Był sobie wesoły kat. Sprawiedliwość Singapuru - ebook

Spis treści

Przed­mo­wa do wy­da­nia pol­skie­go

Przed­mo­wa do wy­da­nia dru­gie­go

Sło­wo wstęp­ne (Mar­ga­ret John)

1. De­ba­ta o ka­rze śmier­ci

2. Opo­wieść o dwóch ka­tach

3. Szu­ka­jąc pana Sin­gha

4. W go­ści­nie u kata

5. Bunt na wy­spie Ease

6. Wi­siel­czy hu­mor

7. Czło­wiek w tran­zy­cie

8. Ostat­nia de­sty­na­cja

9. Cud praw­dzi­wy

10. Mnie nie po­wie­szą, bo je­stem bia­ła!

11. Dziw­na para

12. Wy­słać tam ko­man­do­sów!

13. Mar­twa ko­bie­ta nad­cho­dzi

14. Słu­żą­ca, któ­rej nie od­wa­ży­li się po­wie­sić

15. Li­cen­cja na za­bi­ja­nie

16. Na imię mia­ła An­gel

17. Nar­ko­ty­ko­wa so­cje­ta, czy­li garst­ka wy­brań­ców

18. Pro­wo­ka­cja

19. Po­wie­szo­ny idol

20. Pro­szę, niech mnie nie za­bi­ja­ją!

21. Ko­bie­ta bez zna­cze­nia

22. Sin­ga­pur­ski Zło­ty Trój­kąt

23. Do­kąd zmie­rzasz, Sin­ga­pu­rze?

24. Moje aresz­to­wa­nie

25. Pro­ces

26. Wy­rok

27. Wię­zie­nie

Po­sło­wie

Wkład­ka zdję­cio­wa

Po­le­ca­nePrzedmowa do wydania polskiego

Je­rzy An­drzej­czak*

Pieśń kata

Ska­zań­ców było oko­ło ty­sią­ca. „Może wię­cej niż ty­siąc, może mniej” — po­wta­rza w ro­dzin­nym gro­nie Dar­shan Singh, eme­ry­to­wa­ny, były na­czel­ny kat Sin­ga­pu­ru. Nie pa­mię­ta do­kład­nie, ile ist­nień ludz­kich po­zba­wił ży­cia. Daw­no prze­stał li­czyć, gdzieś po pięć­set­nej eg­ze­ku­cji. Przed wy­ko­na­niem każ­de­go wy­ro­ku po­wta­rzał sło­wa: „Wy­sy­łam cię do lep­sze­go miej­sca” i po­cią­gał za dźwi­gnię, zwal­nia­jąc za­pad­nię…

Mrocz­na stro­na czło­wie­ka

Z po­cho­dze­nia jest Ma­le­zyj­czy­kiem. Opu­ścił Ma­le­zję z po­wo­du bez­ro­bo­cia. W 1955 roku w po­szu­ki­wa­niu ja­kiej­kol­wiek pra­cy przy­je­chał do Sin­ga­pu­ru. W ogło­sze­niach pra­so­wych zna­lazł in­for­ma­cję, że po­szu­ki­wa­ni są wię­zien­ni straż­ni­cy. Chęt­nie pod­jął pra­cę w bry­tyj­skiej ko­lo­nial­nej służ­bie wię­zien­nej. W tym cza­sie ama­tor­sko grał w kry­kie­ta. Jesz­cze jako na­sto­la­tek za­po­wia­dał się na świet­ne­go za­wod­ni­ka. Umie­jęt­ność ude­rze­nia pał­ką w pił­kę wy­ko­rzy­sty­wał w pra­cy, tak że nie trze­ba było go uczyć, jak wy­mie­rzać karę chło­sty. Pła­co­no mu wte­dy pięć­dzie­siąt cen­tów za jed­no sma­gnię­cie.

— Tak do­brze wła­da­łem ró­zgą — chwa­lił się Dar­shan — że za­stę­po­wa­łem in­nych straż­ni­ków, a póź­niej nie mia­łem sił grać w kry­kie­ta.

Nikt tak jak on nie bił więź­niów, nie po­zo­sta­wia­jąc przy tym żad­nych śla­dów. Zy­skał dzię­ki temu uzna­nie in­nych straż­ni­ków.

W 1957 roku w wię­zie­niu Chan­gi, w któ­rym pra­co­wał, po­ja­wi­ło się ogło­sze­nie, że jest po­szu­ki­wa­ny ochot­nik na asy­sten­ta kata Joh­na Sey­mo­ura. Ostat­ni bry­tyj­ski ko­lo­nial­ny kat prze­szedł na eme­ry­tu­rę. Kie­dy nikt się nie zgło­sił, kie­row­nic­two wię­zie­nia za­czę­ło na­ma­wiać swo­ich straż­ni­ków. W koń­cu zwró­co­no się do Dar­sha­na Sin­gha. Uwa­ża­no, że jest to do­bry kan­dy­dat na kata, dla­te­go że był bez­względ­ny wo­bec więź­niów i po­ła­mał na nich nie­jed­ną pał­kę. Przy­da­ło się do­świad­cze­nie z kry­kie­ta.

Z wir­tu­oze­rią łoił skó­rę więź­niów pał­ką, jak­by w uszach sły­szał do­ping wi­dzów: „Moc­niej, moc­niej, moc­niej!”. Kie­dy ka­to­wa­ny ska­za­niec mdlał, wów­czas Dar­shan wy­le­wał na nie­go ku­beł lo­do­wa­tej wody, żeby go ocu­cić. W kry­kie­ta grał ama­tor­sko, za dar­mo. Nie za­wa­hał się więc, gdy pro­po­no­wa­no mu pie­nią­dze za wa­le­nie po czło­wie­ku. Dla­te­go dwu­dzie­sto­sied­mio­let­ni wów­czas adept kry­kie­ta wy­ra­ził zgo­dę. Skło­ni­ła go do tego atrak­cyj­na per­spek­ty­wa do­dat­ko­we­go wy­na­gro­dze­nia za eg­ze­ku­cje. Przez rok pod­staw eg­ze­ku­cji uczył się, asy­stu­jąc przy wie­sza­niu. Przed pod­ję­ciem pra­cy pod­pi­sał zo­bo­wią­za­nie, że pod groź­bą kary śmier­ci nie ujaw­ni, czym się zaj­mu­je. Nie zdra­dził tej ta­jem­ni­cy na­wet mał­żon­ce. Ich zwią­zek trwał za­le­d­wie kil­ka lat. Gdy żona do­wie­dzia­ła się, czym się zaj­mu­je mąż, szyb­ko go opu­ści­ła.

W 1960 roku oże­nił się po raz dru­gi. Nie chcąc mieć pro­ble­mów w dru­gim mał­żeń­stwie, jesz­cze przed ślu­bem oznaj­mił przy­szłej mał­żon­ce, że jest ka­tem.

Ofi­cjal­nie pra­co­wał, re­ali­zu­jąc róż­ne ta­jem­ni­cze zle­ce­nia. Z do­ku­men­tów wy­ni­ka­ło, że prze­wo­ził więź­niów z aresz­tów do wię­zień. Czę­sto wy­jeż­dżał w de­le­ga­cje, a jesz­cze czę­ściej sły­szał od żony pre­ten­sje.

— Nie lu­bię być sama w domu — po­wta­rza­ła Dże­le­ha Ha­dżi Said, dru­ga żona — a to zda­rza się co­raz czę­ściej.

Ko­bie­ta od dnia ślu­bu w 1960 roku wie­dzia­ła, że z ich mał­żeń­skie­go ży­cia musi wy­kre­ślić wszyst­kie piąt­ki, każ­dy pią­tek z pięć­dzie­się­ciu dwóch ty­go­dni rok w rok. Ile piąt­ków, tyle ta­jem­nic. Nie­wie­le osób było wta­jem­ni­czo­nych. Ta­jem­ni­ce piąt­ków jako pierw­sza po­zna­ła jego mał­żon­ka.

— Wte­dy mąż peł­nił obo­wiąz­ki kata — zdra­dzi­ła Dże­le­ha po la­tach w wy­wia­dzie wy­słan­ni­kom sin­ga­pur­skie­go ta­blo­idu „The New Pa­per”.

Tego dnia wszyst­ko od­by­wa­ło się z do­kład­no­ścią co do mi­nu­ty. Wsta­wał o 4.30. Na śnia­da­nie zja­dał dwa jaj­ka na su­ro­wo. Po­tem przez pięt­na­ście mi­nut me­dy­to­wał. Do pra­cy w wię­zie­niu Chan­gi wy­cho­dził o 5.30. Wra­cał o go­dzi­nie 23. I mil­czał. Żona mia­ła za­kaz za­da­wa­nia py­tań.

Po­cząt­ku­ją­cy ko­lek­cjo­ner głów

Czę­sto sły­szał o so­bie, że jest stwo­rzo­ny do za­bi­ja­nia. Na­zy­wa­no go „ko­lek­cjo­ne­rem głów”. Pierw­szym ka­tem zo­stał w 1960 roku. Nie wy­ma­ga­no od nie­go do­świad­cze­nia za­wo­do­we­go ani kwa­li­fi­ka­cji. Je­dy­nie go­to­wo­ści do pra­cy, ca­ło­do­bo­wej dys­po­zy­cyj­no­ści i bra­ku mo­ral­nych skru­pu­łów. Eg­za­mi­nem była roz­mo­wa z psy­cho­lo­giem. Było to wy­czer­pu­ją­ce prze­słu­cha­nie w celu usta­le­nia, czy kan­dy­dat nie ma mo­ral­nych skru­pu­łów, któ­re mo­gły­by mu prze­szko­dzić w wy­ko­ny­wa­niu eg­ze­ku­cji. Wów­czas mło­dy Dar­shan nie mógł zro­zu­mieć, że wszy­scy wo­kół są zwo­len­ni­ka­mi kary śmier­ci, ale nikt nie chce być ka­tem.

