-
W empik go
Bez zaszeregowania. O nowej poezji kobiet - ebook
Wydawnictwo:
Rok wydania:
2020
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Bez zaszeregowania. O nowej poezji kobiet - ebook
Przez trzydzieści lat najczęściej pisałem o wierszach poetów, a tylko okazjonalnie próbowałem rozumieć lirykę kobiet. Kiedy dostrzegłem tę rażącą dysproporcję, dojrzałem do rewizji, do ponownej lektury pominiętych, a może zlekceważonych, zasobów. Mówię o zasobach mojej biblioteki, w której kilku wielkim półkom z tomikami mężczyzn odpowiada tylko jedna z poetyckimi książkami kobiet. Nie wymyśliłem tej dysproporcji, ona wynika ze średniej statystycznej dotyczącej publikacji autorstwa kobiet. Nie ma jednak potrzeby jej dodatkowego celebrowania. Powinno się ją analizować i w miarę możliwości także kontestować.
Z takiej idei wyrasta ta książka – z pragnienia kontestowania wspomnianej dysproporcji i jednocześnie chęci zrewidowania własnej pracy krytycznoliterackiej. Tym bardziej, że te statystyczne uogólnienia zaczynają się kruszyć. Coraz więcej kobiet publikuje, a w ostatnich latach liczba tomików ich autorstwa zaczyna dorównywać liczbie publikacji mężczyzn. Tak, jakby wspomniane poetki chciały zaprzeczyć tezie, że podobno nie można nadrobić zaległości związanych z nieobecnością w kulturze. A ta nieobecność, czy raczej „słaba” obecność, wynikała z uwarunkowań społecznych akcentujących kobiecą uległość i bierność, w efekcie – nieistotność. I tu widać poważne zmiany, wskazujące na wysiłek kobiet walczących o swoją podmiotowość. Wiersz, czy nawet cały ich zbiór, jest tylko fragmentem rosnącej w siłę aktywności, wycinkiem większej przestrzeni artystyczno-społecznych działań kobiet.
Z „Wprowadzenia” Karola Maliszewskiego
Najnowsza poezja wydaje się znacznej części odbiorców bezkształtną magmą; diagnoza Maliszewskiego stwarza możliwość jej względnego uporządkowania, choćby dlatego zasługuje na miano mocnej. Swoją diagnozę uzasadnia autor Bez zaszeregowania w sposób niezwykle prosty: wskazuje kilkadziesiąt poetek tworzących obok nas, zapisujących tu i teraz własne odczuwanie świata, mówiących nowe rzeczy nowymi językami. Rozpoznania Maliszewskiego są punktowe i konkretne; są raczej momentalnymi wglądami w światy piszących kobiet, niż rozbudowanymi analizami ich twórczości. Poznawczy potencjał takich wglądów bywa wielki.
Z recenzji prof. Mariana Stali
bo kosmos potrzebuje mojego szaleństwa
bo kosmos potrzebuje mojej ha ha śmierci!
Kamila Janiak
| Kategoria: | Polonistyka |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6464-3 |
| Rozmiar pliku: | 1,7 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wprowadzenie
1
Nie można nadrobić zaległości w pisaniu o wierszach. Wydaje się to sprzecznością samą w sobie. Pewne historycznoliterackie chwile uleciały, wyczerpując swoją żywotność. Przez trzydzieści lat najczęściej pisałem o wierszach poetów, a tylko okazjonalnie próbowałem rozumieć lirykę kobiet. Kiedy dostrzegłem tę rażącą dysproporcję, dojrzałem do rewizji, do ponownej lektury pominiętych, a może zlekceważonych, zasobów. Mówię o zasobach mojej biblioteki, w której kilku wielkim półkom z tomikami mężczyzn odpowiada tylko jedna z poetyckimi książkami kobiet. Nie wymyśliłem tej dysproporcji, ona wynika ze średniej statystycznej dotyczącej publikacji autorstwa kobiet. Nie ma jednak potrzeby jej dodatkowego celebrowania. Powinno się ją analizować i w miarę możliwości także kontestować.
