Biblia z Komentarzami Jana Pawła II. Nowy Testament - ebook

BIBLIA W RODZINIE

Drodzy Czytelnicy!

Prawie każda rodzina posiada drogie sobie pamiątki po własnych przodkach: obrączki ślubne, cenne obrazy, listy, fotografie. Rodzina Boża – Kościół – szczyci się także cennymi pamiątkami, do których zaliczamy Eucharystię i Pismo Święte.

Pewna księżniczka dostała na urodziny od swego narzeczonego ciężką, choć niezbyt dużą paczkę, o dziwnym okrągłym kształcie. Zaciekawiona, rozpakowała szybko i znalazła w środku... kulę armatnią. Rozczarowana, ze złością rzuciła ją na podłogę. Wtedy pękła zewnętrzna czarna powłoka i ukazała się mniejsza kula w pięknym srebrzystym kolorze. Księżniczka pobiegła i ujęła ją w dłonie. Obracając ją, przypadkowo przycisnęła lekko w pewnym punkcie jej powierzchnię. I oto srebrna otoczka otworzyła się, odsłaniając wspaniałą złotą szkatułkę. Teraz księżniczka łatwo otworzyła złote pudełeczko, w środku którego na miękkiej czarnej materii spoczywał cudowny pierścionek, połyskujący brylantami tworzącymi dwa słowa: Kocham Cię (B. Ferrero).

Pismo Święte jest takim właśnie prezentem od Boga.

Dla wielu ludzi taki podarunek nie jest czymś atrakcyjnym. Może być zbyt trudny, czasem nudny, obfituje w powtórzenia, niektórych może nawet gorszyć. Jeśli jednak ktoś zdecyduje się na ,,rozpakowanie” tego prezentu i uda się mu zdjąć tę pierwszą zewnętrzną „warstwę”, to przez skupienie i modlitwę odkryje nowe i zaskakujące rzeczywistości. Odkryje przede wszystkim wspaniałe orędzie Boga skierowane do człowieka: Kocham Cię! Kocham Cię, Człowieku!

Biblia powinna stawać się naszym „przyjacielem” i „domownikiem”, powinna znajdować szczególne miejsce w naszej rodzinie, winna znajdować się zawsze pod ręką, gdyż w różnych momentach naszego życia Bóg pragnie stanąć przy nas i do nas przemawiać.

Dobrze wiemy, że życie rodzinne to nie tylko same radosne wydarzenia jak np. chrzest, I Komunia Święta, bierzmowanie, sakrament małżeństwa. Są też i smutne chwile, jak choroba, cierpienie, śmierć, które dotykają członków naszej rodziny. Wtedy jakże potrzebne nam jest światło, aby zrozumieć te bolesne doświadczenia. Tym światłem, blaskiem, nadzieją w te trudne dni jest „Słowo Życia”, które możemy odczytać z kart Pisma Świętego.

Wymowne jest tu świadectwo pisarza i poety Romana Brandstaettera, który wspomina: Biblia leżała na biurku mojego dziadka... Nigdy w bibliotece. Zawsze na podręczu. W naszym domu nikt Biblii nigdy nie szukał, nigdy również nie słyszałem, aby ktokolwiek pytał, gdzie ona leży. Wiadomo było, że u dziadka na biurku, u nas na małym stoliku (...). Miejsce, na którym leżała Biblia, było dla mnie miejscem wyróżnionym. Dziadek od wczesnej młodości zapisywał drobnym pismem na wewnętrznych stronach okładek Biblii, a potem na wklejonych do niej arkusikach papieru, przyciętych z pedantyczną dokładnością do rozmiarów Księgi, daty śmierci swoich przodków i najbliższych z rodziny, a na koniec mojej babki. Gdy wpisywał jej imię – stałem właśnie obok niego – zapytałem: Dlaczego zapisujesz w Biblii imiona umarłych? Bo jest księgą żywych – odparł na to, nie przerywając pisania (R. Brandstaetter, Krąg biblijny i franciszkański).

