Badania jakościowe. Podejścia i teorie. Tom 1 - ebook

Wprowadzenie Czym są badania jakościowe? Dariusz Jemielniak

Badania jakościowe nie mają w naukach społecznych lekkiego żywota. Choć ich początki sięgają zarania wielu z nauk społecznych jako takich (wystarczy wspomnieć badania Bronisława Malinowskiego czy Eltona Mayo), ich równoprawny status naukowy nie zawsze był oczywisty. Przez pewien czas, gdy w latach sześćdziesiątych XX wieku świat akademicki przeżywał fascynację cybernetyką i podejściem systemowym, które szły w parze z analizą ilościową, badania jakościowe były wręcz traktowane po macoszemu, jako mniej poważne i mniej naukowe.

Rychło okazało się jednak, że badania ilościowe nie dają odpowiedzi na wiele pytań oraz że pomimo ogromnej siły, jaką mają analizy dużych prób, borykają się one z własnymi słabościami i poważnymi problemami metodologicznymi. Wraz ze wzrostem wrażliwości na problematykę innych kultur (który można umownie czasowo powiązać w krajach zachodnich z ruchem New Age i rewoltami studenckimi w latach siedemdziesiątych, a także z przypisywanymi kulturowym różnicom sukcesami firm azjatyckich w latach osiemdziesiątych) zwiększyło się zainteresowanie możliwością badania kultur różnych społeczności, a co za tym idzie, także metodami jakościowymi. Metafora kulturowa i związane z nią narzędzia analizy jakościowej przeniknęły wówczas z antropologii i socjologii do dyscyplin pokrewnych, między innymi teorii organizacji, medioznawstwa, zarządzania, gender studies czy nauk o komunikowaniu (por. Kostera 1996; Czarniawska-Joerges, Höpfl 2002; Jemielniak 2008; Bourne 2010; Reagle 2010).

Jednak gdy w nauce zachodniej z czasem badania jakościowe wróciły na należną im, równoprawną pozycję (co w nauce polskiej wciąż wydaje się być procesem niedokończonym), wróciły zmienione: lata walki o legitymizację i status naukowy spowodowały, że badacze jakościowi przeprowadzili fundamentalne dyskusje metodologiczne, które w naukach ilościowych w dużym stopniu pozostały niezauważone. Przykładowo, badacze jakościowi zdają sobie zazwyczaj sprawę, że w rzetelnej pracy naukowej niezbędne jest określenie paradygmatu badawczego, czyli podstawowych założeń dotyczących rzeczywistości społecznej (Burrell, Morgan 1979), wybór metafor badawczych, za pomocą których będą dokonywać interpretacji pozyskiwanego materiału (Morgan 1986; wyd. pol. 1997), a dopiero w ramach tych kluczowych decyzji selekcja odpowiednich narzędzi badawczych. Podobne deklaracje rzadko są świadomie realizowane w wielu ze szkół naukowych stosujących badania ilościowe.

Warto też zauważyć, że badacze jakościowi dużo czasu i dyskusji poświęcają autorefleksji badawczej, badaniu samego procesu badawczego (Jemielniak, Kostera 2010), a debaty na temat roli paradygmatów, choć zostały zapoczątkowane kilkadziesiąt lat temu, wciąż trwają (Woźniak 2010) i przybierają czasem wręcz formę konfliktów personalnych (Pfeffer 1995; Van Maanen 1995).

Podobnie, jednym z istotnych sukcesów teoretyków jakościowych jest doprowadzenie do legitymizacji projektów naukowych przeprowadzanych bez prekonceptualizowanych hipotez badawczych. W tradycyjnym modelu odkrycia naukowego, skopiowanym z nauk fizycznych, wymyśla się hipotezę, a następnie ją testuje. Ten model bywa z powodzeniem wykorzystywany w naukach społecznych z zastosowaniem metod ilościowych, lecz nie sprawdza się dla znacznej części projektów jakościowych, w których rozpoczęcie procesu badawczego z założoną hipotezą jest po prostu błędem: zaletą badań jakościowych jest ich eksploracyjny charakter, tj. docieranie do prawdy o ludziach w sposób często wykraczający poza to, co osoba opracowująca projekt badawczy sobie wyobrażała, a także w sposób zorientowany raczej na rozumienie percepcji świata przez badanych, a nie poprzez abstrakcyjne kategorie pojęciowe. Dlatego w badaniach jakościowych niezbędne jest opracowanie ciekawych pytań badawczych, ale nie hipotez. Przykładowo, pytaniem badawczym może być kwestia: „Dlaczego ludzie pracują?”, ale już nie hipoteza, że „ludzie pracują w celu uzyskania prestiżu społecznego”. To może być konkluzją projektu, o ile faktycznie podobny wniosek wynika z badań.