— Roz­ma­wia­łem ze straż­ni­ka­mi — wspo­mi­na Dar­shan Singh — zwo­len­ni­ka­mi kary śmier­ci. Ale gdy py­ta­łem ich, czy mnie za­stą­pią w za­ło­że­niu pę­tli ska­zań­co­wi, czy na­ci­sną przy­cisk zwal­nia­ją­cy za­pad­nię, od­ma­wia­li. Na­gle zmie­nia­li swo­je po­glą­dy i ak­cep­to­wa­li falę bru­tal­no­ści za­le­wa­ją­cą na­sze spo­łe­czeń­stwo.

Pierw­szy wy­rok, przy któ­rym asy­sto­wał? Rok 1959. Do­stał wte­dy dwa­dzie­ścia dwa do­la­ry. Nie­wie­le szcze­gó­łów pa­mię­ta. Za­po­mniał o na­stęp­nych eg­ze­ku­cjach, tylu było tych ska­zań­ców. Eg­ze­ku­cja trwa­ła dzie­sięć, dwa­dzie­ścia mi­nut i przy­go­to­wy­wał się do na­stęp­nej. Nie­wie­le było piąt­ków bez eg­ze­ku­cji, prze­waż­nie kil­ka. W pa­mię­ci wy­ry­ła mu się eg­ze­ku­cja mor­der­cy Sun­ny’ego Angi w 1967 roku oraz osiem­na­stu więź­niów, któ­rzy w 1963 roku wsz­czę­li bunt w Pu­lau Se­nang. Za­bi­li wów­czas czte­rech straż­ni­ków.

Dar­shan Singh po­wie­sił jed­ne­go dnia osiem­na­stu ska­zań­ców, po trzech na­raz! Stał się jed­nym z re­kor­dzi­stów w hi­sto­rii. Wśród ka­tów wy­daj­no­ścią za­sły­nął Al­bert Pier­re­po­int, któ­ry w 1950 roku wie­szał nie­miec­kich zbrod­nia­rzy. W cią­gu doby za­bił dwu­dzie­stu sied­miu ska­zań­ców. Jo­han Wo­ods, Ame­ry­ka­nin, na­zy­wa­ny ka­tem stu­le­cia, po­wie­sił dzie­się­ciu dy­gni­ta­rzy Trze­ciej Rze­szy w sto trzy mi­nu­ty. Singh po­wie­sił sied­miu ska­zań­ców w cią­gu pół­to­rej go­dzi­ny. Męż­czyzn ska­za­no za ra­bu­nek sztab zło­ta, pod­czas któ­re­go za­mor­do­wa­no biz­nes­me­na i jego dwóch pra­cow­ni­ków.

Singh dum­ny był z tej pra­cy. Gdy po­ja­wiał się w wię­zie­niu, za­pa­da­ła ci­sza. Każ­dy z więź­niów sta­rał się uni­kać jego wzro­ku. Po­tra­fił być twar­dy i groź­ny. Przy każ­dej oka­zji po­wta­rzał, że po­trzeb­na jest kara śmier­ci, bo prze­stęp­czość wy­my­ka się ludz­ko­ści spod kon­tro­li. Naj­lep­szym le­kar­stwem na prze­moc jest prze­moc. Prze­ko­ny­wał, że im bar­dziej lu­dzie czu­ją się za­gro­że­ni, tym mniej jest po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa i tym bar­dziej wzra­sta spo­łecz­na su­ro­wość. Był zwo­len­ni­kiem spo­łecz­ne­go ry­go­ry­zmu i nie miał nic prze­ciw­ko ka­rom cie­le­snym. Dla nie­go kara mia­ła od­stra­szać, eli­mi­no­wać sku­tecz­nie mor­der­ców, być uza­sad­nio­ną spo­łecz­nie spra­wie­dli­wą ze­mstą. Kat Dar­shan Singh nie zno­sił py­tań: Czy ludz­kie ży­cie i zdro­wie nie jest dla pana żad­ną war­to­ścią? Kie­dy zo­sta­nie prze­rwa­na tra­dy­cja za­mę­cza­nia i mor­do­wa­nia lu­dzi? Czy czło­wiek jest mor­der­cą z na­tu­ry?

Czę­sto w roz­mo­wach ze zna­jo­my­mi straż­ni­ka­mi wię­zien­ny­mi dzie­lił się swo­ją wie­dzą. Prze­ko­ny­wał, że już sta­ro­żyt­ni uwa­ża­li tor­tu­ry za naj­lep­szy spo­sób na wy­cią­ga­nie ze­znań od po­dej­rza­nych. Przy­wo­ły­wał po­stać ce­sa­rza Ka­li­gu­li, któ­ry na­zy­wał Rzym „mia­stem głów cze­ka­ją­cych na ścię­cie”. Znał spo­so­by rzym­skich ka­tów, któ­rzy wbi­ja­li ska­zań­ców na pal, a ofia­ra­mi byli pierw­si chrze­ści­ja­nie. Wspo­mi­nał o Je­anie-Be­de­lu Bo­kas­sie, do­ży­wot­nim pre­zy­den­cie Re­pu­bli­ki Środ­ko­wo­afry­kań­skiej, jed­nym z naj­strasz­liw­szych dyk­ta­to­rów na Czar­nym Lą­dzie. Ska­zań­ców rzu­cał na po­żar­cie swo­im kro­ko­dy­lom ho­do­wa­nym w spe­cjal­nych ba­se­nach w re­zy­den­cji w Kan­go­lo. Krwio­żer­cze gady za­wsze były głod­ne…

Ak­tor z azja­tyc­kie­go te­atru śmier­ci

Dar­shan Singh już w dzie­ciń­stwie uwiel­biał słu­chać opo­wie­ści o ludz­kim okru­cień­stwie. To od dziad­ka usły­szał, jak w prze­szło­ści za­bi­ja­no ska­zań­ców. Naj­więk­sze wra­że­nie wy­war­ła na nim opo­wieść uko­cha­ne­go dziad­ka o me­to­dzie eg­ze­ku­cji po­le­ga­ją­cej na za­dep­ty­wa­niu ska­zań­ca przez sło­nia. Ta­kie ma­ka­brycz­ne eg­ze­ku­cje od­by­wa­ły się naj­czę­ściej w In­diach i Taj­lan­dii. Opi­sy za­dep­ty­wa­nia ska­zań­ca przez sło­nia moż­na od­na­leźć w hi­sto­rycz­nych źró­dłach. Oto je­den z nich, po­cho­dzą­cy z 1823 roku z dzie­ła pt. Aneg­do­ty Per­r­cy’ego:

Ska­zań­ca uło­żo­no na zie­mi. Nogi zwią­za­no mu trze­ma sznu­ra­mi i przy­mo­co­wa­no je do pier­ście­nia przy za­dniej koń­czy­nie zwie­rzę­cia sto­ją­ce­go o trzy jar­dy do przo­du. Przy każ­dym kro­ku słoń szar­pał zło­czyń­cę nie­mi­ło­sier­nie i po ośmiu czy dzie­się­ciu kro­kach mu­sia­ło na­stą­pić zwich­nię­cie wszyst­kich koń­czyn, a gdy zwie­rzę po­ko­na­ło pięć­set jar­dów, ręce i nogi prze­stęp­cy były już cał­kiem po­ła­ma­ne i bez­wład­ne. Ska­za­niec, choć uma­za­ny bło­tem, zdra­dzał wszel­kie ozna­ki ży­cia i wi­dać było, że cier­pi w naj­wyż­szym stop­niu. Mniej wię­cej po go­dzi­nie znaj­do­wał się poza obrze­żem mia­sta i wów­czas słoń dzię­ki od­po­wied­niej tre­su­rze co­fał się i sta­wiał nogę na gło­wie prze­stęp­cy.

Dar­shan Singh wy­cho­wał się na bry­tyj­skiej ka­tow­skiej my­śli. W śre­dnio­wiecz­nej i re­ne­san­so­wej An­glii roz­kwi­ta­ła for­ma tor­tur i eg­ze­ku­cji. Przy­kła­dy? Gwał­ci­cie­li wie­sza­no za ge­ni­ta­lia…

— Po­my­sło­wość bry­tyj­skich ka­tów — zdra­dził Dar­shan Singh — po­bu­dzał al­ko­hol. Oni przed eg­ze­ku­cja­mi ob­fi­cie ra­czy­li się ta­ki­mi na­po­ja­mi. Każ­dy kat chciał być lep­szy od dru­gie­go czy trze­cie­go…

Sin­ga­pur zo­stał ska­za­ny na sto­so­wa­nie kary śmier­ci. Gdy był bry­tyj­ską ko­lo­nią, obo­wią­zy­wa­ło pra­wo Kró­le­stwa Wiel­kiej Bry­ta­nii. Po uzy­ska­niu nie­pod­le­gło­ści kara po­zo­sta­ła. Wiel­ka Bry­ta­nia znio­sła karę śmier­ci w 1969 roku. Sin­ga­pur tego nie zro­bił i do dziś obo­wią­zu­ją tam bry­tyj­skie prze­pi­sy do­ty­czą­ce sto­so­wa­nia naj­wyż­sze­go wy­mia­ru kary. Za­go­rza­łym zwo­len­ni­kiem kary śmier­ci był Lee Kwan Yow, pierw­szy pre­mier Sin­ga­pu­ru. Po­dob­nie było z jego na­stęp­cą Goh Chok Ton­giem.

