Bank lokalny. Studium prawne - ebook

Wykaz skrótów

A. Źró­dła pra­wa

CRD IV — dy­rek­ty­wa Par­la­men­tu Eu­ro­pej­skie­go i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerw­ca 2013 r. w spra­wie wa­run­ków do­pusz­cze­nia in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych do dzia­łal­no­ści oraz nad­zo­ru ostroż­no­ścio­we­go nad in­sty­tu­cja­mi kre­dy­to­wy­mi i fir­ma­mi in­we­sty­cyj­ny­mi, zmie­nia­ją­ca dy­rek­ty­wę 2002/87/WE i uchy­la­ją­ca dy­rek­ty­wy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE, Dz.Urz. UE L 176 z 27.6.2013 r., s. 338

CRR — roz­po­rzą­dze­nie Par­la­men­tu Eu­ro­pej­skie­go i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerw­ca 2013 r. w spra­wie wy­mo­gów ostroż­no­ścio­wych dla in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych i firm in­we­sty­cyj­nych, zmie­nia­ją­ce roz­po­rzą­dze­nie (UE) nr 648/2012, Dz.Urz. UE L 176 z 27.6.2013 r., s. 1

dy­rek­ty­wa 2006/48/WE — dy­rek­ty­wa 2006/48/WE Par­la­men­tu Eu­ro­pej­skie­go i Rady z dnia 14 czerw­ca 2006 r. w spra­wie po­dej­mo­wa­nia i pro­wa­dze­nia dzia­łal­no­ści przez in­sty­tu­cje kre­dy­to­we, Dz.Urz. UE L 177 z 30.6.2006 r., s. 1

EKST — Eu­ro­pej­ska Kar­ta Sa­mo­rzą­du Te­ry­to­rial­ne­go, spo­rzą­dzo­na w Stras­bur­gu dnia 15 paź­dzier­ni­ka 1985 r., Dz.U. z 1994 r., Nr 124, poz. 607

k.c. — usta­wa z dnia 23 kwiet­nia 1964 r. – Ko­deks cy­wil­ny, Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.

k.s.h. — usta­wa z dnia 15 wrze­śnia 2000 r. Ko­deks spół­ek han­dlo­wych, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030

Kon­sty­tu­cja RP — Kon­sty­tu­cja Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej z dnia 2 kwiet­nia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.

pr.bank. — usta­wa z dnia 29 sierp­nia 1997 r. – Pra­wo ban­ko­we, t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 1376 z późn. zm.

pr.spół. — usta­wa z dnia 16 wrze­śnia 1982 r. Pra­wo spół­dziel­cze, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1443

roz­po­rzą­dze­nie 3604/93 — roz­po­rzą­dze­nie Rady (WE) nr 3604/93 z dnia 13 grud­nia 1993 r. okre­śla­ją­ce de­fi­ni­cje do ce­lów sto­so­wa­nia za­ka­zu uprzy­wi­le­jo­wa­ne­go do­stę­pu wy­mie­nio­ne­go w art. 104a Trak­ta­tu, OJ L 332 z 31.12.1993 r., s. 4

r.s.s.e. — roz­po­rzą­dze­nie Rady nr 1435/2003/WE z dnia 22 lip­ca 2003 r. w spra­wie sta­tu­tu spół­dziel­ni eu­ro­pej­skiej (SCE), OJ L 207 z 18.08.2003 r., s. 1

TUE — Trak­tat o Unii Eu­ro­pej­skiej – wer­sja skon­so­li­do­wa­na Dz.Urz. UE C 326 z 26.10.2012 r., s. 13

TFUE — Trak­tat o funk­cjo­no­wa­niu Unii Eu­ro­pej­skiej – wer­sja skon­so­li­do­wa­na, Dz.Urz. UE C 326 z 26.10.2012 r., s. 47

u.f.b.s. (usta­wa o funk­cjo­no­wa­niu ban­ków spół­dziel­czych) — usta­wa z dnia 7 grud­nia 2000 r. o funk­cjo­no­wa­niu ban­ków spół­dziel­czych, ich zrze­sza­niu się i ban­kach zrze­sza­ją­cych, Dz.U. Nr 119, poz. 1252 z późn. zm.

u.f.p. — usta­wa z dnia 27 sierp­nia 2009 r. o fi­nan­sach pu­blicz­nych, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 885 z późn. zm.

u.g.k. — usta­wa z dnia 20 grud­nia 1996 r. o go­spo­dar­ce ko­mu­nal­nej, t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236 z późn. zm.

u.g.n. — usta­wa z dnia 21 sierp­nia 1997 r. o go­spo­dar­ce nie­ru­cho­mo­ścia­mi, t.j. Dz.U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 z późn. zm.

u.k.k. — usta­wa z dnia 12 maja 2011 r. o kre­dy­cie kon­su­menc­kim, Dz.U. Nr 126, poz. 715 z późn. zm.

u.o.n.p.k. — usta­wa z dnia 2 mar­ca 2000 r. o ochro­nie nie­któ­rych praw kon­su­men­tów oraz o od­po­wie­dzial­no­ści za szko­dę wy­rzą­dzo­ną przez pro­dukt nie­bez­piecz­ny, t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 1225

usta­wa o BFG — usta­wa z dnia 14 grud­nia 1994 r. o Ban­ko­wym Fun­du­szu Gwa­ran­cyj­nym, t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 711 z późn. zm.

u.p.s.f. — usta­wa z dnia 22 wrze­śnia 2006 r. o przej­rzy­sto­ści sto­sun­ków fi­nan­so­wych po­mię­dzy or­ga­na­mi pu­blicz­ny­mi a przed­się­bior­ca­mi pu­blicz­ny­mi oraz o przej­rzy­sto­ści fi­nan­so­wej nie­któ­rych przed­się­bior­ców, Dz.U. Nr 191, poz. 1411 z późn. zm.

u.r.b.s. (usta­wa re­struk­tu­ry­za­cyj­na) — usta­wa z dnia 24 czerw­ca 1994 r. o re­struk­tu­ry­za­cji ban­ków spół­dziel­czych i Ban­ku Go­spo­dar­ki Żyw­no­ścio­wej oraz o zmia­nie nie­któ­rych ustaw, Dz.U. Nr 80, poz. 369 z późn. zm.

u.s.d.g. — usta­wa z dnia 2 lip­ca 2004 r. o swo­bo­dzie dzia­łal­no­ści go­spo­dar­czej, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 672 z późn. zm.

u.s.e. — usta­wa z dnia 22 lip­ca 2006 r. o spół­dziel­ni eu­ro­pej­skiej, Dz.U. Nr 149, poz. 1077 z późn. zm.

u.s.g. — usta­wa z dnia 8 mar­ca 1990 r. o sa­mo­rzą­dzie gmin­nym, t.j. Dz.U. 2013, poz. 594 z późn. zm.

u.s.k.o.k. — usta­wa z dnia 5 li­sto­pa­da 2009 r. o spół­dziel­czych ka­sach oszczęd­no­ścio­wo-kre­dy­to­wych, Dz.U. z 2012 r., poz. 855 z późn. zm.

u.s.p. — usta­wa z dnia 5 czerw­ca 1998 r. o sa­mo­rzą­dzie po­wia­to­wym, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 595 z późn. zm.

u.s.w. — usta­wa z dnia 5 czerw­ca 1998 r. o sa­mo­rzą­dzie wo­je­wódz­twa, t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 596 z późn. zm.

u.u.p. — usta­wa z dnia 19 sierp­nia 2011 r. o usłu­gach płat­ni­czych, Dz.U. Nr 199, poz. 1175 z późn. zm.

u.z.n.k. — usta­wa z dnia 16 kwiet­nia 1993 r. o zwal­cza­niu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji, t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503

B. Or­ga­ny orze­ka­ją­ce

ETS — Eu­ro­pej­ski Try­bu­nał Spra­wie­dli­wo­ści

NSA — Na­czel­ny Sąd Ad­mi­ni­stra­cyj­ny

RIO — Re­gio­nal­na Izba Ob­ra­chun­ko­wa

SN — Sąd Naj­wyż­szy

TK — Try­bu­nał Kon­sty­tu­cyj­ny

WSA — Wo­je­wódz­ki Sąd Ad­mi­ni­stra­cyj­ny

C. Ozna­cze­nia wy­daw­nictw le­gi­sla­cyj­nych

Amtsbl. — Amts­blatt des Sa­ar­lan­des

BayRS — Bay­eri­sche Rechts­sam­m­lung

BGBL — Bun­des­ge­set­zblatt

BOE — Bo­le­tín Ofi­cial del Es­ta­do

BOC — Bo­le­tín Ofi­cial de Can­ta­bria

BOJA — Bo­le­tín Ofi­cial de la Jun­ta de An­da­lu­cía

BREM.GBL. — Ge­set­zblatt der Fre­ien Han­se­stadt Bre­men

DOGC — Dia­ri Ofi­cial de la Ge­ne­ra­li­tat de Ca­ta­lu­nya

DR — Dia­ro da Re­pu­bli­ca

Dz. P. P. P. — Dzien­nik Praw Pań­stwa Pol­skie­go

Dz.U. — Dzien­nik Ustaw (do 1952 – Dzien­nik Ustaw Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej; 1952–1989 – Dzien­nik Ustaw Pol­skiej Rze­czy­po­spo­li­tej Lu­do­wej, od 1989 po­now­nie Dzien­nik Ustaw Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej)

Dz.Urz. UE — Dzien­nik Urzę­do­wy Unii Eu­ro­pej­skiej (skrót sto­so­wa­ny do ozna­cze­nia urzę­do­we­go pu­bli­ka­to­ra UE wy­da­wa­ne­go po 1 maja 2004 r.)