Różnice te można zilustrować przykładem porównującym dwa spojrzenia oparte na badaniach ilościowych i jakościowych.

Podejście ilościowe. Kulturowe badania ilościowe Geerta Hofstede (1980) przyniosły mu światową sławę, choć jednocześnie są uznawane za przykład skrajnie upraszczającego i metodologicznie błędnego spojrzenia na kulturę narodową (Baskerville 2003). Hofstede zbadał kilkadziesiąt tysięcy pracowników IBM w 66 różnych krajach ilościowym kwestionariuszem i na podstawie zebranych wyników ogłosił, że kultury różnych krajów różnią się przede wszystkim w zakresie czterech kluczowych obszarów (do których później dołożył piąty): wysokiego lub niskiego dystansu władzy, indywidualizmu lub kolektywizmu w zachowaniach grupowych, dominacji męskiego (nastawionego na rywalizację) lub kobiecego (nastawionego na współpracę) stylu zachowań, a także skłonności do akceptacji lub unikania ryzyka. Wyniki dla Chin przedstawiają się następująco (pomijam ilościowe wartości wskaźników jako nieistotne wobec braku punktu odniesienia): dystans władzy jest zdecydowanie wysoki (jest wysoka akceptacja dla nierówności społecznych), kultura zdecydowanie kolektywistyczna (aktorzy społeczni często działają w interesie grupy, a nie własnym), orientacja maskulinistyczna (na sukces, a nie na jakość życia, praca jest ważniejsza od wypoczynku), a akceptacja ryzyka dosyć wysoka. Zastosowanie jednolitego, prekonceptualizowanego modelu pomaga zniwelować różnice pomiędzy badanymi populacjami i zredukować ich różnorodność do danych, które są przystawalne. Ponieważ te wyniki są sprowadzone do konkretnych liczb, można je łatwo porównywać z wynikami z innych krajów i orzec, że na przykład kultura chińska jest zdecydowanie bardziej kolektywna niż amerykańska. Tego rodzaju informacje z pewnością są przydatne i użyteczne (choć, siłą rzeczy, bardzo ograniczone), nie pomagają jednak w zrozumieniu, jak naprawdę te abstrakcyjne liczby przekładają się na działania ludzi.

Podejście jakościowe. Przytoczona opowieść pochodzi z badań terenowych nad prawnikami studiującymi w ramach programu LL.M. na Uniwersytecie Harvarda. Badania te przeprowadzałem w latach 2011–2012:

Chińska społeczność w ramach programu LL.M. w roku 2011/2012 była bardzo liczna i dosyć zamknięta dla osób z zewnątrz. Miała sporo własnych imprez i spotkań (co warte odnotowania, otwartych także dla obcokrajowców, którzy znali biegle mandaryński, choć zazwyczaj już nie dla Tajwańczyków, z oczywistych względów).

W ciągu roku napotkali oni na kłopotliwy problem: gdy dochodziło do płacenia rachunku w restauracji i wszyscy dorzucali się do wspólnej puli, suma nie zgadzała się. W końcu było jasne, że jedna osoba regularnie nie płaci tyle, co powinna, choć oczywiście wszyscy twierdzili, że regulują swoje zobowiązania. Społeczność unikała bezpośredniej konfrontacji (typowe było pytanie z uśmiechem, czy na pewno wszyscy zapłacili, a gdy okazywało się, że wszyscy potwierdzają, zbiorowe dorzucanie brakującej kwoty). Jednak z biegiem czasu podejrzenia zaczęły coraz bardziej koncentrować się na jednej ze studentek, którą możemy nazwać na potrzeby tej historii Quin.

W końcu kilkoro studentów postanowiło dyskretnie przyjrzeć się sprawie. Po kilku podobnych okazjach potwierdzili między sobą z całą pewnością, że to Quin nie płaci rachunków. Mieli wobec niej także różne inne podejrzenia, ponieważ zachowywała się, ich zdaniem, antyspołecznie.