I dlatego zachęcamy Cię, Drogi Czytelniku, do ,,ożywiania” Biblii. Nie bójmy się notować na marginesie tej księgi naszych wzruszeń, które przeżywamy podczas jej czytania (...). Nie bójmy się stawiać znaków zapytania przy tekście, którego nie rozumiemy (...). I wreszcie nie bójmy się podkreślać ołówkiem albo ujmować w nawiasy tych fragmentów, do których (...) pragniemy wielokrotnie powracać (...). I oto nawet nie spostrzeżemy się, jak dzięki naszym podkreśleniom, nawiasom, umownym znakom, uwagom zapisywanym skrupulatnie na kartach Pisma Świętego stanie się ono dziennikiem naszej duszy, zaufanym powiernikiem, którego wtajemniczymy w najtrudniejsze związki łączące nas z Bogiem, ludźmi, ze światem (R. Brandstaetter, Krąg biblijny i franciszkański).

WydawcaList Jana Pawła II do biskupa Romaniuka

+-----------------------------------+-----------------------------------+
| | Jego Ekscelencja |
| | |
| | Ks. Biskup Kazimierz ROMANIUK |
| | |
| | Ordynariusz Warszawsko-Praski |
| | |
| | ul. Floriańska 3 |
| | |
| | 03-707 Warszawa-Praga |
| | |
| | Polonia |
+-----------------------------------+-----------------------------------+

Drogi Księże Biskupie,

Z całego serca dziękuję za dar, jaki otrzymałem w postaci nowego przekładu Pisma Świętego, nazwanego przez Księdza Biskupa „Biblią Warszawsko-Praską”. Wiem, że jest to owoc dojrzałej wiedzy egzegetycznej, połączonej z Bożym talentem tłumaczenia języków, ale nade wszystko całych dziesięcioleci wytrwałej pracy.

Wielką troską Ojców ostatniego Soboru była potrzeba udostępnienia Słowa Bożego wszystkim i po wszystkie czasy, z równoczesnym staraniem, by nie popaść w pokusę nieodpowiedzialnej popularyzacji świętego tekstu. Zalecali, by opracowano odpowiednie i ścisłe przekłady na języki współczesne, jak najbardziej odpowiadające myśli zawartej w starożytnych oryginałach, a równocześnie jasne i wymowne dla dzisiejszego czytelnika (por. DV 22). Tłumaczenie, którego dokonał Ksiądz Biskup, z pewnością zajmuje poczesne miejsce pośród opracowań, które doskonale spełniają te soborowe wskazania. Serdecznie gratuluję, dziękując równocześnie Bogu za światło Ducha Świętego i siły niezbędne do wieloletnich badań i redakcji.

Na ręce Księdza Biskupa pragnę również złożyć podziękowanie Towarzystwu Biblijnemu w Polsce, które w duchu ekumenicznej współpracy zatroszczyło się o godne i piękne wydanie nowego tłumaczenia. Jest to wymowny znak wspólnej miłości do Chrystusa, wcielonego Słowa, które poprzez tekst Biblijny nieustannie przemawia i objawia się kolejnym pokoleniom wierzących.

W modlitwie Bogu polecam Księdza Biskupa, a na dalszą pasterską posługę w Diecezji Warszawsko-Praskiej z serca błogosławię.

Jan Paweł II

Watykan, 18 listopada 1997 r.WSTĘP DO NOWEGO TESTAMENTU

Historia piśmiennictwa staro­chrze­ścijańskiego zna wiele ksiąg, które mówią o Jezusie Chrystusie, o Jego miłości do wszystkich ludzi, o Jego nauce i wymaganiach stawianych przez Niego człowiekowi oraz o pierwotnych dziejach za­ło­żonej przez Niego społeczności, zwa­nej Kościołem. Lecz z całej owej bogatej i niekiedy bardzo budującej literatury wybrał Kościół tylko dwadzieścia siedem ksiąg i tyl­ko je uznał za natchnione przez Boga. Są to: cztery Ewangelie, Dzie­je Apo­stol­skie, czternaście Lis­tów Pawła (nie wszystkie zresztą w jednakowym stopniu Pawła, o czym dokładniej we wprowadze­niach do poszczególnych listów), sie­dem Listów Pow­szech­nych (trzy Jana, dwa Piotra, List Judy i List Jakuba) oraz Apo­ka­li­psa św. Jana.