Dz.Urz. KNF — Dzien­nik Urzę­do­wy Ko­mi­sji Nad­zo­ru Fi­nan­so­we­go

Dz.Urz. Woj. Święt. — Dzien­nik Urzę­do­wy Wo­je­wódz­twa Świę­to­krzy­skie­go

GBl. — Ge­set­zblatt für Ba­den-Würt­tem­berg

GU — Gaz­zet­ta Uf­fi­cia­le del­la Re­pub­bli­ca Ita­lia­na

GVBI. LSA — Ge­setz- und Ve­rord­nungs­blatt für das Land Sach­sen-An­halt

GV. NRW. — Ge­setz- und Ve­rord­nungs­blatt für das Land Nor­dr­he­in-West­fa­len

GVOBl — Ge­setz- und Ve­rord­nungs­blatt

GVOBl. M-V — Ge­setz- und Ve­rord­nungs­blatt für Mec­klen­burg-Vor­pom­mern

GVOBl. Schl.-H. — Ge­setz- und Ve­rord­nungs­blatt Schle­swig-Hol­ste­in

ΦΕΚ — Εφημερίς της Κυβερνήσεως

HMSO — Her Ma­je­sty’s Sta­tio­ne­ry Of­fi­ce

JORF — Jo­ur­nal Of­fi­ciel de la Répu­bli­que Fra­nça­ise

LV — La­tvi­jas Vēst­ne­sis

M. Of. — Mo­ni­to­rul Ofi­cial al Ro­mâniei

M. P. — Mo­ni­tor Pol­ski

Nds. GVBl. — Nie­der­säch­si­sches Ge­setz- und Ve­rord­nungs­blatt

OJ — Of­fi­cial Jo­ur­nal (skrót sto­so­wa­ny do ozna­cze­nia urzę­do­we­go pu­bli­ka­to­ra WE, UE wy­da­wa­ne­go przed 1 maja 2004 r.)

PGS — Po­li­ti­sche Ge­set­zes­sam­m­lung

RGB1. — Re­ichs­ge­set­zblatt (au­striac­ki albo nie­miec­ki)

RT — Rii­gi Te­ata­ja

Sb. — Sbír­ka záko­nů

SFS — Svensk för­fat­t­nings­sam­ling

Stb. — Sta­ats­blad

Žin. — Val­sty­bės ži­nios

D. Cza­so­pi­sma praw­ni­cze i ofi­cjal­ne wy­daw­nic­twa z orzecz­nic­twem

ECR — Eu­ro­pe­an Co­urt Re­ports (skrót ECR sto­so­wa­ny do zbio­rów orzecz­nic­twa wy­da­wa­nych przed 1 maja 2004 r.)

Bezp.B. — Bez­piecz­ny Bank

BiK — Bank i Kre­dyt

FK — Fi­nan­se Ko­mu­nal­ne

GSP — Gdań­skie Stu­dia Praw­ni­cze

KP — Kon­tro­la Pań­stwo­wa

KPP — Kwar­tal­nik Pra­wa Pry­wat­ne­go

OSA — Orzecz­nic­two Są­dów Ape­la­cyj­nych

OSN — Orzecz­nic­two Sądu Naj­wyż­sze­go

OSNC — Orzecz­nic­two Sądu Naj­wyż­sze­go Izby Cy­wil­nej

OSNCP — Orzecz­nic­two Sądu Naj­wyż­sze­go Izby Cy­wil­nej i Pra­cy

OwSS — Orzecz­nic­two w Spra­wach Sa­mo­rzą­do­wych

OTK — Orzecz­nic­two Try­bu­na­łu Kon­sty­tu­cyj­ne­go

OTK–A — Orzecz­nic­two Try­bu­na­łu Kon­sty­tu­cyj­ne­go – Se­ria A

NBS — No­wo­cze­sny Bank Spół­dziel­czy

NZS — Nowe Ze­szy­ty Sa­mo­rzą­do­we

PB — Pra­wo Ban­ko­we

PiP — Pań­stwo i Pra­wo

PL — Prze­gląd Le­gi­sla­cyj­ny

PPH — Prze­gląd Pra­wa Han­dlo­we­go

PPP — Prze­gląd Pra­wa Pu­blicz­ne­go

Pr.Sp. — Pra­wo Spół­ek

PS — Prze­gląd Są­do­wy

PUG — Prze­gląd Usta­wo­daw­stwa Go­spo­dar­cze­go

RPE­iS — Ruch Praw­ni­czy, Eko­no­micz­ny i So­cjo­lo­gicz­ny

SP — Stu­dia Praw­ni­cze

SM — Spra­wy Mię­dzy­na­ro­do­we

Zb. Orz. — Zbiór Orze­czeń (skrót Zb. Orz. sto­so­wa­ny do zbio­rów orzecz­nic­twa wy­da­wa­nych po 1 maja 2004 r.)

E. Inne skró­ty

art. — ar­ty­kuł

b.d. — brak da­nych

BCC-CR — Ban­che di Cre­di­to Co­ope­ra­ti­vo e Cas­se Ru­ra­li

BFG — Ban­ko­wy Fun­dusz Gwa­ran­cyj­ny

BGŻ — Bank Go­spo­dar­ki Żyw­no­ścio­wej jako bank pań­stwo­wo-spół­dziel­czy

BGŻ SA — Bank Go­spo­dar­ki Żyw­no­ścio­wej spół­ka ak­cyj­na

BKNB — Ba­zy­lej­ski Ko­mi­tet Nad­zo­ru Ban­ko­we­go

BSE — Biu­ro Stu­diów i Eks­per­tyz

c. — chap­ter

CBO­SA — cen­tral­na baza orze­czeń są­dów ad­mi­ni­stra­cyj­nych

CEBS — Com­mit­tee of Eu­ro­pe­an Ban­king Su­per­vi­sors

d.a. — dane ar­chi­wal­ne

EBA — Eu­ro­pe­an Ban­king Au­tho­ri­ty

EBOR — Eu­ro­pej­ski Bank Od­bu­do­wy i Roz­wo­ju

EFI — Eu­ro­pej­ski Fun­dusz In­we­sty­cyj­ny

EOG — Eu­ro­pej­ski Ob­szar Go­spo­dar­czy

FRBS — Fun­dusz Re­struk­tu­ry­za­cji Ban­ków Spół­dziel­czych

FROB — Fon­do de Re­estruc­tu­ra­ción Or­de­na­da Ban­ca­ria

IBnGR — In­sty­tut Ba­dań nad Go­spo­dar­ką Ryn­ko­wą

IPS — In­sti­tu­tio­nal Pro­tec­tion Sche­me (sys­tem ochro­ny in­sty­tu­cjo­nal­nej)

JST — jed­nost­ka sa­mo­rzą­du te­ry­to­rial­ne­go

KE — Ko­mi­sja Eu­ro­pej­ska

KKO — Ko­mu­nal­na Kasa Oszczęd­no­ścio­wa

KNF — Ko­mi­sja Nad­zo­ru Fi­nan­so­we­go

Le­ga­lis — Sys­tem In­for­ma­cji Praw­nej Le­ga­lis

LEX — Sys­tem In­for­ma­cji Praw­nej LEX

Le­xPo­lo­ni­ca — Sys­tem In­for­ma­cji Praw­nej Le­xPo­lo­ni­ca

MF — Mi­ni­ster Fi­nan­sów

MŚP — sek­tor ma­łych i śred­nich przed­się­biorstw

NBP — Na­ro­do­wy Bank Pol­ski

NIK — Naj­wyż­sza Izba Kon­tro­li

nie­publ. — nie­pu­bli­ko­wa­na (e, y)

OECD — Or­ga­ni­sa­tion for Eco­no­mic Co-ope­ra­tion and De­ve­lop­ment

RBG — Ra­if­fe­isen Ban­ken­grup­pe Öster­re­ich

RFN — Re­pu­bli­ka Fe­de­ral­na Nie­miec

RIO — Re­gio­nal­na Izba Ob­ra­chun­ko­wa

RTS — Re­gu­la­to­ry Tech­ni­cal Stan­dards (re­gu­la­cyj­ne stan­dar­dy tech­nicz­ne)

SA — spół­ka ak­cyj­na

SCE — So­cie­tas Eu­ro­pa­ea Co­ope­ra­ti­va (spół­dziel­nia eu­ro­pej­ska)

SI — Sta­tu­to­ry In­stru­ments

skok — spół­dziel­cza kasa oszczęd­no­ścio­wo-kre­dy­to­wa

SLA — so­ci­étés lo­ca­les d’épar­gne

t. — tom

t.j. — tekst jed­no­li­ty

UOKiK — Urząd Ochro­ny Kon­ku­ren­cji i Kon­su­men­tów

UE — Unia Eu­ro­pej­ska

z. — ze­szyt

ZBP — Zwią­zek Ban­ków Pol­skich

zn — ze­staw no­we­li­zu­ją­cy

ZN — Ze­szy­ty Na­uko­weWprowadzenie

Do pod­ję­cia re­flek­sji na­uko­wej na te­mat ban­ku lo­kal­ne­go w pol­skim sys­te­mie praw­nym skła­nia kil­ka po­wo­dów. Mają one za­rów­no cha­rak­ter teo­re­tycz­ny, jak i – co w przy­pad­ku in­sty­tu­cji o tak do­nio­słym spo­łecz­nie wy­dźwię­ku rów­nie waż­ne – prak­tycz­ny.