Z takiej idei wyrasta ta książka – z pragnienia kontestowania wspomnianej dysproporcji i jednocześnie chęci zrewidowania własnej pracy krytycznoliterackiej. Tym bardziej, że te statystyczne uogólnienia zaczynają się kruszyć. Coraz więcej kobiet publikuje, a w ostatnich latach liczba tomików ich autorstwa zaczyna dorównywać liczbie publikacji mężczyzn. Tak, jakby wspomniane poetki chciały zaprzeczyć tezie, że podobno nie można nadrobić zaległości związanych z nieobecnością w kulturze. A ta nieobecność, czy raczej „słaba” obecność, wynikała z uwarunkowań społecznych akcentujących kobiecą uległość i bierność, w efekcie – nieistotność. I tu widać poważne zmiany, wskazujące na wysiłek kobiet walczących o swoją podmiotowość. Wiersz, czy nawet cały ich zbiór, jest tylko fragmentem rosnącej w siłę aktywności, wycinkiem większej przestrzeni artystyczno-społecznych działań kobiet.
2
Nie twierdzę, że poeci powiedzieli wszystko, więc teraz pokładam nadzieję w poetkach biorących się za to „wszystko” od innej strony, na innych zasadach. Nie da się niczego twierdzić w niestabilnej, płynnej przestrzeni pomiędzy „czuciem a analizą tekstu”1. Jednak można sobie wyobrazić odbiór kładący nacisk na to, co dojmująco świeże, czytanie całym „zaangażowanym” ciałem, odruchowo powtarzającym gesty zza szyby wiersza, ich intensywność, konwulsyjność. I właśnie w tym wyobrażeniu, jak sądzę, odbywają się akty krytycznego przyswajania, w którym kwestia płci jest ważna, lecz nie najważniejsza. Płeć jest tylko pretekstem, będąc drugim imieniem nadwrażliwości posuniętej aż do neurozy (w pierwszej chwili chciałem napisać: „kulturowo wyprofilowanej neurozy”). A ta neuroza to nic innego, jak poczucie nietaktu, niestosowności, niesprawiedliwości, nieodpowiedniości zapowiedzi i spełnień, słów i ich tymczasowych użyć.
Nie wiem, jak mógłbym inaczej wytłumaczyć to dziwne zjawisko nie tyle zniecierpliwienia poezją mężczyzn, ile bardziej zaciekawienia poezją kobiet. Co mogło być tego przyczyną? Większa śmiałość, otwarcie się na ryzyko, gorączkowe, a przez to płodne, szukanie nowych języków? Może chodzi o to, że wraz z nimi wraca się do początków poezji, do iluzji ustanawiania świata na nowo. Zdobyć go, czyli opisać. Przebić się przez język, by stwierdzić, że nie ma innego. Tak jakby poetki nie miały swojego „Brulionu”2 ani „roczników siedemdziesiątych”. Ich przełomy dokonują się w ciszy. Bez zbędnych i zwodniczych nazw. Bez zaszeregowania.
3
Być może już czas, by inne kolektywy poszukujące szans na wyjście z neoliberalnego impasu lewicy obdarzyły poetki – szczególnie te tkwiące w poetyckim podziemiu – większym zaufaniem i posłuchały, co te właściwie mają do powiedzenia na temat kształtu przyszłego świata; o ile jakiś świat jeszcze nas czeka3.
Z całą powagą wsłuchuję się w ten głos, najmocniej przyswajając tezy o czymś, co tkwi w podziemiu i czai się do skoku, do zastąpienia obowiązującej maniery, maski, formy czy idei, chwilowo określającej i tak niejasne granice żeńskiej ekspresji lirycznej, i o zaufaniu i posłuchaniu oraz przewidywalnej energii do wykorzystania w rozwoju i profetyzmie. Idący inną drogą Dawid Kujawa dochodzi w tym fragmencie do czegoś, co usiłuję (po staremu, czyli hermeneutycznie) pokazać, a co wiąże się z apologią niewykorzystanego, niezrozumianego i dławionego potencjału, i z przeczuciem, że nastąpił czas jego ujawniania. Energia kobiecości jest już nie tyle sobą, ile – w zaistniałym kontekście komunikacyjnym – symbolem większej zmiany wrażliwości i ideologii.
