Broń pancerna Trzeciej Rzeszy. Tom 3 - ebook

OD AUTORA

Oto po dłuższej przerwie przekazuję Wam, Szanowni Czytelnicy, trzeci tom cyklu opracowań na temat broni pancernej III Rzeszy. Jak dotychczas, nie ma na świecie podobnego opracowania, które by równie obszernie, wszechstronnie, szczegółowo, a nawet można powiedzieć – drobiazgowo prezentowało ogromną różnorodność szeroko rozumianego sprzętu pancernego i opancerzonego armii niemieckiej z lat II wojny światowej.

W tomie trzecim, w jego pierwszej części, opisałem samobieżne działa przeciwlotnicze na podwoziu gąsienicowym. Niemcy często nazywali je czołgami przeciwlotniczymi (Flakpanzer). Nie odbiegało to daleko od prawdy, ponieważ wszystkie zbudowano na podwoziach czołgów, a ich załogi z zasady chronione były pancerzem (oprócz załogi wozu Flakpanzer I, która była tylko częściowo osłonięta tarczą działa). Wprowadzenie do uzbrojenia Wehrmachtu i Waffen SS czołgów przeciwlotniczych było wymuszone zmianami zachodzącymi na polu walki w kolejnych latach wojny. Wraz z rozwojem alianckiego lotnictwa szturmowego i myśliwsko-bombowego wzrastało zagrożenie dla niemieckich dywizji pancernych i zmechanizowanych (grenadierów pancernych). Po inwazji w Normandii, rozpoczętej 6 VI 1944 r., przewaga w powietrzu lotnictwa sprzymierzonych była tak wielka, że czołgi i inne pojazdy przeciwnika w ogóle nie mogły poruszać się w strefie walk w dzień, a przerzut odwodów był możliwy tylko pod osłoną nocy. Skuteczną walkę z alianckimi samolotami szturmowymi mogły podjąć tylko opancerzone działa przeciwlotnicze, najlepiej uzbrojone w sprzężone czterolufowe zestawy armat kal. 20 mm. Takie pojazdy powstały, lecz w 1944 r. Niemcy już nie mogli rozwinąć ich produkcji na większą skalę.

W drugiej części tego tomu przedstawiam armaty i haubice samobieżne na podwoziu gąsienicowym. Niemcy słusznie w ogóle nie projektowali i nie produkowali dział samobieżnych na podwoziu kołowym. Sieć drogowa w Europie środkowej, wschodniej i południowej była rzadka i niskiej jakości, co ograniczało możliwość poruszania się jakichkolwiek pojazdów kołowych, a masa pojazdów przewożących działa byłaby większa niż zwykłych ciężarówek. Oczywiście do jazdy po bezdrożach czy przygodnym terenie znacznie lepiej nadawały się podwozia gąsienicowe. Dlatego do budowy dział samobieżnych w większości wykorzystywano podwozia czołgów, w pierwszej kolejności tych wycofanych z uzbrojenia, lub podwozia pojazdów zdobytych we Francji w 1940 r. Szczególnej uwadze polecam opis największego i najcięższego niemieckiego działa samobieżnego, jakim był moździerz kal. 600 mm, oznaczony Gerät 040 Karl.

W ostatniej części książki prezentuję kilka typów dział samobieżnych zbudowanych na podwoziach transporterów półgąsienicowych oraz na podwoziach samochodów pancernych. Dziś tego rodzaju pojazdy są określane mianem wozów wsparcia ogniowego lub wozów wsparcia bezpośredniego.