W aspek­cie prag­ma­tycz­nym za­in­te­re­so­wa­nie pro­ble­ma­ty­ką ban­ko­wo­ści lo­kal­nej i kon­cep­cją ban­ku lo­kal­ne­go wią­zać moż­na z pró­bą po­szu­ki­wa­nia roz­wią­zań ak­tu­al­nych pro­ble­mów go­spo­dar­czych w co naj­mniej dwóch ob­sza­rach. Po pierw­sze, za­pew­nie­nia sta­bil­no­ści ryn­ku fi­nan­so­we­go (w tym w szcze­gól­no­ści sek­to­ra ban­ko­we­go) i, po wtó­re, lo­kal­ne­go i re­gio­nal­ne­go roz­wo­ju spo­łecz­no-go­spo­dar­cze­go.

W kon­tek­ście wy­da­rzeń ostat­nich lat, w spo­sób nie­unik­nio­ny po­strze­ga­nych przez pry­zmat kry­zy­su fi­nan­so­we­go, po­wsta­ją przede wszyst­kim istot­ne py­ta­nia o pra­wi­dło­wość or­ga­ni­za­cji sys­te­mu ban­ko­we­go. In­ter­wen­cjo­nizm pań­stwo­wy w po­sta­ci ogrom­nej po­mo­cy pu­blicz­nej, wspie­ra­nie in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych środ­ka­mi po­cho­dzą­cy­mi od rzą­dów czy ban­ków cen­tral­nych, zmia­ny wła­sno­ścio­we pro­wa­dzą­ce do upań­stwo­wie­nia nie­któ­rych in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych (a więc czę­ści sys­te­mu ban­ko­we­go) w pań­stwach UE po­sta­wi­ły pod zna­kiem za­py­ta­nia do­tych­cza­so­we kon­cep­cje de­re­gu­la­cji i wol­ne­go ryn­ku. Uka­za­ły sła­bo­ści da­le­ko idą­cej li­be­ra­li­za­cji ryn­ków fi­nan­so­wych. Jak­kol­wiek w pol­skim sys­te­mie ban­ko­wym ta­kie in­ter­wen­cje pu­blicz­ne nie mia­ły miej­sca, a ban­ki kra­jo­we nie były be­ne­fi­cjen­ta­mi po­mo­cy pu­blicz­nej w tym okre­sie, to jed­nak do­świad­cze­nia in­nych państw skła­nia­ją do re­flek­sji na te­mat za­gro­żeń, ja­kie nie­sie ze sobą taka a nie inna struk­tu­ra sys­te­mu ban­ko­we­go. Ma­jąc na uwa­dze, że w Pol­sce (tak jak i w wie­lu in­nych pań­stwach) w cza­sie kry­zy­su to wła­śnie ban­ki okre­śla­ne mia­nem lo­kal­nych oka­za­ły się in­sty­tu­cja­mi sta­bil­ny­mi fi­nan­so­wo, w na­tu­ral­ny spo­sób po­ja­wia się py­ta­nie o ich zna­cze­nie dla sta­bil­no­ści sys­te­mu fi­nan­so­we­go, da­lej zaś o rolę pra­wa w kształ­to­wa­niu ich dzia­łal­no­ści i za­sad funk­cjo­no­wa­nia.

Dru­gą, in­spi­ro­wa­ną wzglę­da­mi prak­tycz­ny­mi, istot­ną przy­czy­ną pod­ję­cia ba­dań nad in­sty­tu­cją ban­ku lo­kal­ne­go jest jego po­ten­cjal­ne zna­cze­nie dla lo­kal­ne­go i re­gio­nal­ne­go roz­wo­ju spo­łecz­no-go­spo­dar­cze­go. Cho­ciaż­by wciąż nie­roz­wią­za­ny pro­blem wy­klu­cze­nia fi­nan­so­we­go za­rów­no na po­zio­mie kra­jo­wym, jak i UE, wska­zy­wa­nie li­kwi­da­cji ubó­stwa i roz­war­stwie­nia spo­łecz­ne­go jako za­da­nia pu­blicz­ne­go skła­nia do po­szu­ki­wa­nia roz­wią­zań – w tym in­sty­tu­cjo­nal­nych – mo­gą­cych przy­czy­niać się do za­pew­nia­nia środ­ków pie­nięż­nych nie­zbęd­nych dla roz­wo­ju jed­no­stek, ale rów­nież wspól­not lo­kal­nych i miej­sco­wych przed­się­biorstw. W tym kon­tek­ście ro­dzi się py­ta­nie, ja­kie­go typu in­sty­tu­cje świad­czą­ce usłu­gi fi­nan­so­we mo­gły­by efek­tyw­nie taką rolę speł­niać Czy mo­gły­by być nimi ban­ki lo­kal­ne? Nie­wąt­pli­wie ban­ki dzia­ła­ją­ce glo­bal­nie, zo­rien­to­wa­ne na osią­ga­nie zy­sku, oka­za­ły się wy­raź­nie nie­sku­tecz­ne spo­łecz­nie. Na­ra­zi­ły ogół oby­wa­te­li na nie­uza­sad­nio­ne z ich punk­tu wi­dze­nia kosz­ty. Do­pro­wa­dzi­ły do kry­zy­su za­ufa­nia oraz spo­wo­do­wa­ły ero­zję wia­ry w me­cha­ni­zmy ryn­ko­we¹. Wiel­ką war­tość spo­łecz­ną mają w obec­nych cza­sach te pod­mio­ty go­spo­dar­cze, w któ­rych ren­tow­ność i efek­tyw­ność go­dzo­ne są z dzia­łal­no­ścią pro­spo­łecz­ną i ukie­run­ko­wa­niem na so­li­dar­ność spo­łecz­ną. Wy­da­rze­nia i prze­mia­ny, ja­kie mają obec­nie miej­sce w go­spo­dar­ce świa­to­wej, oraz zja­wi­ska za­cho­dzą­ce w po­szcze­gól­nych pań­stwach wy­mu­sza­ją re­wi­zję wie­lu po­glą­dów, do­tąd uzna­nych za nie­pod­wa­żal­ne, a do­ty­czą­cych or­ga­ni­za­cji sek­to­ra ban­ko­we­go, miej­sca w nim i zna­cze­nia ban­ków lo­kal­nych. Pro­wo­ku­je to do po­dej­mo­wa­nia de­ba­ty nad po­ję­ciem spra­wie­dli­wo­ści spo­łecz­nej w kon­tek­ście efek­tyw­no­ści eko­no­micz­nej, przy­czyn wy­stę­pu­ją­cych nie­spra­wie­dli­wo­ści i de­for­ma­cji. Na­ka­zem tak­że, a może przede wszyst­kim dla na­uki pra­wa fi­nan­so­we­go sta­je się re­flek­sja na te­mat spo­łecz­nej od­po­wie­dzial­no­ści ban­ków i nor­ma­tyw­nych in­stru­men­tów od­dzia­łu­ją­cych na jej wzmoc­nie­nie. Ran­gi tego ro­dza­ju stwier­dze­nia nie da się prze­ce­nić. Zwłasz­cza w kon­tek­ście za­sad ustro­ju wy­ra­żo­nych w pol­skiej Kon­sty­tu­cji², a w szcze­gól­no­ści kom­po­nen­tu za­sa­dy wy­ra­żo­nej w jej ar­ty­ku­le dru­gim, ja­kim jest spra­wie­dli­wość spo­łecz­na. Spo­łecz­ny ele­ment jest wy­raź­nie ak­cen­to­wa­ny w pol­skiej usta­wie za­sad­ni­czej, jako na­da­ją­cy nową ja­kość nor­ma­tyw­ną okre­śle­niom „spra­wie­dli­wość” czy „go­spo­dar­ka ryn­ko­wa”. Jest wy­ra­zem szcze­gól­nej aten­cji pra­wo­daw­cy, by w sta­no­wio­nym pra­wie (jak i przy jego sto­so­wa­niu) uwzględ­nia­ny był aspekt spo­łecz­ny. Ko­niecz­ne sta­je się w związ­ku z tym po­szu­ki­wa­nie kon­struk­tyw­nych spo­so­bów dzia­ła­nia po­zwa­la­ją­cych wpro­wa­dzić wy­móg urze­czy­wist­nie­nia, rów­nież po­przez pra­wo, kom­po­nen­tu spo­łecz­ne­go. Sta­no­wi­ło­by to jed­no­cze­śnie o do­sko­na­le­niu sys­te­mu praw­ne­go, któ­ry po­wi­nien być ukie­run­ko­wa­ny na kon­tekst spo­łecz­ny. War­to roz­wa­żać roz­wią­za­nia praw­ne, or­ga­ni­za­cyj­ne czy spo­łecz­ne, któ­re po­zwa­la­ją go­dzić nowe za­da­nia pu­blicz­ne i ocze­ki­wa­nia spo­łecz­ne w sek­to­rze ban­ko­wym³. Pły­nie stąd po­stu­lat, by pro­po­no­wać roz­wią­za­nia in­sty­tu­cjo­nal­ne sa­nu­ją­ce nie­wy­dol­ne do­tąd ob­sza­ry spo­łecz­nie od­po­wie­dzial­nej re­dy­stry­bu­cji środ­ków pie­nięż­nych na po­zio­mie lo­kal­nym. Dla osią­gnię­cia tego za­mie­rze­nia po­moc­ne może być prze­nie­sie­nie na grunt pra­wa ban­ko­we­go for­mu­ło­wa­nej w pol­skiej dok­try­nie praw­nej kon­cep­cji „przed­się­bior­cy spo­łecz­nie wraż­li­we­go”. W kon­cep­cji tej przed­się­bior­ca re­ali­zu­je cele wy­kra­cza­ją­ce poza te o cha­rak­te­rze ko­mer­cyj­nym, w swo­jej dzia­łal­no­ści uwzględ­nia­jąc rów­nież ta­kie, któ­re są zgod­ne z po­stu­la­ta­mi mo­ral­ny­mi, ma­jąc po­czu­cie od­po­wie­dzial­no­ści przed spo­łe­czeń­stwem⁴. Do­peł­nie­nie oczy­wi­stych cech cha­rak­te­ry­zu­ją­cych pod­mio­ty go­spo­dar­cze o ta­kie, jak dba­łość o lo­kal­ną wspól­no­tę, so­li­dar­ność spo­łecz­na etc., pro­wa­dzi do po­wsta­nia no­wej ja­ko­ści – ban­ku zo­rien­to­wa­ne­go nie tyl­ko na wła­sną ko­rzyść, ale i na re­ali­za­cję war­to­ści etycz­nych.