4
Impulsów do napisania tej książki było wiele. Koniecznie muszę podkreślić rolę udziału w konferencjach organizowanych przez poznańskie środowisko polonistyczne4. To dzięki udziałowi w nich, dzięki referatom i dyskusjom otworzyłem się na problematykę obecności kobiet w kulturze i charakterystycznych dla nich form literackiej ekspresji. Tekst otwierający książkę powstał w odpowiedzi na pytania zadane na jednej z tych konferencji i stał się punktem wyjścia do dalszej refleksji. Fakt pomijania poetek w rozliczeniach i podsumowaniach pokoleniowych potraktowałem jako wskazówkę metodologiczną, mogącą wnieść jakiś impuls do teraźniejszej praktyki krytycznej. I tak zaczęło się ponowne czytanie już raz czytanych, a być może niedoczytanych, książek oraz tych, których obecności w swoim czasie nie zauważyłem. Wróciłem także do niektórych wcześniej pisanych szkiców, by umieścić je w nowym świetle i w nowym – tak to nazwijmy – otoczeniu interpretacyjnym.
Moją interpretację wyjątkowo mocno porusza kwestia różnie rozumianej „niegotowości”, dość często pojawiająca się w świadomości poetyckiej niektórych kobiet. Wywodzę ją od wierszy Bożeny Keff, która już od lat siedemdziesiątych uprawiała poezję opartą na tym swoistym paradoksie. Współcześnie w intrygujący sposób rozwija ją, łącząc z wieloma innymi zagadnieniami, Julia Fiedorczuk. Przyglądam się dzieciństwu, jako tematowi, do którego wiele autorek uporczywie powraca, kreując wielopostaciową i wewnętrznie skomplikowaną, różnie sfunkcjonalizowaną, figurę „dziewczynki”. Ma ona uzupełnić, ale nie wyprzeć, wyeksploatowaną – ich zdaniem – figurę „chłopczyka” i męskiego dzieciństwa. Próbuję w drugim rozdziale wskazać też na wewnętrzne podziały w obozie poetek, na dokonujące się tam rozróżnienie na autorki rzeczywiście odkrywcze i odważne oraz te nadal ufające staroświeckiej frazie. O tym myślałem, opisując przesłanie ważnej i przełomowej antologii Solistki, podkreślając przy okazji nieoczywiste miejsce takich poetek, jak na przykład Genowefa Jakubowska-Fijałkowska, Maria Bigoszewska, Tamara Bołdak-Janowska, Elżbieta Lipińska. Ponadto opisuję w tym rozdziale problem ciała i cielesności, kolejny istotny punkt odniesienia dla niektórych autorek. Szczególnie interesuje mnie widoczne w ich wierszach przejście: ciało – środowisko społeczne – język (kształt wypowiedzi poetyckiej). I tu odnoszę się do takich między innymi poetek, jak Justyna Bargielska i Joanna Mueller. Te obserwacje się pogłębiają, gdy zauważy się podkreślane w wielu utworach związki ze środowiskiem przyrodniczym. Na tym tle pokazuję, jak rozwija się nurt ekokrytyczny w nowej poezji kobiet. Zmiany we wrażliwości i dyskursie pociągają za sobą eksperymenty z dosadnym językiem potocznym oraz różnymi odmianami młodzieżowego żargonu, z poszukiwaniem form odstających od schematów niegdysiejszej konfesji. Często są to elementy drastyczne, wykorzystujące takie zasoby polszczyzny, które uważano za mało poetyckie, zbyt wulgarne i brutalne. W specyficzny sposób użyte podkreślają stanowczość obyczajowej i politycznej rewolty. Za tak konstruowaną poetyką stoi przeświadczenie, że nie ma już miejsca i czasu na ciche wzdychania i prywatne bunty. Kontestacyjne gesty niektórych młodych kobiet brzmią jak krzyk, stając się aktem kulturowym o charakterze społecznym.