Ewangelie opisują życie, na­u­cza­­nie w słowach i czynach oraz śmierć i wyniesienie do chwały Je­zu­sa Chrystusa; Dzieje Apo­stol­skie przedstawiają historię wpro­wa­dza­nia w życie misyjnego na­ka­zu Je­zu­sa na przestrzeni kil­ku­dziesięciu lat po śmierci Zba­wi­cie­la; Listy Pawła, reagując na naj­roz­maitsze potrzeby religijne pier­wo­tnego Kościoła, powstającego i rozwijającego się w świe­cie za­mie­sz­kanym głównie przez pogan, za­wie­rają pierwsze głę­bokie refleksje teologiczne nad sło­wami, a zwła­sz­cza zbawczym dziełem Chry­s­tu­sa; autorzy Listów Powszechnych zwracają się na ogół do szerokiego kręgu wiernych, a ich pisma mają charakter dydaktyczny; ostatnia z ksiąg Nowego Tes­ta­mentu, Apo­ka­li­psa św. Jana, pos­łu­gu­jąc się bar­dzo swoistym ga­tun­kiem litera­ckim, przedstawia osta­te­czny try­umf Chrystusa nad wszy­stkimi prze­ciwnymi Mu mocami.

Każda z tych ksiąg, ponieważ napisana jest pod natchnieniem Bo­ga, wiernie i bez błędu podaje praw­dę z woli Bożej utrwaloną dla naszego zbawienia.

Zastrzeżenia dotyczące autor­stwa niektórych pism żadną miarą nie umniejszają ich wartości jako ksiąg natchnionych. Równie natch­nio­ne są np. listy niewątpliwie Paw­ło­we, jak i te pisma, które wed­ług dzi­siejszej nauki z pew­no­ścią nie zos­tały zredagowane przez samego Apo­stoła, lecz znaj­du­ją się w ka­no­nicz­nym zbiorze jego listów.

Księgi Pisma Świętego, nie tylko Nowego, lecz także Starego Tes­tamentu – zapowiedzi tego, co zna­lazło dopełnienie w Nowym – zo­sta­ły napisane również dla na­szego pouczenia, a przy ich lektu­rze na­le­ży pamiętać nade wszystko o tym, że stanowią one zbiór nie tylko okre­ślo­nych informacji, lecz także bar­dzo konkretnych wy­ma­gań. Czy­ta­niu Biblii musi zatem towarzyszyć ustawiczna gotowość czynienia za­dość tym ciągle aktualnym wymaganiom Bożym.

WSTĘP OGÓLNY DO EWANGELII

W swym nauczaniu Jezus posługiwał się nie słowem pisanym, lecz mówionym. Tym, którzy Mu towarzyszyli, polecił przekazywać naukę dalej również nie za pomocą pism, lecz poprzez bezpośrednie głoszenie słowa. Przekazowi owemu towarzyszyła, oparta na osobistych doświadczeniach, wiara głosicieli Dobrej Nowiny, szczególnie silna od chwili zmartwychwstania Jezusa. Prócz zdań, które Jezus wypowiadał o zbliżającym się królestwie Bożym i o sobie samym, dając w ten sposób wyraz swej świadomości religijnej, pojawia się cała, dość rozbudowana, nauka o zbawczym dziele Jezusa. Lecz tym, którzy zajmowali się głoszeniem Dobrej Nowiny, wcale nie chodziło o ukazanie pełnego obrazu całego życia, wszystkich czynów i słów Jezusa. Wydaje się, że na pierwotną tradycję ewangeliczną składały się odizolowane – ujęte najczęściej w formę przypowieści – pouczenia Jezusa oraz nie powiązane w większe całości relacje o Jego cudownych czynach.

