Azjatyckie życie gospodarcze na początku XXI wieku - ebook

Wstęp

W którym kierunku zmierza Azja? Nad tym dylematem zastanawiają się eksperci od światowych rynków gospodarczych od lat. Zdaniem części badaczy, jeśli w najbliższym czasie nie zostaną przeprowadzone reformy, gospodarce wielu państw azjatyckich (zwłaszcza zaś chińskiej) będzie groziło załamanie. Jak wynika z licznych przygotowywanych przez instytucje badawcze ekspertyz oraz raportów, jeśli tempo wzrostu chińskiego PKB spadnie poniżej 7%, ujawnią się liczne problemy społeczne wynikające z nierówności społecznych (np. bezrobocie)¹. Kłopoty nie ominą również sektora bankowego. Obecnie tempo rozwoju chińskiej gospodarki zwalnia do poziomu 5–6%, co z całą pewnością odbije się na gospodarce państw zachodnich. Co więcej, w ocenie Doniego Rodrika, profesora Harvardu, koncepcje, które doprowadziły do tak dynamicznego rozwoju „azjatyckich tygrysów” nie stanowią modelu, który łatwo można by przeszczepić w innym miejscu. Zdaniem tego uczonego sukces państw azjatyckich opiera się bowiem na „połączeniu nietypowych form interwencji władz państwowych, publicznych inwestycjach, subsydiowanych kredytach z elementami protekcjonizmu i manipulacji krajową walutą”.

Prezentowany tom stanowi kolejną publikację, którą przygotowaliśmy w serii „Biblioteka Azji i Pacyfiku”. Tym razem autorzy zamieszczonych w niniejszej pracy artykułów zastanawiają się nad gospodarką azjatycką. Książkę otwierają dwa ciekawe studia poświęcone niezwykle ważkim i aktualnym problemom. Michał Paszkowski analizuje azjatycki rynek gazu ziemnego, Michał Moroz z kolei omawia pozycję tego regionu w sektorze kosmicznym. Relacje ekonomiczne i dyplomatyczne Stanów Zjednoczonych z Azją stanowią przedmiot rozważań Marcina Grabowskiego i Marka Musioła. Aż sześć rozdziałów omawianej pracy poświęcono Chińskiej Republice Ludowej. Paweł Górzny ocenia dwa odmienne modele rozwoju na przykładzie Państwa Środka i Indii. Bogusław Sosnowski i Krzysztof Szumski wspólnie omawiają miejsce Chin w światowej gospodarce, wzbogacając prowadzone rozważania o wnioski płynące dla Polski. Konsekwencje rozwoju ekonomiczne ChRL dla innych gospodarek azjatyckich prezentuje z kolei Ewa Cieślik. Beata Jaroszewska zastanawia się nad konsekwencjami ekspansji Chin na kontynencie afrykańskim. Z kolei Jolanta Kubicka prezentuje system zarządzania talentami w korporacjach wielonarodowych w wydaniu chińskim. W dalszej części niniejszej publikacji swadeshi jako koncepcję rozwoju gospodarczego dzisiejszych Indii omawia Łukasz Burski, politykę surowcową Indii ocenia zaś Tomasz Młynarski. Interesujące studium poświęcone omówieniu współpracy gospodarczej państw koreańskich na początku XXI wieku przygotował Andrzej Bober. Wiktor Bołkunow prezentuje natomiast wybrane aspekty rozwoju gospodarczego Korei Południowej. Ciekawy wykład na temat ekonomicznych i prawnych aspektów systemu obrotu ziemią przedstawia Sergiusz Prokurat. Tom zamyka rozdział autorstwa Roberta Kłaczyńskiego poświęcony wyzwaniom politycznym i gospodarczych Turkmenistanu.

Na zakończenie pragnę zauważyć, że choć na polskim rynku czytelniczym pojawia się coraz więcej interesujących pozycji poświęconych Azji, ta w przekonaniu Redakcji poważnie wzbogaci dostępną literaturę przedmiotu. Tym samym pomoże lepiej poznać i zrozumieć współczesny świat. Przekazując Państwu niniejszą publikację, mamy jednak pełną świadomość, że porusza ona tylko wybrane problemy, które dotyczą kontynentu azjatyckiego. Kolejne tomy przygotowywane w ramach serii wydawniczej „Biblioteka Azji i Pacyfiku” poszerzają krąg istotnych zagadnień, których analiza oraz opis pozostają ciągle ważnym i aktualnym wyzwaniem dla badaczy.

Książkę adresujemy w szczególności do osób zainteresowanych polityką azjatycką, w tym w szczególności do studentów ekonomii, stosunków międzynarodowych, politologii, bezpieczeństwa. Mamy nadzieję, że spotka się ona z życzliwym przyjęciem.

Joanna Marszałek-KawaMichał Paszkowski Azjatycki rynek gazu ziemnego. Stan obecny i perspektywy rozwoju

1. Uwagi wstępne

Ogromne zasoby gazu ziemnego w Azji Południowo-Wschodniej (Australia, Brunei, Malezja, Indonezja) oraz wyspiarskie położenie państw regionu powoduje, że obszar ten odgrywa kluczową rolę w międzynarodowym handlu gazem skroplonym (LNG). Azjatycki runek gazu ziemnego jest także rynkiem konsumenta, gdzie kluczową rolę odgrywają takie państwa, jak Japonia, Korea Południowa oraz Chińska Republika Ludowa. Ewolucja w latach sześćdziesiątych XX wieku rynków surowcowych, na skutek kryzysu naftowego na Bliskim Wschodzie, spowodowała znaczącą zmianę kształtu i charakteru prowadzonej przez państwa regionu polityki energetycznej. Mający miejsce współcześnie rozwój gospodarczy państw Azji Południowo-Wschodniej, w tym przede wszystkim Chińskiej Republiki Ludowej oraz brak samowystarczalności energetycznej może w ciągu najbliższych lat w istotny sposób doprowadzić do zmiany kierunku handlu azjatyckimi surowcami energetycznymi. Wpływ na rynek surowcowy w regionie będą miały również w przyszłości państwa, których zapotrzebowanie na gaz ziemny kształtuje się współcześnie na niewielkim poziomie – pewne symptomy ewolucji sytuacji zauważalne są już współcześnie.

Duży wpływ na sytuacją energetyczną w Azji miało trzęsienie ziemi w Japonii w marcu 2011 roku. Odbudowa zniszczeń, z uwagi na zmniejszoną możliwość produkcji energii elektrycznej z siłowni jądrowych (zamknięcie elektrowni Fukushima Daichi), najprawdopodobniej odbędzie się w oparciu o energię uzyskiwaną z gazu ziemnego. Efektem katastrofy naturalnej jaka nawiedziła wyspy japońskie może być wzrost znaczenia w regionie Federacji Rosyjskiej, jednego z najważniejszych światowych producentów i eksporterów gazu ziemnego. Z tego też względu Rosja może w niedługim czasie stać się jednym z gwarantów bezpieczeństwa i stabilnego rozwoju gospodarczego Japonii.

