Beer Szewa 1917 - ebook

WSTĘP

Podczas I wojny światowej Imperium Osmańskie było sprzymierzeńcem cesarskich Niemiec i Austro-Węgier. W styczniu 1915 roku ponad 20 000 żołnierzy tureckich pod dowództwem Dżemala Paszy i niemieckiego pułkownika Friedricha Freichera Kresa von Kressensteina, potocznie zwanego Kressem, wyruszyło z pustynnego regionu Negew na południu Palestyny i przekroczyło pustynię Synaj, aby zaatakować Kanał Sueski, znajdujący się pod kontrolą Brytyjczyków. Ataki prowadzone w dniach 3 i 4 lutego zakończyły się niepowodzeniem.

Generał John Maxwell, dowódca wojsk brytyjskich w Egipcie, otrzymał wartościową lekcję. W celu obrony Kanału Sueskiego przed kolejnym atakiem w marcu 1915 roku rozmieścił swoje siły na półwyspie Synaj, po wschodniej stronie kanału. Przez kilka miesięcy na egipskim teatrze działań panował spokój. W tym czasie walki koncentrowały się na innych frontach. W grudniu 1915 roku, po nieudanej próbie wyrzucenia Turków z półwyspu Gallipoli i zdobycia Stambułu, Brytyjczycy ewakuowali swoje siły z Synaju do Egiptu. W wyniku ich porażki na Gallipoli tysiące żołnierzy tureckich zostało zwolnionych z frontu i można ich było wykorzystać do kolejnej ofensywy na Synaju.

W kwietniu 1916 roku Turcy, wspomagani przez doradców niemieckich, zorganizowali nową ofensywę w kierunku Kanału Sueskiego. W decydującej bitwie pod Romani w sierpniu 1916 roku ponieśli jednak sromotną klęskę i musieli się cofnąć. Po tym zwycięstwie dowództwo brytyjskie postanowiło przyjąć bardziej ofensywną strategię i uniemożliwić Turkom w przyszłości jakikolwiek dostęp do kanału. Misję tę powierzono specjalnej jednostce wojskowej utworzonej w grudniu 1916 roku. Nazwano ją Kolumną Pustynną. Dowódcą jednostki został generał porucznik sir Philip Chetwode. Ważną rolę w Kolumnie Pustynnej odgrywała Australijsko-Nowozelandzka Dywizja Kawalerii dowodzona przez generała porucznika sir Harry’ego Chauvela. Te konne oddziały są oficjalnie znane jako ANZAC, co jest skrótem od nazwy Australijski i Nowozelandzki Korpus Armijny (Australian and New Zealand Army Corps). W czasie ofensywy brytyjskiej w Palestynie w 1917 roku oddziały ANZAC dokonały udanego manewru flankowego w zachodniej części pustyni Negew, którego częścią była słynna szarża kawaleryjska na Beer Szewę i wydarcie miasta tureckim obrońcom.

Początki Beer Szewy sięgają zamierzchłych czasów. Pierwsi ludzie zaczęli się osiedlać na tym terenie w epoce brązu. Biblia kilkakrotnie wspomina o mieście Beer Szewa istniejącym za życia hebrajskiego patriarchy Abrahama. Według niej to właśnie tutaj około 4000 lat temu Abraham wykopał istniejącą do dzisiaj studnię, a potem zawarł przymierze z Wszechmocnym Bogiem, potwierdzone i przypieczętowane przysięgą realizacji obietnic danych wcześniej Abrahamowi w krainie Charan. Mieszkając w tym regionie, Abraham nawiązał przyjazne stosunki z lokalnymi plemionami i zawarł porozumienie z ich królem, Abimelekiem, dlatego miejsce, w którym doszło do zawarcia przymierza, nazwano Beer Szewa (hebr. Bee’er Sheva, ang. Beersheba lub Beer-Sheva), czyli „Studnią Przysięgi”. Znaczenie Beer Szewy polegało głównie na jej trwałych zasobach wodnych i bliskości ważnych szlaków handlowych, którymi transportowano niektóre towary z Bliskiego Wschodu do Europy. Sąsiadujące z nią ziemie leżały w centrum ówczesnego świata i prowadziło przez nie wiele z tych starożytnych dróg, dlatego kontrola nad nimi była przedmiotem troski każdej władzy panującej nad tym strategicznym obszarem.