Gdy jednak z upływem czasu zmniejszała się coraz bardziej liczba naocznych świadków nauczania i działalności Jezusa, a chrześcijaństwo swym zasięgiem poczęło obejmować coraz bardziej rozległe tereny, wyłoniła się potrzeba utrwalenia na piśmie mów Jezusa i relacji o Jego czynach. I tak oto w dziejach przekazywania Dobrej Nowiny nastąpił nowy etap: etap dokumentów pisanych. Znów jednak nie chodziło o spisanie wszystkich słów i o utrwalenie na piśmie wszystkich relacji o czynach Jezusa według ich chronologicznego następstwa, z dokładnym uwzględnieniem topografii poszczególnych wydarzeń. Zarówno ci, którzy przekazywali ustnie Dobrą Nowinę, jak i ci, którzy ją utrwalali na piśmie, dokonywali specyficznej selekcji czynów i słów Jezusa (zob. Konstytucja Soboru Watykańskiego II „O Objawieniu Bożym”, 19), zmieniali niekiedy ich ramy chronologiczne i topograficzne, biorąc ciągle pod uwagę potrzeby i możliwości poznawcze pierwszych chrześcijan. Nauczającym towarzyszyła jednak ciągle ta sama troska: aby przekazywać wiernie treść nauki Jezusa i aby nauczani uwierzyli i przylgnęli do prawdy Ewangelii.

Etap trzeci i ostatni w dziejach przekazu Dobrej Nowiny stanowi redagowanie czterech Ewangelii, zwanych dziś kanonicznymi (tzn. włączonych przez Kościół, jako natchnione przez Boga, w kanon, tj. wykaz ksiąg Pisma Świętego), w odróżnieniu od wielu innych tzw. Ewangelii apokryficznych.

Jedna z czterech Ewangelii, ta, którą zredagował św. Jan, różni się dość zasadniczo od trzech pozostałych – Mateusza, Marka, Łukasza, te ostatnie zaś są do siebie pod wielu względami tak bardzo podobne, lecz równocześnie i tak rozbieżne, że ich wzajemny stosunek stanowił od dawna problem. Jak mogło dojść do tylu rozbieżności przy tak licznych podobieństwach? Jak można wytłumaczyć zjawisko podobieństw przy równoczesnych niepodobieństwach? – oto pytania, które streszczają w sobie istotę problemu synoptycznego. Historia studiów nad tym problemem notuje bardzo wiele i różnych odpowiedzi na powyższe pytania. Wszystkie te odpowiedzi dają się ostatecznie sprowadzić do którejś z kilku hipotez – typów.

Typ najstarszy stanowi hipoteza ustnej tradycji. W jej świetle podobieństwa trzech Ewangelii, zwanych synoptycznymi, mają swe źródło we wspólnej tradycji, rozbieżności zaś zostały spowodowane korzystaniem z materiału, którego pewna elastyczność – ze względu na ustny przekaz – jest zupełnie zrozumiała. Hipoteza powyższa, tłumacząc dość dobrze zjawisko rozbieżności pomiędzy Ewangeliami, pozostawia jednak wiele do życzenia, gdy chodzi o podobieństwa sięgające niekiedy samej, i to dość rzadkiej, terminologii.

Próbując zaradzić brakom powyższego rozwiązania, twórcy kolejnej teorii utrzymywali, że jedna spośród trzech Ewangelii – w przekonaniu dość powszechnym Ewangelia Marka – powstała wcześniej i służyła za źródło dla obu pozostałych. Zależnością od tego samego źródła tłumaczy się zjawisko rozbieżności trzech Ewangelii, pewien zaś wkład osobisty każdego ewangelisty oraz odmienny sposób korzystania ze wspólnego źródła uzasadniają zjawisko rozbieżności. Zauważa się jednak, że tych rozbieżności jest zbyt wiele i są zbyt poważne, jeżeli się przyjmie, że u podstaw całego procesu powstawania Ewangelii znajdował się dokument pisany.

W ten sposób doszło do powstania teorii trzeciego typu. Rozwiązania proponowane przez zwolenników tych teorii zakładają istnienie – obok pisanej, chronologicznie najwcześniejszej Ewangelii Marka – także pisanego dokumentu, zawierającego prócz mów Jezusa materiał wspólny dla Ewangelii Mateusza i Łukasza, ale nie mający odpowiedników w Ewangelii Marka. Rozwiązanie to – aczkolwiek nie można go nazwać doskonałym, kwestionuje się bowiem ostatnio coraz częściej pierwszeństwo chronologiczne Ewangelii Marka – jest dziś dość powszechnie przyjmowane jako najlepsze wyjaśnienie problemu synoptycznego.