Do tego w Sin­ga­pu­rze, tym wy­jąt­ko­wym pań­stwie-mie­ście, obo­wią­zu­je bar­dzo re­stryk­cyj­ne pra­wo we­dług za­sa­dy „Czło­wiek jest — pa­ra­graf się znaj­dzie!”. Kara śmier­ci gro­zi za po­sia­da­nie mi­ni­mal­nej ilo­ści nar­ko­ty­ków. Dla­te­go na prze­strze­ni ostat­nie­go pół wie­ku Sin­ga­pur osią­gał je­den z naj­wyż­szych wskaź­ni­ków eg­ze­ku­cji na miesz­kań­ca na świe­cie. W la­tach 1994–1998 wy­no­sił on trzy­na­ście i osiem­dzie­siąt trzy set­ne eg­ze­ku­cji na mi­lion miesz­kań­ców! Prze­waż­nie byli to mor­der­cy, gwał­ci­cie­le, prze­myt­ni­cy i han­dla­rze nar­ko­ty­ków.

— Aż dzie­więć­dzie­siąt pięć pro­cent na­sze­go spo­łe­czeń­stwa jest za karą śmier­ci — nie­zmien­nie od­po­wia­dał Dar­shan Singh.

Za­bi­cie w imię pra­wa za­wsze słu­ży­ło cze­muś wię­cej niż tyl­ko wy­mie­rze­niu spra­wie­dli­wo­ści. W daw­nych cza­sach, i to wca­le nie tak od­le­głych, na pu­blicz­ne eg­ze­ku­cje przy­cho­dzi­ły całe ro­dzi­ny. Wo­kół szu­bie­ni­cy sprze­da­wa­no lody, ciast­ka i na­po­je.

— W ta­kich pu­blicz­nych eg­ze­ku­cjach — chwa­li się Dar­shan Singh — uczest­ni­czył mój dzia­dek. Lu­bi­łem te jego opo­wie­ści spod szu­bie­ni­cy.

Urzęd­nik od śmier­ci

On sam, już jako za­wo­do­wy kat, z kosz­mar­ną do­kład­no­ścią po­tra­fił opo­wia­dać o po­szcze­gól­nych eta­pach bez­li­to­sne­go za­bi­ja­nia. Mó­wił o tym w spo­sób emo­cjo­nal­ny, jak o sztu­ce uśmier­ca­nia. Mógł­by być au­to­rem pod­ręcz­ni­ka dla swo­ich na­stęp­ców, jak wy­ko­ny­wać wzor­co­we eg­ze­ku­cje. Był­by zna­ko­mi­tym od­twór­cą roli kata w ja­kiejś bo­ly­wo­odz­kiej pro­duk­cji fil­mo­wej. Swo­imi opo­wie­ścia­mi stwo­rzył­by te­atr jed­ne­go kata.

Czy w tych se­ryj­nych mor­der­stwach po­znał strasz­ną praw­dę o czło­wie­ku? O so­bie?

— Jak się czu­ję, ma­jąc krew na rę­kach? — zwie­rzał się w ro­dzin­nym gro­nie. — Tyl­ko to umiem. Z tego mam chleb.

A cze­go na­uczył się i do­wie­dział, pa­trząc w oczy ska­zań­com w ostat­nich chwi­lach ich ży­cia? Czy znał frag­ment wiel­kiej po­wie­ści Zbrod­nia i kara Fio­do­ra Do­sto­jew­skie­go:

Gdzieś wy­czy­ta­łem — przy­po­mniał so­bie Ra­skol­ni­kow — jak to pe­wien ska­za­ny na śmierć na go­dzi­nę przed eg­ze­ku­cją, mówi, czy też my­śli, że gdy­by przy­szło mu żyć gdzieś wy­so­ko, na szczy­cie ska­ły, na tak nie­wiel­kim skraw­ku, że le­d­wie moż­na by tam po­sta­wić sto­py — a do­oko­ła prze­past­ne ot­chła­nie, oce­an, wiecz­ny mrok, wiecz­na sa­mot­ność i wiecz­na za­wie­ru­cha — to lep­sze ta­kie ży­cie niż na­tych­mia­sto­wa śmierć! By­le­by tyl­ko żyć, żyć, żyć! Za wszel­ką cenę — tyl­ko żyć! Taka jest praw­da!

On pew­nie nie zna tego frag­men­tu wiel­kiej ro­syj­skiej li­te­ra­tu­ry. Wia­do­mo, że temu sym­pa­tycz­ne­mu star­sze­mu panu nie­ob­ce było oka­zy­wa­nie uczuć. Z dru­giej stro­ny swo­ją pra­cę trak­to­wał jako mi­sję i wie­rzył, że czy­ni to dla wyż­szej ko­niecz­no­ści.

— Wie­rzę, że kara, któ­rą wy­ko­nu­ję — ar­gu­men­to­wał — po­wa­dzi do peł­nej re­ha­bi­li­ta­cji ska­zań­ca. Dzię­ki temu w na­stęp­nym wcie­le­niu bę­dzie lep­szym czło­wie­kiem!

Był czło­wie­kiem bar­dzo wie­rzą­cym. Z is­la­mu prze­szedł na si­khizm i wie­rzył w re­in­kar­na­cję. Z ta­kim du­cho­wym prze­sła­niem w każ­dy pią­tek rano pro­wa­dził ska­zań­ców do celi śmier­ci. Prze­waż­nie byli to męż­czyź­ni. Pod szu­bie­ni­cą wspie­rał ich, kie­dy mię­kły im nogi. Za­wsze do­da­wał im od­wa­gi.

— To czło­wiek wiel­kiej ła­god­no­ści — za­pew­niał je­den z jego zna­jo­mych. — Szcze­gól­ną opie­ką ota­czał tych ska­zań­ców, któ­rych nikt nie od­wie­dzał.

Lu­bił żar­to­wać. Eg­ze­ku­cje prze­pro­wa­dzał ubra­ny zwy­czaj­nie, na spor­to­wo — w T-shir­cie, szor­tach i te­ni­sów­kach. Ubra­ny był ko­lo­ro­wo, ra­czej przy­po­mi­nał klau­na. Stąd się wziął jego przy­do­mek „we­so­ły kat”.

Cza­sa­mi, kie­dy wie­dział, że wcze­śniej ska­za­niec rzu­cił na nie­go klą­twę, wkła­dał na gło­wę kap­tur. Pre­fe­ro­wał ko­lor czer­wo­ny. Kap­tu­ry mu­sia­ły mieć małe dziur­ki na oczy, gdyż był prze­sąd­ną oso­bą. Kap­tur miał chro­nić przed „złym wzro­kiem” tra­co­ne­go, któ­ry mógł pró­bo­wać ścią­gnąć na nie­go nie­szczę­ście. Kat oba­wiał się też, żeby ska­za­niec za po­mo­cą cza­rów nie uda­rem­nił eg­ze­ku­cji. Po­tem za­kła­dał pę­tlę na szy­ję ska­zań­ca. Za­wsze sta­wał za jego ple­ca­mi, żeby ten nie wi­dział jego wzro­ku.

Ilu pła­ka­ło w ostat­nich chwi­lach?

— Mó­wi­łem im, żeby byli dziel­ni — wspo­mi­na — że za­raz bę­dzie po wszyst­kim. Po­wta­rza­łem, że trze­ba się z tym po­go­dzić. A póź­niej szyb­ko po­cią­ga­łem dźwi­gnię.

Nie było ta­jem­ni­cą, że z wie­lo­ma ska­zań­ca­mi zdą­żył się za­przy­jaź­nić. To były dla nie­go naj­trud­niej­sze eg­ze­ku­cje. Dla­te­go do­sko­na­le pa­mię­ta ich twa­rze, bła­gal­ny wzrok, imio­na, na­zwi­ska, gło­sy.

— Ni­g­dy nie mia­łem sen­nych kosz­ma­rów — opo­wia­dał. — Moje ofia­ry mi się nie śni­ły. Z jed­nym wy­jąt­kiem…

Była to pięk­na ko­bie­ta Mimi Wong, ska­za­na za za­bi­cie żony swo­je­go ko­chan­ka Ja­poń­czy­ka. Po­wie­sił ją w 1973 roku. Po­dob­no był nią za­uro­czo­ny.

Nie ma śmier­ci bez bólu

Dar­shan Singh uwa­żał się za rze­mieśl­ni­ka, któ­ry do­sko­na­le zna swój fach. Prze­ko­ny­wał, że na swo­im kon­cie nie ma ani jed­nej spar­ta­czo­nej eg­ze­ku­cji. Pod­kre­ślał, że trze­ba wie­dzieć, jak wie­szać. Ty­dzień przed wy­ko­na­niem wy­ro­ku wa­żył ska­zań­ca, żeby do­pa­so­wać dłu­gość spa­du. A w dniu eg­ze­ku­cji wa­żył po­wtór­nie, dla po­twier­dze­nia. Z ap­te­kar­ską do­kład­no­ścią przy­go­to­wy­wał dłu­gość sznu­ra.

— Zbyt krót­ki sznur nie prze­ry­wa sto­su pa­cie­rzo­we­go — tłu­ma­czył — co po­wo­du­je, że ska­za­ny umie­ra zbyt dłu­go. Pod­czas gdy przy zbyt dłu­gim sznu­rze ska­za­ne­mu może urwać gło­wę, zwłasz­cza gdy jest cięż­ki.