W tym kon­tek­ście nie moż­na nie od­wo­łać się do kon­cep­cji for­mu­ło­wa­nych na grun­cie teo­rii pra­wa do­ty­czą­cych wzro­stu wy­ma­gań praw­nych wo­bec spo­łe­czeń­stwa, a tak­że spo­strze­żeń, że pra­wo kła­dzie co­raz więk­szy na­cisk na za­cho­wa­nia zgod­ne z ra­cja­mi spo­łe­czeń­stwa jako ca­ło­ści, na po­dej­mo­wa­nie dzia­łań spo­łecz­nie uży­tecz­nych⁵. Trze­ba za­tem za­dać py­ta­nie, czy ta­kim wy­mo­giem nie sta­je się, aby ak­tyw­ność oby­wa­te­li i ich dzia­ła­nia rów­nież w sfe­rze go­spo­dar­czej wy­zna­cza­ła spo­łecz­na od­po­wie­dzial­ność. Wy­da­je się rów­nież słusz­ne, by re­fleks ustro­jo­wej za­sa­dy de­cen­tra­li­za­cji czy sub­sy­diar­no­ści od­naj­dy­wać na grun­cie pra­wa ban­ko­we­go. W tym kon­tek­ście oży­wa idea ban­ku lo­kal­ne­go. Ule­ga ona – co oczy­wi­ste – prze­obra­że­niom w związ­ku z prze­mia­na­mi, ja­kie za­cho­dzą na ryn­ku usług fi­nan­so­wych. Kształ­tu­ją ją tak­że zmia­ny za­cho­dzą­ce w spo­łe­czeń­stwie. Jed­nak oba te czyn­ni­ki nie osła­bia­ją, ale wręcz prze­ciw­nie, wzmac­nia­ją prze­ko­na­nie o za­sad­no­ści funk­cjo­no­wa­nia w sys­te­mach ban­ko­wych ban­ków lo­kal­nych.

Upa­try­wa­nie w ban­kach lo­kal­nych pod­mio­tów mo­gą­cych peł­nić wska­za­ne role uza­sad­nia­ją ba­da­nia em­pi­rycz­ne. Ban­ki te mają wie­lo­let­nią tra­dy­cję w wie­lu pań­stwach UE⁶ i – jak po­ka­zu­ją ana­li­zy ich do­ty­czą­ce – wkom­po­no­wa­nie w sys­tem fi­nan­so­wy roz­wią­zań umoż­li­wia­ją­cych funk­cjo­no­wa­nie ban­ków lo­kal­nych przy­no­si wie­le ko­rzy­ści⁷. In­sty­tu­cje tego typu sta­ją się wła­śnie mię­dzy in­ny­mi sta­bi­li­za­to­rem dla sys­te­mu ban­ko­we­go, re­dy­stry­bu­ują środ­ki pie­nięż­ne w spo­sób bar­dziej od­po­wie­dzial­ny spo­łecz­nie, wspie­ra­jąc miej­sco­wą zbio­ro­wość i przed­się­bior­ców, przy­czy­nia­ją się do wzro­stu spój­no­ści spo­łecz­nej i roz­wo­ju go­spo­dar­ki lo­kal­nej, a tak­że do efek­tyw­niej­sze­go wy­ko­ny­wa­nia za­dań pu­blicz­nych w związ­ku z po­dej­mo­wa­ną prze­zeń współ­pra­cą z wła­dza­mi lo­kal­ny­mi. Im­pli­ku­je to wnio­sek, że są one ele­men­tem po­żą­da­nym. Już ta kon­sta­ta­cja mo­gła­by wy­star­czyć za uza­sad­nie­nie pod­ję­cia pro­ble­ma­ty­ki ban­ku lo­kal­ne­go. Je­śli pra­wi­dło­we są usta­le­nia od­no­szą­ce się do ko­rzy­ści pły­ną­cych z funk­cjo­no­wa­nia ban­ków lo­kal­nych w sys­te­mach ryn­ko­wych wie­lu kra­jów, to w na­tu­ral­ny spo­sób ro­dzi się py­ta­nie, jak na tym tle pre­zen­tu­ją się pol­skie ban­ki lo­kal­ne.

W tym miej­scu po­ja­wia się pro­blem kwa­li­fi­ka­cji kra­jo­wych ban­ków do gru­py ban­ków lo­kal­nych w świe­tle pol­skich prze­pi­sów. Brak bez­po­śred­nie­go usta­wo­we­go przy­pi­sa­nia im ce­chy „lo­kal­no­ści” wy­mu­sza roz­wa­że­nie tych kwe­stii przez dok­try­nę. Wy­ma­ga za­da­nia py­tań o kry­te­ria prze­są­dza­ją­ce o ich przy­po­rząd­ko­wa­niu do tej ka­te­go­rii in­sty­tu­cji. Tym­cza­sem za­gad­nie­nie ban­ków lo­kal­nych w pol­skiej li­te­ra­tu­rze praw­ni­czej pod­no­szo­ne jest sto­sun­ko­wo rzad­ko. Za­in­te­re­so­wa­nie tą te­ma­ty­ką w ostat­nich la­tach oży­wa­ło głów­nie w cza­sie de­bat nad moż­li­wo­ścią re­sty­tu­cji ban­ków ko­mu­nal­nych i w mo­men­tach in­ge­ren­cji pra­wo­daw­cy w struk­tu­ry spół­dziel­cze­go sek­to­ra ban­ko­we­go. Na­to­miast kwe­stia wy­od­ręb­nie­nia wy­zna­cza­nych praw­nie cech kon­sty­tu­tyw­nych ta­kich in­sty­tu­cji i stwo­rze­nia ca­ło­ścio­wej kon­cep­cji re­gu­la­cji sprzy­ja­ją­cych two­rze­niu i funk­cjo­no­wa­niu ban­ków lo­kal­nych nie była przed­mio­tem szer­sze­go dys­kur­su na­uko­we­go. Ro­dzi to prze­świad­cze­nie o ist­nie­ją­cej po­trze­bie teo­re­tycz­ne­go opra­co­wa­nia in­sty­tu­cji ban­ku lo­kal­ne­go w na­ukach praw­nych i ana­li­zy jego kon­struk­cji re­gu­la­cyj­nej. Prze­ko­na­nie to uza­sad­nia rów­nież fakt, że ter­min „bank lo­kal­ny” bez wąt­pie­nia na­le­ży do ję­zy­ka praw­ni­cze­go, choć nie praw­ne­go, a do­tych­cza­so­we pró­by opi­sa­nia tej ka­te­go­rii trud­no uznać za kom­plet­ne, wy­czer­pu­ją­ce czy za­do­wa­la­ją­ce. Brak w tek­stach pol­skie­go pra­wa okre­śle­nia „bank lo­kal­ny” pro­wa­dzi na­tu­ral­nie do po­wsta­nia dy­le­ma­tów me­to­do­lo­gicz­nych wy­ni­ka­ją­cych z nie­moż­no­ści jego ana­li­zy i in­ter­pre­ta­cji jako ter­mi­nu praw­ne­go. Nie­mniej moż­na przy­jąć, że iden­ty­fi­ko­wa­ny przez dok­try­nę pra­wa przy­miot tzw. „lo­kal­no­ści” czy lo­kal­ne­go cha­rak­te­ru na­ka­zu­je uznać, że musi on mieć opar­cie w kon­struk­cjach praw­nych. To wy­raź­ne „sko­do­wa­nie” do­gma­tycz­ne – czy ra­czej „do­gma­ty­zu­ją­ce” – nie za­my­ka bez­względ­nie pola wnio­sko­wań gra­ni­ca­mi pra­wa po­zy­tyw­ne­go. Mu­szą one wszak­że wy­zna­czać pod­sta­wę oraz ramy wnio­sko­wań praw­ni­czych i roz­wa­żań dok­try­ny pra­wa. Zwłasz­cza tam, gdzie przyj­mu­jąc ja­kąś for­mu­łę praw­nych cech ban­ku lo­kal­ne­go re­kon­stru­owa­nych z norm praw­nych, ro­dzą się pro­po­zy­cje for­mu­ło­wa­nia jego opi­so­wej i po­stu­lo­wa­nej po­sta­ci. Nie­wąt­pli­wie wska­za­ne czyn­ni­ki utrud­nia­ją wy­zna­cza­nie cech nor­ma­tyw­nych ban­ku lo­kal­ne­go i być może w pew­nym stop­niu uza­sad­nia­ją brak szer­szych opra­co­wań pro­ble­ma­ty­ki ban­ku lo­kal­ne­go.