Tereny dzisiejszego państwa Izrael miały także ważne znaczenie geopolityczne jako bufor oddzielający różne starożytne potęgi imperialne: Asyrię, Babilonię i Persję na północy oraz Egipt na południu. Po zakończeniu niewoli babilońskiej Żydów w VI wieku p.n.e., kiedy w wyniku podboju państwa babilońskiego władzę nad tymi terenami objęła Persja, jej władca Cyrus II Wielki pozwolił resztkom narodu żydowskiego wrócić do ojczyzny w Judei. U podstaw tej decyzji leżały zapewne motywy geopolityczne. Król perski chciał mieć w Żydach sojuszników na strategicznych ziemiach judzkich oddzielających jego imperium na północy od Egiptu. Kiedy Turcy osmańscy przejęli te tereny w 1517 roku, naród żydowski znajdował się znowu na wygnaniu i obszar dzisiejszego Izraela trafił na polityczne ubocze.

Przejęcie przez Turków kontroli nad szlakami prowadzącymi z Europy na Daleki Wschód zmusiło Europejczyków do szukania alternatywnych dróg do Indii i innych bogatych krajów azjatyckich. W poszukiwaniu nowych rynków najpierw Holendrzy, a potem Anglicy dotarli do dwóch nieznanych lądów, które, zasiedlone później przez Brytyjczyków, nazwano Australią i Nową Zelandią. Największą troską Brytyjczyków stały się jednak Indie, „Perła w Koronie brytyjskiej”, których zazdrośnie strzegli i nie dopuszczali tam swoich rywali.

W 1798 roku jednak Francuzi pod dowództwem Napoleona Bonaparte wysłali swoje wojska do Egiptu, podejmując pierwsze kroki w celu usunięcia Brytyjczyków z Indii. Brytyjczycy nie dali za wygraną i to oni wygonili Francuzów z tej części świata. Od tej chwili Wielka Brytania zaczęła doceniać geopolityczne znaczenie Egiptu i ziem dzisiejszego Izraela. Brytyjskim interesom w Egipcie i na Bliskim Wschodzie poważnie zagroziło wybudowanie przez Francuzów Kanału Sueskiego w 1869 roku. To zmusiło Wielką Brytanię do zwiększenia jej politycznej i militarnej obecności na Bliskim Wschodzie, aby zabezpieczyć połączenie z Indiami i jej posiadłościami na Wschodzie, w tym z Australią i Nową Zelandią. Wysiłki te zakończyły się powodzeniem i w wyniku zbrojnej interwencji Wielka Brytania objęła kontrolę nad Egiptem w 1882 roku.

W końcu XIX wieku pojawił się jeszcze jeden pretendent do czołowej roli na Bliskim Wschodzie, kaiserowskie Niemcy. W październiku 1898 roku cesarz Wilhelm II złożył wizytę sułtanowi w Stambule, a potem udał się do Jerozolimy, gdzie w Dniu Reformacji, 31 października, uroczyście otworzył podwoje Niemieckiego Kościoła Luterańskiego. Cesarz spotkał się także z Theodorem Herzlem, liderem ruchu syjonistycznego. Syjoniści wierzyli wtedy, że Niemcy pomogą im powrócić na ziemie Izraela i staną się ich obrońcami i orędownikami w kontaktach z sułtanem. Ale Niemcy nie poparły sprawy syjonistów.

Kiedy w 1914 roku wybuchła I wojna światowa, imperium tureckie opowiedziało się po stronie mocarstw centralnych, Niemiec i Austro-Węgier. To wywołało konflikt z Wielką Brytanią, która w 1915 roku zaatakowała Dardanele, chcąc wyeliminować z wojny Turcję i połączyć się ze swoim rosyjskim sojusznikiem. W walkach o Dardanele i na półwyspie Gallipoli wzięli udział także żołnierze australijscy i nowozelandzcy.

Przewidując rychły upadek Imperium Osmańskiego, Wielka Brytania, Francja i Rosja zaczęły się zastanawiać nad przyszłością ziem wchodzących w skład tego rozległego kraju. Wielka Brytania uznała, że po zakończeniu wojny nie powinna pozwolić, aby którekolwiek ze zwycięskich mocarstw usadowiło się na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. Pojawiła się wówczas wizja niepodległego państwa arabskiego skłonnego do współpracy z Wielką Brytanią. W poszukiwaniu sprzymierzeńca Brytyjczycy nawiązali rozmowy z wywodzącym swoje pochodzenie od Mahometa emirem Fajsalem, synem Saida Husajna Ibn Alego, władcy (szarifa) Hidżazu (Hejaz), państwa będącego kontynuacją emiratu Mekki.