Kil­ka razy w chwi­lach szcze­ro­ści zdra­dził, że nie ma śmier­ci bez bólu. Nie po­ma­ga­ją na­wet spraw­ne ręce kata. Nie ma też hu­ma­ni­tar­nej me­to­dy za­bi­ja­nia, któ­ra czy­ni śmierć ska­za­ne­go spo­koj­ną i bez­bo­le­sną.

Kil­ka razy się zda­rzy­ło, że Dar­shan Singh przy­niósł stry­czek do domu. Trzy­mał go w szu­fla­dzie i ni­ko­mu nie wol­no było go do­ty­kać. Cza­sa­mi w gro­nie przy­ja­ciół wyj­mo­wał go i z dumą po­ka­zy­wał swo­je na­rzę­dzie pra­cy. Kie­dyś po wy­pi­ciu kil­ku kie­lisz­ków whi­sky za­czął de­mon­stro­wać, jak wią­że się sznur na stry­czek. A na­stęp­nie za­wie­sił go na szyi żony i po­ka­zy­wał, jak na­le­ży po­praw­nie go za­ło­żyć. Mał­żon­ka była zszo­ko­wa­na, a po wyj­ściu go­ści po­pro­si­ła męża, żeby wię­cej tego nie ro­bił. In­nym ra­zem je­den z go­ści chciał ku­pić stry­czek. Kosz­to­wał trzy­sta do­la­rów, a gość chciał za nie­go za­pła­cić kil­ka razy wię­cej. Po­dob­no chciał go wy­sta­wić na li­cy­ta­cję na cel do­bro­czyn­ny.

— Za­wsze ich go­ni­łam — wspo­mi­na­ła żona kata. — Wie­lu było ama­to­rów za­ku­pie­nia strycz­ka.

Kat otrzy­my­wał też pro­po­zy­cje sprze­da­ży sznu­ra, na któ­rym po­wie­szo­no ska­zań­ca. Za wi­siel­cze po­wro­zy pro­po­no­wa­no mu kil­ka ty­się­cy do­la­rów. Od wie­ków na ca­łym świe­cie krą­żą le­gen­dy, że ka­wa­łek wi­siel­cze­go sznu­ra przy­no­si szczę­ście i gwa­ran­tu­je dłu­gie ży­cie.

— Mąż za­wsze od­po­wia­dał — wy­ja­śnia­ła mał­żon­ka — że każ­dy sznur na­le­żał do wi­siel­ca i zo­stał spa­lo­ny.

Po każ­dej eg­ze­ku­cji szedł do klu­bu Pa­dang na lunch i na par­tyj­kę kry­kie­ta.

— Może w ten spo­sób so­bie ra­dził — tłu­ma­czy­ła mał­żon­ka — z tym, co czuł. Chciał wy­czy­ścić my­śli.

W domu naj­chęt­niej re­lak­so­wał się, oglą­da­jąc me­cze pił­kar­skie an­giel­skiej Pre­mier Le­ague. Był od­da­nym ki­bi­cem Man­che­ste­ru Uni­ted. Wie­czo­ra­mi upra­wiał jogę. Tłu­ma­czył, że po­trze­bu­je du­cho­wej siły do wy­ko­ny­wa­nia swo­jej cięż­kiej pra­cy.

— Wy­mie­rze­nie su­ro­wej kary — prze­ko­ny­wał Dar­shan Singh — po­win­no speł­niać sym­bo­licz­ną funk­cję. Su­ro­wość jej po­win­na być współ­mier­na z roz­mia­rem wy­rzą­dzo­nej krzyw­dy.

Wia­do­mo, że kil­ka eg­ze­ku­cji ob­cią­ża­ło jego su­mie­nie. Je­den z naj­bar­dziej kon­tro­wer­syj­nych wy­ro­ków wy­ko­nał w 1991 roku. Ska­za­ną była Flor Con­tem­pla­cion, mło­da go­spo­dy­ni do­mo­wa z Fi­li­pin. Wy­rok do­sta­ła za za­bi­cie ko­le­żan­ki po fa­chu, De­lii Magi, oraz jej czte­ro­let­nie­go syn­ka. Wie­lu praw­ni­ków uwa­ża­ło, że do­wo­dy w spra­wie były wąt­pli­we.

Po­dob­ne wąt­pli­wo­ści po­ja­wia­ły się przy każ­dym wy­da­nym wy­ro­ku śmier­ci za po­sia­da­nie nar­ko­ty­ków. Wśród ofiar było wie­lu cu­dzo­ziem­ców. Jed­nym z nich był Nguy­en Van Tu­ong, Wiet­nam­czyk z au­stra­lij­skim pasz­por­tem z Mel­bo­ur­ne. Ska­za­ny na karę śmier­ci za han­del nar­ko­ty­ka­mi nie unik­nął jej, mimo że jego przy­pa­dek tra­fił do świa­to­wych me­diów. Zo­stał po­wie­szo­ny 2 grud­nia 2005 roku.

— Nie do mnie na­le­ży oce­na wy­ro­ków — po­wta­rzał przez lata Dar­shan Singh. — One nie ob­cią­ża­ją mo­je­go su­mie­nia.

Na­sy­ce­nie zbrod­nią

Sin­ga­pur­ski kat nie za­prze­czał, że wśród ska­zań­ców, któ­rym za­kła­dał pę­tle, było wie­lu ob­co­kra­jow­ców — przy­naj­mniej kil­ku­na­stu z Eu­ro­py, dużo wię­cej z Azji i Afry­ki. Ku­li­sy sin­ga­pur­skiej tu­ry­sty­ki cze­ka­ją na wy­ja­śnie­nia. Le­gen­dy krą­żą o przy­pad­kach, gdy pod­kła­da­no tu­ry­stom do ba­ga­ży nar­ko­ty­ki z ze­msty. Bo tu­ry­sta wy­wo­łał kłót­nię w ho­te­lu, bo za­warł zna­jo­mość z miej­sco­wą ko­bie­tą, bo nie­po­chleb­nie wy­ra­żał się o ich re­li­gii. Ofia­ry ze­msty tra­fia­ły na wie­le lat do wię­zien­nych cel lub przed ob­li­cze kata. Ilu z nich zgi­nę­ło z rąk Dar­sha­na Sin­gha? Ilu nie­win­nych po­zba­wił ży­cia? Jed­ne­go? Dzie­się­ciu? Od­po­wie­dzią po­zo­sta­je mil­cze­nie. Mil­czy Dar­shan Singh… Mil­czy sin­ga­pur­skie Mi­ni­ster­stwo Spra­wie­dli­wo­ści… Mil­czą sin­ga­pur­skie me­dia…

Czy ni­g­dy nie miał skru­pu­łów? Czy świat stał się lep­szym miej­scem po ty­siącu wy­ko­na­nych przez nie­go wy­ro­ków?

— Ni­g­dy nie mó­wił, że ża­łu­je tego, co ro­bił — tłu­ma­czy Dże­le­ha Ha­dżi Said. — Do­pó­ki był świa­do­my, po­wta­rzał, że taka była jego pra­ca. Kon­se­kwent­nie od czter­dzie­stu lat.

Dziś ma osiem­dzie­siąt osiem lat. Rocz­nik 1932. Ka­tem był przez czter­dzie­ści lat. Jego ży­cie na­zna­czy­ła kara śmier­ci. Toż­sa­mość jego ujaw­nio­no w 2004 roku, gdy udzie­lił wy­wia­du dzien­ni­ko­wi „The Au­stra­lian” w związ­ku z wy­da­niem wy­ro­ku śmier­ci na oby­wa­te­la Au­stra­lii za han­del nar­ko­ty­ka­mi.

— To była na­iw­ność z mo­jej stro­ny — przy­znał Dar­shan Singh rok po pu­bli­ka­cji. — Mo­głem po­zo­stać ano­ni­mo­wy dla opi­nii pu­blicz­nej.

Ostat­ni wy­rok wy­ko­nał w 2005 roku. Ofi­cjal­nie od­szedł ze służ­by wię­zien­nej rok wcze­śniej, a po­wo­dem była pu­bli­ka­cja wy­wia­du. Po jego odej­ściu nie zna­lazł się nikt chęt­ny do za­bi­ja­nia.

— Pró­bo­wa­łem wy­szko­lić dwóch kan­dy­da­tów — opo­wia­dał — Ma­le­zyj­czy­ka i Chiń­czy­ka, któ­rzy pra­co­wa­li w wię­zie­niu. Obaj ucie­kli, kie­dy trze­ba było po­cią­gnąć dźwi­gnię.

Nie wia­do­mo, kto od 2005 roku wy­ko­nu­je kary śmier­ci w Sin­ga­pu­rze. Po­dob­no w 2006 roku były czte­ry eg­ze­ku­cje. Dane z lat na­stęp­nych są taj­ne.

Dar­shan Singh prze­szedł na za­słu­żo­ną eme­ry­tu­rę. Od tego cza­su nie lubi opusz­czać swo­je­go czyn­szo­we­go miesz­ka­nia w wie­żow­cu na dzie­sią­tym pię­trze w dziel­ni­cy Wo­odlands. Ostat­nie lata spę­dził przy­ku­ty do łóż­ka. Nad łóż­kiem wisi jego por­tret. Na nim wid­nie­je twarz pięć­dzie­się­cio­lat­ka o krót­ko ostrzy­żo­nych srebr­nych wło­sach, w oku­la­rach. Z tego zdję­cia bije chłód i kró­lew­ska god­ność.

— Czę­sto dzia­dek mnie pyta, kto jest na tym ob­raz­ku — opo­wia­da wnucz­ka Po­oja. — I śmie­je się swo­im bez­zęb­nym uśmie­chem.

