Azjatyckie strategie polityki międzynarodowej i regionalnej - ebook

Wstęp

W ob­szer­nym to­mie, któ­ry od­da­je­my do Pań­stwa rąk po­mie­ści­li­śmy do­ko­na­ną przez dwu­dzie­stu je­den au­to­rów ana­li­zę po­li­tyk państw azja­tyc­kich. Na­ukow­cy po­dej­mu­ją pró­bę spoj­rze­nia na roz­ma­ite aspek­ty azja­tyc­kich stra­te­gii po­li­ty­ki mię­dzy­na­ro­do­wej i re­gio­nal­nej. Ana­li­za po­wyż­szej po­li­ty­ki zo­sta­ła prze­pro­wa­dzo­na na kil­ku po­zio­mach: mię­dzy­na­ro­do­wym, re­gio­nal­nym i na­ro­do­wym. Jest to opra­co­wa­nie bar­dzo ak­tu­al­ne. Dla­te­go za­rów­no Re­dak­to­rom jak i Wy­daw­cy za­le­ża­ło na szyb­kiej jego pu­bli­ka­cji. Wy­ni­ka to z fak­tu, że sze­ro­ko ro­zu­mia­na pro­ble­ma­ty­ka azja­tyc­ka cie­szy się du­żym za­in­te­re­so­wa­niem po­li­ty­ków, eko­no­mi­stów oraz lu­dzi na­uki.

W roz­po­czy­na­ją­cym tom roz­dzia­le prof. Je­rzy Siel­ski ana­li­zu­je za­gad­nie­nie azja­tyc­kie­go przy­wódz­twa. Rita Róża Ram­za do­ko­na­ła ana­li­zy fo­re­si­gh­tin­go­wej Azji na pod­sta­wie wy­bra­nych pro­gnoz fu­tu­ro­lo­gicz­nych. Na­to­miast Ad­rian Szu­mow­ski opi­sał dy­le­ma­ty mo­carstw w re­jo­nie Azji i Pa­cy­fi­ku. Au­to­rzy roz­dzia­łu za­ty­tu­ło­wa­ne­go Pod­sta­wy ak­sjo­lo­gicz­ne rzą­dów (przez) pra­wa w Chiń­skiej Rre­pu­bli­ce Lu­do­wej po 1978 roku. Ma­te­usz Stę­pień i Mau­ry­cy Za­jęc­ki pod­kre­śli­li, że opi­sa­ne przez nich za­gad­nie­nie jest jed­ną z naj­ży­wiej dys­ku­to­wa­nych kwe­stii do­ty­czą­cych współ­cze­snych Chin. Na­to­miast Be­ata Go­wor­ko-Skła­da­nek wska­za­ła, że or­ga­ni­za­cje po­za­rzą­do­we w Chi­nach peł­nią co­raz więk­szą rolę, co sprzy­ja bu­do­wie za­ufa­nia po­mię­dzy spo­łe­czeń­stwem a rzą­dem.

Wy­bit­ni znaw­cy pro­ble­ma­ty­ki chiń­skiej, pro­fe­so­ro­wie Zbi­gniew Wik­tor i Mie­czy­sław Ra­kow­ski, opi­sa­li spo­ry to­czo­ne w Chi­nach przed XVIII Kon­gre­sem KPCH. Do­ty­czy­ły one spraw fun­da­men­tal­nych, W koń­co­wej czę­ści swe­go ob­szer­ne­go roz­dzia­łu za­pre­zen­to­wa­li oni swo­je pro­po­zy­cje, któ­re w ich prze­ko­na­niu będą słu­ży­ły lep­sze­mu ro­zu­mie­niu chiń­skiej spe­cy­fi­ki re­form przez jej ze­wnętrz­nych ob­ser­wa­to­rów. Tak­że au­to­rzy ko­lej­nych czte­rech roz­dzia­łów: Re­na­ta Pod­gó­rzań­ska, An­drzej Pie­czon­ka, Łu­kasz Za­męc­ki oraz Mar­ty­na We­ro­ni­ka Kuna swą uwa­gę kon­cen­tro­wa­li na pro­ble­mach roz­wo­jo­wych współ­cze­snych Chin. Oma­wia­li oni kwe­stie praw­ne, eko­no­micz­ne oraz na­ro­do­wo­ścio­we.

Mi­chał Lu­bi­na za­pre­zen­to­wał cie­ka­wy te­mat zwią­za­ny z po­li­tycz­ny­mi im­pli­ka­cja­mi „od­wil­ży bir­mań­skiej”, a Jo­an­na Try­bow­ska omó­wi­ła współ­cze­sną sy­tu­ację po­li­tycz­ną w tym kra­ju. Spe­cja­li­zu­ją­ca się od wie­lu lat w pro­ble­ma­ty­ce ko­re­ań­skiej dr Gra­ży­na Str­nad pre­zen­tu­je syl­wet­kę jed­ne­go z naj­wy­bit­niej­szych lu­dzi współ­cze­snej Azji, cha­ry­zma­tycz­ne­go przy­wód­cy opo­zy­cji ko­re­ań­skiej, lau­re­ata Po­ko­jo­wej Na­gro­dy No­bla Kim Dae Jun­ga, któ­re­go jed­nym z ce­lów dzia­ła­nia było dą­że­nie do po­jed­na­nia i zjed­no­cze­nia Ko­rei. Mi­chał Go­łoś oraz Ry­szard Su­duł za­pre­zen­to­wa­li zja­wi­sko nie­le­gal­nej imi­gra­cji oby­wa­te­li So­cja­li­stycz­nej Re­pu­bli­ki Wiet­na­mu na tle in­nych na­ro­do­wo­ści. Wska­za­li oni, że pol­ska po­li­ty­ka imi­gra­cyj­na ostat­nich lat cha­rak­te­ry­zu­je się po­szu­ki­wa­niem roz­wią­zań słu­żą­cych za­cho­wa­niu rów­no­wa­gi po­mię­dzy emi­gra­cją pol­skich oby­wa­te­li i na­pły­wem emi­gran­tów, ta­kich jak Wiet­nam­czy­cy.

Trzy ko­lej­ne roz­dzia­ły po­świę­co­ne zo­sta­ły Azji Środ­ko­wej. Piotr Groch­mal­ski jest au­to­rem sto­ją­ce­go na wy­so­kim po­zio­mie me­ry­to­rycz­nym roz­dzia­łu za­ty­tu­ło­wa­ne­go Sta­bil­ność po­li­tycz­na współ­cze­snej Azji Środ­ko­wej jako funk­cja wy­mia­ny przy­wód­ców w Ka­zach­sta­nie i Uz­be­ki­sta­nie. Swie­tła­na Czer­won­na­ja scha­rak­te­ry­zo­wa­ła nowe nie­za­leż­ne pań­stwa tego re­gio­nu, a Syl­we­ster Gar­doc­ki za­pre­zen­to­wał po­zy­cję ustro­jo­wą Sądu Kon­sty­tu­cyj­ne­go w Ta­dży­ki­sta­nie.