Wszyscy chińscy studenci, w tym także niektórzy z innych kampusów, dowiedzieli się o sprawie, ale wspólnie zdecydowali, że nie będą jej zgłaszać nikomu. Wiedzieli doskonale, że przynajmniej niektórzy z nich będą w przyszłości pracować z Quin. Uważali też, że wszelkie problemy należy rozwiązywać w ramach społeczności, a wywlekanie podobnych historii na oficjalnym forum publicznym może zaszkodzić wizerunkowi chińskich studentów. Zamiast tego zdecydowano, że Quin zostanie poddana ostracyzmowi. Społeczność zaczęła po prostu ignorować ją i skutecznie pomijać w swoich spotkaniach. Żadna z zachodnich „ofiar” Quin nie została powiadomiona, a o całej sprawie usłyszało jedynie kilka osób spoza chińskiej społeczności. Quin jednakże odczuła sprawę bardzo boleśnie – była jedyną osobą ze społeczności, która została „skazana” na banicję, a chiński kolektyw pilnował jej niezwykle solidarnie. Próbowała nawiązać nowe kontakty ze studentami z innych krajów, ale (biorąc pod uwagę to, że przez wiele miesięcy obracała się przede wszystkim w kręgu swoich rodaków) pozostawała zdecydowanie osamotniona.

Dowiedzenie się o przytoczonym zdarzeniu przez europejskiego badacza bez zastosowania metod jakościowych i długotrwałego przebywania w badanej społeczności byłoby, najprawdopodobniej, niemożliwe. Czy ten jeden incydent umożliwia dokonywanie generalizacji na temat kultury chińskiej? Z pewnością nie. Jego opis nie jest nawet osadzony w kontekście danej zbiorowości studentów (gęstym opisie kultury), nie zawiera też różnych perspektyw innych uczestników na zdarzenie, które w dalszej analizie jakościowej powinny się znaleźć. Nie pozwala także na dokonywanie porównań z innymi kulturami, bo w końcu to konkretne zdarzenie nie przytrafiło się studentom innych narodowości. Sądzę jednak, że (choć to jedynie fragment historii, pozbawiony interpretacji i szerszej analizy) lektura tej opowieści pomaga zrozumieć logikę aktorów danej społeczności, jeżeli nie w lepszy, to z pewnością w inny i uzupełniający sposób względem podejścia ilościowego. Chociaż nie pozwala generalizować w sposób prosty, to umożliwia dokonywanie porównań zachowań ludzi w naturalnym kontekście, bez ich abstrakcyjnego upraszczania. Możliwe to jest jednak tylko dlatego, że badanie nie rozpoczęło się od wymyślonych kategorii modelu kulturowego.

Wszystkie te różnice nie oznaczają, że metody jakościowe są w jakikolwiek sposób lepsze od ilościowych – a jedynie to, że cechują je znaczące odmienności, które skutkują względnymi przewagami, ale i słabościami w określonych obszarach nauki i typach pytań, które stawiamy w badaniach. Trzeba sobie zdawać sprawę z tych różnic, aby móc po prostu rozsądnie wybierać pomiędzy odmiennymi filozofiami rozumienia problemów społecznych, a także aby nie dyskredytować badań ilościowych z powodu niespełnienia kryteriów, które wydają się oczywiste dla badaczy jakościowych, i odwrotnie.

Prezentowany podręcznik powinien w tym zdecydowanie pomóc. W przeciwieństwie do wielu innych podręczników obecnych na polskim rynku, nie koncentruje się on na jednej wybranej metodzie badawczej czy narzędziu. Jest także od początku do końca napisany właśnie jako podręcznik – ma przybliżyć specyfikę podejść, metod i konkretnych narzędzi jakościowych osobom, które niekoniecznie są zainteresowane niuansami sporów w ramach naszej dyscypliny, natomiast chcą wyraźnie poszerzyć swoje rozumienie metodologii jakościowej. Książka powinna być szczególnie przydatna dla osób, które zaczynają swoją przygodę z badaniami społecznymi, a także dla osób już zaangażowanych w badania i mających pojęcie o metodach jakościowych, które chcą uporządkować i pogłębić swoją wiedzę w tym zakresie.

Struktura książki

Książkę otwiera rozdział Agaty Stasik i Adama Gendźwiłła o projektowaniu badań jakościowych. Choć nie podaje on jednego, standardowego sposobu realizacji projektów jakościowych (co byłoby bezsensowne z uwagi na różnorodność podejść i spojrzeń na nie), zwraca uwagę na kluczowe ich aspekty, takie jak refleksyjność badacza, konsekwencja, umiejętne sformułowanie problemu, rodzaje pytań badawczych, sensowny dobór metod. Autorzy wskazują też na dylematy i kwestie etyczne w badaniach, które są przedmiotem rozważań również w kolejnym rozdziale.