Należy też pamiętać, że przy redagowaniu Ewangelii rolę dość znaczną odgrywało środowisko wczesnochrześcijańskie. To przecież dla zaspokojenia jego potrzeb polemiczno-apologetycznych, katechetyczno-misyjnych, kultyczno-liturgicznych pisane były poszczególne Ewangelie. Uwzględniając owe potrzeby, ewangeliści przedstawili równocześnie swoje tezy teologiczne, czyli idee przewodnie całego dzieła, nieco odmienne w każdej Ewangelii, choć dotyczące w istocie tego samego dzieła zbawienia.

WSTĘP DO EWANGELII WEDŁUG ŚWIĘTEGO MATEUSZA

Tradycja wczesnochrześcijańska, której świadectwa najstarsze sięgają czasów Papiasza żyjącego na przełomie pierwszego i drugiego stulecia, przypisuje autorstwo pierwszej Ewangelii Mateuszowi, jednemu z dwunastu apostołów i choć Papiasz mówi jedynie o poucze­niach Jezusa spisanych w języku hebrajskim przez Mateusza, to jednak wiadomo, że nie wyklucza on z Mateuszowego dzieła również relacji o czynach Jezusa, wzmianka zaś w języku hebrajskim zdaje się nie kolidować z dość powszechnym dziś przekonaniem – ba­zu­ją­cym zresztą na Dz 21,40 oraz na do­kumentach qumrańskich – że Ewan­gelia Mateusza była pierwotnie zredagowana po aramajsku. Oryginał aramajski musiał jednak zaginąć dość wcześnie, skoro Oj­co­wie Kościoła z drugiego wieku po Chry­stusie znają już tylko grecki przekład Ewangelii Mateusza lub mówiąc dokładniej: grecką para­fra­zę aramajskiego tekstu pierw­szej Ewangelii.

Ewangelia Mateusza umie­sz­cza­na jest przez najstarszą tradycję na pierwszym miejscu, czyli tak­że przed Ewangelią Marka, któ­ra została zredagowana po śmierci Piotra. Można utrzymywać ponadto, że w owych najstarszych świa­dec­twach patrystycznych chodzi o wersję aramajską Ewangelii Ma­te­u­sza. Istnieją więc pewne dane, by przypuszczać, że aramajska Ewan­­gelia Mateusza powstała przed r. 64. Trudniej określić, nawet w przybliżeniu, dolną gra­nicę czasu jej powstawania. Dość wyraźnie uwydatniana świadomość odrębności Kościoła od Sy­na­go­gi, pewien rozwój chrześcijaństwa, obejmującego swym zasięgiem już nie tylko Żydów, ale i pogan, skłania do przyznania racji Ire­ne­u­szo­wi, według którego Ewangelia powstała podczas apostolskiej dzia­łalności Piotra i Pawła, czyli w latach 50-60. Grecka wersja Ewan­gelii Mateusza zdradza w wie­lu punktach zależność od Ewan­gelii Marka, która powstała – jak już wspominaliśmy – po śmierci Piotra, tj. po r. 64. Pewne kryteria natury wewnętrznej – aluzja do zburzenia Jerozolimy w r. 70 (22,67), wrogość Żydów wobec Je­zu­sa, szczególnie widoczna po zbu­rze­niu, Świętego Miasta, o czym mó­wią nawet świadectwa pozabiblijne, wpływy faryzeuszy na czynniki rządzące narodem itp. – wskazują na to, że parafrazy gre­ckiej dokonano w latach 70–80.

Ewangelia była pisana z myślą przede wszystkim o Żydach lub o chrześcijanach nawróconych z ju­da­izmu, o czym mówią liczne świa­dectwa pozabiblijne (np. Ireneusz, Orygenes) i co wynika: 1. z faktu, że Ewangelista zakłada u czytelników znajomość zwyczajów ży­dow­skich, których znaczenia z za­sady nie wyjaśnia (np. obmywanie rąk – 15,2; zajmowanie pierwszych miejsc przez faryzeuszy na uczcie – 23,6; płacenie dziesięciny – 23,23; rozróżnianie przykazań małych i du­żych – 5,19; noszenie filakterii – 23,5 itp.); 2. z semityzmów, w któ­re obfituje, styl i terminologia tej Ewangelii (paralelizmy, pow­tó­rze­nia tych samych formuł, inkluzje, częste posługiwanie się liczbami o wymowie symbolicznej – zwłasz­cza liczbą 7; terminy: raka – 5,22; mamona – 6,24; wyrażenia: zwią­zy­wać i rozwiązywać – 16,19; 18,18; ciało i krew – 16,17; ciemności zewnętrzne – 8,12 itp. ).