Celem artykułu jest analiza uwarunkowań oraz charakteru sektora gazu ziemnego w Azji Południowo-Wschodniej. Dodatkowo zostanie przeanalizowany wpływ surowców energetycznych na pozycję i znaczenie państw regionu we współczesnym świecie. Uwzględniając uwarunkowania surowcowe, infrastrukturalne, prawne i polityczne, zasadniczym założeniem jest twierdzenie, iż region Azji Południowo-Wschodniej będzie w przyszłości odgrywał kluczową rolę na światowym rynku energetycznym oraz będzie decydował o bezpieczeństwie energetycznym nie tylko państw azjatyckich. Rola największych producentów gazu ziemnego w regionie będzie wzrastać z uwagi na wzrost zapotrzebowania na ten surowiec ze strony Chin, co może w konsekwencji przyczynić się do rywalizacji o dostęp do zasobów surowcowych państw tego regionu. W szczególności taka sytuacja w zasadniczy sposób wpłynie na politykę bezpieczeństwa energetycznego Japonii, czyli tradycyjnego partnera energetycznego państw azjatyckich.

2. Sektor gazu ziemnego w regionie Azji Południowo-Wschodniej (zasoby, produkcja, infrastruktura)

Region Azji Południowo-Wschodniej z uwagi na występowanie dużych pokładów surowców energetycznych odgrywa strategiczne znaczenie w polityce energetycznej państw azjatyckich. Na kształt układu sił w Azji duży wpływ ma znacznie i rola danego państwa dla regionalnego rynku surowców energetycznych (importer, eksporter). Dodatkowo zaangażowanie (zarówno w zakresie finansowym, jak i aktywnego uczestnictwa w projektach wydobywczych) poszczególnych państw w realizowane projekty energetyczne kształtuje regionalny handel surowcami.

Stan potwierdzonych złóż gazu ziemnego w regionie Azji i Pacyfiku był w 2011 roku szacowany na poziomie 16,2 bln m³, co odpowiada 8,7% światowych rezerw (tabela 1). Wielkość pokładów gazu ziemnego od początku lat dziewięćdziesiątych uległa zwiększeniu o ok. 63%, co było efektem prowadzonych na szeroką skalę prac poszukiwawczych, zarówno na morzu, jak i na lądzie. Współcześnie do największych producentów tego surowca, których wydobycie ma jednocześnie istotny wpływ na regionalną współpracę energetyczną, można zaliczyć Indonezję, Australię, Malezję, Brunei oraz Chiny. Na wielkość wydobycia ma wpływ położenie pokładów surowców, które w Azji Południowo-Wschodniej w przeważającej części są złożami podmorskimi zlokalizowanymi na dużych głębokościach. Należy stwierdzić, iż duże zasoby gazu ziemnego w Azji Południowo-Wschodniej oraz wyspiarskie położenie państw regionu powoduje, że jest to obszar, w którym kluczową rolę odgrywa handel gazem skroplonym (LNG).

Tabela 1. Zasoby gazu ziemnego wybranych państw regionu Azji i Pacyfiku (bln m³)

+-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+
| Rok | 1990 | 2000 | 2010 | Udział |
| Państwo | | | | w rynku (%) |
+-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+
| Indonezja | 2,9 | 2,7 | 3,1 | 1,6 |
| | | | | |
| Australia | 0,9 | 2,2 | 2,9 | 1,6 |
| | | | | |
| Malezja | 1,6 | 2,3 | 2,4 | 1,3 |
| | | | | |
| Chiny | 1,0 | 1,4 | 2,8 | 1,5 |
| | | | | |
| Brunei | 0,3 | 0,4 | 0,3 | 0,2 |
| | | | | |
| Pozostałe | 3,2 | 3,3 | 4,7 | 2,5 |
| | | | | |
| Ogółem | 9,9 | 12,3 | 16,2 | 8,7 |
+-------------+-------------+-------------+-------------+-------------+

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Strona internetowa BP, , „BP Statistical Review of World Energy 2011”, .

Współcześnie konsumpcja gazu ziemnego w regionie Azji i Pacyfiku kształtuje się na poziomie ok. 567 mld m³ rocznie (wykres 1). Wielkości te, według prognoz, będą rosnąć z uwagi na rozwój gospodarczy państw azjatyckich, przede wszystkim Chin, Tajwanu, Tajlandii i Singapuru. To rosnące zapotrzebowanie będzie pokrywane jak do tej pory głównie poprzez import. Oczywiście nie bez znaczenia wpływ na poziom konsumpcji będzie mieć również rozwój gospodarczy producentów gazu ziemnego, czyli Malezji i Indonezji. Zużycie gazu zimnego w ostatnich jedenastu latach rosło, a szczególnie szybko w okresie lat 2009–2010, kiedy zanotowano wzrost zużycia o 12,6%. W całym badanym okresie dla regionu Azji Południowo-Wschodniej można zaobserwować wzrost popytu na poziomie sięgającym z różnymi zmianami ok. 8,5% rocznie. Pomimo kryzysu finansowo-gospodarczego z 2009 roku jest zauważalny wzrost zapotrzebowania, przy czym trudno jest prognozować, czy kolejne lata nie przyczynią się do zmiany trendów.

Wykres 1. Konsumpcja gazu ziemnego w regionie Azji Południowo-Wschodniej

Źródło: opracowanie własne na podstawie: SIBP, „BP Statistical Review of World Energy 2011”, .

Handel gazem skroplonym w Azji Południowo-Wschodniej jest możliwy dzięki dobrze rozwiniętej infrastrukturze. W regionie funkcjonuje bowiem niezwykle rozbudowana sieć terminali – gazyfikacyjnych przeznaczonych do eksportu gazu ziemnego (w sumie w 2011 roku było ich 9 o łącznej zdolności przeładunkowej wynoszącej 103,1 mld m³ gazu ziemnego rocznie) oraz 37 terminali regazyfikacyjnych o zdolnościach importowych rzędu 417,9 mld m³ gazu ziemnego rocznie¹. Sprawnie funkcjonująca logistyka eksportowa i importowa ma istotny wpływ na możliwość swobodnego wyboru dostawców surowców energetycznych², co wpływa na poziom bezpieczeństwa energetycznego państw importerów. Wykorzystanie na szeroką skalę technologii skraplania gazu oraz jego rozwój jest efektem ograniczonych możliwości budowy rurociągów (o zasięgu międzynarodowym) w Azji Południowo-Wschodniej. Zmiany, ale jak na razie w niewielkim zakresie, nastąpiły w 2001 roku, kiedy to wówczas Indonezja rozpoczęła eksport gazu ziemnego podmorskim rurociągiem do Singapuru (budowę drugiego rurociągu łączącego oba państwa zakończono w 2003 roku), natomiast w 2002 roku do Malezji³. Pomimo prowadzonych prac nad wytyczeniem nowych tras przebiegu rurociągu jest to ograniczony sposób eksportu gazu ziemnego w regionie.