Sylwia Ciuk i Dominika Latusek-Jurczak w rozdziale drugim koncentrują się na bardzo istotnej kwestii: badania społeczne zawsze mogą potencjalnie wyrządzić krzywdę badanym osobom, czy to poprzez sprawienie przykrości (a w skrajnym przypadku: doprowadzenie do rozstroju nerwowego lub depresji), czy to poprzez ujawnienie tożsamości osoby, która chciałaby pozostać anonimowa. Problem ten został szeroko przedyskutowany w literaturze po tym, gdy w co najmniej kilkunastu amerykańskich eksperymentach medycznych, które powszechnie uznaje się obecnie za nieetyczne, uczestnicy doznali poważnych uszczerbków na zdrowiu, także w wyniku zaniedbań w społecznej konstrukcji samego procesu badawczego. Choć w badaniach jakościowych podobnie drastyczne sytuacje zazwyczaj nie występują, warto mieć kwestię poszanowania badanych cały czas na uwadze (Atkinson 2001; Madison 2005).

Szersze spojrzenie na zagadnienie pułapek i dylematów w badaniach jakościowych prezentuje następny rozdział autorstwa Beaty Glinki i Przemysława Hensla. Odnosząc się do swoich bogatych doświadczeń, także z magistrantami i doktorantami, opisują typowe błędy popełniane w jakościowym procesie badawczym. Komentują zarówno błędy koncepcyjne, jak i techniczne, a także wyimaginowane – bo zarzut popełnienia błędu może być nie tyle faktycznym jego wykryciem, co przejawem przynależności do odmiennej szkoły metodologicznej. Na konkretnych przykładach pokazują, czego unikać w projektowaniu badania, przeprowadzaniu go, a także w opracowywaniu wniosków i tekstu końcowego.

W kolejnym rozdziale Bartosz Sławecki koncentruje się na znaczeniu paradygmatów w naukach społecznych. Podkreśla, jak ważne jest uświadomienie sobie w nich fundamentalnych filozoficznych przekonań o naturze relacji międzyludzkich i możliwościach ich zgłębiania (Magala 2009). Pokazuje także, dlaczego warto zdawać sobie sprawę z różnic pomiędzy naukami przyrodniczymi a społecznymi. Zestawia klasyczne podejście pozytywistyczne z podejściem interpretatywnym, obszernie uzasadniając, dlaczego stosowanie spojrzenia pozytywistycznego nie do końca sprawdza się w naukach społecznych. Sięga także do ontologicznych i epistemologicznych podstaw funkcjonujących paradygmatów.

W rozdziale piątym Przemysław Hensel i Beata Glinka omawiają teorię ugruntowaną. Jest to spójna koncepcja przeprowadzania badań jakościowych, szczególnie popularna w socjologii, ale funkcjonująca także w pozostałych naukach społecznych i będąca bodaj najlepiej rozpoznawalną metodologią jakościową w środowisku naukowców niezajmujących się nią. Jednym ze źródeł jej niewątpliwego sukcesu jest zauważenie, że poprzez kodowanie fragmentów zebranego materiału jakościowego w trakcie samych badań, a także poprzez operowanie na tworzonych w ten sposób kategoriach, można generować teorie społeczne „ugruntowane” w terenie (teorie tak powstałe są zatem, oczywiście, wynikiem, a nie punktem wyjścia badań). Teoria ugruntowana jest w Polsce silnie obecna (Konecki 2000) i stanowi jeden z wiodących sposobów badań jakościowych. W rozdziale szóstym Davydd J. Greenwood, jeden z prekursorów action research na świecie (Greenwood i in. 1991; Greenwood, Levin 1998), przybliża tę metodę czytelnikom. Action research to filozofia badawcza, która jest często wiązana z metodami jakościowymi (choć niekoniecznie opiera się wyłącznie na nich). Zakłada egalitaryzm badacza i badanych: naukowiec nie uzurpuje sobie roli osoby wiedzącej więcej od społeczności, w której przeprowadza proces action research (zorientowany na działanie i efekt zmiany społecznej). Warto zauważyć, że metoda action research stopniowo zyskuje zainteresowanie także badaczy polskich (por. Jemielniak 2006; Chrostowski, Jemielniak 2008, 2011; Szołucha 2012).