Ostat­ni roz­dział au­tor­stwa Bo­że­ny Wro­ni­szew­skiej oma­wia zja­wi­sko zin­sty­tu­cjo­na­li­zo­wa­nej ko­rup­cji w Ro­sji.

Treść od­da­wa­ne­go w ręce Czy­tel­ni­ków tomu w du­żej mie­rze jest wy­ni­kiem oso­bi­stych za­in­te­re­so­wań ze­spo­łu na­ukow­ców. Peł­na od­po­wiedź na po­sta­wio­ne py­ta­nia wy­ma­gać bę­dzie jesz­cze dal­szych po­głę­bio­nych stu­diów i ana­liz. Wy­ra­ża­my prze­ko­na­nie, że pro­ble­my przed­sta­wio­ne przez licz­ne gro­no au­to­rów tego tomu wzbu­dzą Pań­stwa za­in­te­re­so­wa­nie.

Jo­an­na Mar­sza­łek-Kawa

Syl­we­ster Gar­doc­kiJerzy Sielski Przywództwo azjatyckie

Wstęp

Kon­ty­nent azja­tyc­ki jest ol­brzy­mim lą­dem, na któ­rym hi­sto­rycz­nie utwo­rzy­ło się wie­le cy­wi­li­za­cji: chiń­ska, ja­poń­ska, hin­du­istycz­na, is­lam­ska¹. Dziś są to na­stę­pu­ją­ce re­gio­ny go­spo­dar­czo-hi­sto­rycz­ne: Azja Za­chod­nia (Bli­ski Wschód, Kau­kaz, Środ­ko­wy Wschód); Azja Środ­ko­wa (Ka­zach­stan, Uz­be­ki­stan, Turk­me­ni­stan, Ta­dży­ki­stan, Mon­go­lia, za­chod­nie Chi­ny); Azja Po­łu­dnio­wa (sub­kon­ty­nent in­dyj­ski); Azja Po­łu­dnio­wo-Wschod­nia (Pół­wy­sep In­do­chiń­ski, Ar­chi­pe­lag Ma­laj­ski, Fi­li­pi­ny); Da­le­ki Wschód–Azja Wschod­nia (Ja­po­nia, Ko­rea, wschod­nie Chi­ny, Chi­ny–Taj­wan); Sy­be­ria–Azja Pół­noc­na. Już po­wyż­sze wy­li­cze­nie wska­zu­je, że trud­no bę­dzie mó­wić o jed­no­li­tym przy­wódz­twie azja­tyc­kim. Na­le­ży prze­to na wstę­pie pi­sząc na te­mat przy­wódz­twa azja­tyc­kie­go po­sta­wić so­bie pew­ne py­ta­nia, któ­re we­dług mnie da­dzą istot­ną od­po­wiedź na ana­li­zo­wa­ny te­mat.

Po pierw­sze: czy moż­na wy­róż­nić spo­śród przy­wódz­twa świa­to­we­go – przy­wódz­two azja­tyc­kie? A je­śli tak to na­le­ży za­dać na­stęp­ne py­ta­nie.

Po dru­gie: czy moż­na wy­róż­nić pew­ne wspól­ne atry­bu­ty (ce­chy), war­to­ści, któ­re są cha­rak­te­ry­stycz­ne dla przy­wódz­twa azja­tyc­kie­go?

Po trze­cie: ja­kie kra­je czy też krę­gi kul­tu­ro­we dziś są zna­mien­ne, okre­śla­ją­ce współ­cze­śnie przy­wódz­two azja­tyc­kie?

Od­po­wiedź na po­wyż­sze py­ta­nia po­win­na we­dług nas okre­ślić czym jest przy­wódz­two azja­tyc­kie, ja­kie atry­bu­ty wy­róż­nia­ją to przy­wódz­two i ja­kie kra­je, krę­gi re­gio­ny dziś są utoż­sa­mia­ne z przy­wódz­twem azja­tyc­kim.

Atry­bu­ty przy­wódz­twa azja­tyc­kie­go

Pi­sząc o przy­wódz­twie azja­tyc­kim trze­ba się za­sta­no­wić czy są pew­ne ele­men­ty wspól­ne dla kon­ty­nen­tu azja­tyc­kie­go z jed­nej stro­ny i zwią­za­ne za­ra­zem tak­że z przy­wódz­twem, któ­re by moż­na na­zwać azja­tyc­kim.

We­dług mnie jest to pew­na war­tość po­li­tycz­na wspól­na dla ca­łe­go kon­ty­nen­tu azja­tyc­kie­go – ko­lek­tyw². W du­żym uprosz­cze­niu moż­na przy­jąć kla­sy­fi­ka­cję na spo­łe­czeń­stwa gdzie do­mi­nu­ją war­to­ści ko­lek­tyw­ne i spo­łe­czeń­stwa, gdzie do­mi­nu­ją war­to­ści in­dy­wi­du­ali­stycz­ne. W war­to­ściach ko­lek­tyw­nych głów­ną war­to­ścią jest rów­ność, zaś w war­to­ściach in­dy­wi­du­ali­stycz­nych – war­tość wol­no­ści. Po­ję­cia wol­no­ści i rów­no­ści nie są sy­me­trycz­ne. Wol­ność to sta­tus oso­by, rów­ność wska­zu­je na re­la­cje, mię­dzy co naj­mniej dwie­ma oso­ba­mi. Wol­ność to do­bro jed­nost­ko­we, rów­ność to do­bro spo­łecz­ne. Rów­ność pro­wa­dzi do utra­ty wol­no­ści za­rów­no bo­ga­te­go, jak i bied­ne­go, ale to bo­ga­ty wię­cej tra­ci, gdyż ma­jąc pie­nią­dze nie może z nich w spo­sób do­wol­ny ko­rzy­stać. Wy­miar ten zwią­za­ny jest z wol­no­ścią wy­bo­ru, ra­cjo­nal­nej dys­ku­sji przy po­dej­mo­wa­niu de­cy­zji po­li­tycz­nych.

Ko­lek­tyw pro­mu­je rów­ność i pod­le­głość gru­pie. In­dy­wi­du­alizm pro­mu­je wol­ność i nie­za­leż­ność jed­nost­ki.