Współcześnie handel gazem ziemnym odbywa się poprzez transport morski, który ma olbrzymie znaczenie dla państw azjatyckich, ponieważ przebiegają przez nie główne szlaki importu surowców energetycznych i innych dóbr. Rozwój zapoczątkowanego pod koniec lat sześćdziesiątych, w wyniku bliskowschodniego kryzysu naftowego, międzynarodowego handlu gazem ziemnym w postaci skroplonej⁴ miał zatem niebagatelny wpływ na rozwój gospodarczy państw regionu. Dodatkowo należy wskazać, iż transport LNG jest związany z określoną trasą, której odpowiednie właściwości geograficzne wpływają na wielkość i nośność zbiornikowców. W Azji Południowo-Wschodniej istotne znaczenie dla transportu surowców ma Cieśnina Malakka, która łączy Ocean Indyjski z Morzem Południowochińskim oraz Oceanem Spokojnym⁵. Pomimo iż w geograficznej strukturze importu LNG do Japonii, Korei Południowej i Chin dominują państwa azjatyckie (tabela 2) to jednak nie pokrywają one całkowitego zapotrzebowania. Dlatego też współcześnie, a w przyszłości zapewne jeszcze bardziej znaczenie Cieśniny Malakka będzie rosło, przede wszystkim z uwagi na rolę tej trasy dla transportu surowców energetycznych. Oczywiście równie duże znaczenie Cieśniny wynika z jej roli w odniesieniu do bezpieczeństwa militarnego państw regionu oraz regionalnego układu sił.

Podmorskie usytuowanie złóż surowców energetycznych, powoduje, iż eksploatacja pokładów gazu ziemnego odbywa się przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. O innowacyjności rynku azjatyckiego świadczy m.in. realizacja w kwietniu 2011 roku przez firmę Golar LNG Energy w Indonezji projektu budowy pływającego terminalu regazyfikacyjnego (FSRU). Jest to pierwsze tego typu urządzenie w Azji i tym samym pierwsze w Indonezji. Podobne, niezwykle zaawansowane technologiczne projekty były realizowane jedynie w Brazylii i Dubaju⁶.

Oprócz innowacyjności, cechą charakterystyczną azjatyckiego rynku gazu ziemnego jest jego samowystarczalność. W geograficznej strukturze importu gazu ziemnego w postaci skroplonej (LNG) do państw Azji Południowo-Wschodniej (Japonia, Korea Południowa, Chiny) dominującą rolę odgrywają Australia, Malezja, Indonezja oraz w niewielkim stopniu również Brunei (tabela 2). Import LNG do Japonii z państw azjatyckich stanowi ok. 66% dostarczanego surowca, natomiast w odniesieniu do Korei Południowej poziom ten wynosi 36,8%. Import LNG jest możliwy dzięki doskonale rozbudowanej infrastrukturze powstałej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Całkiem inna sytuacja występuje w odniesieniu do Chińskiej Republiki Ludowej. Większość zużywanego gazu ziemnego w Chinach odbywa się poprzez eksploatację rodzimych zasobów oraz poprzez dostawy przy wykorzystaniu transportu rurociągowego – głównie z regionu Morza Kaspijskiego, natomiast dostawy LNG wciąż odgrywają niewielką rolę⁷. Dodatkowo należy stwierdzić, że zainteresowanie władz Chin inwestycjami w zakresie importu LNG było spowodowane co najmniej trzema przesłankami. Po pierwsze – dominującą rolę w bilansie wykorzystania nośników energii pierwotnej w Chinach od lat odgrywa węgiel. Struktura udziału tego surowca w bilansie energetycznym uległa w ciągu ostatnich kilkunastu lat zmianom, niemniej jednak rozwój gospodarczy Państwa Środka opiera się współcześnie w dużej mierze na eksploatacji pokładów węgla. Po drugie – w 2007 roku Chiny przestały być państwem samowystarczalnym w zakresie gazu ziemnego, a współcześnie zajmują czwartą pozycję na świecie pod względem konsumpcji tego surowca, ustępując jedynie Stanom Zjednoczonym, Federacji Rosyjskiej oraz Iranowi. Po trzecie – położenie geograficzne (sąsiedztwo z dużymi producentami gazu ziemnego – Rosją i Kazachstanem) daje możliwość zapewnienia dostaw gazu ziemnego drogą lądową – poprzez rurociągi. Z tego też względu Chińska Republika Ludowa dopiero w 2006 roku rozpoczęła import LNG⁸.

W zakresie handlu gazem ziemnym podobną prawidłowość można zaobserwować w odniesieniu do eksportu LNG wśród państw Azji Południowo-Wschodniej. Eksporterzy gazu skroplonego w regionie Australia, Brunei, Indonezja, Malezja prawie w 100% całość swojej produkcji kierują na rynki państw azjatyckich oraz niewielkie ilości również do Indii. Uwzględniając zatem wielkość surowców energetycznych w Azji Południowo-Wschodniej (łącznie z realizowanym przez Federację Rosyjską projektem zagospodarowania złóż surowców energetycznych na Sachalinie) oraz współcześnie mającą miejsce wymianę handlową (dostawy LNG) można stwierdzić, iż omawiany region jest niemalże samowystarczalny pod względem energetycznym, w odniesieniu do gazu ziemnego.

Realizowane w regionie projekty energetyczne oraz prowadzona polityka państw eksporterów (dostęp do eksploatacji złóż surowców energetycznych) ma zasadniczy wpływ na regionalną wymianę handlową. Ograniczone własne zasoby surowców energetycznych powodują, że zarówno Japonia, Korea Południowa oraz współcześnie Chiny dążą do rozwijania doskonałych stosunków handlowych, a ich celem jest budowa korzystnej, zdywersyfikowanej struktury dostaw LNG. Obserwowane współcześnie zaangażowanie energetyczne w Azji Południowo-Wschodniej koncernów energetycznych z Chin jest efektem rosnącego zapotrzebowania na surowce energetyczne. Jeżeli jeszcze do niedawna charakterystyczną sytuacją była rywalizacja głównie między przedsiębiorstwami japońskimi a koreańskimi o zasoby surowcowe regionu Azji Południowo-Wschodniej, to współcześnie do rywalizacji tej przyłączyły się także największe firmy chińskie, które na dodatek wspierane są przez władze w zawieraniu umów.