Trzeci rozdział prezentuje poetyki okrzepłe, już prawie doskonałe. Być może jesteśmy właśnie świadkami kształtowania się kanonu nowej poezji kobiet. Do nazwisk Julii Fiedorczuk, Justyny Bargielskiej, Joanny Mueller czy Małgorzaty Lebdy dopisuję w tym rozdziale następne, moim zdaniem, równie ważne dla pełnego obrazu zachodzących w poezji przemian: Wioletta Grzegorzewska, Mirka Szychowiak, Klara Nowakowska, Izabela Kawczyńska, Marta Podgórnik, Agnieszka Wolny-Hamkało, Barbara Klicka. Natomiast w ostatniej części sięgam jeszcze dalej, podsuwając czytelnikowi książki poetyckie kobiet z ostatnich lat i miesięcy. Tutaj proszę o wyrozumiałość, polegam bowiem na przypuszczeniach, zapisując na gorąco krytycznoliteracki brudnopis. Są to rozpoznania spontaniczne i doraźne, krążące wokół intuicji dokonującej się językowej i społecznej zmiany, właśnie bez zaszeregowania. Być może niektóre z tych propozycji trafią do przekonania innym krytykom, a także historykom literatury.
1 Tu nawiązuję do określenia, którym posłużyłem się, analizując wiersze Klary Nowakowskiej.
2 Po latach stosowania zapisu „bruLion” (zgodnie z sugerującą takie odczytanie grafiką winiety) postanowiłem unormować zapis tytułu, mając w pamięci prasowe oświadczenie redaktora naczelnego pisma, Roberta Tekielego, kwestionującego sens wcześniejszego udziwnienia. Wspomina też o tym Jarosław Klejnocki. Zob.: J. Klejnocki, Przez wiersze. Szkice interpretacyjne, Warszawa 2016, s. 234.
3 D. Kujawa, Możliwe Światy przeciwko reżimowi dywidualności. Skąd wzięła się Nowa Faza i dlaczego może okazać się potrzebna nam wszystkim?, „Wakat” 2018, nr 4; http: //wakat.sdk.pl/mozliwe-swiaty-przeciwko-rezimowi-dywidualnosci-skad-wziela-sie-nowa-faza-dlaczego-moze-okazac-sie-potrzebna-nam-wszystkim/; dostęp: 10.01.2019.
4 Chodzi o badania nad poezją kobiet podjęte w ramach grantu kierowanego przez Joannę Grądziel-Wójcik z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, czego efektem były dwie konferencje naukowe i dwa tomy „Poznańskich Studiów Polonistycznych” z 2018 r., poświęcone „(nie)opisanej” poezji kobiet, a także monografia zbiorowa Formy nieobecności. Szkice o współczesnej poezji kobiet (Kraków 2018).Nota
Pracując nad książką, wykorzystałem teksty (bądź ich fragmenty) prezentowane na konferencjach, drukowane w monografiach i czasopismach (lub czekające na publikację). Wszystkie opracowałem na nowo. Niektóre uległy gruntownym zmianom, skróceniu lub rozszerzeniu. Oto chronologiczne zestawienie adresów bibliograficznych pierwotnych wersji:
Między snem a jawą, Rozproszone głosy. Notatki krytyka, Warszawa 2006, s. 88–92.
Maski zimnej suki, Po debiucie. Dziennik krytyka,Wrocław 2008, s. 138–139.
Raport z dziecięcego pokoju: notatki z pamięci, „Arterie” 2009, nr 1, s. 11–18.
„Wróć do mnie w dzień sądu…” Opresja, rozpad, utrata. Obrazy emocji w poezji Izabeli Kawczyńskiej, „Dyskurs” 2013, nr 16, s. 166–172 (a także: Wolność czytania. Teksty z przypisami i bez, Mikołów 2015, s. 187–192).
Natura i naturalność. Trzy dygresje, „Arterie” 2014, nr 2, s. 157–164.
Obserwacja, pamięć, obraz. O wierszach Wioletty Grzegorzewskiej, „Dyskurs” 2014, nr 17, s. 162–169 (a także: Wolność czytania. Teksty z przypisami i bez, Mikołów 2015, s. 167–173).
Przypadek Gali Jakubowskiej-Fijałkowskiej, Wolność czytania. Teksty z przypisami i bez, Mikołów 2015, s. 220–225.
Mirka Szychowiak – trzy wolności,„Dyskurs” 2015, nr 20, s. 330–336.
Poezja: „potencjalne błędy w zapisie”, „Fraza” 2016, nr 3, s. 35–36.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich, „Odra” 2016, nr 10, s. 85–90.