Cy­wi­li­za­cja za­chod­nia jako war­to­ści pier­wot­ne wska­zu­je na – in­dy­wi­du­alizm. Pań­stwa azja­tyc­kie na pierw­szym miej­scu sta­wia­ją – ko­lek­tyw. Jest to war­tość pier­wot­na dla kon­ty­nen­tu azja­tyc­kie­go. Naj­peł­niej ten typ war­to­ści zo­stał wy­ra­żo­ny w Sin­ga­pu­rze gdzie były pre­mier Lee Kuan Yew pro­mo­wał je w po­sta­ci „Dro­gi Azja­tyc­kiej”, któ­ra była urze­czy­wist­nia­na po­przez po­li­ty­kę au­to­ry­tar­ną. „Tak zwa­ne war­to­ści azja­tyc­kie, jak – by za­cy­to­wać Bia­łą Księ­gę rzą­du w Sin­ga­pu­rze z 1991 – na­ród przed spo­łecz­no­ścią i spo­łe­czeń­stwo po­nad jed­nost­ką oraz con­sen­sus po­nad nie­zgo­dą...”³.

Nie­mniej w tym miej­scu trze­ba za­pre­zen­to­wać jed­ną waż­ną uwa­gę. Wy­ra­że­nie „war­to­ści azja­tyc­kie” ma sens tyl­ko w ję­zy­ku an­giel­skim. „W chiń­skim, ma­laj­skim bądź hin­di brzmia­ło­by bar­dzo dziw­nie. Chiń­czy­cy my­ślą o so­bie jako o Chiń­czy­kach, a Hin­du­si jako o Hin­du­sach (albo Ta­mi­lach czy Pun­dża­bach). Azja jako kon­cept kul­tu­ro­wy jest ofi­cjal­nym wy­my­słem, ma­ją­cym po­łą­czyć ogrom­nie róż­nią­ce się mię­dzy sobą gru­py et­nicz­ne za­miesz­ku­ją­ce byłe bry­tyj­skie ko­lo­nie. »Azja­ta« jest ro­dza­jem chwy­tu re­kla­mo­we­go, uży­wa­ne­go dla po­li­tycz­nych i ko­mer­cyj­nych pu­blic re­la­tions”⁴.

Ja­poń­czy­cy w cza­sie dru­giej woj­ny świa­to­wej roz­po­wszech­nia­li ideę pa­na­zja­ty­zmu w celu zbu­do­wa­nia pa­na­zja­tyc­kiej toż­sa­mo­ści. Mia­ło to wie­lo­ra­kie cele: zbu­do­wa­nie sze­ro­kie­go fron­tu prze­ciw Bry­tyj­czy­kom, Ame­ry­ka­nom i Ho­len­drom. Ja­po­nia tu była prze­wod­ni­kiem kra­jów Po­łu­dnio­we­go Wscho­du do osią­gnię­cia peł­nej nie­pod­le­gło­ści na­ro­do­wej.

Z dru­giej stro­ny idea pa­na­zja­tyc­ko­ści była in­stru­men­tem uspra­wie­dli­wia­ją­cym jej mi­li­tar­ną eks­pan­sję w tym re­gio­nie.

Po trze­cie: stwo­rze­nie stre­fy wspól­ne­go do­bro­by­tu w Wiel­kiej Azji. „Stre­fa ta okre­śla­na po­etyc­ką prze­no­śnią jako »osiem ką­tów pod jed­nym da­chem« wcią­gać mia­ła w or­bi­tę Ja­po­nii – Bir­mę, Kam­bo­dżę, Chi­ny, Fi­li­pi­ny, Ma­la­je, Sy­jam, Taj­lan­dię i Wiet­nam, pod­czas gdy od daw­na oku­po­wa­na Ko­rea była uwa­ża­na za część Ja­po­nii”⁵.

Po czwar­te: pa­na­zja­tyzm pod prze­wod­nic­twem Ja­po­nii miał za­bez­pie­czyć przy­szłą Wiel­ką Azję przed wpły­wa­mi ko­mu­ni­stycz­ny­mi (Ja­po­nia w li­sto­pa­dzie 1936 roku przy­stą­pi­ła do kra­jów Osi, za­wie­ra­jąc pakt an­ty­ko­min­ter­now­ski)⁶.

War­to­ści azja­tyc­kie były pod­sta­wą po­li­ty­ki – zwa­nej „Azja­tyc­ką Dro­gą” opar­tą o ro­dzaj au­to­ry­tar­nej po­li­ty­ki, któ­ra zna­la­zła swój naj­peł­niej­szy wy­raz naj­pierw w Sin­ga­pu­rze a dziś w Chi­nach.

Pi­sząc o przy­wódz­twie azja­tyc­kim na­le­ży mieć na uwa­dze wspól­ną war­tość jaką jest pier­wot­na war­tość – wspól­no­ta, któ­ra jest pod­sta­wą war­to­ści azja­tyc­kich a te są pry­mar­ne dla „Azja­tyc­kiej Dro­gi”, któ­ra opie­ra się na po­li­ty­ce au­to­ry­tar­nej z jed­nej stro­ny a z dru­giej – jed­nost­ka pod­le­ga spo­łe­czeń­stwu (ko­lek­ty­wo­wi), któ­ra jed­no­cze­śnie po­win­na dą­żyć do re­ali­za­cji swo­je­go celu w zgo­dzie z in­te­re­sem na­ro­do­wym.

War­to tu­taj do­dać, że mimo dwóch państw, któ­re współ­cze­śnie mają de­mo­kra­cję: Ja­po­nia i In­die to jed­nak pew­ne ele­men­ty au­to­ry­tar­ne do dziś mają istot­ne zna­cze­nie dla tych dwóch wy­mie­nio­nych spo­łe­czeństw. Przede wszyst­kim po­sza­no­wa­nie au­to­ry­te­tów⁷: ce­sarz w Ja­po­nii mimo prze­gra­nej woj­ny i zrze­cze­nia się atry­bu­tu bo­sko­ści w dal­szym cią­gu jest sym­bo­lem pań­stwa i jed­no­ści na­ro­du. In­die, któ­re dziś mają przy­do­mek „naj­więk­szej de­mo­kra­cji na świe­cie” ma tak­że aspek­ty au­to­ry­tar­ne: tra­dy­cja dzie­dzi­cze­nia sta­no­wisk na wszyst­kich szcze­blach ad­mi­ni­stra­cji pu­blicz­nej a tak­że na naj­wyż­szych szcze­blach wła­dzy – przez dłu­gi czas na cze­le pań­stwa stał ród Neh­ru-Gan­dhi. Po wtó­re, sil­nie za­ko­rze­nio­ny ar­che­typ „ojca na­ro­du”, czy­li prze­ko­na­nie, że o sku­tecz­no­ści w po­li­ty­ce we­wnętrz­nej de­cy­du­je sil­na oso­bo­wość przy­wód­cy po­li­tycz­ne­go ale i tak­że w cza­sie kry­zy­su⁸.