Do pod­ję­cia po­głę­bio­nych sys­te­mo­wych roz­wa­żań nad ure­gu­lo­wa­niem in­sty­tu­cji ban­ku lo­kal­ne­go w Pol­sce, co nie mia­ło do­tych­czas miej­sca w żad­nej z mo­no­gra­fii praw­ni­czych, mo­ty­wu­je w związ­ku z tym za­rów­no po­win­ność na­uko­wa, jak i uka­za­ne wzglę­dy prag­ma­tycz­ne. Wspól­nie dają one asumpt do do­ko­na­nia ana­li­zy do­rob­ku dok­try­ny w celu iden­ty­fi­ka­cji kon­sty­tu­tyw­nych kom­po­nen­tów ban­ku lo­kal­ne­go w kon­cep­cji dok­try­nal­nej, jak i prze­pi­sów pra­wa dla re­kon­struk­cji jego kon­cep­cji nor­ma­tyw­nej w pol­skim po­rząd­ku praw­nym, cze­mu słu­ży sfor­mu­ło­wa­nie hi­po­tez i za­ło­żeń na­uko­wo-ba­daw­czych, któ­re pod­po­rząd­ko­wa­ne zo­sta­ły głów­ne­mu ce­lo­wi ni­niej­szej roz­pra­wy, ja­kim jest roz­wa­że­nie, po raz pierw­szy w li­te­ra­tu­rze przed­mio­tu, w spo­sób kom­plek­so­wy kon­struk­cji re­gu­la­cyj­nej ban­ku lo­kal­ne­go w pol­skim sys­te­mie praw­nym oraz jego kon­cep­cji nor­ma­tyw­nej. Dą­że­niem na­uko­wym w ni­niej­szej roz­pra­wie sta­je się za­tem re­kon­struk­cja norm kształ­tu­ją­cych swo­iste ce­chy, szcze­gól­ną or­ga­ni­za­cję czy spo­sób funk­cjo­no­wa­nia ban­ku lo­kal­ne­go (in­ny­mi sło­wy, iden­ty­fi­ka­cja jego kon­struk­cji re­gu­la­cyj­nej) oraz ca­ło­ścio­wa oce­na od­two­rzo­ne­go ze­spo­łu po­wią­za­nych ze sobą tre­ścio­wo norm z punk­tu wi­dze­nia kom­plet­no­ści oraz spój­no­ści przy­ję­tych roz­wią­zań praw­nych. Po­zwo­li to na do­ko­na­nie osą­du, czy w Pol­sce moż­na mó­wić o ist­nie­niu kon­cep­cji nor­ma­tyw­nej ban­ku lo­kal­ne­go. Czy po­dob­nie jak ma to miej­sce w nie­któ­rych pań­stwach Unii Eu­ro­pej­skiej⁸ pol­ski pra­wo­daw­ca two­rzy wła­ści­we roz­wią­za­nia praw­ne dla funk­cjo­no­wa­nia ban­ków lo­kal­nych?

W tym kon­tek­ście po­ja­wia­ją się pierw­sze kwe­stie pro­ble­ma­tycz­ne od­no­szą­ce się do za­sto­so­wa­nej ter­mi­no­lo­gii. Do­ty­czą one sto­so­wa­nia na grun­cie pro­wa­dzo­nych ba­dań po­ję­cia kon­struk­cji re­gu­la­cyj­nej za­miast nor­ma­tyw­nej. Nie­wąt­pli­wie fakt, że za­mie­rze­niem na­uko­wym bę­dzie od­two­rze­nie kon­struk­cji ban­ku lo­kal­ne­go okre­ślo­nej nor­ma­mi pra­wa, czy­ni da­le­ce za­sad­ne po­słu­że­nie się po­ję­ciem „kon­struk­cja nor­ma­tyw­na” jako naj­bar­dziej ade­kwat­nym. Jed­nak za­stą­pie­nie okre­śle­nia „nor­ma­tyw­na” sy­no­ni­micz­nym okre­śle­niem „re­gu­la­cyj­na” znaj­du­je swo­je głę­bo­kie uza­sad­nie­nie w uję­ciu pro­ble­ma­ty­ki i za­kre­sie pro­wa­dzo­nych ba­dań. Zwa­żyw­szy, że rów­no­le­gle do roz­wa­żań nad kon­struk­cją pro­wa­dzo­ne są re­flek­sje nad kon­cep­cją nor­ma­tyw­ną ban­ku lo­kal­ne­go, wska­za­ne sta­je się wy­raź­ne za­ak­cen­to­wa­nie, tak­że po­przez od­po­wied­ni do­bór apa­ra­tu po­ję­cio­we­go, do­ko­na­ne­go roz­róż­nie­nia mię­dzy od­czy­ty­wa­ną z norm pra­wa kon­cep­cją a kon­struk­cją. Skła­nia to do po­szu­ki­wa­nia wła­ści­we­go od­po­wied­ni­ka dla okre­śle­nia „nor­ma­tyw­ny”. Wy­da­je się, że stać się nim może przy­miot­nik „re­gu­la­cyj­ny”, któ­ry po­dob­nie jak „nor­ma­tyw­ny”, wią­za­ny jest zna­cze­nio­wo z uj­mo­wa­niem w nor­my praw­ne. Sta­ra­jąc się za­tem za­pew­nić peł­ną po­praw­ność ter­mi­no­lo­gicz­ną, a jed­no­cze­śnie trans­pa­rent­ność do­ko­ny­wa­nych ana­liz i pro­wa­dzo­nych ba­dań, osta­tecz­nie przy­ję­to, że w ni­niej­szej roz­pra­wie sto­so­wa­ne będą po­ję­cia „kon­struk­cja re­gu­la­cyj­na” oraz „kon­cep­cja nor­ma­tyw­na”.