Na koniec kilka słów o moich dalszych planach, ponieważ tom trzeci naturalnie nie wyczerpuje tematu broni pancernej III Rzeszy. Przygotowuję jeszcze co najmniej dwa tomy z tego cyklu. Osią przewodnią tomu czwartego będą samochody pancerne, natomiast tom piąty w głównej mierze będzie poświęcony transporterom półgąsienicowym. Dwa główne typy transporterów – Sd.Kfz. 250 i Sd.Kfz. 251 – miały po kilkanaście wersji i bardzo dobrze sprawdziły się na frontach II wojny światowej. Opisane też będą czołgi dowódcze, czołgi saperskie, wozy ewakuacji technicznej i zabezpieczenia bojowego, czołgi-miotacze ognia i pojazdy specjalne.SAMOBIEŻNE DZIAŁO PRZECIWLOTNICZE FLAKPANZER I

Czołg przeciwlotniczy Flakpanzer I

Intensywny rozwój lotnictwa wojskowego w latach 30., odgrywającego coraz bardziej istotną rolę w toczonych wówczas konfliktach zbrojnych, spowodował rozwój artylerii przeciwlotniczej. W armii niemieckiej, szybko rozbudowywanej i modernizowanej po dojściu do władzy w 1933 r. A. Hitlera, jako standardowe przyjęto trzy kalibry armat plot.: 20 mm, 37 mm i 88 mm. Odpowiadające potrzebom wojska i ówczesnego pola walki armaty zostały skonstruowane i przyjęte do uzbrojenia. Były to działa na podwoziach kołowych, holowane przez samochody ciężarowe lub pojazdy półgąsienicowe. Część tych armat zainstalowano na stanowiskach stałych, w pobliżu ważnych obiektów strategicznych. Charakter nowoczesnej wojny manewrowej, zainicjowanej atakiem Niemiec na Polskę 1 IX 1939 r., szybko zweryfikował poglądy na temat sposobu użycia artylerii plot. Konieczne okazało się wprowadzenie do uzbrojenia samobieżnych dział plot., które byłyby w stanie towarzyszyć nacierającym wojskom, zwłaszcza jednostkom pancernym, zapewniając im osłonę przed atakami lotnictwa nieprzyjaciela.

Z powodów oczywistych nie nadawały się do tego holowane działa plot.

Pierwsze niemieckie samobieżne działo plot. Sd.Kfz. 10/4 uzbrojone w armatę plot. kal. 20 mm zostało skonstruowane w 1938 r. i po udanych próbach poligonowych jeszcze w tym samym roku rozpoczęto jego produkcję. Do końca VII 1939 r. wojskom lądowym przekazano 195 wozów, a Luftwaffe 175. Do końca X 1940 r. wojska lądowe otrzymały kolejne 100 pojazdów, a Luftwaffe 225. Działa samobieżne Sd.Kfz. 10/4 były używane podczas agresji na Polskę we IX 1939 r. i w kampaniach w Europie Zach. w 1940 r. Wykazały wiele zalet, ale miały też dwie poważne wady – brak opancerzenia, co narażało załogę na straty, a pojazd na zniszczenie, oraz ograniczone możliwości poruszania się w trudnym terenie.