Trudno rozstrzygnąć, czy Ewan­­gelia Mateusza w formie dziś nam znanej zrodziła się z kateche­ty­czno-moralizatorskich, czy raczej liturgicznych lub polemicznych po­trzeb pierwotnego Kościoła, natomiast nie ulega wątpliwości, że myśl przewodnia całej Ewangelii sprowadza się do tezy na­stę­pu­ją­cej: w Osobie, w życiu, w czynach i w nauce Jezusa urzeczywistniły się wszystkie proroctwa mesjańskie Starego Testamentu. Jezus jest Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół – to prawdziwe królestwo mesjańskie. Udo­wad­nia­jąc z godną podziwu konsekwencją prawdziwość tej tezy, po­ka­zuje Mateusz zaraz na wstępie, że Jezus jest potomkiem Abr­a­ha­ma i spadkobiercą Dawida. Jeśli pierwsza Ewangelia synoptyczna zyskała sobie miano bardziej teologicznej lub – jak uściślają inni – bardziej eklezjologicznej niż dwie pozostałe, to głównie dlatego, że Mateusz referując fakty z życia Jezusa dołącza do nich zazwyczaj ich teologiczną interpretację, u któ­rej podstaw można by się dopatrzyć, takiej oto myśli: Mesjasz realizujący swym życiem proroctwa starotestamentalne, nie zna­lazł­szy posłuchu w narodzie wy­bra­nym, daje początek nowej spo­łe­czności, zwanej Kościołem lub Izraelem wedle ducha.

Nie przywiązując wagi zasad­ni­czej ani do chronologii, ani do szcze­gółów geograficzno-to­po­gra­ficz­nych, po przedstawieniu histo­rii dziecięctwa Jezusa (rozdz. 1-2) i re­lacjach o przygotowaniu do pub­licznych wy­stą­pień (rozdz. 3–4) naukę Jezusa zamyka Mateusz w pięciu wielkich mowach (Kazanie na Górze – rozdz. 5–7, mowa misyjna – 10,5–42, przypowieści – 13,1–52, mowa do ucz­niów 18,1–35 i mowa eschatologiczna – 24,1–25,46), przeplatając je relacjami o czynach Zbawiciela.

WSTĘP DO EWANGELII WEDŁUG ŚWIĘTEGO MARKA

Według najstarszej tradycji patrystycznej autorem drugiej Ewangelii był niejaki Marek. Pa­pia­sz – on to bowiem stanowi owo najstarsze świadectwo (ok. 130 r.), oparte zresztą na opinii pewnego Jana Prezbitera, może identycznego z Janem Ewangelistą – nazywa Marka tłumaczem Piotra, co należy rozumieć w ten sposób, że Marek tłumaczył na język grecki katechezę Piotra mówiącego po aramejsku. O tym, że Marek był tłumaczem Piotra, mówią także Ireneusz, Tertulian i Orygenes. Taki sam pogląd wyraża również cytowany przez Euzebiusza Kle­mens Aleksandryjski i Hie­ro­nim. Ci ostatni dorzucają ponadto uwa­gę, że Marek, uczeń i tłumacz Pio­tra, spisał katechezę swego mist­rza na prośbę braci w Rzymie.