Sku­pia­jąc uwa­gę już bez­po­śred­nio na za­gad­nie­niu ban­ku lo­kal­ne­go i sfor­mu­ło­wa­niu pro­ble­mów ba­daw­czych, stwier­dzić trze­ba, że obec­nie w Pol­sce ban­ki lo­kal­ne ko­ja­rzo­ne są z funk­cjo­nu­ją­cy­mi na kra­jo­wym ryn­ku fi­nan­so­wym ban­ka­mi spół­dziel­czy­mi. Po­wsta­je w związ­ku z tym z jed­nej stro­ny py­ta­nie, czy obo­wią­zu­ją­ce ak­tu­al­nie ramy praw­ne unie­moż­li­wia­ją two­rze­nie ban­ków lo­kal­nych opar­tych o inną for­mę or­ga­ni­za­cyj­no-praw­ną, z dru­giej zaś, na ile ban­ki spół­dziel­cze są ban­ka­mi lo­kal­ny­mi i czy jako ta­kie wła­śnie kształ­tu­ją je obec­ne re­gu­la­cje praw­ne. Jed­no­cze­śnie wnik­nię­cie w pro­ble­ma­ty­kę wy­zna­cza­ną te­ma­tem pra­cy po­zwa­la na do­strze­że­nie, że okre­śle­nie „bank lo­kal­ny” i kon­cep­cje dok­try­nal­ne ban­ku lo­kal­ne­go wła­ści­we są nie tyl­ko pol­skiej li­te­ra­tu­rze przed­mio­tu, ale mają wy­miar swo­iście uni­wer­sal­ny. Ter­min „bank lo­kal­ny” sto­so­wa­ny jest przy tym za­zwy­czaj dla okre­śle­nia pew­ne­go typu ban­ków⁹ funk­cjo­nu­ją­cych w róż­nych pań­stwach. Po­ja­wia się on w na­uko­wych opra­co­wa­niach teo­re­tycz­nych au­to­rów z wie­lu kra­jów¹⁰. In­sty­tu­cja ta pod­da­wa­na jest ana­li­zie w aspek­cie mię­dzy­na­ro­do­wym¹¹, a tak­że w róż­ne­go ro­dza­ju ra­por­tach i pro­gra­mach¹². Moż­na po­wie­dzieć, że ter­min „bank lo­kal­ny” słu­ży opi­sa­niu pew­nej ka­te­go­rii in­sty­tu­cji fi­nan­so­wych dzia­ła­ją­cych na kra­jo­wym ryn­ku, a jed­no­cze­śnie wy­stę­pu­ją­cych w ska­li glo­bal­nej. W wie­lu pań­stwach pod­mio­ty opi­sy­wa­ne ter­mi­nem „bank lo­kal­ny” są sta­łym ele­men­tem sek­to­ra ban­ko­we­go. Pod­kre­ślić przy tym na­le­ży, że w nie­któ­rych z nich okre­śle­nie to ma zde­cy­do­wa­nie wy­miar nor­ma­tyw­ny. Prze­pi­sy sta­tu­ują in­sty­tu­cje okre­śla­ne tym mia­nem expres­sis ver­bis¹³. Istot­ny jest rów­nież fakt, że trak­to­wa­nie da­ne­go ban­ku jako lo­kal­ne­go za­le­ży od wie­lu czyn­ni­ków spo­łecz­nych, eko­no­micz­nych, a i w znacz­nej mie­rze od jego funk­cjo­no­wa­nia w prze­strze­ni te­ry­to­rial­nej. Otwie­ra to ob­szar re­flek­sji nad moż­li­wą ty­po­lo­gią ka­te­go­rii (po­jęć) in­sty­tu­cji pra­wa ban­ko­we­go oraz uzna­nie, że bank lo­kal­ny za­li­cza­ny musi być do ka­te­go­rii (po­jęć) in­sty­tu­cji „po­nad­kra­jo­wych”. Ta kon­sta­ta­cja na­ka­zu­je do­ko­ny­wa­nie sze­ro­kich ba­dań praw­no­po­rów­naw­czych – a przy­najm­niej zde­cy­do­wa­nie uwzględ­nia­ją­cych kon­tekst kom­pa­ra­ty­stycz­ny. Po dru­gie, wy­mu­sza re­flek­sję, czy usta­la­jąc gra­ni­ce po­ję­cio­we (okre­śle­nie praw­ne) ban­ku lo­kal­ne­go w kon­kret­nym sys­te­mie praw­nym, na­le­ży to czy­nić w ode­rwa­niu od in­nych sys­te­mów i obo­wią­zu­ją­cych w nich re­gu­la­cji. Dla wszech­stron­nej ana­li­zy pro­ble­ma­ty­ki po­ru­sza­nej w roz­pra­wie nie­zbęd­ne jest do­ko­na­nie sze­ro­kich ba­dań mię­dzy­sys­te­mo­wych, zwłasz­cza tam, gdzie pro­po­no­wa­ne będą wła­sne kon­cep­cje i pro­po­zy­cje ure­gu­lo­wa­nia po­zy­cji praw­nej ban­ku lo­kal­ne­go w pol­skim pra­wie.

Już tych kil­ka po­czy­nio­nych uwag po­zwa­la nie tyl­ko za­ry­so­wać ob­szar ba­daw­czy sze­rzej niż je­dy­nie re­gu­la­cje kra­jo­we, ale rów­nież sfor­mu­ło­wać hi­po­te­zę, że moż­li­we jest wy­zna­cze­nie wspól­ne­go dla wszyst­kich państw, po­nadna­ro­do­we­go zna­cze­nia po­ję­cia „bank lo­kal­ny”. Wska­zu­jąc jego ce­chy szcze­gól­ne, trze­ba czy­nić to za­wsze przez pry­zmat funk­cjo­no­wa­nia kon­kret­nych jego po­sta­ci dzia­ła­ją­cych na ryn­kach kra­jo­wych, gdyż to kra­jo­we re­gu­la­cje (w znacz­nym stop­niu, jak nie wy­łącz­nie) wła­ści­we da­ne­mu re­gio­no­wi, pań­stwu, oprócz czyn­ni­ków po­za­nor­ma­tyw­nych, kształ­tu­ją i osta­tecz­nie prze­są­dza­ją o moż­li­wo­ści za­ist­nie­nia i funk­cjo­no­wa­nia ban­ków lo­kal­nych. Ta­kie uję­cie i sze­ro­kie ba­da­nia mię­dzy­sys­te­mo­we nie były do­tych­czas po­dej­mo­wa­ne w li­te­ra­tu­rze przed­mio­tu.

Prze­pro­wa­dze­niu po­głę­bio­nej re­flek­sji na­uko­wej nad nor­ma­tyw­ną kon­cep­cją ban­ku lo­kal­ne­go w pol­skim sys­te­mie praw­nym słu­ży sfor­mu­ło­wa­nie dal­szych, bar­dziej szcze­gó­ło­wych py­tań pro­ble­mo­wych: jaka jest ak­tu­al­na treść nor­ma­tyw­na po­ję­cia „bank lo­kal­ny” w pol­skim po­rząd­ku praw­nym, czy moż­na wska­zać pod­sta­wę praw­ną (nor­mę ogól­ną) uza­sad­nia­ją­cą two­rze­nie szcze­gól­nych re­gu­la­cji de­dy­ko­wa­nych ban­kom lo­kal­nym, ja­kie są unij­ne i pol­skie (kra­jo­we) ramy praw­ne wy­zna­cza­ją­ce za­kres i za­sa­dy dzia­łal­no­ści ban­ków lo­kal­nych, gdzie są gra­ni­ce swo­bo­dy le­gi­sla­cyj­nej pra­wo­daw­cy pol­skie­go, po­strze­ga­ne nie tyl­ko po­przez pry­zmat ogól­nych re­guł do­ty­czą­cych po­praw­nej le­gi­sla­cji (pań­stwa praw­ne­go) etc., ale w spe­cy­ficz­nej ma­te­rii pra­wa ban­ko­we­go i ad­mi­ni­stra­cyj­ne­go od­no­szą­ce się do ban­ków lo­kal­nych, ja­kie­go typu ban­ki lo­kal­ne mogą po­dej­mo­wać i pro­wa­dzić dzia­łal­ność w Pol­sce?

Po­wyż­sze py­ta­nia, sta­ły się pod­sta­wą dla stwo­rze­nia głów­nej hi­po­te­zy ba­daw­czej, sta­no­wią­cej za­sad­ni­czy przed­miot roz­wa­żań w ni­niej­szej dy­ser­ta­cji. Na ba­zie wstęp­nych usta­leń uzna­no, że jak­kol­wiek prze­pi­sy Kon­sty­tu­cji RP oraz pra­wa unij­ne­go dają pod­sta­wę do kre­owa­nia roz­wią­zań praw­nych po­zwa­la­ją­cych na two­rze­nie oraz funk­cjo­no­wa­nie ban­ków lo­kal­nych, to w Pol­sce re­gu­la­cje bez­po­śred­nio do­ty­czą­ce tego typu in­sty­tu­cji mają cha­rak­ter frag­men­ta­rycz­ny. Przy­ję­to, że pra­wo­daw­ca pol­ski stop­nio­wo do­ko­nu­je zmian le­gi­sla­cyj­nych spra­wia­ją­cych, że tra­cą za­ko­rze­nie­nie nor­ma­tyw­ne te ce­chy, któ­re spra­wia­ły, że okre­ślo­ne ban­ki po­strze­ga­ne były jako lo­kal­ne. Mimo to nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, że obo­wią­zu­ją­ce prze­pi­sy po­zwa­la­ją na pro­wa­dze­nie dzia­łal­no­ści ban­ko­wej na nie­wiel­kim ob­sza­rze i o róż­nym pro­fi­lu spo­łecz­ne­go ukie­run­ko­wa­nia, w tym tak­że o ukie­run­ko­wa­niu lo­kal­nym (lo­kal­nej orien­ta­cji).