Prawdopodobnie pod koniec 1940 r. Urząd Uzbrojenia sformułował wymagania takt.-techn. dla samobieżnego działa plot. na podwoziu gąsienicowym. W grę wchodziły wyłącznie podwozia czołgów wycofywanych z uzbrojenia, głównie PzKpfw. I, oraz czołgów zdobycznych. Wykluczono wykorzystanie dla samobieżnych dział plot. podwozi czołgów PzKpfw. III i PzKpfw. IV, ponieważ ich produkcja była zbyt mała w stosunku do potrzeb zgłaszanych przez dowództwo Panzerwaffe. Brak dokładnych informacji na temat budowy prototypu i produkcji samobieżnych dział plot. na podwoziu czołgu PzKpfw. I. Wg W. Spielbergera Urząd Uzbrojenia zlecił przebudowę podwozia tego czołgu berlińskim firmom Alkett i Mercedes-Benz. Niektórzy autorzy wymieniają w tym kontekście firmę Stoewer ze Stettina (Szczecin), ale to raczej wątpliwe, jeśli pamięta się, że zajmowała się ona produkcją samochodów osobowych, a później pojazdów osobowo-terenowych dla wojska. Z drugiej strony nie można całkowicie wykluczyć, że przebudowy czołgów PzKpfw. I na samobieżne działa plot. dokonano w zakładach Stoewer, natomiast firmy Alkett i Mercedes-Benz wspólnie zbudowały prototyp i przygotowały dokumentację techniczną. Poważnym argumentem, że tak właśnie było, jest fakt wyposażenia w działa samobieżne Flakpanzer I 614. zmotoryzowanego dywizjonu artylerii plot. wojsk lądowych (614. Flak Abteilung ), który sformowano w jednym z centrów szkolenia pododdziałów artylerii plot. Wehrmachtu w Altwarp (Stare Warpno, w pobliżu Szczecina). Dzięki temu nie było problemów z serwisowaniem i obsługą techniczną nowego uzbrojenia przez producenta. A trzeba pamiętać, że czołgi PzKpfw. I Ausf. A były produkowane w latach 1935–
–1936 i kiedy w 1941 r. ich podwozia wykorzystano do przebudowy na działa samobieżne, były one mocno wyeksploatowane (miały przekroczone resursy) i często ulegały awariom.

Prototyp samobieżnego działa przeciwlotniczego, które otrzymało oznaczenie 2 cm Flak auf (Sfl) PzkKpfw. I Ausf. A, został ukończony wiosną (prawdopodobnie w IV) 1941 r. Dla pojazdu przyjęła się krótsza nazwa Flakpanzer I. Równolegle z rozpoczętymi w V 1941 r. dostawami nowego uzbrojenia trwało szkolenie załóg na poligonie w Altwarp. Doświadczeni kierowcy zostali przeniesieni do 614. zmotoryzowanego dywizjonu artylerii plot. z 610. batalionu opancerzonych transporterów amunicji, a obsługi dział sformowano z żołnierzy, którzy przeszli szkolenie wstępne w ośrodkach szkolenia artylerii plot. Dzięki temu proces szkolenia przebiegał bardzo sprawnie i już w VIII 1941 r. jednostka osiągnęła gotowość bojową. Pod koniec tego miesiąca została wysłana na front.

W trakcie budowy prototypu samobieżnego działa przeciwlotniczego na podwoziu czołgu PzKpfw. I Ausf. A usunięto wieżę oraz górną część kadłuba nad przedziałami bojowym i silnikowym. Przedział silnikowy otrzymał nową osłonę. Układ jezdny, zespół napędowy i układ przeniesienia napędu pozostawiono bez zmian.

Kadłub pojazdu wykonano z płyt walcowanych ze stali chromoniklowej, które połączono przez spawanie. Opierały się one na szkielecie z kątowników stalowych. Kadłub podzielony był na przedział załogi (bojowy), który mieścił się z przodu i w części środkowej, oraz przedział silnikowy. Kierowca zajmował miejsce z przodu, w lewej części kadłuba. Ze względu na ciasnotę wewnątrz kadłuba działo ustawiono nie w osi symetrii, lecz nieco z prawej strony. Dzięki temu kierowca mógł łatwiej dostać się na swoje stanowisko. Grubość pancerza kadłuba w części przedniej, z boków i z tyłu wynosiła 13 mm, natomiast dno kadłuba i przedział silnikowy od góry chronił pancerz o grubości zaledwie 6 mm. Grubość tarcz z blachy pancernej, osłaniających działo, wynosiła 5 mm.