Znanego wśród pierwszych chrześcijan Marka, tłumacza Piotra utożsamia się powszechnie z Ja­nem Markiem, o którego życiu i dzia­łalności znajdujemy wiele szcze­gółów w samej Biblii (por. Dz 12,12.25; 13,5.13; 15,37.39; Kol 4,10; Flm 24; 2 Tm 4,11; 1 P 5,13). Z danych tych wynika, że Marek był z pochodzenia Żydem, że jego matka posiadała w Jero­zo­limie własny dom, w którym pierwsi chrześcijanie zbierali się na modlitwę i w którym znalazł również schronienie Piotr po wyj­ściu z więzienia jerozolimskiego. Jan Marek był również znany Pawłowi, któremu towarzyszył podczas pierwszej podróży mi­syj­nej, przynajmniej na wstępnym jej etapie. Rozstawszy się z Apo­sto­łem Narodów na dłuższy czas, pod koniec życia Pawła znów jest przy boku tego apostoła w Rzymie (por. Kol 4,10; Flm 24), oddając mu cenne usługi (2 Tm 4,11). O bliskiej współpracy Marka z Piotrem – lub dokładniej: o Piotrowych zna­mio­nach Ewangelii Marka – świadczą następujące szczegóły: układ ca­łe­go materiału tej Ewangelii pod względem treści pokrywa się ze sche­matami mów Piotra w Dzie­jach Apostolskich (1,21n; 2,33–36; 10,37n); podobnie jak Piotr w swo­ich mowach, tak też Marek bardzo zasadniczą funkcję apologetyczną przypisuje cudom Jezusa; Marek pomija to wszystko, co mogłoby uka­zywać Piotra w zbyt korzystnym świetle, idąc tu chyba za wy­raź­nym życzeniem Apostoła, który pamięta o swym wyparciu się Zba­wi­ciela i czuje się niegodnym jakichkolwiek wyróżnień czy po­chwał.

Wiele danych wskazuje na to, że odbiorcy Ewangelii Marka nie są Żydami i nie mieszkają w Pa­le­sty­nie: nie znają nawet bardzo po­spo­litych obyczajów żydowskich, skoro im je Ewan­ge­li­sta objaśnia; podobnie nie są obeznani z ge­o­gra­fią Palestyny i to­po­gra­fią Je­ro­zo­li­my; obcy jest im język aramejski, skoro wszystkie terminy aramej­skie tłumaczone są na grecki. Mo­ż­na przypuszczać, że Marek pisał swoje dzieło w Rzymie i przede wszystkim chrześcijan rzymskich miał na uwadze jako swych czytelników. Wspominając Szymona Cy­re­nejczyka (15,21), Ewangelista przed­stawia go jako ojca Alek­san­dra i Rufusa, a ten ostatni – zda­niem Ojców Kościoła i egzegezy now­szej – występuje wśród chrześcijan rzymskich, do których kieruje pozdrowienie Paweł w Liście do Rzy­mian (16, 13). Ewangelia Mar­ka obfituje też w latynizmy styli­sty­czno-terminologiczne.

Ze stwierdzeń wczesnochrześcijańskich pisarzy i Ojców Kościoła np. Ireneusza, Jana Prezbitera – wy­nika, że Ewangelia Marka zo­sta­ła zredagowana po śmierci apo­sto­łów Piotra i Pawła, ale przed zbu­rzeniem Jerozolimy. Jero­zo­li­ma, świątynia i różne realia zwią­za­ne z kultem świątynnym są przedstawione jako rzeczy istniejące współcześnie, a nie jako elementy czasów przeszłych.

Wziąwszy to wszystko pod uwa­­­gę, wielu egzegetów dzi­siej­szych utrzymuje, że Ewangelia Mar­ka powstała po 67 r., ale przed 70.

Ewangelię Marka można po­dzie­lić na trzy części: 1. Objawienie tajemnicy Jezusa narodowi izraelskiemu oraz uczniom i krewnym Jezusa – proces wypełniający tzw. działalność galilejską Jezusa (1,1–7,23); 2. Tajemnica Syna Czło­wie­cze­go, pozostająca pod znakiem trzykrotnej zapowiedzi męki – chro­no­logicznie okres działalności pozagalilejskiej i podróży do Jero­zo­limy (7,24–10,52); 3. Nauczanie i spory z przeciwnikami podczas pobytu w Jerozolimie, zakończo­ne­go męką, śmiercią i zmartwych­wstaniem Jezusa (11,1–16,8).

Markowi chodzi przede wszy­st­­kim o wykazanie, że Jezus jest Synem Bożym (1,1). Temu celowi służy sam dobór poszczególnych ter­minów, a także sposób ich przed­­­stawienia. Szczególnym świa­­­dec­twem synostwa Bożego są cuda do­ko­nane przez Jezusa oraz tytuły, któ­rymi On sam się określa („Syn Człowieczy”) albo aprobuje je w ustach innych ludzi (np. „Mesjasz”).