Na­dal chęt­nie przyj­mu­je go­ści, co­raz czę­ściej jed­nak nie jest świa­do­my, kim oni są. Na jego twa­rzy rzad­ko uka­zu­je się błysk zro­zu­mie­nia. Gdy po­ja­wia się świa­do­mość, opo­wia­da cha­otycz­nie o so­bie. Naj­czę­ściej o swo­ich pa­sjach, o fut­bo­lu i o piąt­kach, kie­dy gry­wał w kry­kie­ta.

— Ja­koś nie może za­po­mnieć tego, co ro­bił w piąt­ki — pod­kre­śla mał­żon­ka.

Więk­szość cza­su spę­dza z pi­lo­tem w ręku. Świad­czy o tym po­kaź­ny brzuch. Sie­dzą­cy tryb ży­cia spra­wił, że za­czął cho­ro­wać na cu­krzy­cę, nad­ci­śnie­nie i cho­ro­by ser­ca.

W 2010 roku za­czę­ła mu do­ku­czać de­men­cja. Co­raz trud­niej jest mu za­cho­wać trzeź­wość umy­słu. Czę­sto się wzru­sza. Czę­sto też nie po­zna­je żony i cią­gle pyta ją o imię. Kil­ka­na­ście razy w cią­gu go­dzi­ny. Mał­żon­ka, kil­ka lat młod­sza, jest jego opie­kun­ką. Trak­tu­je go jak jed­no ze swo­ich troj­ga wnu­cząt. Wspól­nie z mę­żem wy­cho­wa­li pię­cio­ro dzie­ci, w tym tro­je ad­op­to­wa­nych.

— Cza­sa­mi mąż za­cho­wu­je się jak dziec­ko — zwie­rza się Dże­le­ha Ha­dżi Said. — Nie chce jeść, brać le­ków ani się wy­ką­pać. Pije tyl­ko coca-colę.

Dar­shan Singh bar­dzo lubi so­bie nu­cić swo­ją ulu­bio­ną me­lo­dię. Tę samą, któ­rą nu­cił, wra­ca­jąc do domu po wy­ko­na­niu każ­de­go wy­ro­ku. Nie jest to ża­den re­li­gij­ny hymn, ale re­fren zna­ny z an­giel­skich pił­kar­skich sta­dio­nów: „Na, na, na, na, hey, hey, say go­od­bye”. Obie­cy­wał so­bie, że po ostat­niej eg­ze­ku­cji za­nu­cił ją po raz ostat­ni. Nie do­trzy­mał jed­nak da­ne­go so­bie sło­wa. Nie może się roz­stać ze swo­ją pie­śnią kata…

------------------------------------------------------------------------

* Au­tor Spo­wiedź pol­skie­go kata — Wy­daw­nic­two Ak­ty­wa, Fram­pol 2018.Przedmowa do wydania drugiego

Ni­g­dy nie przy­szło mi na myśl, że pew­ne­go dnia po­le­cę do Sin­ga­pu­ru, na­pi­szę książ­kę o jego bu­dzą­cym trwo­gę głów­nym ka­cie i wy­mia­rze spra­wie­dli­wo­ści; że po­tem tra­fię do wię­zie­nia z wy­ro­kiem za ob­ra­zę są­dow­nic­twa, z za­rzu­tem o „prze­stęp­cze znie­sła­wie­nie” oraz o wy­kro­cze­nia ob­ję­te Usta­wą o ochro­nie ta­jem­nic urzę­do­wych. Aresz­to­wa­no mnie o wpół do siód­mej rano w nie­dzie­lę 18 lip­ca 2010 roku. Czte­rech funk­cjo­na­riu­szy Wy­dzia­łu Do­cho­dzeń Kar­nych, ubra­nych po cy­wil­ne­mu, wpa­dło o świ­cie do ho­te­lu, w któ­rym miesz­ka­łem. Na­stą­pi­ło to po tym, jak wie­czo­rem po­przed­nie­go dnia ogło­szo­na zo­sta­ła pu­bli­ka­cja ni­niej­szej książ­ki. Zo­sta­łem wpa­ko­wa­ny na dwa dni do aresz­tu po­li­cyj­ne­go, w któ­rym spać moż­na było tyl­ko na be­to­no­wej po­sadz­ce. Póź­niej przez pięć dni z rzę­du pod­da­wa­no mnie prze­słu­cha­niom w osła­wio­nej „zim­nej sali”, trwa­ją­cym do dzie­się­ciu go­dzin. Wła­dze zgo­dzi­ły się na wpła­tę kau­cji, ale nie mo­głem opu­ścić Sin­ga­pu­ru, po­nie­waż za­bra­no mi pasz­port. W li­sto­pa­dzie 2010 roku ska­za­ny zo­sta­łem na sześć ty­go­dni wię­zie­nia oraz za­pła­ce­nie grzyw­ny w wy­so­ko­ści dwu­dzie­stu ty­się­cy do­la­rów sin­ga­pur­skich i kosz­tów są­do­wych, któ­re wy­nio­sły pięć­dzie­siąt pięć ty­się­cy do­la­rów.

W dru­gim wy­da­niu książ­ki opi­su­ję ku­li­sy tam­tych wy­da­rzeń oraz spo­sób, w jaki usi­ło­wa­no dła­wić moją wol­ność wy­ra­ża­nia po­glą­dów. Wła­dze Sin­ga­pu­ru po­trak­to­wa­ły mnie po bar­ba­rzyń­sku, co spo­tka­ło się z po­wszech­nym po­tę­pie­niem na ca­łym świe­cie i o dzi­wo spra­wi­ło, że ja, nie­zna­ny do­tąd po­dróż­nik, sta­łem się sław­ny, a książ­ka Był so­bie we­so­ły kat zo­sta­ła be­st­sel­le­rem! Hi­sto­ria za­czy­na się w mar­cu 2002 roku, kie­dy to Sin­ga­pur­ska Rada Tu­ry­sty­ki za­pro­si­ła mnie, abym na­pi­sał parę ar­ty­ku­łów ma­ją­cych za­chę­cić Ame­ry­ka­nów do od­wie­dza­nia tego pań­stwa-mia­sta. Sin­ga­pur­ski pta­si park, ogród or­chi­dei, le­gen­da Mer­lio­na, hi­sto­rycz­ne ho­te­le Raf­fles i Ful­ler­ton — wszyst­ko to nie były te­ma­ty, któ­re zwy­kle po­dej­mo­wa­łem. Wy­ciecz­ka trwa­ła za­le­d­wie ty­dzień, lecz w moim do­cie­kli­wym umy­śle, znacz­nie prze­kra­cza­ją­cym wy­obra­że­nie mo­je­go „opie­ku­na”, wnet po­ja­wi­ło się prze­czu­cie, że tak krót­ki ob­jazd nie po­zwo­li mi od­kryć praw­dzi­wej na­tu­ry tego bez­barw­ne­go, au­to­ry­tar­ne­go kra­ju. Ude­rzy­ło mnie, że wła­dze Sin­ga­pu­ru kon­tro­lu­ją pod­da­nych w spo­sób gra­ni­czą­cy z per­fek­cją, któ­rą opi­sy­wał w swo­ich książ­kach Geo­r­ge Or­well. Wszyst­ko było jak na mój gust zbyt ste­ryl­ne, zbyt efek­tyw­ne i po pro­stu za do­sko­na­łe. Tro­chę ko­ja­rzy­ło mi się to z hol­ly­wo­odz­kim fil­mem Żony ze Step­ford, któ­re­go ak­cja to­czy się w mia­stecz­ku w sta­nie Nowy Jork, gdzie wszy­scy i wszyst­ko pod­le­ga ta­jem­ni­czej kon­tro­li. Albo z wy­kwint­nym po­sił­kiem przy­rzą­dzo­nym przez ku­cha­rza, któ­ry za­po­mniał o pod­sta­wo­wym skład­ni­ku.

Prze­rzu­ca­łem kart­ki naj­więk­sze­go sin­ga­pur­skie­go dzien­ni­ka „The Stra­its Ti­mes”, któ­ry — o czym ry­chło się do­wie­dzia­łem — na­zy­wa­ny był drwią­co „Stra­its Jac­ket” („Ka­ftan Bez­pie­czeń­stwa”) ze wzglę­du na to, że sku­tecz­nie dła­wił każ­dą opi­nię, któ­ra nie uzy­ska­ła apro­ba­ty rzą­dzą­cej Par­tii Ak­cji Lu­do­wej. Na­gle za­czą­łem po­dą­żać tro­pem zło­wro­gie­go cią­gu mor­derstw, han­dlu nar­ko­ty­ka­mi i ko­rup­cji po­li­cyj­nej, któ­ry brał po­czą­tek w pań­stwie-mie­ście i któ­ry ni­czym wąż wił się przez Ho­lan­dię, Wiel­ką Bry­ta­nię, Au­stra­lię, Niem­cy, Tu­ne­zję oraz Pa­ki­stan. Tak­że i ja wpa­dłem w sieć po­wią­za­nych z nim dra­ma­tycz­nych wy­da­rzeń. Za­czę­ło się od tak zwa­nych mor­derstw w Or­chard To­wers. Po­dej­rza­nych było dwo­je: bry­tyj­ski mi­lio­ner, do­rad­ca fi­nan­so­wy, oraz jego chiń­ska dziew­czy­na; obo­je ucie­kli naj­pierw do An­glii, a po­tem do Au­stra­lii. Mniej wię­cej w tym sa­mym cza­sie pe­wien oby­wa­tel au­stra­lij­ski na­zwi­skiem Nguy­en Van Tu­ong miał sta­nąć przed są­dem za han­del he­ro­iną i wy­da­wa­ło się nie­unik­nio­ne, że cze­ka go kara śmier­ci. Jego eg­ze­ku­cja wy­wo­ła­ła kam­pa­nię prze­ciw­ko ka­rze głów­nej w Au­stra­lii i wie­lu in­nych kra­jach świa­ta. Za­gro­zi­ła Sin­ga­pu­ro­wi po­waż­nym kry­zy­sem w sto­sun­kach za­gra­nicz­nych.