Charakterystyczna dla działa samobieżnego 2 cm Flak auf (Sfl) PzKpfw. I Ausf. B była niemal całkowicie odsłonięta platforma, na której ustawiono działo. Obsługa była chroniona przed ogniem broni strzeleckiej i odłamkami pocisków artyleryjskich tylko z przodu. W celu umieszczenia działa jak najbliżej środka ciężkości pojazdu przednią górną płytę pancerną kadłuba przesunięto do przodu o 18–20 cm. Ponadto do górnej krawędzi tej płyty dospawano dodatkowy pas blachy pancernej, żeby polepszyć osłonę działa od przodu. Po bokach górnej krawędzi kadłuba, obok działa, zamocowano na zawiasach dwa odchylane do poziomu metalowe podesty, które wykonano ze zwykłej blachy. Trzeci taki podest znajdował się na krawędzi tylnej ściany kadłuba. Podczas przemarszów podesty podnoszono do pozycji pionowej, a na stanowisku bojowym były one odchylane, co ułatwiało podawanie amunicji i zmianę miejsca przez załogę np. podczas obrotu działa, gdy przemieszczało się ono za szybko poruszającym się celem.

Podwozie było takie samo, jak w czołgu lekkim PzKpfw. I Ausf. A. Po każdej stronie pojazdu podwozie składało się z czterech pojedynczych kół jezdnych z bandażami gumowymi, podwójnego koła napędowego z przodu, koła napinającego z mechanizmem regulacji z tyłu i czterech rolek podtrzymujących z bandażami gumowymi. Pierwsze koło jezdne wyposażono w amortyzator sprężynowy typu 35H. Trzy ostatnie koła jezdne były amortyzowane za pomocą ćwierćeliptycznych resorów piórowych i połączono je wózkiem. Stosowano gąsienice stalowe drobnoogniwkowe dwugrzebieniowe o szerokości 280 mm. Koła napinające nie były uniesione, lecz toczyły się po podłożu na gąsienicach, dlatego podczas szybkiej zmiany kierunku jazdy gąsienice często spadały z kół i pojazd nie mógł się poruszać. Mogło to mieć opłakane dla załogi skutki, jeśli prowadzono ogień do celów naziemnych, a odległość do nieprzyjaciela nie była duża.

Liczebność załogi działa samobieżnego 2 cm Flak auf (Sfl) PzKpfw. I Ausf. A zależała od stawianych jej zadań. W przypadku wykorzystania wozu do zwalczania celów naziemnych załoga liczyła 5 osób, a podczas zwalczania celów powietrznych – 8 osób. Zawsze w skład załogi wchodzili: dowódca, celowniczy i kierowca-mechanik.

Napęd wozu stanowił 4-cylindrowy, chłodzony powietrzem silnik benzynowy Krupp M305 o mocy 57 KM (42 kW), wyposażony w gaźniki dwugardzielowe Solex 40 JEP. Silnik był normalnie uruchamiany za pomocą rozrusznika elektrycznego. W sytuacji awaryjnej mógł być też uruchamiany ręcznie za pomocą korby rozruchowej.

W skład układu przenoszenia mocy wchodziły: wał napędowy, sprzęgło główne suche dwutarczowe, skrzynia przekładniowa ZF Aphon FG 35, mechaniczne przekładnie boczne, hamulce i zębate koła napędowe. Skrzynia biegów miała 5 przełożeń do jazdy do przodu i 1 do jazdy do tyłu. Dwa zbiorniki paliwa, zamontowane w tylnej części przedziału silnikowego po prawej stronie silnika, miały łączną pojemność 144 l. Benzyna etylizowana OZ 74 była podawana do silnika za pomocą dwóch pomp mechanicznych typu Solex. Zużycie paliwa podczas jazdy po drodze wynosiło 70 l/100 km, a w terenie ok. 100 l/100 km.

Silnik chłodzony był zimnym powietrzem, którego cyrkulację wymuszał wentylator napędzany przez silnik i umieszczony między nim a tylną ścianą kadłuba. W ścianach bocznych i w ścianie tylnej przedziału silnikowego znajdowały się różnej wielkości okrągłe otwory wentylacyjne zasłonięte metalową siatką.