Dedykowane ziemi, „Odra” 2017, nr 5, s. 95–97.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich (2), „Odra” 2017, nr 6, s. 52–56.
Wobec nadmiaru. Pomiędzy odczuciem a analizą tekstu, „Dyskurs” 2017, nr 23, s. 232–243.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich (3), „Odra” 2018, nr 1, s. 62–65.
Bez zaszeregowania. O nowej poezji kobiet, „Twórczość” 2018, nr 3, s. 80–91.
Ich języki; „patrzymy na kobiety, a one patrzą na nas”,„Inter” 2018, nr 4, s. 160–163.
Przełomy i pokolenia bez kobiet?, Formy nieobecności. Szkice o współczesnej poezji kobiet,pod red. J. Grądziel-Wójcik, A. Kwiatkowskiej, E. Sołtys-Lewandowskiej, Kraków 2018, s. 39–48.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich (5), „Odra” 2019, nr 4, s. 78–81.
Twarze poezji. Praca nad obrazem, „Dyskurs” 2019, nr 27, s. 266–279.
* * *
Podczas pisania i redagowania korzystałem z cennych rad i wskazówek prof. dr. hab. Mariana Stali oraz dr hab. Magdaleny Rabizo-Birek, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego. Książka wyglądałaby zupełnie inaczej, gdyby nie ich zainteresowanie i uważność. W tym miejscu chciałem za ich wysiłek oraz życzliwość serdecznie podziękować.
1
Nie można nadrobić zaległości w pisaniu o wierszach. Wydaje się to sprzecznością samą w sobie. Pewne historycznoliterackie chwile uleciały, wyczerpując swoją żywotność. Przez trzydzieści lat najczęściej pisałem o wierszach poetów, a tylko okazjonalnie próbowałem rozumieć lirykę kobiet. Kiedy dostrzegłem tę rażącą dysproporcję, dojrzałem do rewizji, do ponownej lektury pominiętych, a może zlekceważonych, zasobów. Mówię o zasobach mojej biblioteki, w której kilku wielkim półkom z tomikami mężczyzn odpowiada tylko jedna z poetyckimi książkami kobiet. Nie wymyśliłem tej dysproporcji, ona wynika ze średniej statystycznej dotyczącej publikacji autorstwa kobiet. Nie ma jednak potrzeby jej dodatkowego celebrowania. Powinno się ją analizować i w miarę możliwości także kontestować.
Z takiej idei wyrasta ta książka – z pragnienia kontestowania wspomnianej dysproporcji i jednocześnie chęci zrewidowania własnej pracy krytycznoliterackiej. Tym bardziej, że te statystyczne uogólnienia zaczynają się kruszyć. Coraz więcej kobiet publikuje, a w ostatnich latach liczba tomików ich autorstwa zaczyna dorównywać liczbie publikacji mężczyzn. Tak, jakby wspomniane poetki chciały zaprzeczyć tezie, że podobno nie można nadrobić zaległości związanych z nieobecnością w kulturze. A ta nieobecność, czy raczej „słaba” obecność, wynikała z uwarunkowań społecznych akcentujących kobiecą uległość i bierność, w efekcie – nieistotność. I tu widać poważne zmiany, wskazujące na wysiłek kobiet walczących o swoją podmiotowość. Wiersz, czy nawet cały ich zbiór, jest tylko fragmentem rosnącej w siłę aktywności, wycinkiem większej przestrzeni artystyczno-społecznych działań kobiet.
2
Nie twierdzę, że poeci powiedzieli wszystko, więc teraz pokładam nadzieję w poetkach biorących się za to „wszystko” od innej strony, na innych zasadach. Nie da się niczego twierdzić w niestabilnej, płynnej przestrzeni pomiędzy „czuciem a analizą tekstu”1. Jednak można sobie wyobrazić odbiór kładący nacisk na to, co dojmująco świeże, czytanie całym „zaangażowanym” ciałem, odruchowo powtarzającym gesty zza szyby wiersza, ich intensywność, konwulsyjność. I właśnie w tym wyobrażeniu, jak sądzę, odbywają się akty krytycznego przyswajania, w którym kwestia płci jest ważna, lecz nie najważniejsza. Płeć jest tylko pretekstem, będąc drugim imieniem nadwrażliwości posuniętej aż do neurozy (w pierwszej chwili chciałem napisać: „kulturowo wyprofilowanej neurozy”). A ta neuroza to nic innego, jak poczucie nietaktu, niestosowności, niesprawiedliwości, nieodpowiedniości zapowiedzi i spełnień, słów i ich tymczasowych użyć.