Sławomir Magala w następnym rozdziale przedstawia jedno z nowych podejść do badań jakościowych: antropologię wizualną (opisując także pokrewną socjologię wizualną). Antropologia wizualna porzuca typową dla klasycznych metod jakościowych koncentrację na słowie mówionym lub pisanym i zamiast tego skupia się na obrazie. Ponieważ komunikacja wizualna odgrywa olbrzymią rolę społeczną, jest dosyć naturalne, że antropolodzy od dawna wykorzystywali fotografie jako ilustracje swoich prac. Z czasem analiza samego przekazu wizualnego wyodrębniła się jako oddzielna metoda – warto rozważyć ją, jeżeli nie jako główną, to jako uzupełniającą w projekcie badawczym (Sztompka 2005).

Najstarsza chyba tradycja badawcza, oparta na badaniach etnograficznych, została omówiona w rozdziale ósmym przez Monikę Kosterę i Pawła Krzyworzekę. Autorzy umiejscawiają badania etnograficzne na mapie badań społecznych, a także przedstawiają krótko historyczny rys ich wykorzystania w antropologii (dziedzinie, w której etnografia jest absolutnie fundamentalnym podejściem badawczym). Omawiają etnografię organizacji oraz dobór możliwych metod badawczych w ramach samego projektu etnograficznego (szerzej o konkretnych metodach można przeczytać w tomie drugim podręcznika). Zwracają uwagę na istotną rolę notatek terenowych w procesie badawczym. Wreszcie, mówią o samym pisaniu etnografii jako o procesie stanowiącym ostatni etap badań.

Następny rozdział, autorstwa jednego z najbardziej znanych na świecie etnografów organizacji, Gideona Kundy, stanowi osobistą refleksję o jego doświadczeniu z etnografią i powodach, dla których zdecydował się nią zainteresować. W unikalny, charakterystyczny właśnie dla etnografii sposób Kunda opisuje swój wybór studiów (ekonomicznych), fascynację psychoanalizą i pracę w szpitalu (i traumatyczne doświadczenia instytucji totalnych w postaci szpitali psychiatrycznych, por. Goffman 1961; wyd. pol. 2011; Foucault 1972; wyd. pol. 1987), pracę w firmie konsultingowej i wreszcie doświadczenie studiów z zakresu teorii organizacji na MIT, które doprowadziły go do realizacji jednego z najciekawszych projektów etnografii organizacji (Kunda 1992).

Podręcznik kończy tekst Davida M. Boje i Nazanin Tourani dotyczący materialności praktyk opowiadania. Storytelling jako metodologia badawcza zdecydowanie przybiera na popularności w ostatnich latach. Boje jest twórcą jednego z nurtów badań narracyjnych. W rozdziale prezentuje swoje charakterystyczne podejście do nich, nawiązując także do złożonych problemów filozoficznych, a także krótko omawiając teorię aktora-sieci i jej związek ze storytellingiem i żywą materialnością.

Bibliografia

Atkinson Paul i in. (red.) (2001), Handbook of Ethnography, London: Sage.

Baskerville Rachel F. (2003), Hofstede Never Studied Culture, „Accounting, Organizations and Society” vol. 28, nr 1, s. 1–14.

Boje David M. (2008), Storytelling Organizations, London: Sage.

Bourne Dorota (2010), On Identity Reformation and Local Transition. A Case from Poland, „Journal of Organizational Change Management” vol. 23, nr 6, s. 710–730.

Burrell Gibson, Morgan Gareth (1979), Sociological Paradigms and Organisational Analysis. Elements of the Sociology of Corporate Life, London: Heinemann.

Chrostowski Aleksander, Jemielniak Dariusz (2008), Action Research w teorii organizacji i zarządzania, „Organizacja i kierowanie” vol. 131, nr 1, s. 41–56.

Chrostowski Aleksander, Jemielniak Dariusz (2011), Skuteczne doradztwo strategiczne. Metoda Action Research w praktyce, Warszawa: Poltext.

Czarniawska Barbara (2004), Narratives in Social Science Research, London: Sage.

Czarniawska-Joerges Barbara, Höpfl Heather (2002), Casting the Other. The Production and Maintenance of Inequalities in Work Organizations, London: Routledge.

Foucault Michel (1987), Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, tłum. Helena Kęszycka, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Gabriel Yiannis (2004), Myths, Stories, and Organizations. Premodern Narratives for Our Times, Oxford: Oxford University Press.