Układ wydechowy składał się z kolektorów, dwóch rur wydechowych wyprowadzonych przez boczne ściany kadłuba i dwóch tłumików zamontowanych poziomo na tylnej części błotników. Końcówki rur wydechowych były skierowane do tyłu na boki.

Na zmodyfikowanym kadłubie czołgu ustawiono armatę plot. 2 cm Flak 38 kal. 20 mm z lufą o długości 1300 mm. Lufa zakończona była tłumikiem płomienia. Masa armaty w położeniu bojowym (bez podwozia kołowego) nie przekraczała 405 kg (wg niektórych źródeł 420 kg). Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej wynosił 360º, a w płaszczyźnie pionowej od -20º do +90º. Szybkostrzelność praktyczna sięgała 220 strz./min. Żywotność lufy wynosiła 10 000–12 000 strzałów. Naprowadzanie działa na cel odbywało się ręcznie z pomocą pokręteł, a do celowania wykorzystywano celownik optyczny Flak Visier 38 3x8. W wypadku zniszczenia lub uszkodzenia tego celownika można było zamontować prosty celownik kołowy. Jak wspomniano, armata była zamontowana nie w osi wzdłużnej pojazdu, lecz przesunięto ją nieco w prawo, aby ułatwić zajmowanie miejsca przez kierowcę. Łoże działa nie było przymocowane na stałe do obrotowej platformy i broń można było w razie potrzeby zdemontować siłami obsługi w ciągu 4 minut. Ponowny montaż zajmował dobrze wyszkolonej załodze 6 minut.

Z działa plot. 2 cm Flak 38 strzelano dwoma rodzajami amunicji. Do zwalczania celów powietrznych używano nabojów odłamkowych o masie 0,132 kg i prędkości pocz. 900 m/s. Donośność pionowa armaty wynosiła 3700 m. Z kolei do zwalczania celów naziemnych używano nabojów ppanc. o masie 0,148 kg i prędkości pocz. 833 m/s. Donośność pozioma armaty wynosiła 4800 m. Broń zasilana była z magazynków pudełkowych o pojemności 20 nabojów.

Do samoobrony załoga dysponowała karabinami Mauser oraz granatami ręcznymi.

Działo samobieżne 2 cm Flak auf (Sfl) PzkKpfw. I Ausf. A było wyposażone w instalację elektryczną o napięciu znamionowym 12 V zasilaną z akumulatora ołowiowego Bosch o napięciu 12 V i pojemności 105 Ah. Do ładowania akumulatora służyła prądnica prądu stałego Bosch RCN 300/12-300 o mocy 300 W napędzana przez silnik pojazdu. Prąd elektryczny służył m.in. do podświetlenia celownika, tablicy przyrządów przy stanowisku kierowcy i reflektorów przednich. Załoga nie dysponowała żadną radiostacją; do porozumiewania się z innymi pojazdami używano chorągiewek sygnalizacyjnych.

Ze względu na bardzo małe wymiary pojazdu i jego niewielką nośność w ogóle nie można sobie wyobrazić jego użycia bojowego bez stale towarzyszącego mu transportera amunicji i ciągniętej na specjalnym zaczepie, przyspawanym do tylnej ściany kadłuba, jednoosiowej przyczepy Sd.Ah 51. Przewożono na niej zapas amunicji, części zamienne, zapasowe lufy do działa i rzeczy osobiste załogi.

Wszystkie 24 wyprodukowane wiosną 1941 r. samobieżne działa plot. Flakpanzer I przydzielono 614. zmotoryzowanemu dywizjonowi artylerii plot. wojsk lądowych, który był formowany od V 1941 r. Składał się on ze sztabu i trzech kompanii dział samobieżnych oraz pododdziałów wsparcia. W każdej kompanii dwa plutony miały po 4 wozy Flakpanzer I, a trzeci pluton dysponował 2 holowanymi poczwórnie sprzężonymi działkami plot. 2 cm Flakvierling 38 kal. 20 mm. W amunicję zaopatrywało je 8 transporterów gąsienicowych Munitionsschlepper I Ausf. A (Sd.Kfz. 111). Były to pojazdy zbudowane na podwoziu czołgów PzKpfw. I Ausf. A. Usunięto z nich wieżę oraz górną część kadłuba i zabudowano wysokie burty. W przedniej ścianie nadbudowy umieszczono przed stanowiskiem kierowcy po lewej stronie duże okno osłonięte pleksiglasem. W stosunkowo dużym przedziale ładunkowym przewożono skrzynki z amunicją i część obsługi dział.