Nie wiem, jak mógłbym inaczej wytłumaczyć to dziwne zjawisko nie tyle zniecierpliwienia poezją mężczyzn, ile bardziej zaciekawienia poezją kobiet. Co mogło być tego przyczyną? Większa śmiałość, otwarcie się na ryzyko, gorączkowe, a przez to płodne, szukanie nowych języków? Może chodzi o to, że wraz z nimi wraca się do początków poezji, do iluzji ustanawiania świata na nowo. Zdobyć go, czyli opisać. Przebić się przez język, by stwierdzić, że nie ma innego. Tak jakby poetki nie miały swojego „Brulionu”2 ani „roczników siedemdziesiątych”. Ich przełomy dokonują się w ciszy. Bez zbędnych i zwodniczych nazw. Bez zaszeregowania.
3
Być może już czas, by inne kolektywy poszukujące szans na wyjście z neoliberalnego impasu lewicy obdarzyły poetki – szczególnie te tkwiące w poetyckim podziemiu – większym zaufaniem i posłuchały, co te właściwie mają do powiedzenia na temat kształtu przyszłego świata; o ile jakiś świat jeszcze nas czeka3.
Z całą powagą wsłuchuję się w ten głos, najmocniej przyswajając tezy o czymś, co tkwi w podziemiu i czai się do skoku, do zastąpienia obowiązującej maniery, maski, formy czy idei, chwilowo określającej i tak niejasne granice żeńskiej ekspresji lirycznej, i o zaufaniu i posłuchaniu oraz przewidywalnej energii do wykorzystania w rozwoju i profetyzmie. Idący inną drogą Dawid Kujawa dochodzi w tym fragmencie do czegoś, co usiłuję (po staremu, czyli hermeneutycznie) pokazać, a co wiąże się z apologią niewykorzystanego, niezrozumianego i dławionego potencjału, i z przeczuciem, że nastąpił czas jego ujawniania. Energia kobiecości jest już nie tyle sobą, ile – w zaistniałym kontekście komunikacyjnym – symbolem większej zmiany wrażliwości i ideologii.
4
Impulsów do napisania tej książki było wiele. Koniecznie muszę podkreślić rolę udziału w konferencjach organizowanych przez poznańskie środowisko polonistyczne4. To dzięki udziałowi w nich, dzięki referatom i dyskusjom otworzyłem się na problematykę obecności kobiet w kulturze i charakterystycznych dla nich form literackiej ekspresji. Tekst otwierający książkę powstał w odpowiedzi na pytania zadane na jednej z tych konferencji i stał się punktem wyjścia do dalszej refleksji. Fakt pomijania poetek w rozliczeniach i podsumowaniach pokoleniowych potraktowałem jako wskazówkę metodologiczną, mogącą wnieść jakiś impuls do teraźniejszej praktyki krytycznej. I tak zaczęło się ponowne czytanie już raz czytanych, a być może niedoczytanych, książek oraz tych, których obecności w swoim czasie nie zauważyłem. Wróciłem także do niektórych wcześniej pisanych szkiców, by umieścić je w nowym świetle i w nowym – tak to nazwijmy – otoczeniu interpretacyjnym.