War­tość wspól­no­ty im­pli­ku­je sub­war­to­ści, ta­kie jak przy­wią­za­nie do ro­dzi­ny, prze­kła­da­nie do­bra spo­łecz­ne­go nad in­dy­wi­du­al­ne. Te zaś war­to­ści są wspól­ne dla ca­łej Azji. Każ­dy przy­wód­ca po­li­tycz­ny w Azji musi brać pod uwa­gę pry­mar­ną war­tość azja­tyc­ką – wspól­no­tę.

Sta­tus przy­wódz­twa we współ­cze­snej Azji

Azja w za­sa­dzie, jak uprzed­nio wspo­mnia­łem, to ka­te­go­ria za­chod­nia. Nie­któ­re na­cje azja­tyc­kie, jak np. Ja­poń­czy­cy nie uwa­ża­ją się za Azja­tów i są od­rzu­ca­ni przez resz­tę Azji. Na­śla­du­ją Za­chód.

In­die są stre­fą po­śred­nią mię­dzy bud­dy­zmem a is­la­mem, Eu­ro­pą i Chi­na­mi. Is­lam to przede wszyst­kim Bli­ski Wschód, któ­ry jest tyl­ko czę­ścią Azji, gdyż roz­cią­ga się od pół­noc­no-wschod­niej Afry­ki (Ma­ro­ka, Al­gie­rii, Tu­ne­zji) na za­cho­dzie a koń­czy w po­łu­dnio­wo-za­chod­niej Azji (Pa­ki­stan, Afga­ni­stan) na wscho­dzie. W tym uję­ciu Bli­ski Wschód jest kon­cep­cją eu­ro­po­cen­trycz­ną gdyż uję­cie geo­gra­ficz­no-hi­sto­rycz­ne obej­mu­je tyl­ko Azję.

Do­mi­ni­que Mo­isi w pra­cy Geo­po­li­ty­ka emo­cji⁹, po­strze­ga świat po­li­ty­ki nie­ty­po­wo od stro­ny emo­cjo­nal­nej. We­dług nie­go trzy ro­dza­je emo­cji mo­że­my za­ob­ser­wo­wać w po­li­ty­ce mię­dzy­na­ro­do­wej, któ­re w spo­sób istot­ny wpły­wa­ją na po­strze­ga­nie da­ne­go re­gio­nu, pań­stwa z jed­nej stro­ny a z dru­giej stro­ny po­zwa­la­ją pro­gno­zo­wać przy­szłe dzia­ła­nia po­li­tycz­ne, eko­no­micz­ne i spo­łecz­ne. Od­po­wied­nie emo­cje (upo­ko­rze­nie, strach, na­dzie­ja) prze­wa­ża­ją­ce w da­nym re­gio­nie świa­ta, wy­twa­rza­ją okre­ślo­ne dzia­ła­nia, któ­re mają istot­ny wpływ na po­strze­ga­nie da­ne­go re­gio­nu dla spo­łecz­no­ści mię­dzy­na­ro­do­wej z jed­nej stro­ny a dru­giej dla wy­two­rze­nia wła­sne­go ob­ra­zu, któ­ry ma pry­mar­ny wpływ na dzia­ła­nia wła­sne.

Emo­cje wg Mo­isi „od­zwier­cie­dla­ją po­ziom spo­łecz­nej wia­ry w sie­bie, któ­ry z ko­lei de­ter­mi­nu­je spo­łecz­ną zdol­ność do wy­cho­dze­nia z kry­zy­su, re­ago­wa­nia na wy­zwa­nia, do­sto­so­wa­nia się zmien­nych oko­licz­no­ści”¹⁰. Do­da­je da­lej: emo­cje są cy­klicz­ne, mogą być dłu­gie lub krót­kie w za­leż­no­ści od kul­tu­ry, wy­da­rzeń na świe­cie, pro­ce­sów go­spo­dar­czych i po­li­tycz­nych. Kształ­tu­ją ludz­kie po­sta­wy, re­la­cje mię­dzy kul­tu­ra­mi oraz po­stę­po­wa­nie na­ro­dów¹¹.

Dziś Za­chód pod­szy­ty jest stra­chem. Ter­ro­ry­ści is­lam­scy chcą znisz­czyć kul­tu­rę zła, któ­ra we­dług nich upo­ka­rza ich. Punk­tem kul­mi­na­cyj­nym dla świa­ta Za­cho­du były za­ma­chy ter­ro­ry­stycz­ne z 11 wrze­śnia, któ­re mia­ły epo­ko­wy cha­rak­ter, wiel­ką licz­bę ofiar i sym­bo­licz­ne zna­cze­nie za­ata­ko­wa­nych ce­lów (Pen­ta­gon i wie­że, bę­dą­ce cen­trum ka­pi­ta­li­zmu i wie­lo­kul­tu­ro­wo­ści). Wy­da­rze­nia z 11 wrze­śnia zo­sta­ły spo­tę­go­wa­ne za­ma­cha­mi ter­ro­ry­stycz­ny­mi w Ma­dry­cie i Lon­dy­nie. Współ­cze­sny Za­chód w wy­ni­ku po­wyż­szych za­ma­chów stwo­rzył ba­rie­ry bez­pie­czeń­stwa, któ­re dziś się kłó­cą z wy­mo­ga­mi wol­no­ści. Strach ter­ro­ry­stycz­ny stwo­rzył prze­dziw­ną sy­tu­ację, spo­łe­czeń­stwo Za­cho­du zgo­dzi­ło się na ogra­ni­cze­nia wol­no­ści na rzecz bez­pie­czeń­stwa.

Obok ter­ro­ry­zmu dru­gim czyn­ni­kiem, któ­ry zbu­do­wał kul­tu­rę stra­chu w Eu­ro­pie i Sta­nach Zjed­no­czo­nych jest współ­cze­sny kry­zys go­spo­dar­czy, któ­ry po­ja­wił się w 2008 roku w wy­ni­ku mal­wer­sa­cji fi­nan­so­wych w ban­kach świa­ta Za­cho­du (tzw. kry­zys hi­po­tecz­ny). Upa­da­ją­ce ban­ki w spo­sób istot­ny wpły­nę­ły na kry­zys go­spo­dar­czy na świe­cie a to prze­ło­ży­ło się na re­ce­sję, ma­le­ją­cą zdol­ność na­byw­czą spo­łe­czeń­stwa i jed­no­cze­śnie wpły­nę­ło ujem­nie na emo­cje lu­dzi kra­jów Za­cho­du. Ob­raz prze­szło­ści z kry­zy­su lat 30. XX wie­ku zo­stał dość moc­no przy­po­mnia­ny. Spo­tę­go­wa­ło to w spo­sób istot­ny kul­tu­rę stra­chu w świe­cie Za­cho­du.