Pod koniec VIII 1941 r. 614. dywizjon przerzucono transporterem kolejowym w rejon Jassów w Mołdawii i stamtąd wyruszył w kierunku frontu niemiecko-sowieckiego jako odwód Grupy Armii „Południe”. Pierwszym zadaniem bojowym jednostki była obrona plot. mostów na Dnieprze. W 1942 r. brała ona udział we wszystkich ważniejszych operacjach bojowych GA „Południe”, m.in. w walkach pod Charkowem w V 1942 r. Dywizjon otrzymywał zadania nie tylko związane z osłoną wojsk przed lotnictwem radzieckim, ale także wspierał ogniem bezpośrednim atakujące pododdziały piechoty. Wozy Flakpanzer I nie były skonstruowane z myślą o tego rodzaju działaniach bojowych, m.in. nie były odpowiednio opancerzone. Dlatego załogi ponosiły straty w zabitych i rannych, a obsługi rusznic i dział ppanc. zniszczyły kilka wozów. Latem 1942 r. 614. dywizjon został włączony do 6. Armii gen. F. von Paulusa. Jego kompanie przydzielono do różnych dywizji i jednostka przestała istnieć jako zwarta całość. W I 1943 r. została zniszczona wraz z całą 6. Armią w oblężonym Stalingradzie.

Wprawdzie podwozie czołgu PzKpfw. I Ausf. A zupełnie nie nadało się do stworzenia na jego bazie pełnowartościowego samobieżnego działa plot., ale mimo to idea tego typu broni się sprawdziła. Dlatego w kolejnych latach powstały w Niemczech następne, o wiele lepsze wzory dział plot. na podwoziach czołgowych.

Wóz Flakpanzer I
Flak Abteilung 614, front wschodni, 1942 rok.

Załoga czołgu przeciwlotniczego Flakpanzer I na stanowisku bojowym. Dowódca obserwuje okolicę przez lornetkę, a celowniczy wpatruje się w niebo przez celownik armaty plot. Flak 38 kal. 20 mm.

Dwa czołgi przeciwlotnicze Flakpanzer I z 614. zmotoryzowanego dywizjonu artylerii plot., front wschodni, zima 1941/1942.

Załoga wozu Flakpanzer I prowadzi ogień do celów naziemnych.

Załoga Flakpanzer I. Oczywiście nie wszyscy mieścili się w lub na pojeździe, który miał małe wymiary. Podczas walki trzech amunicyjnych podawało naboje z holowanej przez ten czołg przyczepki amunicyjnej, stojąc na ziemi. Kierowca zajmował miejsce po lewej stronie w przedniej części kadłuba (widać uniesioną osłonę otworu obserwacyjnego).

Czołg przeciwlotniczy Flakpanzer I na platformie kolejowej.

Dane takt.-tech.

Flakpanzer I

Załoga: 5-8

Masa: 6,4 t

Wymiary: długość 4,02 m, szerokość 2,06 m, wysokość 1,97 m

Napęd: silnik benzynowy Krupp M305 o mocy 57 KM (42 kW)

Osiągi: maks. prędkość po drogach 30 km/h; zasięg po drodze 145 km, zasięg w terenie 100 km

Uzbrojenie: armata plot. Flak 38 kal. 20 mm

* * *

koniec darmowego fragmentu
zapraszamy do zakupu pełnej wersji