za­owo­co­wał kon­flik­tem zbroj­nym. Cho­dzi o spor­ne ob­sza­ry w pa­sie Hi­ma­la­jów i Ka­ra­ko­rum. W wy­ni­ku woj­ny ChRL włą­czy­ła do swo­je­go te­ry­to­rium ob­szar Ak­sai Chin, łą­czą­cy re­gion au­to­no­micz­ny Xin­jiang z Ty­be­be­tem. Jest on uzna­wa­ny przez In­die za część Kasz­mi­ru. Chi­ny rosz­czą so­bie rów­nież pra­wa do Pół­noc­no-Wschod­nie­go Ob­sza­ru Gra­nicz­ne­go (NEFA) bę­dą­ce­go czę­ścią in­dyj­skiej pro­win­cji Aru­na­chal Pra­desh²⁹. Wy­da­rze­nia z 1962 roku wy­wo­ła­ły w In­diach szok, któ­ry skło­nił przy­wód­ców pań­stwa do prze­orien­to­wa­nia do­tych­cza­so­wych za­ło­żeń geo­po­li­tycz­nych oraz na­wią­za­nia bli­skiej współ­pra­cy woj­sko­wej ze ZSRR. Chi­ny, obok Pa­ki­sta­nu, uzna­ne zo­sta­ły za głów­ne za­gro­że­nie dla bez­pie­czeń­stwa pań­stwa³⁰. Z per­spek­ty­wy ame­ry­kań­skiej nor­ma­li­za­cja sto­sun­ków z Chi­na­mi mia­ła w okre­sie zim­nej woj­ny ogrom­ne zna­cze­nie stra­te­gicz­ne. Wzmoc­nie­nie tego pań­stwa mia­ło zrów­no­wa­żyć ro­sną­ce wpły­wy Związ­ku Ra­dziec­kie­go w Azji. Obec­nie, gdy era zim­no­wo­jen­na na­le­ży już do prze­szło­ści, ła­twiej bu­do­wać so­jusz indo-ame­ry­kań­ski na kon­ty­nen­cie.

Pro­ble­mem po­zo­sta­je nadal kwe­stia Pa­ki­sta­nu. Jest to klu­czo­wy so­jusz­nik Sta­nów Zjed­no­czo­nych z glo­bal­nej wal­ce z ter­ro­ry­zmem po 11 wrze­śnia 2001 r.. Sto­sun­ki z Pa­ki­sta­nem są jed­nak w rów­nym stop­niu war­to­ścio­we co pro­ble­ma­tycz­ne. In­die oskar­ża­ją to pań­stwo o wspie­ra­nie ter­ro­ry­zmu kasz­mir­skie­go. Jed­no­cze­śnie USA udzie­la­ją mu po­mo­cy fi­nan­so­wej oraz sprze­da­ją no­wo­cze­sne uzbro­je­nie³¹. Wy­zwa­niem dla dy­plo­ma­cji ame­ry­kań­skiej są rów­nież co­raz więk­sze wpły­wy Chin w Pa­ki­sta­nie. Sta­no­wi to źró­dło nie­po­ko­ju za­rów­na dla In­dii, jak i Sta­nów Zjed­no­czo­nych³².