Obok tych dwóch pry­mar­nych czyn­ni­ków wpły­wa­ją­cych na two­rze­nie się kul­tu­ry stra­chu w Eu­ro­pie i Ame­ry­ce na­le­ży jesz­cze do­dać kry­zys toż­sa­mo­ści świa­ta Za­cho­du. Strach przed In­nym ma po­wo­dy de­mo­gra­ficz­ne i geo­gra­ficz­ne. Ty­sią­ce Afry­ka­nów sta­ra się do­trzeć do brze­gów Eu­ro­py aby zna­leźć lep­sze ży­cie. Ale ich ma­rze­nia są na­szym „kosz­ma­rem”. Eu­ro­pej­czy­cy od­czu­wa­ją strach przed In­ny­mi, któ­rzy w oczach wie­lu lu­dzi Za­cho­du chcą pod­bi­cia Eu­ro­py przez świat is­la­mu i prze­kształ­ce­niu jej w „Eu­ra­bię”. To mię­dzy in­ny­mi spo­wo­do­wa­ło ne­ga­tyw­ne gło­so­wa­nie we Fran­cji i Ho­lan­dii w 2005 roku w spra­wie eu­ro­pej­skie­go Trak­ta­tu Kon­sty­tu­cyj­ne­go, a póź­niej przez Ir­land­czy­ków. Dziś dość istot­ny jest spór o Tur­cję. Więk­szość oby­wa­te­li Eu­ro­py otwar­cie od­rzu­ca peł­no­praw­ne człon­ko­stwo Tur­cji w Unii Eu­ro­pej­skiej. Tur­cja po­strze­ga­na jest jako nie­eu­ro­pej­ski kraj. „We Fran­cji ta nie­chęć jest wprost przy­tła­cza­ją­ca, we­dług son­da­ży 75% Fran­cu­zów sprze­ci­wia się przy­stą­pie­niu Tur­cji do Unii Eu­ro­pej­skiej”¹².

Ame­ry­ka ma tak­że pro­blem toż­sa­mo­ści. S. Hun­ting­ton stwier­dził, że nie­dłu­go po­pu­la­cja lud­no­ści ibe­ro­ame­ry­kań­skiej prze­kro­czy po­pu­la­cję bia­łych. Zda­niem Hun­ting­to­na ostat­nia ma­so­wa imi­gra­cja la­ty­no­ska, dwu­ję­zycz­ność, „de­wa­lu­acja oby­wa­tel­ska” i „de­na­cjo­na­li­za­cja” ame­ry­kań­skich elit do­pro­wa­dzi­ły do ero­zji po­czu­cia toż­sa­mo­ści na­ro­do­wej. Wy­da­rze­nia 11 wrze­śnia wy­wo­ła­ły falę pa­trio­ty­zmu i od­ro­dze­nia po­czu­cia toż­sa­mo­ści na­ro­do­wej, ale był to od­ruch krót­ko­trwa­ły i naj­wyż­sza pora na afir­ma­cję pod­sta­wo­wych war­to­ści, któ­re czy­nią Ame­ry­kę Ame­ry­ką. Dziś, w jego mnie­ma­niu, je­ste­śmy świad­ka­mi kry­zy­su asy­mi­la­cji i wy­zwa­nia rzu­co­ne­go toż­sa­mo­ści na­ro­do­wej Ame­ry­ki¹³.

Za­chod­nia kul­tu­ra stra­chu do­tknę­ła za­rów­no Eu­ro­pę, jak i Ame­ry­kę. Mówi się dziś o zmierz­chu Ame­ry­ki, o wy­czer­pa­niu się jej za­so­bów ma­te­rial­nych, etycz­nych i emo­cjo­nal­nych. Ame­ry­ka jako he­ge­mon dziś nie wy­peł­nia swo­ich po­win­no­ści, na­stę­pu­je zmierzch po­tę­gi Ame­ry­ki a jed­no­cze­śnie Unia Eu­ro­pej­ska nie zbu­do­wa­ła pro­gno­zo­wa­nej siły. Sta­ła się rzecz od­wrot­na, na­stę­pu­je sta­gna­cja mo­ral­na, ma­te­rial­na i emo­cjo­nal­na.

Dziś przy­szedł czas na kra­je kon­ty­nen­tu azja­tyc­kie­go. Przy czym jed­na cy­wi­li­za­cja jest upo­ko­rzo­na i chce się ze­mścić na Za­chód – is­lam­ska. Dru­ga zaś część Azja­tów dziś wy­ra­sta na współ­cze­snych pre­ten­den­tów w spad­ku po Sta­nach Zjed­no­czo­nych. „In­dyj­ski dzien­ni­karz i po­li­tyk Ja­iram Ra­mesh¹⁴ ukuł sło­wo »Chin­die« jako po­ręcz­ną na­zwę dwóch bły­ska­wicz­nie roz­wi­ja­ją­cych się azja­tyc­kich gi­gan­tów de­mo­gra­ficz­nych”¹⁵. To one zbu­do­wa­ły kul­tu­rę na­dziei, któ­ra ich dziś mo­ty­wu­je do two­rze­nia po­tę­gi In­dii i Chin.

Azja ma dwie sprzecz­ne emo­cje: kul­tu­rę upo­ko­rze­nia i kul­tu­rę na­dziei.

Upo­ko­rze­nie zwią­za­ne jest z po­czu­ciem „wy­własz­cze­nia z te­raź­niej­szo­ści, a jesz­cze bar­dziej z przy­szło­ści, któ­ra jawi się jako cał­ko­wi­cie róż­na od wy­ide­ali­zo­wa­nej, glo­ry­fi­ko­wa­nej prze­szło­ści, bo ist­nie­ją­ce w niej uwa­run­ko­wa­nia po­li­tycz­ne, go­spo­dar­cze, spo­łecz­ne i kul­tu­ro­we dyk­tu­je Inny”¹⁶.

Współ­cze­sny Bli­ski Wschód obej­mu­ją­cy dziś świat is­la­mu a zwią­za­ny jest z kul­tu­rą upo­ko­rze­nia. Is­lam roz­wi­ja się jako re­li­gia pod wzglę­dem de­mo­gra­ficz­nym, licz­ba mu­zuł­ma­nów się zwięk­sza i ich od­se­tek w sto­sun­ku do resz­ty świa­ta jest naj­wyż­szy w dzie­jach. Nie­mniej pod wzglę­dem psy­cho­lo­gicz­nym i emo­cjo­nal­nym prze­wa­ża po­czu­cie po­li­tycz­ne­go i kul­tu­ro­we­go upo­ko­rze­nia i wiel­ki głód god­no­ści.