Goffman Erving (2011), Instytucje totalne, tłum. Olena Waśkiewicz, Jacek Łaszcz, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Greenwood Davydd J., Levin Morten (1998), Introduction to Action Research. Social Research for Social Change, Thousand Oaks: Sage Publications.

Greenwood Davydd J. i in. (1991), Industrial Democracy as Process. Participatory Action Research in the Fagor Cooperative Group of Mondragón, Assen/Maastricht-Stockholm: Van Gorcum Arbetslivscentrum.

Hofstede Geert (1980), Culture’s Consequences. International Differences in Work-related Values, Beverly Hills: Sage Publications.

Jemielniak Dariusz (2006), The Management Science as a Practical Field. In Support of Action Research, „The International Journal of Knowledge, Culture and Change Management” vol. 6, nr 3, s. 163–170.

Jemielniak Dariusz (2008), Praca oparta na wiedzy. Praca w przedsiębiorstwach wiedzy na przykładzie organizacji high-tech, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Jemielniak Dariusz, Kostera Monika (2010), Narratives of Irony and Failure in Ethnographic Work, „Canadian Journal of Administrative Sciences” vol. 27, nr 4, s. 335–347.

Konecki Krzysztof (2000), Studia z metodologii badań jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kostera Monika (1996), Postmodernizm w zarządzaniu, Warszawa: PWE.

Kunda Gideon (1992), Engineering Culture. Control and Commitment in a High-tech Corporation, Philadelphia: Temple University Press.

Madison D. Soyini (2005), Critical Ethnography. Method, Ethics, and Performance, Thousand Oaks: Sage.

Magala Sławomir (2009), The Management of Meaning in Organizations, Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Morgan Gareth (1997), Obrazy organizacji, tłum. Zofia Wiankowska-Ładyka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pfeffer Jeffrey (1995), Mortality, Reproducibility, and the Persistence of Styles of Theory, „Organization Science” vol. 6, nr 6, s. 681–686.

Reagle Joseph (2010), Good Faith Collaboration. The Culture of Wikipedia, Cambridge: MIT Press.

Szołucha Anna (2012), Bądź zmianą, której chcesz doświadczyć, w: Marta Trawinska, Małgorzata Maciejewska (red.), Uniwersytet i emancypacja. Wiedza jako działanie polityczne, działanie polityczne jako wiedza, Wrocław: Interdyscyplinarna Grupa Gender Studies.

Sztompka Piotr (2005), Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Van Maanen John (1995), Fear and Loathing in Organization Studies, „Organization Science” vol. 6, nr 6, s. 687–692.

Woźniak Anna (2010), The Dream that Caused Reality. The Place of the Lacanian Subject of Science in the Field of Organization Theory, „Organization” vol. 17, nr 3, s. 395–411.Nota o autorach

David M. Boje – profesor zarządzania na New Mexico State University. Jego zainteresowania naukowe obejmują teorię i metodę storytellingu. Założyciel i przewodniczący Standing Conference for Management and Organizational Inquiry, a także założyciel i były redaktor naczelny „Tamara Journal for Critical Organization Inquiry”.

Sylwia Ciuk – ukończyła socjologię oraz lingwistykę stosowaną na Uniwersytecie Warszawskim. Jest również absolwentką Szkoły Nauk Społecznych przy Polskiej Akademii Nauk. Obecnie pracuje jako wykładowca na Oxford Brookes University, gdzie też otrzymała doktorat z zarządzania. Prowadzi badania nad kulturą, zmianą i tożsamością organizacyjną. Publikuje w języku polskim i angielskim. Jej prace ukazały się w pismach „Kultura i Społeczeństwo” oraz „Management Learning”. Należy do międzynarodowych stowarzyszeń naukowych, między innymi European Group for Organizational Studies, Standing Conference on Organizational Symbolism oraz British Academy of Management.

Adam Gendźwiłł – socjolog, doktorant w Zakładzie Metodologii Badań Socjologicznych w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie przygotowuje rozprawę doktorską na temat kryzysu partii politycznych. Interesuje się współczesnymi przemianami partii politycznych i demokracji przedstawicielskich, polityką lokalną (zwłaszcza problemami partyjności i polityczności władz lokalnych), rolą badań naukowych i wiedzy eksperckiej w polityce. Pracował przy kilku projektach badawczych, zarówno akademickich (badał m.in. bezpartyjne władze lokalne i szeregowych działaczy „Solidarności” z lat 80.), jak i pozaakademickich (zajmował się opracowywaniem metod i narzędzi badań na potrzeby ewaluacji polityk publicznych). W Instytucie Socjologii UW prowadzi zajęcia z metodologii badań społecznych. Absolwent Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na UW, członek Collegium Invisibile, stypendysta Fulbrighta (pobyt badawczy na Northwestern University).