W maju 1916 roku Brytyjczycy i Francuzi osiągnęli ogólne porozumienie w sprawie przyszłości Bliskiego Wschodu po zakończeniu wojny i jego podziału na strefy wpływów. Ponieważ Wielka Brytania nie godziła się na sąsiedztwo Francji w pobliżu Kanału Sueskiego, oponowała przeciwko sprawowaniu przez nią wyłącznej kontroli nad Syrią. Doszło wówczas do zawarcia tajnej Umowy Sykesa-Picota (Sykes-Picot Agreement), która wyłączała Palestynę spod kontroli jakiegokolwiek państwa i czyniła z większości terytorium palestyńskiego, od Morza Śródziemnego aż po Jordanię (z wyjątkiem portów w Hajfie i Akce przeznaczonych dla Wielkiej Brytanii), strefę międzynarodową, której status miał być określony w przyszłości.

Plan rozbioru Imperium Tureckiego okazał się przedwczesny, ponieważ Turcy pokonali sprzymierzonych w bitwie o Dardanele. Inicjatywa przeszła w ręce Turków i to oni postanowili teraz opanować Kanał Sueski. W celu ochrony kanału Brytyjczycy utworzyli Egipskie Siły Ekspedycyjne, złożone z brytyjskiej piechoty i kawalerii oraz wojsk konnych z korpusu ANZAC, Australijskiej Lekkiej Kawalerii i nowozelandzkich strzelców konnych. Ci ostatni byli częścią Dywizji Kawalerii ANZAC, która wchodziła w skład Korpusu Kawalerii Pustynnej. Udział w kampanii wzięli także brytyjscy i australijscy jeźdźcy dosiadający wielbłądów, tak zwani kamelierzy (cameliers), oraz alianccy lotnicy i marynarze.

Egipskie Siły Ekspedycyjne pokonały Turków w bitwie pod Romani w sierpniu 1916 roku, po której wojska tureckie musiały się wycofać na wschód, w granice kontrolowanej przez nie Palestyny. Do końca 1916 roku oddziały brytyjskie i ANZAC dotarły do oazy El Arish. Wypełniły tym samym zadanie ustanowienia strefy buforowej pomiędzy Turkami i strefą Kanału Sueskiego. Jednocześnie doszło do wybuchu arabskiej rewolty przeciwko Turkom, później kojarzonej z emirem Fajsalem i słynnym brytyjskim agentem, Thomasem E. Lawrence’em, znanym jako „Lawrence z Arabii”.

W grudniu 1916 roku do władzy w Wielkiej Brytanii doszedł nowy rząd koalicyjny kierowany przez premiera Davida Lloyda George’a i ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura. Obaj politycy pozostawali pod silnym wpływem nauk chrześcijańskich (Lloyd George nawet jako premier był członkiem zboru baptystów w Londynie), które głosiły, że któregoś dnia naród izraelski powróci do Palestyny i „odtworzy tam swoją siedzibę narodową”. Lloyd George uważał, że kluczem do ostatecznego zwycięstwa w wojnie jest osiągnięcie sukcesu na Bliskim Wschodzie, dlatego na początku 1917 roku polecił Egipskim Siłom Ekspedycyjnym rozpocząć ofensywę w Palestynie, której głównym celem było zdobycie Jerozolimy. Ale siły brytyjskie poniosły dotkliwe porażki w dwóch bitwach o Gazę w marcu i kwietniu 1917 roku. Kosztowały one życie tysięcy żołnierzy brytyjskich, australijskich i nowozelandzkich. W rezultacie przegranej pod Gazą nowym dowódcą wojsk brytyjskich w Egipcie i na Bliskim Wschodzie został generał Edmund Allenby.

W tym czasie generał Chetwode, korzystając z informacji wywiadowczych dostarczonych przez żydowską siatkę szpiegowską o nazwie Nili, opracował śmiały plan uderzenia na najbardziej wysunięty na wschód odcinek tureckiej obrony w pustynnej Beer Szewie, leżącej 43 km na południowy wschód od Gazy. Plan był ryzykowny, nigdy bowiem dotąd żadna armia nie wkroczyła zwycięsko z tej strony na ziemie Izraela.