Punk­tem zwrot­nym w pro­ce­sie bu­do­wy stra­te­gicz­ne­go so­ju­szu z In­dia­mi była umo­wa o współ­pra­cy w dzie­dzi­nie ener­ge­ty­ki ją­dro­wej z 2006 roku. Ma ona ogrom­ne zna­cze­nie w kon­tek­ście ro­sną­ce­go zu­ży­cia ener­gii w In­diach³³. W Sta­nach Zjed­no­czo­nych umo­wa była jed­nak źró­dłem sil­nych kon­tro­wer­sji. In­die nie są bo­wiem stro­ną Ukła­du o nie­pro­li­fe­ra­cji (NPT) oraz Ukła­du o cał­ko­wi­tym za­ka­zie prób z bro­nią ją­dro­wą (CTBT), co do tej pory sta­no­wi­ło ko­niecz­ny wa­ru­nek dla na­wią­za­nia tego typu współ­pra­cy z USA. Jest to pre­ce­dens, któ­ry w istot­ny spo­sób osła­bia re­żim nie­pro­li­fe­ra­cji bro­ni ją­dro­wej³⁴. De­cy­du­ją­ce w tej spra­wie oka­za­ły się jed­nak geo­po­li­tycz­ne in­te­re­sy USA. Umo­wa zo­sta­ła pod­pi­sa­na i za­twier­dzo­na przez Kon­gres tak­że dzię­ki kam­pa­nii, jaką w tej spra­wie pro­wa­dzi­ło sil­ne i wpły­wo­we lob­by hin­du­skie dzia­ła­ją­ce w Sta­nach Zjed­no­czo­nych³⁵.

Współ­pra­ca w dzie­dzi­nie ener­ge­ty­ki ją­dro­wej z USA ozna­cza dla In­dii przede wszyst­kim trans­fer no­wo­cze­snych tech­no­lo­gii, któ­re da­dzą temu pań­stwu więk­sze moż­li­wo­ści w za­kre­sie pro­duk­cji ener­gii elek­trycz­nej. In­die po­trze­bu­ją wspar­cia tech­no­lo­gicz­ne­go ze stro­ny roz­wi­nię­tych państw za­chod­nich rów­nież w in­nych dzie­dzi­nach. Do­ty­czy to za­rów­no ga­łę­zi cy­wil­nych, jak i woj­sko­wych. Siły zbroj­ne In­dii i Chin funk­cjo­nu­ją głów­nie w opar­ciu o uzbro­je­nie i tech­no­lo­gie woj­sko­we z daw­ne­go ZSRR i Ro­sji. Oba pań­stwa były przez dłu­gi czas naj­więk­szy­mi im­por­te­ra­mi ro­syj­skiej bro­ni. We wrze­śniu 2001 roku. Sta­ny Zjed­no­czo­ne i UE zdję­ły z In­dii i Pa­ki­sta­nu em­bar­go na do­sta­wy uzbro­je­nia kon­wen­cjo­nal­ne­go wpro­wa­dzo­ne w 1998 roku. w re­ak­cji na te­sty nu­kle­ar­ne prze­pro­wa­dza­ne przez te pań­stwa³⁶. Sta­wia to In­die w ko­rzyst­niej­szej niż Chi­ny sy­tu­acji pod wzglę­dem do­stę­pu do no­wo­cze­snych tech­no­lo­gii woj­sko­wych. Na ChRL nadal cią­ży em­bar­go na sprze­daż uzbro­je­nia na­ło­żo­ne na po­cząt­ku lat dzie­więć­dzie­sią­tych przez USA i UE³⁷.

W ob­li­czu ro­sną­cej siły azja­tyc­kich wscho­dzą­cych mo­carstw Sta­ny Zjed­no­czo­ne sta­ra­ją się wdro­żyć nową stra­te­gię wo­bec tego re­gio­nu. Mają do dys­po­zy­cji sze­reg na­rzę­dzi. Wy­ko­rzy­stu­jąc po­tę­gę mi­li­tar­ną, wpły­wy dy­plo­ma­tycz­ne oraz prze­wa­gę tech­no­lo­gicz­ną sta­ra­ją się wpły­wać na układ sił w re­gio­nie Oce­anu In­dyj­skie­go. Nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, że głów­nym ce­lem USA jest zbu­do­wa­nie nie­for­mal­ne­go so­ju­szu, w celu zrów­no­wa­że­nia ro­sną­cej siły Chin. Jest to wa­ru­nek nie­zbęd­ny dla dal­szej obec­no­ści Sta­nów Zjed­no­czo­nych w Azji.