Moją interpretację wyjątkowo mocno porusza kwestia różnie rozumianej „niegotowości”, dość często pojawiająca się w świadomości poetyckiej niektórych kobiet. Wywodzę ją od wierszy Bożeny Keff, która już od lat siedemdziesiątych uprawiała poezję opartą na tym swoistym paradoksie. Współcześnie w intrygujący sposób rozwija ją, łącząc z wieloma innymi zagadnieniami, Julia Fiedorczuk. Przyglądam się dzieciństwu, jako tematowi, do którego wiele autorek uporczywie powraca, kreując wielopostaciową i wewnętrznie skomplikowaną, różnie sfunkcjonalizowaną, figurę „dziewczynki”. Ma ona uzupełnić, ale nie wyprzeć, wyeksploatowaną – ich zdaniem – figurę „chłopczyka” i męskiego dzieciństwa. Próbuję w drugim rozdziale wskazać też na wewnętrzne podziały w obozie poetek, na dokonujące się tam rozróżnienie na autorki rzeczywiście odkrywcze i odważne oraz te nadal ufające staroświeckiej frazie. O tym myślałem, opisując przesłanie ważnej i przełomowej antologii Solistki, podkreślając przy okazji nieoczywiste miejsce takich poetek, jak na przykład Genowefa Jakubowska-Fijałkowska, Maria Bigoszewska, Tamara Bołdak-Janowska, Elżbieta Lipińska. Ponadto opisuję w tym rozdziale problem ciała i cielesności, kolejny istotny punkt odniesienia dla niektórych autorek. Szczególnie interesuje mnie widoczne w ich wierszach przejście: ciało – środowisko społeczne – język (kształt wypowiedzi poetyckiej). I tu odnoszę się do takich między innymi poetek, jak Justyna Bargielska i Joanna Mueller. Te obserwacje się pogłębiają, gdy zauważy się podkreślane w wielu utworach związki ze środowiskiem przyrodniczym. Na tym tle pokazuję, jak rozwija się nurt ekokrytyczny w nowej poezji kobiet. Zmiany we wrażliwości i dyskursie pociągają za sobą eksperymenty z dosadnym językiem potocznym oraz różnymi odmianami młodzieżowego żargonu, z poszukiwaniem form odstających od schematów niegdysiejszej konfesji. Często są to elementy drastyczne, wykorzystujące takie zasoby polszczyzny, które uważano za mało poetyckie, zbyt wulgarne i brutalne. W specyficzny sposób użyte podkreślają stanowczość obyczajowej i politycznej rewolty. Za tak konstruowaną poetyką stoi przeświadczenie, że nie ma już miejsca i czasu na ciche wzdychania i prywatne bunty. Kontestacyjne gesty niektórych młodych kobiet brzmią jak krzyk, stając się aktem kulturowym o charakterze społecznym.
Trzeci rozdział prezentuje poetyki okrzepłe, już prawie doskonałe. Być może jesteśmy właśnie świadkami kształtowania się kanonu nowej poezji kobiet. Do nazwisk Julii Fiedorczuk, Justyny Bargielskiej, Joanny Mueller czy Małgorzaty Lebdy dopisuję w tym rozdziale następne, moim zdaniem, równie ważne dla pełnego obrazu zachodzących w poezji przemian: Wioletta Grzegorzewska, Mirka Szychowiak, Klara Nowakowska, Izabela Kawczyńska, Marta Podgórnik, Agnieszka Wolny-Hamkało, Barbara Klicka. Natomiast w ostatniej części sięgam jeszcze dalej, podsuwając czytelnikowi książki poetyckie kobiet z ostatnich lat i miesięcy. Tutaj proszę o wyrozumiałość, polegam bowiem na przypuszczeniach, zapisując na gorąco krytycznoliteracki brudnopis. Są to rozpoznania spontaniczne i doraźne, krążące wokół intuicji dokonującej się językowej i społecznej zmiany, właśnie bez zaszeregowania. Być może niektóre z tych propozycji trafią do przekonania innym krytykom, a także historykom literatury.
1 Tu nawiązuję do określenia, którym posłużyłem się, analizując wiersze Klary Nowakowskiej.
2 Po latach stosowania zapisu „bruLion” (zgodnie z sugerującą takie odczytanie grafiką winiety) postanowiłem unormować zapis tytułu, mając w pamięci prasowe oświadczenie redaktora naczelnego pisma, Roberta Tekielego, kwestionującego sens wcześniejszego udziwnienia. Wspomina też o tym Jarosław Klejnocki. Zob.: J. Klejnocki, Przez wiersze. Szkice interpretacyjne, Warszawa 2016, s. 234.