Wie­le mie­się­cy póź­niej po­sta­no­wi­łem opu­ścić moje ro­dzin­ne Las Ve­gas, żeby być na bie­żą­co z obie­ma tymi spra­wa­mi. Cho­dzi­ło mi rów­nież po gło­wie, by prze­pro­wa­dzić pierw­szy od cza­sów ko­lo­nial­nych wy­wiad z głów­nym ka­tem Sin­ga­pu­ru. Sta­no­wi­ło to nie lada wy­zwa­nie, ale po mie­sią­cach wy­trwa­łych po­szu­ki­wań zdo­ła­łem od­na­leźć Dar­sha­na Sin­gha, czło­wie­ka, któ­ry po­noć po­wie­sił oko­ło ty­sią­ca męż­czyzn i ko­biet, głów­nie za za­bój­stwa i han­del nar­ko­ty­ka­mi. Co jesz­cze bar­dziej za­ska­ku­ją­ce, skło­ni­łem go do mó­wie­nia. Do­pro­wa­dzi­ło mnie to do dro­bia­zgo­wej kwe­ren­dy akt i pro­to­ko­łów są­do­wych, się­ga­ją­cej wstecz aż do 1963 roku. Jed­no­cze­śnie prze­pro­wa­dza­łem wy­wia­dy ze zwo­len­ni­ka­mi znie­sie­nia kary śmier­ci oraz praw­ni­ka­mi bio­rą­cy­mi udział w sen­sa­cyj­nych pro­ce­sach, o któ­rych me­dia do­no­si­ły mało albo wca­le. Po­zwo­li­ło mi to stwo­rzyć uni­ka­to­wy szkic ma­ka­brycz­nej ka­rie­ry czło­wie­ka, któ­ry jest przy­pusz­czal­nie naj­bar­dziej wy­daj­nym ka­tem wszech cza­sów, wie­rzą­cym, że Sin­ga­pur jest jed­nym z naj­bez­piecz­niej­szych kra­jów świa­ta i że w du­żej mie­rze wła­śnie on — kat — się do tego przy­czy­nił. Przy oka­zji od­kry­łem pe­wien zło­wiesz­czy ele­ment: otóż wy­miar spra­wie­dli­wo­ści Sin­ga­pu­ru dzia­ła czę­sto­kroć po­ta­jem­nie, o tym zaś, kto bę­dzie żył, a kto za­wi­śnie na szu­bie­ni­cy, za­de­cy­do­wać może po­li­ty­ka, biz­nes i han­del mię­dzy­na­ro­do­wy.

Lu­dzie czę­sto za­da­ją mi py­ta­nie — a i ja się nad nim za­sta­na­wiam — w jaki spo­sób i dla­cze­go się w to wszyst­ko za­an­ga­żo­wa­łem. Chwi­la­mi mia­łem wra­że­nie, że na­pę­dza mnie ta­jem­ni­cza, nie­wi­dzial­na siła. Jed­nak z dru­giej stro­ny, choć wie­lu może to uznać za ab­surd, nie wy­klu­czam, że przy­czy­ną mo­gła być klą­twa. Wy­po­wie­dzia­ła ją jed­na z ofiar bu­dzą­cej trwo­gę sin­ga­pur­skiej szu­bie­ni­cy, mło­dy Ma­le­zyj­czyk Vi­gnes Mo­ur­thi, tuż przed tym, jak po­wie­sił go Dar­shan Singh. Vi­gnes rzu­cił ją, kie­dy bru­tal­nie wy­pro­wa­dza­no go z sali są­do­wej. Jego obroń­ca, M. Ravi, pod­jął ostat­nią pró­bę oca­le­nia go, a prze­wod­ni­czą­cy skła­du sę­dziow­skie­go, Yong Pung How, skwi­to­wał ją zim­no sło­wa­mi: „Le­piej niech pan się z nim po­że­gna. Tyl­ko tyle może pan zdzia­łać”. Ravi po­wie­dział mi: „Ostat­ni raz wi­dzia­łem twarz Vi­gne­sa, kie­dy wy­pro­wa­dza­li go z sali są­do­wej. W drzwiach od­wró­cił się do mnie i rzekł: »Rzu­ci­łem klą­twę na Sin­ga­pur. Ni­g­dy nie za­po­mną, co mi zro­bi­li«”. Rzad­ko mie­wam drę­czą­ce kosz­ma­ry, ale w okre­sie, kie­dy zbie­ra­łem klu­czo­we ma­te­ria­ły, za­czę­ły mnie na­wie­dzać wi­zje ta­jem­ni­czych twa­rzy, peł­nych bólu i nie­roz­po­zna­wal­nych. Na­pie­ra­ły na mnie, wi­ro­wa­ły, osa­cza­ły mnie ze wszyst­kich stron, jak­by chcia­ły mnie za­du­sić, a po­tem od­pły­wa­ły. Było to coś nie­po­ko­ją­ce­go, cze­go ni­g­dy wcze­śniej nie za­zna­łem. Pew­nej nocy roz­pacz­li­wie usi­ło­wa­łem wy­bu­dzić się z ta­kie­go snu. Mia­łem wra­że­nie, że wsy­sa mnie wir. Na­gle otwo­rzy­łem sze­ro­ko oczy i trzę­sąc się ze stra­chu, pró­bo­wa­łem od­gad­nąć, co to wszyst­ko zna­czy. Uspo­ko­iłem się, za­mkną­łem oczy i usną­łem, ale wte­dy udrę­czo­ne twa­rze znów mnie ob­le­gły i prze­ra­zi­ły. Czy to był „zna­czą­cy sen”, po­dob­ny do tych, któ­re mie­wa­łem cza­sa­mi w dzie­ciń­stwie i któ­re się spraw­dza­ły? Je­śli tak, to jaki był jego sens?

Od­po­wiedź na moje py­ta­nia przy­szła na­gle. Być może na­wie­dza­ją­ce mnie twa­rze na­le­ża­ły do licz­nych nar­ko­ty­ko­wych „mró­wek” oraz in­nych nie­szczę­śni­ków — zdję­cia nie­któ­rych za­miesz­czo­ne są w tej książ­ce — ska­za­nych na karę śmier­ci. Za­wsze mia­łem ich w pa­mię­ci pod­czas gro­ma­dze­nia ma­te­ria­łów i mo­je­go pro­ce­su. Byli to: Flor Con­tem­pla­cion — słu­żą­ca-nie­wol­ni­ca, Ama­ra To­chi — ni­ge­ryj­ski chło­pak ma­rzą­cy o tym, by zo­stać gwiaz­dą pił­ki noż­nej, Shan­mu­gam Mu­ru­ge­su, An­gel Mou Pui-Peng, Cheuk Mei Mei, Tsang Kai Mong Elke, Lam Hoi-ka z Hong­kon­gu oraz wie­lu in­nych, zwa­bio­nych na dro­gę śmier­ci przez ob­rot­nych do­ro­słych cwa­nia­ków, któ­rzy wraz z sze­fa­mi kar­te­li nar­ko­ty­ko­wych za­wsze uni­ka­li kary. Czy były to te same twa­rze, któ­re prze­wi­ja­ły się w mo­ich nie­po­ko­ją­cych kosz­ma­rach? Czy były to wi­zje ze świa­ta du­chów, po­na­gla­ją­ce mnie, bym kon­ty­nu­ował wal­kę o spra­wie­dli­wość dla nich? A może kry­ło się za tym coś, co swo­im ogro­mem prze­kra­cza­ło wy­obraź­nię? Tego ni­g­dy się nie do­wie­my.