Beata Glinka – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie na Wydziale Zarządzania kieruje Zakładem Innowacji Organizacyjnych i Przedsiębiorczości. Redaguje kwartalnik naukowy „Problemy zarządzania”, jest recenzentką kilku zagranicznych pism naukowych. Jej zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia związane z przedsiębiorczością i kulturowym kontekstem działania przedsiębiorców i organizacji. Jest autorką licznych publikacji poświęconych tej tematyce. Wykładała na wielu uczelniach w Polsce i za granicą, była również visiting researcher na uczelniach w Szwecji i Stanach Zjedniczonych. Jest laureatką stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, a także Stypendium Fulbrighta.

Davydd J. Greenwood – profesor antropologii na Cornell University, gdzie wykłada od 1970 roku. Od 1996 roku członek korespondencyjny Hiszpańskiej Królewskiej Akademii Nauk, w latach 1983–1995 był dyrektorem Mario Einaudi Center, a w latach 2000–2008 kierował Cornell Institute for European Studies. Jego zainteresowania naukowe obejmują badania w działaniu, ekonomię polityczną, problematykę konfliktów etnicznych, wspólnoty i rozwoju regionalnego, zajmował się także neoliberalnymi reformami szkolnictwa wyższego. Autor licznych publikacji, m.in. Unrewarding Wealth (1976), Nature, Culture, and Human History (z Williamem A. Stini, 1977), The Taming of Evolution (1985), Industrial Democracy as Process (1992) oraz Introduction to Action Research (z Mortenem Levinem, 1998, 2007).

Przemysław Hensel – doktor habilitowany nauk ekonomicznych w dziedzinie zarządzania. Uczestniczył w licznych projektach diagnostycznych i doradczych. Od 10 lat prowadzi zajęcia z diagnozy organizacji na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, którego jest etatowym pracownikiem. Bada kulturowe bariery reformowania administracji publicznej. Przez pięć lat był menedżerem w jednej z największych spółek mediowych w Polsce.

Dariusz Jemielniak – doktor habilitowany, profesor zarządzania, kierownik Katedry Zarządzania Międzynarodowego i centrum badawczego CROW w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. Prowadził badania między innymi na zaproszenie Cornell University (2004–2005), Harvard University (2007), University of California, Berkeley (2008), Harvard Law School (2011–2012). Był beneficjentem Collegium Invisibile, Fundacji Na Rzecz Nauki Polskiej, Fundacji im. W. Fulbrighta, Fundacji Kościuszkowskiej, a także stypendiów „Zostańcie z nami” tygodnika „Polityka”, dla wybitnych młodych naukowców MNiSW, programu Mobilność MNiSW i innych. Opublikował kilkanaście książek, w tym ostatnio The New Knowledge Workers (Edward Elgar Publishing, 2012). Jest redaktorem naczelnym czasopisma naukowego „Tamara Journal for Critical Organization Inquiry”. Jego zainteresowania badawcze obejmują profesjonalizację, zbiorowości open-source, zarządzanie partycypacyjne, pracę opartą na wiedzy, a także metody jakościowe.

Monika Kostera – profesor zwyczajny na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Gościnnie wykładała i prowadziła badania m.in. na Uniwersytetach Erasmusa w Rotterdamie, w Lund, w Essex, w Wissenschaftszentrum w Berlinie oraz na polskich uczelniach, w tym Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Uniwersytecie Jagiellońskim. Jest autorką 24 książek w języku polskim i angielskim, opublikowanych przez takie wydawnictwa jak Blackwell, Palgrave-Macmillan, Wydawnictwo Naukowe PWN, oraz licznych artykułów naukowych w międzynarodowych czasopismach z czołówki listy JCR ISI. Jest redaktorem pism „British Journal of Management” oraz „Management Learning” oraz członkiem rady redakcyjnej m.in. „Human Relations” oraz „Canadian Journal of Administrative Sciences”. Obecnie zajmuje się etnografią organizacji i archetypami organizacyjnymi. Jest kierownikiem Katedry Systemów Zarządzania na Wydziale Zarządzania UW.