Tabela 2. Kierunek i wielkość importu LNG do Chin, Korei Południowej i Japonii (mln m³)

2006

2008

2010

Chiny

Korea

Japonia

Chiny

Korea

Japonia

Chiny

Korea

Japonia

Azja

950

15 876

63 237

3 428

13 987

63 308

9 419

15 673

65 431

w tym

Australia

950

916

17 649

3 784

585

17 044

5 212

1 344

18 548

Indonezja

0

6 608

19 531

167

4 058

19 529

2 497

7 112

18 102

Malezja

0

7 242

17 107

0

8 385

18 675

1 710

6 191

20 464

Brunei

0

1 110

8 950

0

959

8 554

0

1 026

8 317

Pozostałe

0

17 105

25 396

653

23 230

31 589

3 444

26 867

33 356

Łącznie

950

32 981

88 633

4 604

37 217

95 391

12 863

42 540

98 787

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Natural Gas Information 2011, , Paris 2011, s. II. 54-II. 57.

3. Polityka państw eksporterów surowców
energetycznych

Zapoczątkowany pod koniec lat sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych XX wieku międzynarodowy handel LNG przyczynił się do rozwoju technologicznego i gospodarczego państw Azji Południowo-Wschodniej (Australia, Brunei, Indonezja, Malezja) oraz ugruntował ich pozycję na światowym rynku surowców energetycznych. Uwzględniając kształt światowego rynku LNG należy stwierdzić, iż w wymianie handlowej decydującą rolę odgrywają kontrakty długoterminowe, które gwarantują stabilność dostaw dla państw importerów oraz zapewniają terminowe wpływy środków finansowych dla państw eksporterów.

Państwa eksportujące LNG w Azji Południowo-Wschodniej posiadają w różnym stopniu rozwinięte i ukształtowane sektory energetyczne, z tego też względu można wyodrębnić co najmniej trzy jego rodzaje. W odniesieniu do australijskiego sektora gazu ziemnego organy państwowe odgrywają jedynie funkcje regulacyjne, a nie właścicielskie. W konsekwencji na rynku działają międzynarodowe kompanie energetyczne, takie jak Santos, Woodside, Chevron, ConocoPhillips, ExxonMobil oraz Shell. Natomiast funkcję regulacyjną odgrywa Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Zasobów (MITR) oraz Rada Ministerialna ds. Energii (MCE). Celem przeprowadzonych w Australii w latach dziewięćdziesiątych XX wieku reformy było wprowadzenie większej konkurencyjności na rynku (pojawienie się na rynku firm mających rywalizować o klienta), otwarcia rynku również na inwestorów zagranicznych – docelowo liczono na obniżenie cen surowca⁹. Duża otwartość rynku powoduje jednakże, iż państwo ma niewielki wpływ na podejmowane przez niezależne przedsiębiorstwa decyzje. Istnieje zatem obawa możliwości przejęcia przez obcy kapitał spółek eksploatujących pokłady surowcowe Australii oraz przedsiębiorstw pełniących funkcje operatorskie np. terminali LNG. W szczególności dużą uwagę władze Australii zwracają na międzynarodową ekspansję kompanii energetycznych z kapitałem chińskim.

Odmiennie jest zorganizowany sektor gazu ziemnego w Malezji, gdzie nadal dominującą rolę odgrywa państwo poprzez przedsiębiorstwo energetyczne Petronas. Spółka posiada pozycję dominującą w sektorze wydobywczym oraz odgrywa kluczową rolę w zakresie sprzedaży gazu ziemnego, a także handlu LNG. Przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym, które chcą rozpocząć eksploatację złóż surowców energetycznych w Malezji, muszą zawrzeć z państwowym monopolistą porozumienie o wspólnej produkcji (PSA – Production Sharing Agreements)¹⁰.

Sektor gazu ziemnego w Indonezji jest czymś pośrednim pomiędzy australijskim a malezyjskim. W wyniku przeprowadzonych reform sektorowych państwowe przedsiębiorstwo Petramina straciło pozycję dominującą. Dodatkowo został powołany specjalny urząd BP MIGAS (Badan Pelaksana Minyak dan Gas Bumi), który pełni funkcje regulacyjne¹¹. Obok Petramina na rynku aktywnych jest jeszcze sześć kompanii międzynarodowych – Total (ok. 30% udziałów w produkcji), ExxonMobil (17%), Vico (joint venture pomiędzy brytyjskim BP a włoskim ENI – 11%), ConocoPhillips (11%), BP (6%) oraz Chevron (4%)¹².

Obok kluczowych, dużych graczy na azjatyckim rynku gazu ziemnego, stabilną pozycję od wielu lat posiada Brunei, którego niewielki poziom konsumpcji w porównaniu z produkcją decyduje o wielkości eksportu surowców energetycznych. Handel gazem ziemnym w wymiarze międzynarodowym rozpoczął się w regionie Azji i Pacyfiku w 1972 roku kiedy to Brunei rozpoczęło pierwszy eksport tego surowca od odbiorców azjatyckich¹³. Współcześnie większość wydobywanego gazu ziemnego przeznaczana jest na eksport w postaci skroplonej (LNG), przy czym w geograficznej strukturze handlu dominuje Japonia oraz Korea Południowa. Do istotnych czynników ograniczających wielkość produkcji gazu ziemnego należy zaliczyć uwarunkowania geograficzne (większość złóż zlokalizowana jest na dużych głębokościach – bloki produkcyjne J i K) oraz nieuregulowane kwestie granic (zastrzeżenia do regionów wydobywczych zgłasza Malezja). Brunei jest zatem ważnym, regionalnym producentem gazu skroplonego, którego roczny poziom eksportu wyniósł w 2010 roku 9 343 mln m³, przy zasobach surowcowych kształtujących się na poziomie 0,3 bln m³ gazu ziemnego. Handel gazem ziemnym znajduje się pod kontrolą państwowego przedsiębiorstwa BLNG, które jest właścicielem jedynego terminalu gazyfikacyjnego zlokalizowanego w Lumut o całkowitych zdolnościach eksportowych wynoszących 9,8 mld m³ gazu ziemnego rocznie¹⁴.

Wykres 2. Wielkość eksportu LNG Australii, Brunei, Indonezji i Malezji w latach 2006–2010 (mln m³)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Natural Gas Information 2011, , Paris 2011, s. II. 54-II. 56.

Większość pokładów złóż surowców energetycznych eksploatowanych w Azji Południowo-Wschodniej ma charakter podmorski, co decyduje o kosztach produkcji m.in. poprzez konieczność stosowania zaawansowanych technologicznie urządzeń wiertniczych oraz często uzależniania produkcji od warunków atmosferycznych panujących na terenach, w których są zlokalizowane platformy wiertnicze. Zdecydowana większość rezerw gazu ziemnego Australii (ok. 69%) zlokalizowana jest na terenach morskich – przede wszystkim w Zatoce Carnarvon oraz Zatoce Bass/Gippsland (20%). W odniesieniu do Indonezji 70% zasobów ma charakter podmorski (Wyspa Natuna, Wschodni Kalimantan, Południowa część Sumatry oraz Zachodnia Papua – znana jako Irian Jaya). W Malezji sytuacja jest podobna, ponieważ również większość rezerw ma charakter podmorski – złoże Sarawak¹⁵.