Książ­ka ta nie po­wsta­ła­by bez nie­oce­nio­nej po­mo­cy wie­lu osób. Może naj­waż­niej­szy­mi z nich są sin­ga­pur­scy ak­ty­wi­ści praw czło­wie­ka i prze­ciw­ni­cy kary śmier­ci. Nie jest ich wie­lu, lecz ich gro­no sta­le ro­śnie. Ci od­waż­ni męż­czyź­ni i ko­bie­ty czę­sto­kroć udzie­la­li mi klu­czo­wych in­for­ma­cji po­zwa­la­ją­cych od­kryć za­ta­jo­ne skan­da­le wy­mia­ru spra­wie­dli­wo­ści zwią­za­ne z eg­ze­ku­cja­mi wie­lu osób. Po­mo­gli wy­cią­gać na wierzch to, cze­go ujaw­nie­nia bały się wła­dze, i w ten spo­sób bu­rzy­li sta­ran­nie pie­lę­gno­wa­ny, a za­ra­zem fał­szy­wy wi­ze­ru­nek Sin­ga­pu­ru jako kra­ju nie­ska­zi­tel­nie czy­ste­go. Przy­rze­kłem, że usza­nu­ję ich ano­ni­mo­wość, nie mogę więc wy­mie­nić ich wszyst­kich z na­zwi­ska. Wy­ja­wie­nie źró­deł na­ra­zi­ło­by ich w przy­szło­ści na od­wet sin­ga­pur­skich władz, któ­re nie to­le­ru­ją żad­ne­go sprze­ci­wu ani kry­ty­ki. Mo­gli­by stra­cić pra­cę lub na­wet tra­fić do wię­zie­nia, co przy­tra­fi­ło się już wie­lu i na­dal przy­tra­fia. Nie­któ­rzy mają małe dzie­ci, a ja nie chciał­bym, by stra­ci­li swo­je źró­dła utrzy­ma­nia, wol­ność czy ma­rze­nia. Los taki stał się bo­wiem udzia­łem licz­nych dy­sy­den­tów, kry­ty­ków i prze­ciw­ni­ków władz tego kra­ju. Ci, któ­rzy z oba­wy przed od­we­tem do­ma­ga­li się, abym ni­g­dy nie ujaw­nił ich na­zwisk, mogą spać spo­koj­nie. Pe­wien wy­bit­ny ad­wo­kat, chwi­lę przed wyj­ściem z waż­ne­go se­kret­ne­go spo­tka­nia, uści­snął mi dłoń, spoj­rzał mi w oczy i po­wie­dział: „Nie znam pana. Pan nie zna mnie. Ni­g­dy wię­cej nie wol­no panu się ze mną kon­tak­to­wać!”. Po czym od­szedł. Od tej pory już się nie spo­tka­li­śmy i nie roz­ma­wia­li­śmy. Są inni, któ­rych na­zwisk nie mogę po­dać, choć bar­dzo bym chciał, w tym byli funk­cjo­na­riu­sze Cen­tral­ne­go Biu­ra An­ty­nar­ko­ty­ko­we­go (Cen­tral Nar­co­tics Bu­re­au). Tak­że i oni, zgod­nie z moim przy­rze­cze­niem, mu­szą po­zo­stać w tej książ­ce ano­ni­mo­wi. Miej­my jed­nak na­dzie­ję, że kie­dyś, w nie­zbyt da­le­kiej przy­szło­ści, bę­dzie moż­na ich ujaw­nić i uho­no­ro­wać. Nie­któ­rych mogę wy­mie­nić po na­zwi­sku. W pierw­szym rzę­dzie chciał­bym po­dzię­ko­wać jed­ne­mu z nie­wie­lu na­praw­dę dziel­nych mło­dych lu­dzi: ad­wo­ka­to­wi M. Ra­vie­mu, nie­ustra­szo­ne­mu bo­jow­ni­ko­wi o pra­wa czło­wie­ka i abo­li­cjo­ni­ście, któ­ry sto­czył dłu­go­trwa­łe ba­ta­lie o oca­le­nie ży­cia trzech mło­dych męż­czyzn z Sin­ga­pu­ru, Ma­le­zji i Ni­ge­rii. Uli­ca bie­gną­ca wzdłuż Sądu Naj­wyż­sze­go po­win­na kie­dyś zo­stać prze­mia­no­wa­na na ale­ję M. Ra­vie­go. Chciał­bym wy­ra­zić wdzięcz­ność naj­wy­bit­niej­szej po­sta­ci ru­chu praw czło­wie­ka w Sin­ga­pu­rze, mimo że spo­tka­łem ją tyl­ko raz, krót­ko przed śmier­cią. Był nią zna­ko­mi­ty praw­nik Jo­shua Ben­ja­min Jey­aret­nam, któ­re­go przy­ja­cie­le i zwo­len­ni­cy na­zy­wa­li czu­le JBJ. Lek­tu­ra re­la­cji o jego wal­ce o spra­wie­dli­wość i uczci­wość, któ­rą to­czył przez całe ży­cie, za­in­spi­ro­wa­ła mnie do kon­ty­nu­owa­nia mo­ich po­szu­ki­wań. Dziel­ną po­sta­wą i ani­mu­szem, a tak­że przej­rzy­sty­mi opi­nia­mi praw­ny­mi i po­li­tycz­ny­mi za­słu­żył na to, by za­li­czyć go do praw­dzi­wych bo­ha­te­rów Sin­ga­pu­ru i nadać jego imię któ­rejś z głów­nych ar­te­rii mia­sta. Na Ale­xa Au na­tkną­łem się w In­ter­ne­cie dzię­ki jego blo­go­wi o na­zwie „Yaw­ning Bre­ad”, póź­niej zaś spo­tka­łem się z nim oso­bi­ście i prze­pro­wa­dzi­łem sze­reg waż­kich wy­wia­dów. Jemu rów­nież pra­gnę wy­ra­zić moją wdzięcz­ność. To ko­lej­ny we­te­ran wal­ki o pra­wa czło­wie­ka i god­ność, a jego ko­men­ta­rze za­wsze były dla mnie wstrzą­sa­ją­cy­mi re­we­la­cja­mi. Mło­dy ak­ty­wi­sta Se­elan Pa­lay, któ­re­mu tak­że zda­rzy­ło się sie­dzieć w wię­zie­niu, wy­do­był mnie o pół­no­cy z po­li­cyj­ne­go aresz­tu; póź­niej ob­ja­śnił mi, w jaki spo­sób wła­dze za­stra­sza­ją oby­wa­te­li, zmu­sza­jąc ich tym sa­mym do mil­cze­nia. Fil­mo­wiec Mar­tyn See, inny nie­ulę­kły ak­ty­wi­sta, tak­że za­słu­gu­je na wzmian­kę. Wie­lo­krot­nie usi­ło­wał przed­sta­wiać hi­sto­rię z punk­tu wi­dze­nia opo­zy­cji i jak­że czę­sto spa­da­ła nań za to że­la­zna pięść Lee Kuan Yewa. John Tan, były wy­kła­dow­ca psy­cho­lo­gii na Uni­wer­sy­te­cie Joh­na Co­oke’a, zo­stał zwol­nio­ny przez au­stra­lij­skie­go dzie­ka­na za to, że poza go­dzi­na­mi pra­cy wziął udział w po­ko­jo­wej de­mon­stra­cji. Dzie­kan speł­nił ta­jem­ni­cze po­le­ce­nie fi­gu­ran­ta dzia­ła­ją­ce­go na po­le­ce­nie władz, jesz­cze za­nim Tana ska­za­no. To zło­wro­gie wy­da­rze­nie oba­la mit, ja­ko­by w Sin­ga­pu­rze ist­nia­ła na wyż­szych uczel­niach swo­bo­da wy­po­wie­dzi, na­wet wśród aka­de­mi­ków za­gra­nicz­ne­go po­cho­dze­nia.

Człon­ko­wie dwóch ko­cha­ją­cych ro­dzin osób ska­za­nych i po­wie­szo­nych po pro­ce­sach, w któ­rych do­wo­dy bu­dzi­ły wąt­pli­wo­ści — w jed­nej z tych spraw brał udział sko­rum­po­wa­ny funk­cjo­na­riusz po­li­cji — zgo­dzi­li się ze mną współ­pra­co­wać i do­star­czy­li mi po­ra­ża­ją­cych in­for­ma­cji. Vasu Mo­ur­thi, jego żona i trzy cór­ki za­pro­si­li mnie do swo­je­go domu w Ipoh w Ma­le­zji, by po­mó­wić o Vi­gne­sie Mo­ur­thim, swo­im uko­cha­nym synu i bra­cie. Ży­cie tych po­rząd­nych, pra­co­wi­tych lu­dzi le­gło w gru­zach po tym, co go spo­tka­ło; ni­g­dy nie prze­sta­ną opła­ki­wać jego stra­ty. Oby­wa­te­le Sin­ga­pu­ru zwie­si­li­by gło­wy ze wsty­du, gdy­by mie­li peł­ną wie­dzę o tym, w jak bru­tal­ny spo­sób, w ich imie­niu, prze­rwa­no ży­cie tego czło­wie­ka. To samo moż­na po­wie­dzieć o ro­dzi­nie Shan­mu­ga­ma Mu­ru­ge­su, jego mat­ce, pani Let­chu­mi Amah, oraz o jego sy­nach bliź­nia­kach, któ­rych po­ma­ga­ła wy­cho­wy­wać w Ju­rong w Sin­ga­pu­rze. Pani Let­chu­mi i ci dwaj dziel­ni mło­dzi lu­dzie po tym, jak do­tknę­ła ich ża­ło­ba, od­waż­nie przy­łą­cza­li się do pro­te­stów upa­mięt­nia­ją­cych rze­sze ofiar, któ­re tak­że zgi­nę­ły na szu­bie­ni­cy.