W okresie osmańskim położona u podnóża Wzgórz Judzkich Beer Szewa była ważnym punktem strategicznym z powodu licznych ujęć wody i jako popularne miejsce spotkań Beduinów mieszkających na pustyni Negew. Na początku XX wieku rząd turecki w ramach wzmocnienia kontroli nad tą częścią kraju wybudował na wschodnim brzegu suchej doliny Wadi el Saba dobrze zaplanowane osiedle. Współczesna Beer Szewa datuje swój początek na 1907 rok. Podczas I wojny światowej miasto stało się ważną bazą i centrum logistycznym, skupionym wokół 17 studni obfitujących w wodę.

Siły tureckie broniące Beer Szewy jesienią 1917 roku liczyły 3400 żołnierzy piechoty i artylerii oraz 1000 kawalerzystów. Dostępu do miasta broniły liczne okopy wykopane na zachód i południowy zachód od Beer Szewy, skąd można się było spodziewać ataku. Kierunek południowy i południowo-wschodni, zwrócony frontem do surowej pustyni Negew, był jednak słabo broniony, z wyjątkiem dominującego nad okolicą wzgórza Tel el Saba. Chetwode zaplanował atak właśnie z tej strony. Decydujące natarcie na Beer Szewę miały przeprowadzić konne oddziały ANZAC.

Generał Allenby zasadniczo zaakceptował plan Chetwode’a. Ale żeby osiągnąć sukces, trzeba było wprowadzić w błąd dowództwa tureckie i niemieckie, i przekonać nieprzyjaciela, że atak na Beer Szewę jest tylko próbą odwrócenia uwagi Turków od głównego natarcia na Gazę. W rzeczywistości miało być całkiem na odwrót. Beer Szewę planowano zdobyć szybkim atakiem w ciągu jednego dnia, aby uniemożliwić Turkom zniszczenie drogocennych studni. Termin natarcia wyznaczono na 31 października 1917 roku.

Chociaż dowodzący Kolumną Pustynną generał Harry Chauvel miał do dyspozycji brytyjską i australijską kawalerię, zadanie zdobycia Beer Szewy powierzył Australijskiej Lekkiej Kawalerii. W wyznaczonym dniu 1600 jeźdźców z 4. brygady lekkiej kawalerii generała brygady Williama Granta z Korpusu Kawalerii Pustynnej zaatakowało Beer Szewę tuż przed zachodem słońca. Turcy spodziewali się, że żołnierze australijscy jak zwykle podjadą do granicy zasięgu ognia karabinów i artylerii, a następnie zsiądą z koni i zaatakują w szyku pieszym. Tym razem jednak czekała ich niespodzianka. Na dany sygnał Australijczycy po raz pierwszy pogalopowali prosto na tureckie linie obrony i przełamali je błyskawiczną szarżą. Po przełamaniu tureckiej obrony natychmiast ruszyli do centrum miasta i po zapadnięciu ciemności, nacierając wzdłuż ulic i tłumiąc wszelki opór, zdobyli cenne studnie i wodociągi, których zaskoczeni Turcy nie zdążyli zniszczyć. W ten sposób Beer Szewa została wzięta wraz z jej najcenniejszymi zasobami wody przy niewielkich stratach własnych. Zdobycie Beer Szewy ułatwiło Brytyjczykom opanowanie silnego punktu oporu Turków w Gazie, a następnie wyprowadzenie decydującej ofensywy na Jerozolimę i Damaszek.

Szarża australijskiej 4. brygady lekkiej kawalerii późnym popołudniem 31 października 1917 roku jest uważana za ostatnią wielką szarżę kawaleryjską I wojny światowej. Błyskawiczne zdobycie Beer Szewy, które rozwiązało problem zaopatrzenia w wodę, okazało się kluczowe dla całej brytyjskiej kampanii przeciwko osmańskim Turkom w Palestynie. Jak odnotowano w kronikach Australijskiego Centrum Studiów Lekkiej Kawalerii, zwycięstwo pod Beer Szewą stało się decydującym czynnikiem w bitwie o Gazę. „Otworzyło drogę do oflankowania i zrolowania całej tureckiej obrony od wschodu do zachodu”, co pozwoliło Brytyjczykom zwycięsko wkroczyć do Jerozolimy niecałe dwa miesiące później. Nic dziwnego, że wspaniały atak żołnierzy generała Granta na Beer Szewę słusznie uchodzi za jedno z największych zwycięstw w historii Australii i Nowej Zelandii.