Duża część miesz­kań­ców świa­ta is­la­mu szu­ka ko­złów ofiar­nych, na któ­rych moż­na zrzu­cić winę, któ­rzy spi­sku­ją prze­ciw is­la­mo­wi, świa­to­wi mu­zuł­mań­skie­mu i Ara­bom. Spi­skow­cy to dla prze­cięt­ne­go mu­zuł­ma­ni­na Ame­ry­ka, Izra­el, Za­chód, ogól­nie Chrze­ści­ja­nie i Ży­dzi, w ję­zy­ka Al-Ka­idy – krzy­żow­cy i sy­jo­ni­ści.

Upo­ko­rze­nie zro­dzi­ło ra­dy­ka­lizm, dziś jest on zna­mie­niem współ­cze­sne­go świa­ta arab­sko-is­lam­skie­go. Ra­dy­ka­lizm is­lam­ski zna­lazł swój wy­raz w ter­ro­ry­zmie, któ­ry zo­stał skie­ro­wa­ny przede wszyst­kim prze­ciw Za­cho­do­wi.

Źró­dło upo­ko­rze­nia świa­ta is­lam­skie­go zwią­za­ne jest ze świa­do­mo­ścią hi­sto­rycz­ne­go upad­ku świa­ta is­la­mu, któ­ry roz­po­czął się pod Wied­niem w 1683 roku i za­ra­zem wzro­stu siły Za­cho­du.

Po dru­gie, Izra­el. Po­wsta­nie a po­tem ist­nie­nie pań­stwa izra­el­skie­go jest dla świa­ta is­la­mu du­żym upo­ko­rze­niem. Cen­tral­ne po­ło­że­nie Izra­ela w środ­ku ziem, któ­re Ara­bo­wie uwa­ża­ją za wła­sne, łącz­nie z Je­ro­zo­li­mą i Ko­pu­łą na Ska­le – jed­nym z naj­święt­szych miejsc is­la­mu.

Po trze­cie, sze­rze­nie się is­la­mu we współ­cze­snym świe­cie nie to­wa­rzy­szy za­uwa­żal­ny wzrost go­spo­dar­czy, spo­łecz­ny czy po­li­tycz­ny. Za­chód sta­je się co­raz bar­dziej świec­ki, świat is­la­mu co­raz bar­dziej re­li­gij­ny. Lu­dzie is­la­mu uwa­ża­ją, że na­sza no­wo­cze­sność – któ­rą uwa­ża­ją jako zde­ge­ne­ro­wa­ną – po­zba­wia ich wła­dzy de­cy­do­wa­nia o ich wła­snym ży­ciu. Na­sza sek­su­al­ność jest swo­bod­na, zaś oni po­strze­ga­ją, że od­no­si­my się do nich z po­gar­dą lub lek­ce­wa­że­niem. Oni chcą sza­cun­ku a my im da­je­my tyl­ko to­le­ran­cję.

Kul­tu­ra upo­ko­rze­nia two­rzy czło­wie­ka ze zły­mi emo­cja­mi, wie­rzą­ce­go w teo­rie spi­sko­we i upa­tru­je w prze­mo­cy źró­dło od­ku­pie­nia.

Eu­ro­pej­scy mu­zuł­ma­nie są ofia­ra­mi se­gre­ga­cji po­li­tycz­nej, spo­łecz­nej, sek­su­al­nej i urba­ni­stycz­nej. Po­dat­ni są na po­czu­cie upo­ko­rze­nia przede wszyst­kim z po­wo­du roz­chwia­nej toż­sa­mo­ści. W Eu­ro­pie trud­no im wzro­snąć w spo­łe­czeń­stwo, a jed­no­cze­śnie są wy­ob­co­wa­ni od kra­ju przod­ków.

Mo­isi bar­dzo ory­gi­nal­nie po­ka­zu­je źró­dła dzi­siej­sze­go za­co­fa­nia is­la­mu: „Mo­to­rem po­stę­pu i no­wo­cze­sno­ści w spo­łe­czeń­stwach roz­wi­ja­ją­cych się są ko­bie­ty. Są nie tyl­ko bio­lo­gicz­ną gwa­ran­cją przy­szło­ści, lecz rów­nież dźwi­gnią na­dziei, po­nie­waż go­rę­cej niż męż­czyź­ni pra­gną zmian. Sys­tem, któ­ry tak jak tra­dy­cyj­ny is­lam wy­klu­cza ko­bie­ty, ska­zu­je się na za­co­fa­nia i upa­dek. Za­leż­ność ogól­niej­sza po­le­ga na tym, że sys­tem, któ­ry umac­nia wła­dzę re­li­gii, nie może się roz­wi­jać, je­śli obo­wią­zu­ją­ca wy­kład­nia re­li­gii po­tę­pia no­wo­cze­sność i zmia­nę”¹⁷.

Dru­ga zaś część Azja­tów – Chi­ny i In­die – w po­rów­na­niu do czę­ści is­lam­skiej dziś wy­ra­sta na współ­cze­snych pre­ten­den­tów do ob­ję­cia przy­wódz­twa na świe­cie w spad­ku po Sta­nach Zjed­no­czo­nych. Współ­cze­śnie ich przy­wódz­two w Azji nie pod­le­ga ja­kim­kol­wiek za­gro­że­niom.

Dziś Azja Po­łu­dnio­wo-Wschod­nia zbu­do­wa­ła kul­tu­rę na­dziei. Na­dzie­ja prze­nio­sła się z Za­cho­du na Wschód, ze świa­ta zdo­mi­no­wa­ne­go przez chrze­ści­jań­stwo do świa­ta pan­te­istycz­ne­go, gdzie do­mi­nu­je se­ku­la­ryzm (Chi­ny), lub gdzie du­cho­wość prze­sta­ła być prze­szko­dą dla roz­wo­ju go­spo­dar­cze­go (In­die) i przed­mio­tem na­dziei jest suk­ces eko­no­micz­ny i spo­łecz­ny.

Mło­dzi Chiń­czy­cy i Hin­du­si dziś two­rzą wła­sne pro­jek­ty ar­chi­tek­to­nicz­ne, pro­jek­ty mod­nych ubrań łą­cząc styl no­wo­cze­sny z tra­dy­cją miej­sco­wą (np. nowa dziel­ni­ca Szan­gha­ju – Pu­dong). Zna­mio­nu­je to pew­ność sie­bie Chiń­czy­ków i Hin­du­sów, są otwar­ci na nowe sty­le i nowe kul­tu­ry.