Dla udzie­le­nia od­po­wie­dzi na przed­sta­wio­ne py­ta­nia oraz dą­żąc do we­ry­fi­ka­cji tak sfor­mu­ło­wa­nych hi­po­tez, za po­trzeb­ne i za­sad­ne uzna­no sze­ro­kie uję­cie pra­cy ma­ją­ce roz­pa­try­wać za­gad­nie­nie ban­ku lo­kal­ne­go nie tyl­ko w od­nie­sie­niu do ist­nie­ją­cych re­gu­la­cji do­ty­czą­cych ban­ków spół­dziel­czych (uzna­wa­nych w li­te­ra­tu­rze za lo­kal­ne), a to ze wzglę­du na ich cząst­ko­wy cha­rak­ter z punk­tu wi­dze­nia pod­sta­wo­wej ka­te­go­rii, tj. lo­kal­no­ści, ale znacz­nie sze­rzej. Ana­li­zą praw­ną ob­ję­to w związ­ku z tym nie tyl­ko unor­mo­wa­nia dzia­łal­no­ści ban­ków spół­dziel­czych, ale pod­ję­to kom­plek­so­we ba­da­nia, po­szu­ku­jąc tak­że in­nych roz­wią­zań le­gi­sla­cyj­nych da­ją­cych pod­sta­wy funk­cjo­no­wa­nia ban­ków lo­kal­nych. Sta­wia­jąc py­ta­nia o re­la­cje w prze­strze­ni nor­ma­tyw­nej i funk­cjo­nal­nej mię­dzy dzia­łal­no­ścią ban­ko­wą a jej lo­kal­nym cha­rak­te­rem, przy­ję­to, jako ko­lej­ną hi­po­te­zę, że nie tyle for­ma or­ga­ni­za­cyj­no-praw­na prze­są­dzać bę­dzie o kwa­li­fi­ka­cji da­ne­go ban­ku jako lo­kal­ne­go, ale pew­ne „ma­te­rial­ne” wła­ści­wo­ści ban­ków. Już tyl­ko to twier­dze­nie czy­ni umo­ty­wo­wa­nym po­sze­rze­nie ana­liz i nie­ogra­ni­cze­nie ich wy­łącz­nie do ban­ków spół­dziel­czych. In­te­re­su­ją­ce i za­sad­ne sta­je się do­dat­ko­wo prze­ana­li­zo­wa­nie obec­nie obo­wią­zu­ją­cych pol­skich prze­pi­sów pod ką­tem moż­li­wo­ści two­rze­nia ban­ków lo­kal­nych rów­nież w in­nych do­zwo­lo­nych pra­wem for­mach or­ga­ni­za­cyj­no-praw­nych, co nie było do­tych­czas przed­mio­tem roz­wa­żań pol­skiej dok­try­ny. Za­uwa­żyć jed­no­cze­śnie trze­ba i to, że spo­sób or­ga­ni­za­cji, cele i funk­cje pod­mio­tów pro­wa­dzą­cych dzia­łal­ność go­spo­dar­czą, a więc tak­że i ban­ków, de­ter­mi­nu­je rów­nież pod­miot wła­ści­ciel­ski, w tym zna­cze­niu, że w przy­pad­ku pod­mio­tów pu­blicz­nych ko­niecz­ne jest uwzględ­nie­nie tego szcze­gól­ne­go sta­tu­su wła­ści­cie­li i nie­co in­ne­go po­dej­ścia re­gu­la­cyj­ne­go, co skła­nia do ich od­ręb­nej ka­te­go­ry­za­cji. Wpraw­dzie w Pol­sce nie ma dziś ban­ków okre­śla­nych mia­nem ko­mu­nal­nych, jed­nak moż­li­we i nie­odzow­ne jest prze­ana­li­zo­wa­nie roz­wią­zań praw­nych pod ką­tem moż­li­wo­ści or­ga­ni­zo­wa­nia lo­kal­nych ban­ków ko­mu­nal­nych w Pol­sce. Do­strze­ga­jąc róż­no­rod­ność za­dań pu­blicz­nych współ­cze­snych sa­mo­rzą­dów lo­kal­nych z po­wo­dze­niem re­ali­zo­wa­nych w wie­lu pań­stwach Eu­ro­py przy współ­udzia­le ko­mu­nal­nych in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych (m.in. w Niem­czech, Au­strii), w tym urze­czy­wist­nia­nie roz­wo­ju re­gio­nal­ne­go, któ­re tak­że w Pol­sce na­le­ży trak­to­wać jako usta­wo­we za­da­nie pu­blicz­ne¹⁴, nie moż­na nie pod­jąć się po­szu­ki­wa­nia od­po­wie­dzi na py­ta­nie, czy na na­szym ro­dzi­mym ryn­ku wła­dze lo­kal­ne mo­gły­by być w po­dob­ny spo­sób wspie­ra­ne przez pol­skie lo­kal­ne ban­ki ko­mu­nal­ne.

Te sze­ro­kie roz­wa­ża­nia im­pli­ku­je kon­sta­ta­cja, że za­kła­dać trze­ba, iż ka­te­go­ria ban­ków lo­kal­nych nie jest jed­no­li­ta. Skła­nia to do do­ko­na­nia pew­nej kla­sy­fi­ka­cji ban­ków lo­kal­nych w celu prze­pro­wa­dze­nia kom­plek­so­wych roz­wa­żań nad za­gad­nie­niem ban­ku lo­kal­ne­go i prze­są­dze­nia, czy po­sta­wio­ne hi­po­te­zy i przy­ję­te za­ło­że­nia znaj­du­ją po­twier­dze­nie w świe­tle ana­liz praw­nych. Jako kry­te­rium do­ko­na­ne­go po­dzia­łu przy­ję­to sta­tus oso­by/osób wła­ści­cie­la/wła­ści­cie­li, uzna­jąc, że iden­ty­fi­ko­wać moż­na dwo­ja­kie­go typu ban­ki lo­kal­ne (któ­re ukształ­to­wa­ły się w wie­lu z państw eu­ro­pej­skich, a tak­że były swe­go cza­su ele­men­tem pol­skie­go sys­te­mu ban­ko­we­go, za­nim na sku­tek prze­mian ustro­jo­wych nie zo­sta­ły one zli­kwi­do­wa­ne lub ich dzia­łal­ność nie ule­gła zna­czą­cej de­for­ma­cji): ban­ki sa­mo­rzą­dów lo­kal­nych (lo­kal­ne ban­ki ko­mu­nal­ne) oraz ban­ki spo­łecz­no­ści lo­kal­nych (in­sty­tu­cje bę­dą­ce wła­sno­ścią człon­ków spo­łecz­no­ści lo­kal­nych). Nie ma wąt­pli­wo­ści, że obie ka­te­go­rie ban­ków lo­kal­nych wy­ma­ga­ją od­ręb­nej ana­li­zy, gdyż po­zwo­li to od­po­wie­dzieć na py­ta­nie, czy ist­nie­ją prze­pi­sy pra­wa, któ­re co naj­mniej umoż­li­wia­ją two­rze­nie i funk­cjo­no­wa­nie każ­dej z ka­te­go­rii. Na­stęp­nie zaś, w przy­pad­ku po­zy­tyw­nej we­ry­fi­ka­cji, usta­lić za­kres dzia­ła­nia, spo­sób or­ga­ni­za­cji, ale, co szcze­gól­nie istot­ne, okre­ślić te ce­chy, któ­re trak­to­wać na­le­ży jako „iden­ty­fi­ka­to­ry” „ma­te­rial­nej” wła­ści­wo­ści ban­ków lo­kal­nych. W płasz­czyź­nie me­to­do­lo­gicz­nej nie­odzow­na bę­dzie pró­ba wy­od­ręb­nie­nia norm (grup prze­pi­sów) uwzględ­nia­ją­cych spe­cy­fi­kę ban­ków lo­kal­nych (ban­ków ko­mu­nal­nych i ban­ków spo­łecz­no­ści lo­kal­nych). Wska­za­ne bę­dzie tak­że za­pro­po­no­wa­nie pew­nych pa­ra­me­trów nor­ma­tyw­nych, co nie było do­tych­czas przed­mio­tem ba­dań dok­try­ny pra­wa, i tre­ści dok­try­nal­nej kon­cep­cji ban­ku lo­kal­ne­go, mo­gą­cej być przed­mio­tem dal­szej dys­pu­ty na­uko­wej.

Ko­niecz­ność ty­pi­za­cji i wy­od­ręb­nie­nia lo­kal­ne­go ban­ku ko­mu­nal­ne­go oraz ban­ku spo­łecz­no­ści lo­kal­nych, jaką do­strze­żo­no na grun­cie pro­wa­dzo­nych ba­dań, spra­wia, że nie­zbęd­nym ele­men­tem ana­li­zy nor­ma­tyw­nej bę­dzie uści­śle­nie zna­cze­nia pro­po­no­wa­nych ter­mi­nów. In­ter­dy­scy­pli­nar­ne łą­cze­nia ter­mi­no­lo­gicz­ne, w tym w szcze­gól­no­ści spo­je­nie po­jęć z za­kre­su pra­wa sa­mo­rzą­do­we­go oraz ban­ko­we­go, sta­ją się rów­nież jed­nym z za­mie­rzeń re­ali­zo­wa­nych w ni­niej­szej mo­no­gra­fii, a słu­żą­cych za­pew­nie­niu ko­he­ren­cji i trans­pa­rent­no­ści pro­wa­dzo­nych roz­wa­żań w płasz­czyź­nie ter­mi­no­lo­gicz­nej i po­ję­cio­wej.