------------------------------------------------------------------------

1 W 1916 roku Fajsal (1883–1933) wziął udział w zorganizowanej w Damaszku tajnej konferencji nacjonalistów arabskich, wzywającej Związek Młodych Arabów (Al-Fatat) do buntu przeciwko władzy osmańskiej. Otrzymał wówczas dokument zwany „protokołem z Damaszku”, który zapowiadał pomoc Londynu w otrzymaniu niepodległości arabskiej na Bliskim Wschodzie i ustanowieniu południowych granic Syrii na północy Półwyspu Arabskiego.

2 Ued lub wadi (arab. wodnina, dolina) – suche formy dolinne występujące na obszarach pustynnych, w czasie pory deszczowej wypełniają się wodą, tworząc niekiedy wartkie, szerokie, długie i kręte rzeki.I. TURCJA POD RZĄDAMI MŁODYCH TURKÓW

Kiedy wiadomość o wycofaniu się sprzymierzonych z półwyspu Gallipoli dotarła do Stambułu w ostatnich dniach grudnia 1915 roku, Turków ogarnął szał radości. Nawet członkowie rządu z ministrem spraw wewnętrznych, Mehmetem Talaatem, ministrem wojny, İsmailem Enwerem Paszą, i ministrem marynarki, Ahmetem Dżemalem Paszą, głównymi postaciami młodotureckiego Komitetu „Jedność i Postęp” (CUP), dziwnej grupy awanturników i żądnych krwi zabójców, przyłączyli się do ogólnego szaleństwa. „Turcy pokonali brytyjską flotę. Zrobiliśmy to, co nie udało się Niemcom” – krzyczał rozemocjonowany Enwer.

Porażka Brytyjczyków w bitwie o Dardanele otworzyła przed Młodymi Turkami szansę na realizację ich najszerszych i najbardziej ambitnych planów. Przez osiem miesięcy od chwili lądowania wojsk sprzymierzonych na górzystym półwyspie Gallipoli w kwietniu 1915 roku Stambuł żył w ciągłej niepewności i strachu. Naczelny dowódca tureckich sił zbrojnych, Enwer Pasza, przechwalał się głośno, że floty brytyjska i francuska nigdy nie sforsują cieśniny Dardanele, a wojska lądowe nie przebiją się przez linie obrony tureckiej na półwyspie Gallipoli. W jego słowach było sporo racji. Pozycje Turków górowały nad stłoczonymi między podnóżem skalistych wzgórz i morzem siłami „niewiernych”, a w ściągniętych do obrony 22 dywizjach tureckich służyło ponad 300 000 ludzi, co wraz z innymi formacjami dawało półmilionową armię. Ale kiedy te buńczuczne słowa wychodziły z ust Enwera Paszy, wielu ludzi po stronie tureckiej, nie wyłączając członków młodotureckiego komitetu oraz ich przyjaciela i doradcy, ambasadora Niemiec, barona Hansa von Wangenheima, codziennie obawiało się załamania tureckiej obrony i pojawienia się nieprzyjacielskiej floty u wrót Stambułu. Gdyby tak się stało, Turcja mogła zostać wyeliminowana z wojny, a żywot komitetu Młodych Turków dobiegłby zapewne końca.

Ewakuacja wojsk sojuszniczych z Gallipoli (20 grudnia 1915 – 9 stycznia 1916) wszystko odmieniła. Połączenie niemieckiej metodyki z tureckim entuzjazmem dla obrony ojczyzny i dumą z upokorzenia najeźdźców przyniosło skutek. Po raz pierwszy od stuleci Turcy odnieśli wielkie zwycięstwo nad mocarstwami zachodnimi. Wycofanie się sił alianckich z półwyspu Gallipoli nie tylko uratowało rządy Młodych Turków, ale usunęło także ostatnią przeszkodę dla realizacji celu, jaki postawili przed sobą na początku wojny.