Język Ewangelii Marka jest terminologicznie dość ubogi, pod wzglę­­­dem stylu – prosty, czasami wręcz chropawy. Obfituje w kon­stru­­kcje aramejskie, co świadczy o kulturze semickiej autora. Wspo­­m­nia­­ne wyżej liczne latynizmy wska­zu­ją na miejsce zredagowania Ewan­­gelii i chęć dostosowania się do mentalności adresatów dzieła.

Wiadomości opracowane i na swój sposób zaadaptowane do my­śli przewodniej Ewangelii po­sia­­dał Marek przede wszystkim od Piotra, lecz z pewnością nie bez wpływu na treść księgi pozostała również wczesnochrześcijańska ustna tradycja ewangelijna.

WYKAZ SKRÓTÓW I OZNACZEŃ

Ab – Księga Abdiasza

Ag – Księga Aggeusza

Am – Księga Amosa

Ap – Apokalipsa św. Jana

Ba – Księga Barucha

Dn – Księga Daniela

Dz – Dzieje Apostolskie

Ef – Św. Pawła List do Efezjan

Est – Księga Estery

Ez – Księga Ezechiela

Ezd – Księga Ezdrasza

Flm – Św. Pawła List do Filemona

Flp – Św. Pawła List do Filipian

Ga – Św. Pawła List do Galatów

Ha – Księga Habakuka

Hbr – List do Hebrajczyków

Hi – Księga Hioba

Iz – Księga Izajasza

J – Ewangelia według św. Jana

1 J – 1 List św. Jana

2 J – 2 List św. Jana

3 J – 3 List św. Jana

Jdt – Księga Judyty

Jk – List św. Jakuba

Jl – Księga Joela

Jon – Księga Jonasza

Joz – Księga Jozuego

Jr – Księga Jeremiasza

Jud – List św. Judy

Koh – Księga Koheleta (Eklezjastesa)

Kol – Św. Pawła List do Kolosan

1 Kor – Św. Pawła 1 List do Koryntian

2 Kor – Św. Pawła 2 List do Koryntian

Kpł – Księga Kapłańska

1 Krl – 1 Księga Królewska

2 Krl – 2 Księga Królewska

1 Krn – 1 Księga Kronik

2 Krn – 2 Księga Kronik

Lb – Księga Liczb

Lm – Lamentacje Jeremiasza

Łk – Ewangelia według św. Łukasza

1 Mch – 1 Księga Machabejska

2 Mch – 2 Księga Machabejska

Mdr – Księga Mądrości

Mi – Księga Micheasza

Mk – Ewangelia według św. Marka

Ml – Księga Malachiasza

Mt – Ewangelia według św. Mateusza

Na – Księga Nahuma

Ne – Księga Nehemiasza

Oz – Księga Ozeasza

1 P – 1 List św. Piotra

1 P – 2 List św. Piotra

Pnp – Pieśń nad Pieśniami

Prz – Księga Przysłów

Ps – Księga Psalmów

Pwt – Księga Powtórzonego Prawa

Rdz – Księga Rodzaju

Rt – Księga Rut

Rz – Św. Pawła List do Rzymian

Sdz – Księga Sędziów

1 Sm – 1 Księga Samuela

2 Sm – 2 Księga Samuela

So – Księga Sofoniasza

Syr – Mądrość Syracha (Eklezjastyk)

Tb – Księga Tobiasza

1 Tes – 1 List św. Pawła do Tesaloniczan

2 Tes – 2 List św. Pawła do Tesaloniczan

1 Tm – 1 List św. Pawła do Tymoteusza

2 Tm – 2 List św. Pawła do Tymoteusza

Tt – Św. Pawła List do Tytusa

Wj – Księga Wyjścia

Za – Księga Zachariasza

aram. aramajski

dosł. dosłownie

gr. grecki

hebr. hebrajski

LXX Septuaginta, grecki przekład ST

n. następny

NT Nowy Testament

par. miejsca paralelne

popr. poprawka lub: poprawiają

por. porównaj

rkp. rękopis, -y

Targ. Targum

ST Stary Testament

tłum. tłumaczą

TM tekst masorecki

Wulg Wulgata

wg według

ww. (w.) wiersze

zob. zobacz

zamyka słowa dodane do tekstu celem lepszego zrozumienia

(...) opuszczenie tekstu