Paweł Krzyworzeka – adiunkt w Katedrze Zarządzania Międzynarodowego i członek Centrum Badań Organizacji i Miejsc Pracy w Akademii Leona Koźmińskiego. Pracował również na Uniwersytecie Warszawskim i na Cornell University. Stypendysta Fundacji Fulbrighta. Członek zespołu redakcyjnego międzynarodowego czasopisma naukowego „Tamara Journal for Critical Organization Inquiry”. Jego zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia kultury organizacyjnej, pracy emocjonalnej, performatyki, marketingu wielopoziomowego oraz rytuałów organizacyjnych. Wyniki badań publikował na łamach czasopism „Master of Business Administration”, „Problemy Zarządzania”, „e-mentor” oraz w publikacjach książkowych.

Gideon Kunda – profesor w katedrze Labor Studies na Uniwersytecie w Tel Avivie. Ma doktorat z zarządzania i teorii organizacji uzyskany na MIT w 1987 roku. W latach 1991–1995 był dyrektorem Institute for Social Research na Uniwersytecie w Tel Avivie, kierownikiem katedry Labor Studies (1995–1997, 2000–2002), a także profesorem wizytującym na Stanford University (USA) oraz na Gothenburg University (Szwecja). Jest światowej sławy ekspertem z zakresu kultury organizacyjnej. Jego książka Engineering Culture. Control and Commitment in a High-Tech Corporation (1992, 2006) została Książką Roku z wyboru Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego (sekcja kulturowa), a także przełożona na włoski, japoński i hebrajski. Jego książka Gurus, Hired Guns and Warm Dobies. Itinerant Experts in a Knowledge Economy (ze Stephenem Barleyem, 2004) przedstawia społeczną organizację współczesnego miejsca pracy inżynierów z Doliny Krzemowej.

Dominika Latusek-Jurczak – doktor habilitowany, profesor zarządzania, specjalizuje się w tematyce teorii organizacji oraz badań jakościowych. Zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi zaufania w relacjach wewnątrz-i międzyorganizacyjnych. Stypendystka Programu Fulbrighta na Stanford University. Prowadziła badania terenowe w korporacjach międzynarodowych w Polsce oraz w Dolinie Krzemowej w Stanach Zjednoczonych.

Sławomir Magala – profesor zarządzania międzykulturowego, kieruje zakładem nauk o organizacji i zarządzaniu zasobami ludzkimi Rotterdam School of Management uniwersytetu Erazma w Rotterdamie. Autor publikacji: Georg Simmel (1980), Między giełdą a śmietnikiem. Eseje Simmlowskie (1999), Kompetencje międzykulturowe (2011), The Management of Meaning in Organizations (2009). Tłumaczył na polski Susan Sontag, Samuela Becketta i George’a Ritzera. Żonaty, dwoje dzieci, mieszka w Holandii, podziwiając estetyzację życia codziennego i śledząc przygody sztuki współczesnej.

Bartosz Sławecki – ekonomista i socjolog, adiunkt w Katedrze Edukacji i Rozwoju Kadr na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół analizy procesów zachodzących na rynku pracy (zatrudnianie, zwalnianie, poszukiwanie pracy) oraz metodologii nauk społecznych. W pracy naukowej wykorzystuje metody badań jakościowych. Autor książki Zatrudnianie po znajomości: kapitał społeczny na rynku pracy (2011), napisanej na podstawie pracy doktorskiej wyróżnionej przez Radę Wydziału Ekonomii, uhonorowanej indywidualną nagrodą Rektora UEP oraz II nagrodą w XI konkursie na najlepsze prace z zakresu problematyki pracy i pracy społecznej, organizowanym przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych pod honorowym patronatem Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Agata Stasik – socjolożka, doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się badaniami nad nauką i technologią (science and technology studies, STS) oraz metodologią badań społecznych. Przygotowuje pracę doktorską dotyczącą zależności między oceną ryzyka związanego z rozwojem nowych technologii a kulturą polityczną i tożsamością narodową. Stale współpracuje z firmami badawczymi przy projektowaniu i prowadzeniu badań społecznych, prowadzi zajęcia z metodologii badań jakościowych w Instytucie Socjologii UW oraz warsztaty z metodologii w ramach autorskich warsztatów dla licealistów. Absolwentka socjologii w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UW, członkini Stowarzyszenia Naukowego Collegium Invisibile, stypendystka OEAD (pobyt badawczy w Institut für Wissenschaftsforschung na Uniwersytecie Wiedeńskim).

Nazanin Tourani – doktorantka na wydziale zarządzania w College of Business, New Mexico State University, gdzie przygotowuje dysertację pod kierunkiem Davida M. Boje.