Jeszcze przed rokiem 1914 nowi władcy Turcji rozczarowali i zaszokowali cały cywilizowany świat. Wszystkie państwa demokratyczne, w których panowała tolerancja religijna, powitały z radością grupę odważnych i oświeconych reformatorów, którzy w 1908 roku zeszli z gór Macedonii, obalili krwawego sułtana Abdül-Hamida II, przejęli władzę w kraju i proklamowali powstanie nowej, świeckiej i oświeconej Turcji. Pod ich rządami państwo miało być oddzielone od religii, a wyznawcy wszystkich obrządków mieli być równi i wspólnie budować przyszłość kraju w warunkach pełnej wolności religijnej i kulturalnej. Nowy sułtan, Mehmed V, który dążył do wprowadzenia rządów konstytucyjnych, ogłosił w swoim manifeście, że jego życzeniem jest, „by nasi poddani wszystkich klas mogli cieszyć się wolnością, równością i sprawiedliwością”. Muzułmanie, chrześcijanie, Żydzi i Ormianie, wszyscy mieli być braćmi i wspólnie bronić ojczyzny przed wrogami, co zresztą czynili w czasie wojny trypolitańskiej z Włochami (1911–1912) oraz dwóch wojen bałkańskich (1912–1913). Ale młodoturecki raj szybko się skończył. Wkrótce do głosu doszedł turecki nacjonalizm, a wraz z nim krwawe czystki i okrucieństwa, które przyćmiły najgorsze zbrodnie sułtana. Prześladowania i masakry chrześcijan w okresie rządów Abdül-Hamida II, nawet w najgorszym wydaniu, były tylko kaprysem monarchy absolutnego oraz jego ministrów i urzędników. Ich celem mogła być eksterminacja innowierców, ale tej polityce brakowało jednolitego planu i konsekwencji, a na dodatek przerywały ją częste interwencje mocarstw europejskich. Wielka Brytania, Francja i inne demokratyczne kraje zachodnie traktowały Turcję jak małego gracza i starały się trzymać ją pod kontrolą. Już w 1876 roku sułtan nadał krajowi konstytucję, a dwa lata później Europa narzuciła Turcji reformy gwarantujące prawa chrześcijan i Żydów.

Polityka deklarowana przez Młodych Turków była dużo bardziej ambitna, wyrachowana i niebezpieczna niż rządy „czerwonego sułtana”. Jej celem była „Wielka Turcja” oraz jedność etniczna i kulturalna przy zachowaniu integralności terytorialnej. W praktyce oznaczało to oczyszczenie imperium ze wszystkich, którzy nie byli Turkami. Miało to pozwolić na zasiedlenie ludnością turecką pasa terytorium ciągnącego się od Bosforu do Samarkandy. W przyszłości państwo tureckie miało być jednonarodowe i składać się wyłącznie z osób narodowości tureckiej, mówiących i piszących po turecku i wychowanych w wierze muzułmańskiej. Miliony wyznających inną wiarę Ormian, Greków i Żydów, którzy tworzyli elitę intelektualną, finansową i przemysłową państwa, miały być wymordowane albo wygnane. Ormian wcielonych do wojska zamierzano rozbroić i rozstrzelać. Jednym z głównych celów tak pomyślanych masakr i prześladowań było ukrócenie dążeń separatystycznych. Podejrzani o zdradę i zamiar secesji zostali skazani na eksterminację. Odpowiedzialny za sprawy wewnętrzne Talaat pisał: „Ci, którzy uchodzą dzisiaj za niewinnych, jutro mogą okazać się winni”. 30 maja 1915 roku ukazał się dekret nakazujący deportację wszystkich Ormian. Mieli oni zostawić całe mienie, ustawić się w konwoje i wyruszyć pod strażą w kierunku syryjskiego miasta Aleppo.

Potworność tego planu pogłębiał fakt, że pochodził on od ludzi, których wciąż traktowano jako światłych i bohaterskich reformatorów. Co dziwne, nie kierował nimi fanatyzm religijny ani stare przesądy klasowe. Enver, Talaat i Dżemal, trzej główni przywódcy Młodych Turków oraz twórcy tego zbrodniczego planu, nigdy nie byli fanatykami religijnymi ani obrońcami starych porządków i żałosnej tureckiej bigoterii. Wszyscy trzej wywodzili się z prostych rodzin, otworzyli sobie drogę do kariery ciężką pracą i talentem. Jak się wydaje, nigdy też nie byli praktykującymi muzułmanami. To, co nimi kierowało, to przede wszystkim niezdrowe ambicje osobiste. Głównym inspiratorem polityki eksterminacji był prawdopodobnie Enwer Pasza, którego próżność i wygórowane ambicje potęgowały jego związki z Europą Zachodnią i łaski, jakich doświadczył ze strony cesarza Wilhelma II i jego przyjaciół. Podczas pobytu w Europie Enwer poznał potęgę Niemiec i Wielkiej Brytanii. Zazdroszcząc im pozycji, zapragnął stworzyć za swojego życia z Turcji potężny heterogeniczny naród na Bliskim Wschodzie, zjednoczony więzami krwi i religią. Naród, który mógłby z powodzeniem rywalizować siłą i wpływami z największymi mocarstwami zachodnimi. Do tego potrzebna była jednak reorganizacja armii i administracji, które rząd turecki postanowił unowocześnić.