Perspektywy zwiększenia produkcji gazu ziemnego w regionie Azji Południowo-Wschodniej są bardzo duże z uwagi na realizowane projekty inwestycyjne. Prowadzone działania mają na celu nie tylko utrzymanie obecnego poziomu produkcji, ale również zwiększenie możliwości eksportowych. Od 2003 roku jest zauważalny dynamiczny wzrost produkcji w Australii sięgający ok. 5–6% rocznie¹⁶. Wzrost produkcji był możliwy dzięki odkryciu nowych złóż oraz realizacji kilku ważnych projektów. Nieco inna sytuacja ma miejsce w Indonezji. Wprowadzone reformy gospodarcze oraz spadek produkcji ropy naftowej doprowadziły do zwiększonej krajowej konsumpcji gazu ziemnego. Pewnym ograniczeniem poziomu wewnętrznej konsumpcji jest słabo rozwinięta sieć dystrybucyjna, niemniej jednak od kilku lat zauważalny jest wzrost krajowego zużycia. Dlatego też, pomimo realizowanych projektów istnieje obawa, że w przyszłości z uwagi na wewnętrzny popyt, nastąpi ograniczenie poziomu eksportu LNG Indonezji. Taka sytuacja jest wielce prawdopodobna uwzględniając spadek wielkości produkcji jaki od kilku lat ma miejsce na dwóch kluczowych projektach wydobywczych – Arun i Bontang. W celu przeciwdziałania niekorzystnym zmianom władze w Indonezji rozpoczęły realizację kilku projektów inwestycyjnych, z których najbardziej perspektywiczny uchodzi projekt Tangguh LNG w prowincji Papua¹⁷. Do równie perspektywicznych obszarów eksploatacyjnych uchodzi obszar wspólnie administrowany przez Malezję i Tajlandię (Malaysia-Thailand Joint Development Area – JDA), który jest zlokalizowany w Zatoce Tajlandzkiej. Według szacunków obszar ten posiada złoża równe ok. 0,26 bln m³ gazu ziemnego i jest administrowany przez Malaysia-Thailand Joint Authority – MTJA (oba państwa są właścicielem połowy zasobów znajdujących się na tym terenie)¹⁸.

Eksploatacja pokładów złóż gazu ziemnego od wielu lat jest dla państw eksporterów surowców energetycznych w regionie Azji Południowo-Wschodniej (Australia, Brunei, Malezja, Indonezja) najważniejszą gałęzią gospodarczą, ponieważ uzyskiwane w ten sposób środki finansowe stanowią podstawowe źródło wpływów budżetowych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju gospodarczego. Korzyści z prowadzonej wymiany handlowej zarówno dla państw eksporterów, jak i importerów implikują długoletnią współpracę. Kształt sektorów energetycznych, a także znaczenie i rola państwa w wydobyciu, handlu i transporcie gazu ziemnego jest zróżnicowana, ponieważ nie występuje w regionie Azji Południowo-Wschodniej jeden, dominujący sposób organizacji tej gałęzi gospodarki.

4. Znaczenie Chin na azjatyckim rynku gazowym

Rozwój gospodarczy Chińskiej Republiki Ludowej wymusza na władzach w Pekinie konieczność zapewnienia stałych dostaw strategicznych surowców energetycznych. Pomimo dominującej nadal roli węgla w bilansie energetycznym, Chin podejmują działania zmierzające do zróżnicowania struktury produkcji energii. Uwzględniając natomiast szybki wzrost krajowego zapotrzebowania na gaz ziemny oraz ograniczone możliwości produkcyjne z rodzimych pokładów złóż, przedsiębiorstwa z kapitałem chińskim prowadzą aktywną politykę inwestycyjną zarówno w regionie Azji Południowo-Wschodniej, jak i Bliskiego Wschodu, Afryki, Ameryki Łacińskiej. Konieczność zagwarantowania stałych dostaw gazu ziemnego powoduje, że chińskie przedsiębiorstwa energetyczne podejmują inwestycje w eksploatację złóż surowców energetycznych znajdujących się poza granicami państwa, wkraczając jednocześnie bardzo dynamicznie na azjatycki rynek LNG. Gaz ziemny odgrywa współcześnie niewielkie miejsce w bilansie wykorzystania nośników energii pierwotnej w Chinach (3%), przy czym nadal dominującym surowcem wykorzystywanym do produkcji energii elektrycznej jest węgiel (71%), z uwagi na duże pokłady tego surowca¹⁹. W przyszłości znaczenie gazu ziemnego może wzrosnąć z uwagi na prognozowane duże zasoby gazu w złożach niekonwencjonalnych (shale gas) – według amerykańskiej agencji Energy Information Administration chińskie zasoby tego surowca mogą sięgnąć nawet ok. 36 bln m³ gazu ziemnego²⁰. Kluczowa pozycja w bilansie węgla uwarunkowana jest historycznie, z uwagi na duże pokłady tego surowca, przy czym struktura udziału poszczególnych nośników energii uległa w ciągu ostatnich kilkunastu laty zasadniczym zmianom. Ważne miejsce w strukturze zużycia energii pierwotnej zajmuje oprócz węgla oraz gazu ziemnego również ropa naftowa (19%) i odnawialne źródła energii (6%).

Wykres 3. Produkcja i konsumpcja gazu ziemnego w Chinach w latach 2000–2010 (mld m³)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: SIBP, „BP Statistical Review of World Energy 2011”, .

Intensywny wzrost konsumpcji gazu ziemnego utrzymuje się od 2000 roku, przy czym w 2007 roku Chiny przestały być państwem samowystarczalnym. Współcześnie Chińską Republikę Ludową można zaliczyć do dużych producentów gazu ziemnego, co jest konsekwencją posiadania dużych, konwencjonalnych rezerw tego surowa (2,8 bln m³ gazu ziemnego)²¹. Jeżeli jeszcze w 1995 roku produkcja gazu ziemnego wynosiła 17,9 mln m³ dziennie, przy konsumpcji 17,4 mln m³, tak od 2000 roku zauważalny jest skokowy, najczęściej kilkunastoprocentowy wzrost zapotrzebowania chińskiej gospodarki na gaz ziemny (wykres 3). Uwzględniając pięcioletnie okresy, najintensywniejszy wzrost konsumpcji gazu ziemnego miał miejsce w latach 2006–2010 i wyniósł 132% (z poziomu 46,8 mld m³ do wysokości 109 mld m³), natomiast dużo mniejszy w latach 1996–2000 – ok. 33% (z poziomu 17,9 mld m³ na 23,8 mld m³). Taką samą prawidłowość można zaobserwować w odniesieniu do poziomu produkcji, gdzie największy wzrost również był zauważalny w latach 2006–2010 (ok. 65%), a najmniejszy w latach 1996–2000 (ok. 35%).