Tak uję­te za­ło­że­nia, pro­ble­my i cele ba­daw­cze de­ter­mi­nu­ją za­kres i kon­struk­cję ni­niej­szej mo­no­gra­fii. Usta­le­nia do­ko­ny­wa­ne w pierw­szej czę­ści pra­cy – w znacz­nej mie­rze ter­mi­no­lo­gicz­ne oraz uka­zu­ją­ce bank lo­kal­ny w per­spek­ty­wie nor­ma­tyw­no-hi­sto­rycz­nej i po­glą­dach dok­try­ny – słu­żą jako punkt wyj­ścia do dal­szej ana­li­zy praw­nej in­sty­tu­cji ban­ku lo­kal­ne­go. Na­stęp­nie, z uwa­gi na obec­ną spe­cy­fi­kę struk­tu­ry źró­deł re­gu­la­cji praw­nych oraz ist­nie­nie współ­za­leż­no­ści mię­dzy pra­wem unij­nym a sys­te­ma­mi państw człon­kow­skich, ko­niecz­ne jest od­wo­ła­nie się do unor­mo­wań dzia­łal­no­ści ban­ku na szcze­blu UE. Cho­dzi tu zwłasz­cza o roz­strzy­gnię­cie na grun­cie pra­wa unij­ne­go o za­kre­sie moż­li­wo­ści two­rze­nia róż­nych struk­tur in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych oraz gra­nic swo­bo­dy w tej ma­te­rii ze wzglę­du na funk­cję tych in­sty­tu­cji (np. dzia­ła­nia w ogól­nym in­te­re­sie eko­no­micz­nym/go­spo­dar­czym), prze­pi­sów o kon­ku­ren­cji czy po­mo­cy pu­blicz­nej, któ­ry to pro­blem na­bie­ra szcze­gól­nej wagi w od­nie­sie­niu do lo­kal­nych ban­ków ko­mu­nal­nych, a tak­że roz­wią­zań obo­wią­zu­ją­cych na jed­no­li­tym ryn­ku fi­nan­so­wym w od­nie­sie­niu do lo­kal­nych in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych. Prze­są­dze­nie, na ile pra­wo unij­ne wy­łą­cza sto­so­wa­nie źró­deł kra­jo­wych w ana­li­zo­wa­nej pro­ble­ma­ty­ce ban­ku lo­kal­ne­go oraz jaki jest mar­gi­nes swo­bo­dy le­gi­sla­cyj­nej pra­wo­daw­cy kra­jo­we­go, ma za­sad­ni­cze zna­cze­nie dla uzna­nia, czy uza­sad­nio­ne jest ocze­ki­wa­nie, że w pol­skim po­rząd­ku praw­nym moż­na w ogó­le po­szu­ki­wać norm od­no­szą­cych się do tego typu ban­ku. Twier­dzą­ca od­po­wiedź wy­zna­czy dal­szy kie­ru­nek ba­daw­czy. Uzna­no, że w ta­kim przy­pad­ku re­flek­sji nad pra­wem unij­nym to­wa­rzy­szyć bę­dzie i inna, wiel­ce istot­na z punk­tu wi­dze­nia pod­ję­tej te­ma­ty­ki ba­daw­czej, a wią­żą­ca się z py­ta­niem o to, jak pra­wo sta­no­wio­ne na szcze­blu UE wpły­nę­ło na sys­tem ban­ko­wo­ści lo­kal­nej w UE. Waż­ne wy­da­je się bo­wiem zba­da­nie, czy idea ban­ku lo­kal­ne­go ma współ­cze­śnie swo­je od­zwier­cie­dle­nie w kon­struk­cji sys­te­mów ban­ko­wych po­szcze­gól­nych państw człon­kow­skich, na czym po­le­ga spe­cy­fi­ka lo­kal­nych in­sty­tu­cji kre­dy­to­wych, któ­re z cech kon­sty­tu­tyw­nych, kar­dy­nal­nych ban­ku lo­kal­ne­go pod­da­ne zo­sta­ły re­gu­la­cji praw­nej.

Stu­dium nad nor­ma­tyw­ną kon­cep­cją ban­ku lo­kal­ne­go w pol­skim sys­te­mie praw­nym wy­ma­ga na­stęp­nie roz­strzy­gnię­cia od­no­śnie do umo­co­wa­nia praw­ne­go dla dzia­ła­nia tego typu in­sty­tu­cji w pol­skich prze­pi­sach. Wska­za­ne jest za­da­nie py­ta­nia, na ile prze­pi­sy pol­skie­go pra­wa do­pusz­cza­ją ak­tyw­ność tego ro­dza­ju pod­mio­tów na ryn­ku fi­nan­so­wym, ale tak­że czy ist­nie­ją od­po­wied­nie ramy praw­ne dla ich two­rze­nia i funk­cjo­no­wa­nia. Z punk­tu wi­dze­nia pra­wa kra­jo­we­go in­te­re­su­ją­ca jest za­tem ana­li­za re­gu­la­cji praw­nych, któ­re moż­na od­no­sić do in­sty­tu­cji ban­ku lo­kal­ne­go, w tym za­rów­no tych uję­tych w usta­wie za­sad­ni­czej mię­dzy in­ny­mi po­przez pry­zmat kon­cep­cji spo­łecz­nej go­spo­dar­ki ryn­ko­wej, za­sad so­li­dar­no­ści i spra­wie­dli­wo­ści spo­łecz­nej, spo­łe­czeń­stwa oby­wa­tel­skie­go, sub­sy­diar­no­ści, de­cen­tra­li­za­cji i ich urze­czy­wist­nie­nia w sys­te­mie ban­ko­wym, jak i ak­tach niż­sze­go rzę­du, okre­śla­ją­cych za­kres in­ge­ren­cji pra­wo­daw­cy w swo­bo­dę po­dej­mo­wa­nia i pro­wa­dze­nia dzia­łal­no­ści ban­ko­wej oraz spo­sób or­ga­ni­za­cji sys­te­mu ban­ko­we­go.

W ko­lej­nych czę­ściach pra­cy skon­cen­tro­wa­no się na pre­zen­ta­cji ty­pów ban­ków lo­kal­nych, roz­wa­ża­jąc od­ręb­nie dla każ­de­go z nich ist­nie­ją­ce roz­wią­za­nia praw­ne przede wszyst­kim od­no­szą­ce się do for­my or­ga­ni­za­cyj­no-praw­nej, nor­ma­tyw­ne­go okre­śle­nia ce­lów dzia­łal­no­ści i za­dań ban­ków lo­kal­nych, do­ko­nu­jąc jed­no­cze­śnie oce­ny prze­pi­sów jako czyn­ni­ków sprzy­ja­ją­cych funk­cjo­no­wa­niu ban­ków lo­kal­nych bądź ha­mu­ją­cych ich po­wsta­wa­nie oraz roz­wój. Wią­że się to nie tyl­ko z ko­niecz­no­ścią iden­ty­fi­ka­cji norm roz­strzy­ga­ją­cych o kształ­cie kon­struk­cji re­gu­la­cyj­nej ban­ku lo­kal­ne­go w pol­skim po­rząd­ku praw­nym, pod­da­nia pew­nej oce­nie ich me­ry­to­rycz­nej traf­no­ści, ale tak­że ze wska­za­niem ob­sza­rów nie­nor­mo­wa­nych przez pra­wo­daw­cę. Brak re­gu­la­cji nie po­zo­sta­je bo­wiem bez wpły­wu na efek­tyw­ne od­dzia­ły­wa­nie na ży­cie spo­łecz­ne, a to na­ka­zu­je i czy­ni uza­sad­nio­nym iden­ty­fi­ko­wa­nie ta­kich ob­sza­rów oraz sta­wia­nie py­tań o po­trze­bę in­ge­ren­cji pra­wo­daw­czej dla za­pew­nie­nia spój­no­ści roz­wią­zań i efek­tyw­no­ści pra­wa.

Fakt pew­nej ułom­no­ści pol­skich prze­pi­sów praw­nych, prze­ja­wia­ją­cy się w tym, że kwe­stie ban­ków lo­kal­nych re­gu­lo­wa­ne są w spo­sób nie­zwy­kle ru­dy­men­tar­ny, z jed­nej stro­ny, wy­ma­ga do­ko­ny­wa­nia wie­lo­płasz­czy­zno­wej ana­li­zy obo­wią­zu­ją­cych prze­pi­sów, a z dru­giej, de­ter­mi­nu­je przy­ję­cie okre­ślo­nych me­tod ba­daw­czych. Na ich wy­bór wpływ mia­ły czyn­ni­ki su­biek­tyw­ne, ta­kie jak choć­by chęć moż­li­wie wy­czer­pu­ją­ce­go scha­rak­te­ry­zo­wa­nia in­sty­tu­cji ban­ku lo­kal­ne­go na tle po­glą­dów dok­try­ny w pew­nej per­spek­ty­wie cza­so­wej, ale i obiek­tyw­ne, wy­ni­ka­ją­ce ze sta­wia­nych ba­da­niom na­uko­wym wy­mo­gów pra­wi­dło­wej me­to­do­lo­gicz­nie we­ry­fi­ka­cji przy­ję­tych hi­po­tez. Uzna­no, że ocze­ki­wa­nia te speł­nią po­łą­czo­ne me­to­dy ba­daw­cze: hi­sto­rycz­na, do­gma­tycz­na oraz kom­pa­ra­ty­stycz­na. W za­ło­że­niu ma to po­zwo­lić w spo­sób moż­li­wie naj­peł­niej­szy na re­ali­za­cję celu ni­niej­szej pra­cy, roz­strzy­gnię­cie sfor­mu­ło­wa­nych pro­ble­mów ba­daw­czych i do­ko­na­nie we­ry­fi­ka­cji po­sta­wio­nych w ni­niej­szej dy­ser­ta­cji hi­po­tez.

W pra­cy uwzględ­nio­no stan praw­ny na dzień 30 wrze­śnia 2013 r.