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

------------------------------------------------------------------------

3 Za panowania Abdül-Hamida II, zwanego „czerwonym sułtanem”, w latach 1895–1896 rzeź Ormian pociągnęła za sobą 300 tys. ofiar.

4 Z 1,2 mln Ormian żyjących we wschodnich prowincjach Turcji, 300 tys. udało się zbiec, 100 tys. przeżyło wygnanie, pozostali zginęli.Wśród książek wydanych w serii Historyczne bitwy najbardziej zbliżone do Beer Szewy pod względem chronologicznym i terytorialnym są następujące tytuły:

Robert Rabka, Epir–Albania 1912–1913

Robert Rabka, Bałkany 1912–1913

Jarosław Wojtczak – pisarz, historyk, podróżnik, popularyzator historii. Indianista, znawca i miłośnik historii Wielkiej Brytanii i Ameryki Północnej. Autor wielu wysoko ocenionych książek, wydawanych głównie w serii Historyczne bitwy, jest rekordzistą wśród autorów pod względem liczby pozycji wydanych w tej serii: Filipiny 1898–1902, Culloden Moor 1746, Minnesota 1862, Bosworth 1485, La Plata 1806–1807, Bannockburn 1314, Callao 1866, Wojna paragwajska 1864–1870. Poza tym napisał też dwie książki dotyczące zdobywania i zasiedlania Ameryki Północnej: Jak zdobyto Dziki Zachód oraz Indianie i blade twarze i książkę poświęconą rewolucji meksykańskiej: W pogoni za Pancho Villą.W popularnonaukowej serii pt. „Historyczne bitwy” ukazały się ostatnio:

R.F. Barkowski, KRUCJATA POŁABSKA 1147

T. Kubicki, GETTO WARSZAWSKIE 1943

R. Marcinek, KANAŁ SUESKI 1956

J. Wojtczak, La Plata 1806–1807

R.F. Barkowski, SYBERIA 1581–1697

D. Kupisz, SMOLEŃSK 1632–1634

T. Fijałkowski, Północny Atlantyk 1914–1918

J. Wojtczak, BOSWORTH 1485

P. Rochala, NIEMCZA 1017

R. Dzieszyński, BYCZYNA 1588

Ł. Czarnecki, KONSTANTYNOPOL 626

G. Swoboda, Little Big Horn 1876

R.F. Barkowski, Budziszyn 1002–1018

R. Warszewski, CHOLULA 1519

T. Romanowski, BRYTANIA 55–54 P.N.E.

J. Błachnio, KRAŚNIK 1914

J. Lizut, OPERACJA HO CHI MINH 1975

G. Gołębiewski, PŁOCK 1920

R. Warszewski, GRENADA 1492

R.F. Barkowski, PARYŻ 885–886

L. Wyszczelski, POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918–1919

J. Pluta, JEZIORO PEJPUS 1242

J. Staszak, RAWICZ 1919

R.F. Barkowski, KIJÓW 1018

W.J. Ławrynowicz, AMIENS 1918

T. Cybulski, WŁOCŁAWEK 1914

S. Rek, ANKARA 1402

R.F. Barkowski, ULM 1805

M.A. Piegzik, Ocean Indyjski 1942

K. Słodowy, SMOLEŃSK 1609–1611

S. Nowak, DWORZEC GDAŃSKI 1944

T. Dudek, Przebraże 1943

R. Dzieszyński, KRAKÓW 1655–1657

S. Rek, Myriokefalon 1176

M. Piekarski, Hydaspes 326 r. p.n.e

K. Mazowski, Torres Vedras 1810

W przygotowaniu: E. szum, Siemiatycze 1863