Import LNG do Chin rozpoczął się w 2006 roku, przy czym w ciągu czterech lat nastąpił skokowy, szybki jego wzrost. Dostawy LNG odbywają się współcześnie poprzez trzy terminale regazyfikacyjne, przy czym cztery kolejne są w budowie. Przeprowadzony pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX wieku proces restrukturyzacji struktury chińskiego sektora naftowego i gazowego spowodował wyodrębnienie trzech kontrolowanych przez państwo przedsiębiorstw, do których należą: China National Petroleum Corporation (CNPC), China Petrochemical Corporation (zwana – Sinopec) oraz China National Offshore Oil Corporation (CNOOC), która koncentruje się na poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego ze złóż podmorskich²². Dominującą rolę na rynku LNG odgrywa spółka CNOOC, która jest operatorem wszystkich funkcjonujących terminali LNG w Chinach (Dapeng, Fujian, Shanghai). Importowany gaz ziemny jest efektem długoterminowych (najczęściej zawieranych na 25 lat) kontraktów z dostawcami z Malezji, Indonezji i Australii. W budowie są kolejne terminale regazyfikacyjne, przy czym obok CNOOC importem surowców są zainteresowane również pozostałe spółki, w szczególności PetroChina (spółka córka CNPC), która planuje budowę terminali w Dalian i Jiangsu²³.

Zgoda rządu w Pekinie na budowę terminali LNG jest uwarunkowana zawarciem przez przedsiębiorstwo energetyczne długoterminowych kontraktów gwarantujących dostawy surowca. Z tego też względu chińskie przedsiębiorstwa muszą rywalizować z kupcami z Japonii i Korei Południowej. Zawierane kontrakty obejmują współpracę nie tylko z firmami z regionu Azji Południowo-Wschodniej, czyli Australii, Indonezji i Malezji, ale także Bliskiego Wschodu, w tym przede wszystkim z Katarem. W celu zapewnienia stałych dostaw do budowanych terminali LNG chińskie przedsiębiorstwa prowadzą działania mające na celu przejęcia udziałów w eksploatacji złóż gazu ziemnego. W maju 2011 roku chińska państwowa spółka energetyczna CNPC zawarła porozumienie na eksploatację złóż gazu ziemnego w Indonezji, którego operatorem jest państwowa spółka z Indonezji Pertamina. Zawarty kontrakt uzyskał wsparcie dyplomatyczne rządu w Pekinie, ponieważ podpisanie umowy handlowej miało miejsce kilka dni po wizycie w Indonezji premiera Chin Wen Jiabao. Co ciekawe, udziałowcem złoża jest oprócz inwestora indyjskiego (Pertamina – 60%) i chińskiego (CNOOC – 20%) również przedsiębiorstwo z Korei Południowej (KODECO – Korea Gas Corporation – 20%)²⁴.

Chiny w przeciwieństwie do Japonii oraz Korei Południowej są w stanie zabezpieczyć dostawy gazu ziemnego drogą lądową, poprzez współpracę przede wszystkim z państwami regionu Morza Kaspijskiego oraz Federacją Rosyjską. W tym celu został zrealizowany projekt budowy magistrali rurociągowej łączący Chiny z bogatymi w pokłady gazu ziemnego Kazachstanem, Uzbekistanem oraz Turkmenistanem. W grudniu 2009 roku został oddany do użytku międzynarodowy gazociąg CAGP (Central Asian Gas Pipeline) o łącznej długości ok. 2000 km, którego docelowo moce przesyłowe mają wynieść 40 mld m³ (planowana wielkość w 2012 roku). Realizacja wspólnej inwestycji w istotny sposób wpłynęła na wzmocnienie pozycji Chin w regionie, kosztem zmniejszenia znaczenia Federacji Rosyjskiej²⁵. Realizowane inwestycje obejmują nie tylko budowę strategicznych połączeń gazociągowych, ale dotyczą również współpracy w zakresie eksploatacji złóż surowców energetycznych w regionie. W grudniu 2009 roku CNPC zawarł strategiczne porozumienie dotyczące wydobycia gazu ziemnego w Turkmenistanie ze złoża Południowy Yolotan²⁶.

Dążenie władz Chińskiej Republiki Ludowej do zagwarantowania dostaw strategicznych surowców powoduje zacieśnianie współpracy chińsko-rosyjskiej. Import gazu ziemnego, w przeciwieństwie do dostaw ropy naftowej, nie rozwija się jednak tak dynamicznie. Niemniej jednak prowadzone są prace analityczne i planistyczne, których celem jest zwiększenie poziomu eksportu rosyjskiego gazu ziemnego do Chin. Do najbardziej zaawansowanych projektów należą: Altai oraz tzw. rurociąg wschodni. Pierwsza z inwestycji obejmuje budowę rurociągu łączącego złoża Kovytka na rosyjskim Dalekim Wschodzie z regionem Xinjiang w północno-zachodnich Chinach, natomiast drugi obejmuje połączenie bogatego w złoża półwyspu Sachalin z północno-wschodnią częścią Chin, niedaleko Pekinu²⁷.

Z uwagi na utrzymujący się wysoki poziom konsumpcji surowców energetycznych, Chiny najprawdopodobniej pozostaną uzależnione od dostaw gazu ziemnego. Kształt bilansu energetycznego może ulec jednak zmianie w wyniku potwierdzenia dużych pokładów złóż gazu niekonwencjonalnego. Uwzględniając dobrze rozwijającą się współpracę energetyczną pomiędzy Chińską Republiką Ludową a państwami regionu Morza Kaspijskiego, można wskazać, że gaz ziemny dostarczany drogą morską (LNG) może stanowić istotne uzupełnienie kontraktów zawieranych z Kazachstanem, Uzbekistanem i Turkmenistanem. Przyszła geograficzna struktura dostaw gazu ziemnego do Chin będzie niewątpliwie zróżnicowana zarówno pod względem środków transportu (gazociągi, import drogą morską), jak i kierunków dostaw (państwa Azji Południowo-Wschodniej, Morza Kaspijskiego, Federacja Rosyjska).

5. Zaangażowanie energetyczne Japonii i Korei Południowej w regionie

Z uwagi na dużą konsumpcję gazu ziemnego oraz brak na odpowiednim poziomie rodzimych pokładów złóż surowców energetycznych – Japonia oraz Korea Południowa – są państwami szczególnie podatnymi na stabilność polityczną państw eksporterów oraz cenę surowców na światowych giełdach²⁸. Dlatego też problem dostępu do nośników energetycznych jest jednym z najważniejszych zagrożeń, którym państwa azjatyckie powinny aktywnie przeciwdziałać. Niewątpliwie efektem trzęsienia ziemi z marca 2011 roku będzie zmiana charakteru i kierunku przyszłej polityki bezpieczeństwa energetycznego Japonii.