Chi­ny i In­die róż­nią się pod wzglę­dem lud­no­ści, PKB i in­nych stan­dar­do­wych wskaź­ni­ków. Chi­ny są dwa razy po­tęż­niej­sze od In­dii. „Je­śli jed­nak do prze­szło 350 mln Chiń­czy­ków, któ­rzy osią­gnę­li sta­tus kla­sy śred­niej, do­da­my prze­szło 350 mln Hin­du­sów, któ­rzy rów­nież tego do­ko­na­li, uj­rzy­my naj­więk­sze­go ro­dzą­ce­go się ol­brzy­ma na świe­cie, spo­łecz­ność prze­szło 700 mln lu­dzi prze­kształ­ca­ją­cych mię­dzy­na­ro­do­wy ład go­spo­dar­czy, a na­wet stra­te­gicz­ny”¹⁸.

Ale Chi­ny, jak i In­die mają swo­je pro­ble­my. W Chi­nach brak de­mo­kra­cji skut­ku­je co ja­kiś czas bun­ta­mi. Nie mniej do­pó­ki jest ży­wio­ne po­czu­cie awan­su przez mi­lio­ny oby­wa­te­li, tam kul­tu­ra na­dziei bę­dzie do­mi­no­wać nad de­spe­ra­cją, gnie­wem bied­nej więk­szo­ści. War­to za­zna­czyć, że kul­tu­ra na­dziei nie obej­mu­je wszyst­kich państw azja­tyc­kich: Ja­po­nia, Pa­ki­stan czy Fi­li­pi­ny, Bir­ma mają mały wzrost go­spo­dar­czy i nie­zbyt do­bre wi­do­ki na przy­szłość.

Chi­ny po la­tach smu­ty dziś od­bu­do­wa­ły swo­je cen­tral­ne po­ło­że­nie za­rów­no do Azji, jak i świa­ta. Po­wo­łu­jąc się na tra­dy­cyj­ną cy­wi­li­za­cje chiń­ską, któ­ra sy­tu­owa­ła Chi­ny w cen­trum świa­ta, jego aspi­ra­cję są pod­bu­do­wa­ne hi­sto­rią. Chi­ny jako Pań­stwo Środ­ka jest nie tyl­ko w cen­trum po­ło­że­nia geo­gra­ficz­ne­go ale tak­że są w okre­ślo­nym sen­sie środ­kiem cięż­ko­ści wszech­świa­ta. Ale du­żym pro­ble­mem Chin jest wszech­wład­na ko­rup­cja i brak de­mo­kra­cji. Dla­te­go dziś py­ta­nie brzmi: „czy am­bi­wa­lent­ne i hy­bry­do­we po­dej­ście chiń­skie, łą­czą­ce za­chod­ni ka­pi­ta­lizm oraz in­dy­wi­du­al­ne am­bi­cje eko­no­micz­ne ze wschod­nim au­to­ry­ta­ry­zmem, jest re­ali­stycz­ne?”¹⁹ Na ra­zie tak. Oce­na więk­szo­ści oby­wa­te­li chiń­skich jest po­zy­tyw­na, gdyż daje na­dzie­je awan­su ma­te­rial­ne­go, spo­łecz­ne­go i mię­dzy­na­ro­do­we­go. Tra­dy­cyj­ny au­to­ry­ta­ryzm azja­tyc­ki ma swo­ją tra­dy­cję i hi­sto­rycz­ne przy­zwo­le­nie. Ale po­wsta­je py­ta­nie jak dłu­go?

Dziś Chi­ny i In­die są mo­car­stwa­mi re­gio­nal­ny­mi z aspi­ra­cja­mi świa­to­wy­mi. Pi­sze się, że dziś to Azja jest naj­bar­dziej wzra­sta­ją­cą po­tę­gą eko­no­micz­ną. Chi­ny są dru­gą po­tę­gą go­spo­dar­czą na świe­cie. Chi­ny pe­ne­tru­ją kon­ty­nent afry­kań­ski i Cen­tral­ną Azję dla zdo­by­cia su­row­ców ener­ge­tycz­nych, uży­cza­ją kre­dy­tów pań­stwom Afry­ki i Azji²⁰. Co­raz bar­dziej są rze­czy­wi­stą kon­ku­ren­cją dla Eu­ro­py i Sta­nów Zjed­no­czo­nych. Go­spo­dar­ka chiń­ska mimo kry­zy­su świa­to­we­go w dal­szym cią­gu nie zwal­nia a Eu­ro­pa i Ame­ry­ka wi­dzą w Chi­nach i In­diach te go­spo­dar­ki, któ­re mogą wy­cią­gnąć świat z kry­zy­su eko­no­micz­ne­go i fi­nan­so­we­go. Kul­tu­ra na­dziei zbie­ra istot­ne owo­ce eko­no­micz­ne i fi­nan­so­we. Dwa pań­stwa azja­tyc­kie dziś prze­wo­dzą w Azji ale ju­tro być może na świe­cie.

Wzo­ry oso­bo­wo­ścio­we przy­wód­ców państw azja­tyc­kich

Pi­sząc o przy­wódz­twie azja­tyc­kim w pierw­szej ko­lej­no­ści na­le­ży się za­sta­no­wić na istot­nym pro­ble­mem ja­kiem są wzo­ry oso­bo­wo­ścio­we przy­wód­ców państw azja­tyc­kich²¹.

Po pierw­sze, pod­sta­wo­wym jest au­to­ry­tar­ny typ spra­wo­wa­nia wła­dzy. Ten wy­wo­dzi się w wie­lu kra­jach z do­mi­na­cji is­la­mu (m.in. Bli­ski Wschód), któ­ry za­kła­da prze­ni­ka­nie się róż­nych dzie­dzin ży­cia. Nie od­dzie­la sa­crum i pro­fa­num. Pra­wo i po­li­ty­ka jest le­gi­ty­mi­zo­wa­ne przez re­li­gię. Spo­łe­czeń­stwo is­lam­skie po­strze­ga wła­dzę po­li­tycz­ną jako eli­tę „daną” od Boga – ab­so­lu­ty­zu­je ją. Eli­ta wła­dzy zaś wy­ko­rzy­stu­je tę ab­so­lu­ty­za­cje i sta­ra się ją wzmoc­nić. Przy­kła­do­wo, nie­ży­ją­cy już Pre­zy­dent Turk­me­ni­sta­nu Sa­par­mu­rat Ni­ja­zow (Niy­azov) przy­jął ty­tuł Turk­men­ba­szy tra­dy­cyj­ne­go ty­tu­łu is­lam­skie­go krę­gu tu­rec­kie­go.