3 D. Kujawa, Możliwe Światy przeciwko reżimowi dywidualności. Skąd wzięła się Nowa Faza i dlaczego może okazać się potrzebna nam wszystkim?, „Wakat” 2018, nr 4; http: //wakat.sdk.pl/mozliwe-swiaty-przeciwko-rezimowi-dywidualnosci-skad-wziela-sie-nowa-faza-dlaczego-moze-okazac-sie-potrzebna-nam-wszystkim/; dostęp: 10.01.2019.
4 Chodzi o badania nad poezją kobiet podjęte w ramach grantu kierowanego przez Joannę Grądziel-Wójcik z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, czego efektem były dwie konferencje naukowe i dwa tomy „Poznańskich Studiów Polonistycznych” z 2018 r., poświęcone „(nie)opisanej” poezji kobiet, a także monografia zbiorowa Formy nieobecności. Szkice o współczesnej poezji kobiet (Kraków 2018).Nota
Pracując nad książką, wykorzystałem teksty (bądź ich fragmenty) prezentowane na konferencjach, drukowane w monografiach i czasopismach (lub czekające na publikację). Wszystkie opracowałem na nowo. Niektóre uległy gruntownym zmianom, skróceniu lub rozszerzeniu. Oto chronologiczne zestawienie adresów bibliograficznych pierwotnych wersji:
Między snem a jawą, Rozproszone głosy. Notatki krytyka, Warszawa 2006, s. 88–92.
Maski zimnej suki, Po debiucie. Dziennik krytyka,Wrocław 2008, s. 138–139.
Raport z dziecięcego pokoju: notatki z pamięci, „Arterie” 2009, nr 1, s. 11–18.
„Wróć do mnie w dzień sądu…” Opresja, rozpad, utrata. Obrazy emocji w poezji Izabeli Kawczyńskiej, „Dyskurs” 2013, nr 16, s. 166–172 (a także: Wolność czytania. Teksty z przypisami i bez, Mikołów 2015, s. 187–192).
Natura i naturalność. Trzy dygresje, „Arterie” 2014, nr 2, s. 157–164.
Obserwacja, pamięć, obraz. O wierszach Wioletty Grzegorzewskiej, „Dyskurs” 2014, nr 17, s. 162–169 (a także: Wolność czytania. Teksty z przypisami i bez, Mikołów 2015, s. 167–173).
Przypadek Gali Jakubowskiej-Fijałkowskiej, Wolność czytania. Teksty z przypisami i bez, Mikołów 2015, s. 220–225.
Mirka Szychowiak – trzy wolności,„Dyskurs” 2015, nr 20, s. 330–336.
Poezja: „potencjalne błędy w zapisie”, „Fraza” 2016, nr 3, s. 35–36.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich, „Odra” 2016, nr 10, s. 85–90.
Dedykowane ziemi, „Odra” 2017, nr 5, s. 95–97.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich (2), „Odra” 2017, nr 6, s. 52–56.
Wobec nadmiaru. Pomiędzy odczuciem a analizą tekstu, „Dyskurs” 2017, nr 23, s. 232–243.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich (3), „Odra” 2018, nr 1, s. 62–65.
Bez zaszeregowania. O nowej poezji kobiet, „Twórczość” 2018, nr 3, s. 80–91.
Ich języki; „patrzymy na kobiety, a one patrzą na nas”,„Inter” 2018, nr 4, s. 160–163.
Przełomy i pokolenia bez kobiet?, Formy nieobecności. Szkice o współczesnej poezji kobiet,pod red. J. Grądziel-Wójcik, A. Kwiatkowskiej, E. Sołtys-Lewandowskiej, Kraków 2018, s. 39–48.
Z raptularza czytelnika nowości poetyckich (5), „Odra” 2019, nr 4, s. 78–81.
Twarze poezji. Praca nad obrazem, „Dyskurs” 2019, nr 27, s. 266–279.
* * *
Podczas pisania i redagowania korzystałem z cennych rad i wskazówek prof. dr. hab. Mariana Stali oraz dr hab. Magdaleny Rabizo-Birek, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego. Książka wyglądałaby zupełnie inaczej, gdyby nie ich zainteresowanie i uważność. W tym miejscu chciałem za ich wysiłek oraz życzliwość serdecznie podziękować.
więcej..