Prowadzona przez Japonię oraz Koreę Południową polityka energetyczna jest uwarunkowania wieloma czynnikami. Współcześnie można wskazać na kilka elementów wspólnych charakteryzujących zarówno sektory energetyczne obu państw azjatyckich, jak i realizowaną politykę w aspekcie energetycznym. Po pierwsze – niewielkie własne zasoby surowcowe wpływają na brak samowystarczalności energetycznej. W konsekwencji Japonia w 93,8% uzależniona jest od importu, natomiast w odniesieniu do Korei Południowej poziom ten wynosi 99,2%²⁹. Po drugie – gaz ziemny odgrywa kluczową rolę w bilansie energetycznym Japonii – 17% oraz Korei – 15%. Szerokie zastosowanie gazu ziemnego było efektem kryzysu naftowego lat siedemdziesiątych w wyniku czego oba państwa azjatyckie rozpoczęły import LNG. Po trzecie – pomimo dużego uzależnienia od dostaw zewnętrznych Japonia i Korea Południowa mają zróżnicowaną strukturę dostaw gazu ziemnego. Oba państwa azjatyckie prowadzą aktywną politykę energetyczną i wymianę handlową zarówno z państwami Azji Południowo-Wschodniej (Australia, Brunei, Indonezja, Malezja), jak i Bliskiego Wschodu (Katar, Oman). W konsekwencji żadne państwo nie zmonopolizowało dostaw gazu ziemnego do Japonii i Korei Południowej, co jest efektem prowadzonej polityki energetycznej opartej na dywersyfikacji dostawców (umowy zawierane są przez koncerny energetyczne). Po czwarte – oba państwa azjatyckie należą do największych importerów gazu ziemnego, co jest możliwe dzięki doskonale rozwiniętej infrastrukturze importowej drogą morską (terminale do regazyfikacji gazu ziemnego). Doskonale funkcjonująca logistyka dostaw morskich jest uwarunkowana wyspiarskim położeniem (Japonia) oraz brakiem bezpośredniego połączenia gazowego z międzynarodowymi systemami rurociągowymi (zarówno Japonia, jak i Korea Południowa)³⁰. Po piąte – sektor gazu ziemnego w Japonii oraz Korei Południowej jest zorganizowany na liberalnych zasadach wolnej konkurencji, przy czym aktywną rolę odgrywają przedsiębiorstwa z dominującym kapitałem państwowym. Kompanie z kapitałem zagranicznym są obecne na rynkach i dodatkowo mają możliwość zawierania kontraktów gazowych bez decyzji rządu. Po szóste – uwzględniając wewnętrzną strukturę konsumpcji gazu ziemnego, należy podkreślić, iż w przeważającym stopniu surowiec ten w obu państwach azjatyckich wykorzystywany jest w sektorze energetycznym do produkcji energii elektrycznej. Po siódme – przedsiębiorstwa energetyczne z Japonii oraz Korei Południowej prowadzą aktywną politykę inwestycyjną. Spółki z kapitałem japońskim i koreańskim zaangażowane są w liczne projekty energetyczne, przy czym bardzo często ich udział w projektach ma charakter mniejszościowy. W 2011 roku koreańska państwowa spółka KOGAS posiadała m.in. mniejszościowy pakiet udziałów w trzech projektach, których celem jest eksploatacja pokładów złóż surowców – inwestycje w Katarze (3% udział w projekcie RasGas) w Jemenie (8,9% w projekcie YLNG) oraz w Omanie (1,2% udziałów w projekcie Oman LNG). Natomiast w odniesieniu do Japonii, spółki z tego państwa zaangażowane są w eksploatację pokładów złóż przede wszystkim w Australii, Indonezji oraz Federacji Rosyjskiej (projekt Sachalin II)³¹.

Współcześnie w geograficznej strukturze importu surowców do Japonii i Korei Południowej istotną pozycję zajmuje Australia, Indonezja i Malezja. Państwa te są obszarem ekspansji koncernów gazowych z większościowym kapitałem japońskim i koreańskim. Działania podejmowane przez państwowe koncerny energetyczne przejawiają się w aktywności w segmencie wydobywczym. Poprzez zakup udziałów w złożach gazowych spółki z kapitałem japońskim i południowokoreańskim starają się zapewnić na długie lata stabilne dostawy, ponieważ najczęściej to zwycięzca licencji decyduje o kierunku eksportu gazu ziemnego. Wielkość pokładów surowców energetycznych, jakie posiada dane państwo, otwartość na kapitał zagraniczny, decyduje o jego pozycji i znaczeniu dla gospodarek państw azjatyckich. Poprzez dostęp do zasobów energetycznych Japonia oraz Korea Południowa zagwarantowały sobie bezpieczeństwo w sensie ekonomicznym, które ma swoje bezpośrednie przełożenie dla bezpieczeństwa politycznego.

Duży wpływ na sytuacją energetyczną nie tylko Japonii, ale generalnie całego rynku surowcowego państw Azji Południowo-Wschodniej miało trzęsienie ziemi z marca 2011 roku. W efekcie katastrofy naturalnej nastąpiło wstrzymanie produkcji energii elektrycznej z elektrowni nuklearnych, co ograniczyło możliwość zaopatrywania mieszkańców w energię elektryczną. Uszkodzenie elektrowni Fukushima Daichi, w efekcie czego nastąpiło zanieczyszczenie środowiska poprzez emisję substancji promieniotwórczych do atmosfery, spowodowało wyłączenie siłowni i ograniczenie produkcji energii elektrycznej³². Dodatkowo przeprowadzone przez władze Japonii kontrole pozostałych elektrowni – zapewnienie lepszego bezpieczeństwa, również miały wpływ na zmniejszenie produkcji energii elektrycznej. Przed wydarzeniami z marca 2011 roku Japonia z elektrowni nuklearnych pozyskiwała ok. 38% energii elektrycznej³³. Uwzględniają zatem dobrze rozwiniętą infrastrukturę dostaw gazu ziemnego oraz wewnętrzną strukturę produkcji energii elektrycznej, odbudowa zniszczeń najprawdopodobniej odbędzie się w oparciu o energię uzyskiwaną z gazu ziemnego dostarczanego drogą morską. Rząd w Tokio oraz spółki energetyczne w celu zapewnienia stałych dostaw energii elektrycznej zwiększyły zakup LNG. W wyniku wydarzeń z marca 2011 roku zaobserwować można było zwiększony zakup LNG przez japońskie firmy na rynku „spot”, czyli krótkoterminowym. W efekcie ograniczenia produkcji energii elektrycznej z siłowni jądrowych nastąpił skokowy zakup LNG, który jednocześnie miał swoje bezpośrednie przełożenie na cenę tego surowca na giełdach światowych. Największy wzrost importu odnotowano w maju 2011 roku (w porównaniu z 2010 rokiem zakupy LNG były większe prawie o 30%)³⁴. Konsekwencją wydarzeń z marca 2011 roku może być nie tylko wzrost cen gazu ziemnego na rynkach światowych. Wyłączenie z eksploatacji reaktorów jądrowych oraz wzrost poziomu importu gazu ziemnego, którego cena może ulec zwiększeniu, przełoży się bezpośrednio na koszty produkcji energii elektrycznej. W długim horyzoncie czasowym może nastąpić zmiana społecznego nastawienia Japończyków dla funkcjonowania elektrowni jądrowych, co może doprowadzić do podobnej jak w Niemczech decyzji o odejściu od produkcji energii elektrycznej z siłowni jądrowych.