Ja­po­nia i In­die, jak wspo­mnia­łem wy­żej mają, hi­sto­rycz­ne tra­dy­cyj­ne ele­men­ty au­to­ry­tar­ne, któ­re do dziś mają istot­ne zna­cze­nie dla tych dwóch wy­mie­nio­nych spo­łe­czeństw. Przede wszyst­kim po­sza­no­wa­nie au­to­ry­te­tów ce­sarz w Ja­po­nii mimo prze­gra­nej woj­ny i zrze­cze­nia się atry­bu­tu bo­sko­ści w dal­szym cią­gu jest sym­bo­lem pań­stwa i jed­no­ści na­ro­du. In­die, któ­re dziś mają przy­do­mek „naj­więk­szej de­mo­kra­cji na świe­cie” ma tak­że aspek­ty au­to­ry­tar­ne: tra­dy­cja dzie­dzi­cze­nia sta­no­wisk na wszyst­kich szcze­blach ad­mi­ni­stra­cji pu­blicz­nej a tak­że na naj­wyż­szych szcze­blach wła­dzy – przez dłu­gi czas na cze­le pań­stwa stał ród Neh­ru-Gan­dhi. Po wtó­re sil­nie za­ko­rze­nio­ny ar­che­typ „ojca na­ro­du”, czy­li prze­ko­na­nie, że o sku­tecz­no­ści w po­li­ty­ce we­wnętrz­nej de­cy­du­je sil­na oso­bo­wość przy­wód­cy po­li­tycz­ne­go ale i tak­że w cza­sie kry­zy­su.

W Chi­nach po­li­tycz­ny wzór oso­bo­wo­ścio­wy przy­wód­ców wy­wo­dzi się z tra­dy­cji biu­ro­kra­tycz­nej – no­men­kla­tu­ry pa­tii ko­mu­ni­stycz­ne­ji i kon­fu­cjań­skiej tra­dy­cji pod­po­rząd­ko­wa­nia się jed­nost­ki pań­stwu.Te dwa wzo­ry oso­bo­wo­ścio­we przy­wód­ców po­li­tycz­nych się zin­te­gro­wa­ły w je­den – pa­no­wa­nie biu­ro­kra­cji w pań­stwie. W Chi­nach kon­fu­cjań­skich ce­sarz nie miał dużo wła­dzy, to biu­ro­kra­cja przede wszyst­kim pa­no­wa­ła.

Re­kru­ta­cja do elit tego typu od­by­wa się w ra­mach da­ne­go ugru­po­wa­niu. Skład eli­ty się zmie­nia, ale wcho­dzą do niej osob­ni­cy z tego sa­me­go krę­gu ide­olo­gicz­ne­go czy­li w na­szym przy­pad­ku spo­śród człon­ków Ko­mu­ni­stycz­nej Par­tii Chin. Przy­wód­cy po­li­tycz­ni re­kru­tu­ją się z człon­ków par­tii ko­mu­ni­stycz­nej. Ma to swo­je kon­se­kwen­cje. Po pierw­sze: eli­ty tego typu będą strzec re­kru­ta­cji do dzi­siej­szych elit po­li­tycz­nych „za­zdro­śnie”, tzn. będą ro­bi­ły wszyst­ko aby po­li­ty­cy spo­za krę­gu no­men­kla­tu­ry par­tyj­nej nie mie­li moż­no­ści wej­ścia do elit wła­dzy: fał­szo­wa­nie wy­bo­rów, nie­do­pusz­cza­nie do kan­dy­do­wa­nia po­li­ty­ków, któ­rzy mogą za­gro­zić ak­tu­al­nej eli­cie wła­dzy (de­le­ga­li­za­cja list wy­bor­czych par­tii opo­zy­cyj­nych czy też po­szcze­gól­nych kan­dy­da­tów). Po dru­gie: aby pod­trzy­mać swo­ją do­mi­na­cję no­men­kla­tu­ro­wą w spo­łe­czeń­stwie i mieć za sobą tak­że pań­stwo­wą biu­ro­kra­cję, któ­ra bę­dzie sprzy­ja­ła jej do­mi­na­cji, eli­ta wła­dza musi coś dać w za­mian. Tym czymś jest ze­zwo­le­nie na ko­rup­cję. W Chi­nach ko­rup­cja jest dość duża i trud­na do ujarz­mie­nia gdyż jest na naj­wyż­szych szcze­blach wła­dzy.

Za­koń­cze­nie

Współ­cze­sna Azja jest zróż­ni­co­wa­na. Na po­sta­wio­ne we wstę­pie py­ta­nia na­le­ży te­raz dać syn­te­tycz­ną od­po­wiedź.

Pierw­sze py­ta­nie brzmia­ło: czy moż­na wy­róż­nić spo­śród przy­wódz­twa świa­to­we­go – przy­wódz­two azja­tyc­kie? Od­po­wiedź jest po­zy­tyw­na – tak, moż­na mó­wić o przy­wódz­twie azja­tyc­kim.

Dru­gie py­ta­nie mia­ło na­stę­pu­ją­cą treść: czy moż­na wy­róż­nić pew­ne wspól­ne atry­bu­ty (ce­chy), war­to­ści, któ­re są cha­rak­te­ry­stycz­ne dla przy­wódz­twa azja­tyc­kie­go? Tu­taj też jest o od­po­wiedź po­zy­tyw­na. Pier­wot­ną war­to­ścią jest wspól­no­ta. War­tość wspól­no­ty im­pli­ku­je sub­war­to­ści, ta­kie jak przy­wią­za­nie do ro­dzi­ny, prze­kła­da­nie do­bra spo­łecz­ne­go nad in­dy­wi­du­al­ne. Dru­gą ce­chą istot­ną jest po­li­tycz­ny wzór oso­bo­wo­ścio­wy przy­wód­ców państw azja­tyc­kich – au­to­ry­tar­ny typ spra­wo­wa­nia wła­dzy. Ten typ jest inny w za­leż­no­ści od krę­gu kul­tu­ro­we­go – Bli­ski Wschód – is­lam. W Chi­nach – no­men­kla­tu­ra par­tii ko­mu­ni­stycz­nej i kon­fu­cjań­ska tra­dy­cja.

Trze­cie py­ta­nie mia­ło cha­rak­ter ak­tu­al­ny i brzmia­ło: ja­kie kra­je czy też krę­gi kul­tu­ro­we dziś są zna­mien­ne, okre­śla­ją­ce współ­cze­śnie przy­wódz­two azja­tyc­kie? Jak sta­ra­li­śmy się przed­sta­wić, dziś przy­wódz­two azja­tyc­kie jest przy­na­leż­ne Chi­nom i In­dii – Chin­die, zbu­do­wa­ły kul­tu­rę na­dziei, któ­ra ich po­py­cha do no­wo­cze­sno­ści i przy­wódz­twa w Azji, ale w per­spek­ty­wie tak­że na świe­cie.