Re­gion Oce­anu In­dyj­skie­go sta­no­wi obec­nie pole in­ten­syw­nej ry­wa­li­za­cji wscho­dzą­cych mo­carstw Chin i In­dii. Oba pań­stwa od­gry­wa­ją co­raz więk­szą rolę w go­spo­dar­ce świa­to­wej wio­dąc prym w pro­duk­cji prze­my­sło­wej. Wraz ze wzro­stem go­spo­dar­czym de­mon­stru­ją swo­je mo­car­stwo­we aspi­ra­cje, kon­se­kwent­nie roz­sze­rza­jąc swo­je stre­fy wpły­wów w Azji. Pro­ces ten wy­ma­ga od nich utrzy­ma­nia wy­so­kie­go i nie­prze­rwa­ne­go wzro­stu go­spo­dar­cze­go. Pod­sta­wo­wą wadą ich go­spo­da­rek jest jed­nak wy­so­ka ener­go­chłon­ność, któ­ra pro­wa­dzi do co­raz więk­sze­go uza­leż­nia­nia się od im­por­tu su­row­ców ener­ge­tycz­nych. Ob­szar Azji Po­łu­dnio­wej ma dla nich klu­czo­we zna­cze­nie w za­kre­sie po­zy­ski­wa­nia oraz trans­por­tu wę­glo­wo­do­rów. Ry­wa­li­za­cja obu państw w tym wzglę­dzie od­by­wa się za­rów­no na płasz­czyź­nie po­li­tycz­nej, go­spo­dar­czej, jak i woj­sko­wej. Przy­ję­te przez nie stra­te­gie sku­pia­ją się na za­bez­pie­cze­niu swo­ich in­te­re­sów po­przez agre­syw­ną dzia­łal­ność in­we­sty­cyj­ną kon­cer­nów ener­ge­tycz­nych, roz­bu­do­wę mor­skich sił zbroj­nych oraz ochro­nę szla­ków ko­mu­ni­ka­cyj­nych o stra­te­gicz­nym zna­cze­niu.

Ob­ra­na przez Chiń­ską Re­pu­bli­kę Lu­do­wą stra­te­gia spro­wa­dza się przede wszyst­kim do po­sze­rza­nia swo­ich stref wpły­wów na ob­sza­ry przy­brzeż­ne Oce­anu In­dyj­skie­go. W tym celu Chi­ny roz­bu­do­wu­ją mor­ską in­fra­struk­tu­rę por­to­wą, któ­ra w przy­szło­ści ma sta­no­wić sieć za­bez­pie­cze­nia lo­gi­stycz­ne­go oraz punk­ty ba­zo­wa­nia dla chiń­skiej ma­ry­nar­ki wo­jen­nej. „Sznur Pe­reł” sta­no­wi prze­my­śla­ną i ob­li­czo­ną na dłu­gie lata in­we­sty­cję sta­no­wią­cą istot­ną część stra­te­gii bez­pie­czeń­stwa ener­ge­tycz­ne­go tego pań­stwa. Bu­dzi ona nie­po­kój w In­diach, któ­re Oce­an In­dyj­ski trak­tu­ją jako swo­ją wy­łącz­ną stre­fę wpły­wów. Wy­nik geo­po­li­tycz­nej gry, jaka to­czy się na kon­ty­nen­cie azja­tyc­kim, w du­żej mie­rze za­de­cy­du­je o przy­szłym kształ­cie ładu mię­dzy­na­ro­do­we­go. W Azji bije obec­nie ser­ce glo­bal­nej go­spo­dar­ki. Wy­ha­mo­wa­nie państw za­chod­nich i wzrost go­spo­da­rek wscho­dzą­cych ozna­cza cał­ko­wi­tą zmia­nę w ukła­dzie sił na świe­cie. Zmia­ny ja­kie za­cho­dzą w re­gio­nie Oce­anu In­dyj­skie­go w wi­docz­ny spo­sób ob­ra­zu­ją ten pro­ces.