Katastrofa naturalna jaka nawiedziła wyspy japońskie przyczyniła się jednocześnie do wzrostu znaczenia w regionie Federacji Rosyjskiej, jednego z najważniejszych światowych producentów i eksporterów gazu ziemnego. Współpraca energetyczna japońsko-rosyjska, pomimo wielu problemów we wzajemnych kontaktach politycznych i gospodarczych, z uwagi na bliskość geograficzną ma istotne znaczenie dla prowadzonej przez Japonię politykę bezpieczeństwa energetycznego. Japońskie firmy Mitsui oraz Mitsubishi Corporation od lat są zaangażowane w projekty energetyczne, których celem jest zagospodarowanie bogatych w gaz ziemny złóż półwyspu Sachalin. Kluczowym celem projektu Sachalin II³⁵ jest eksport gazu ziemnego w postaci skroplonej na rynki światowe, w tym przede wszystkim Korei Południowej oraz Japonii. Istotnym przykładem zaangażowania przedsiębiorstw japońskich we współpracę energetyczną z Federacją Rosyjską jest projekt zakładający budowę terminalu LNG koło Władywostoku. W realizację inwestycji zaangażowane jest konsorcjum Japan Far East Gas, w skład którego wchodzi m.in. potentat finansowy Itochu oraz Gazprom. Prace nad wspólnym przedsięwzięciem rozpoczęły się w styczniu 2011 roku, jednak po katastrofie naturalnej w Japonii projekt nabrał znacznie szybszego tempa. Intensyfikacja współpracy z Rosją może objąć budowę na terytorium Japonii elektrowni gazowych³⁶.

Polityka energetyczna Japonii i Korei Południowej, z uwagi na porównywalne znaczenie gazu ziemnego dla gospodarek narodowych charakteryzuje się dużymi podobieństwami. Państwa Azji Południowo-Wschodniej, z uwagi na bliskość geograficzną oraz doskonałe kontakty handlowe, pozostaną nadal strategicznymi partnerami surowcowymi japońskich i koreańskich przedsiębiorstw energetycznych. Trzęsienie ziemi i tsunami, które w marcu 2011 roku miały miejsce w północno-wschodniej części Japonii wpłynęło na skokowy wzrost zapotrzebowania na surowce energetyczne. Trudno jest jednak prognozować, czy te wydarzenia przełożą się w długim horyzoncie czasowym na zmianę struktury wytwarzania energii elektrycznej, poprzez trwałe zamykanie elektrowni jądrowych. Katastrofa naturalna jaka nawiedziła Japonię, dzięki rozwiniętej infrastrukturze dostaw LNG, nie wpłynęła negatywnie na wielkość produkcji energii elektrycznej. Dodatkowo z uwagi na konieczność dostarczenia niezbędnych do odbudowy zniszczeń surowców energetycznych, rośnie w japońskiej polityce energetycznej znaczenie Federacji Rosyjskiej, jako stabilnego partnera handlowego.

6. Uwagi końcowe

Region Azji Południowo-Wschodniej od wielu lat odgrywa istotną rolę w międzynarodowym handlu LNG. Współcześnie obszar ten stanowi miejsce penetracji gospodarczej wielu przedsiębiorstw energetycznych, m.in. z Japonii, Korei Południowej oraz Chińskiej Republiki Ludowej. Znaczenie energetyczne Australii, Brunei, Indonezji, Malezji w polityce bezpieczeństwa energetycznego państw importerów gazu ziemnego z regionu Azji Południowo-Wschodniej wynika z bliskości geograficznej oraz występowaniu dużych pokładów surowców energetycznych.

Na kształt prowadzonej przez największych eksporterów surowców energetycznych polityki wpływ ma przede wszystkim sposobu regulacji sektora gazowego – od całkowitej rezygnacji państwa z odgrywania roli dominującej – funkcja regulacyjna, a nie właścicielska – (Australia), poprzez ograniczone znaczenie (Indonezja) do istotnego wpływu na rozwój sektora (Brunei, Malezja). Podejmowane przez eksporterów działania oraz realizowane projekty energetyczne, których celem jest podtrzymanie, a nawet zwiększenie poziomu wydobycia gazu ziemnego – stanowiącego główne źródło dochodów budżetowych – mają docelowo zapewnić ich stabilny rozwój gospodarczy. Biorąc pod uwagę, że przemysł gazowy jest główną gałęzią gospodarki Australii, Malezji, Indonezji, Brunei, a eksploatacja surowców stanowi podstawowe źródło wpływów budżetowych, jakiekolwiek zmiany cen na światowym rynku surowcowym oraz groźba ograniczenia eksportu stanowią zagrożenie dla ich stabilności ekonomicznej i politycznej.

Celem obserwowanej od kilku lat aktywności ekonomicznej firm japońskich i południowokoreańskich w regionie Azji Południowo-Wschodniej jest budowa korzystnej zróżnicowanej struktury dostaw LNG. W celu zapewnienia stabilnych dostaw gazu ziemnego do Japonii i Korei Południowej krajowe przedsiębiorstwa podejmują inwestycje w eksploatację złóż surowców energetycznych znajdujących się poza granicami państwa, w tym przede wszystkim w regionie Azji i Pacyfiku.

W dającej się przewidzieć perspektywie współpraca energetyczna pomiędzy Pekinem a państwami regionu Morza Kaspijskiego będzie ulegać zwiększeniu, a Chiny już za kilka lat mogą odgrywać, obok Federacji Rosyjskiej, istotną rolę, ze względu na realizowane wspólne projekty energetyczne (rozbudowa połączeń gazowych). Dodatkowo, Chiny posiadając w regionie ekonomicznie interesy o charakterze strategicznym (bezpieczeństwo dostaw gazu, wielomiliardowe inwestycje w infrastrukturę oraz złoża surowców), mogą stanowić doskonałą przeciwwagę dla pozycji Rosji.

Podsumowując, należy stwierdzić, że bez wątpienia regionalny handel gazem ziemnym nadal będzie odgrywać kluczową rolę w zapewnieniu stabilnych dostaw dla rozwijających się gospodarek państw azjatyckich. Państwa Azji Południowo-Wschodniej są i najprawdopodobniej pozostaną w najbliższej przyszłości głównym dostawcą gazu ziemnego do regionalnych odbiorców z uwagi na realizowane projekty energetyczne, otwartość sektorów (dostęp do złóż i eksploatacja pokładów surowców energetycznych) oraz bliskość geograficzną.