Ho­len­der­ski spo­łecz­nik Guus van Bla­del, któ­ry w cza­sie aresz­to­wa­nia Ma­rii Krol-Hme­lak miesz­kał na sta­łe w Sin­ga­pu­rze, zo­stał wy­zna­czo­ny jako jej obroń­ca; uczest­ni­czył w roz­pra­wach i wol­no mu było re­gu­lar­nie od­wie­dzać ją w aresz­cie. Pro­wa­dził dzien­nik, za­pra­szał mnie do swo­je­go domu w Me­la­ce, a na­wet po­zwa­lał mi na­gry­wać to, co dzia­ło się na sali są­do­wej i pod­czas od­wie­dzin w celi. Był to nad­zwy­czaj­ny przy­wi­lej dla ko­goś, kto mógł do­stać karę śmier­ci. Mar­ga­ret John z Amne­sty In­ter­na­tio­nal Ca­na­da udzie­li­ła mi mnó­stwa na­der po­ży­tecz­nych in­for­ma­cji, któ­re po­twier­dza­ły wie­le in­nych, zdo­by­tych w toku mo­ich wła­snych po­szu­ki­wań. Czu­ję się zo­bo­wią­za­ny od­dać hołd wszyst­kim wspa­nia­łym lu­dziom, któ­rzy przy­szli mi w su­kurs po moim bru­tal­nym aresz­to­wa­niu 18 lip­ca 2010 roku. Byli to przed­sta­wi­cie­le Amne­sty In­ter­na­tio­nal: Lo­uise Vi­scher, Lan­ce Lat­tig, Mar­ga­ret John (wy­mie­niam ją po raz dru­gi); ak­ty­wi­sta praw czło­wie­ka Mic­key Spie­gel z No­we­go Jor­ku; He­ather Bla­ke i Vin­cent Bros­sel z or­ga­ni­za­cji Re­por­te­rzy bez Gra­nic w Lon­dy­nie i Pa­ry­żu; Jo­na­than He­awo­od, dy­rek­tor an­giel­skie­go PEN Clu­bu; pi­sar­ka i człon­ki­ni PEN Clu­bu Vic­to­ria Glen­din­ning, któ­ra od­wie­dzi­ła mnie w Sin­ga­pu­rze, przy­wo­żąc wy­ra­zy wspar­cia; lord An­tho­ny Le­ster, któ­ry wraz z He­ather Bla­ke włą­czył moją spra­wę do de­ba­ty o ka­rze śmier­ci w bry­tyj­skiej Izbie Lor­dów. Pra­gnę rów­nież wspo­mnieć praw­ni­ka i mię­dzy­na­ro­do­we­go dzia­ła­cza praw czło­wie­ka Boba Am­ster­da­ma oraz in­nych, któ­rzy wspa­nia­ło­myśl­nie i bez­in­te­re­sow­nie wspie­ra­li na od­le­głość M. Ra­vie­go, do­star­cza­jąc waż­nych ar­gu­men­tów praw­nych świad­czą­cych na moją ko­rzyść: Bena Si­lver­sto­ne’a, Pa­rva­isa Jab­ba­ra i Sau­la Leh­freun­da. Saul i Pa­rva­is, współ­za­ło­ży­cie­le i głów­ni dy­rek­to­rzy De­ath Pe­nal­ty Pro­ject, sto­wa­rzy­sze­nia dzia­ła­ją­ce­go przy kan­ce­la­rii Si­mons Mu­ir­he­ad & Bur­ton So­li­ci­tors w Lon­dy­nie, są za­ra­zem czo­ło­wy­mi eks­per­ta­mi w dzie­dzi­nie prze­strze­ga­nia praw czło­wie­ka i sto­so­wa­nia kary śmier­ci. Pra­gnę po­dzię­ko­wać set­kom Sin­ga­pur­czy­ków i Bry­tyj­czy­ków, któ­rzy przy­sy­ła­li mi wy­ra­zy wspar­cia; szcze­gól­nie je­stem wdzięcz­ny za do­broć i go­ścin­ność, któ­rej udzie­li­li mi Ju­sti­ne Bur­ley i jej mąż Alan oraz dwóm in­nym ofia­rom re­pre­sji po­li­tycz­nych: Teo Soh Lung, au­tor­ce książ­ki Bey­ond the Blue Gate, oraz jej przy­ja­ciół­ce, dru­giej „mark­si­stow­skiej kon­spi­ra­tor­ce”, Wong Souk Yee; obie były tor­tu­ro­wa­ne w wię­zie­niu. Je­stem rów­nież wdzięcz­ny za nie­stru­dzo­ną kam­pa­nię w mo­jej obro­nie po moim aresz­to­wa­niu, pro­wa­dzo­ną przez Kri­sti­nę Stoc­kwo­od na fo­rum or­ga­ni­za­cji In­ter­na­tio­nal Fre­edom of Expres­sion Exchan­ge (IFEX). Mu­szę tak­że wspo­mnieć o nie­ugię­tym praw­ni­ku Go­pa­la­nie Na­irze, któ­re­go tak­że mia­łem za­szczyt po­znać, a któ­ry jest obec­nie oby­wa­te­lem ame­ry­kań­skim. Za­miesz­ka­ły w San Fran­ci­sco Nair na swo­im blo­gu „Sin­ga­po­re Dis­si­dent” re­gu­lar­nie ata­ku­je Lee Kuan Yewa, a kie­dy w 2008 roku wró­cił na krót­ko do oj­czy­zny, zo­stał aresz­to­wa­ny; po­sta­wio­no mu za­rzu­ty i uwię­zio­no za to, że w jed­nym z ar­ty­ku­łów „ob­ra­ził” sę­dzie­go okrę­go­we­go.

Na sa­mym koń­cu wy­pa­da mi wy­mie­nić „gwiaz­do­ra” ni­niej­szej książ­ki, Dar­sha­na Sin­gha, być może naj­nie­zwy­klej­sze­go kata urzę­do­we­go w hi­sto­rii, któ­re­mu — choć za­brzmi to dziw­nie — będę na za­wsze wdzięcz­ny. Tym, któ­rzy go nie zna­ją, wy­ja­śniam, że nie jest on po­sęp­nym żni­wia­rzem ze świa­ta ba­śni, lecz sym­pa­tycz­nym, twar­do stą­pa­ją­cym po zie­mi męż­czy­zną, do­brym oj­cem i dziad­kiem ja­kich wie­lu. Mimo że jego po­wo­ła­nie za­wo­do­we po­le­ga­ło na tym, że w imie­niu pań­stwa za­bi­jał lu­dzi, nie czy­nił tego w spo­sób okrut­ny, lecz z ła­god­no­ścią i tro­ską. Bar­dzo go po­lu­bi­łem, choć nie za to, co ro­bił, kie­dy był mi­strzem szu­bie­ni­cy.

Alan Sha­dra­kePolecane

Spo­wiedź pol­skie­go kata

Je­rzy An­drzej­czak

Wy­daw­nic­two Ak­ty­wa

Rok: 2018

Stron: 272

Opra­wa: mięk­ka

Wy­da­nie: II

Za­mó­wie­nia:

www.wy­daw­nic­two­ak­ty­wa.pl

Jego je­dy­nym kon­fe­sjo­na­łem był bar, do któ­re­go uda­wał się po każ­dej eg­ze­ku­cji, a dro­gą krzy­żo­wą sze­reg wy­pi­ja­nych wów­czas se­tek wód­ki. Nie wy­ko­ny­wał więc chlub­ne­go fa­chu i nie był z nie­go dum­ny. Wie­dział też, że nie na­le­ży się nim chwa­lić, bo po­mi­mo dzia­łań zgod­nych z li­te­rą pra­wa u ni­ko­go nie wzbu­dzi sym­pa­tii. Je­rzy An­drzej­czak, zda­jąc re­la­cję z prze­pro­wa­dzo­nych roz­mów z ostat­nim pol­skim ka­tem two­rzy uni­ka­to­we stu­dium przy­pad­ku czło­wie­ka, któ­ry przez wie­le lat był – za­bój­cą z urzę­du.

Tło książ­ki Je­rze­go An­drzej­cza­ka sta­no­wi sto­su­nek każ­de­go z nas do kary śmier­ci. Po­zna­je­my w niej bo­wiem nie tyl­ko kata, ale też ska­za­nych ocze­ku­ją­cych na ko­stu­chę. Książ­ka wy­mu­sza przez to za­da­wa­nie so­bie wie­lu py­tań i bez­po­śred­nio kon­fron­tu­je czy­tel­ni­ka z wła­snym sto­sun­kiem do za­bi­ja­nia, robi to jed­nak w spo­sób uczci­wy. Nie­ja­ko jak w są­dzie, po­zwa­la wy­słu­chać obu „stron” – ko­goś, jak się zda­je bez­na­mięt­nie i na zim­no od­bie­ra­ją­ce­go ży­cie oraz wie­lu spraw­ców za­bójstw, któ­rzy stra­ci­li pa­no­wa­nie nad sobą i rze­czy­wi­ście ża­łu­ją swo­ich czy­nów.

Ja­ro­sław Stu­kan

Dzien­nik kata

John El­lis

Wy­daw­nic­two Ak­ty­wa

Rok: 2019

Stron: 288

Opra­wa: mięk­ka

Wy­da­nie: I

Za­mó­wie­nia:

www.wy­daw­nic­two­ak­ty­wa.pl

Jak za­cho­wy­wa­li się za­bój­cy w ostat­nich go­dzi­nach i w ostat­nich chwi­lach swo­je­go ży­cia, sto­jąc na szu­bie­ni­cy? Nikt nie znał od­po­wie­dzi na to py­ta­nie le­piej niż John El­lis, peł­nią­cy przez nie­mal ćwierć wie­ku obo­wiąz­ki pierw­sze­go kata Wiel­kiej Bry­ta­nii. Z jego re­la­cji czy­tel­nik do­wia­du­je się, jak omdle­wa­ją­cą Edith Thomp­son nie­sio­no na szu­bie­ni­cę, jak dok­tor Crip­pen z uśmie­chem ma­sze­ro­wał na spo­tka­nie strycz­ka i jak Wil­liam Pal­mer wal­czył za­cie­kle o ży­cie w celi śmier­ci. I dla­cze­go mło­do­cia­ny Jack Grif­fi­ths po­pę­dził na­prze­ciw śmier­ci. Jed­ni gi­nę­li jak bo­ha­te­ro­wie, inni zaś jak tchó­rze… Kat John El­lis wy­ko­nał wy­ro­ki na dwu­stu trzech oso­bach i spi­sał kro­ni­kę ostat­nich ge­stów wie­lu spo­śród tych, któ­rzy prze­szli przez jego ręce na fi­na­ło­wej pro­stej swej po­dró­ży ku wiecz­no­ści.

Do­świad­cze­nia kata

Ja­mes Ber­ry

Wy­daw­nic­two Ak­ty­wa

Rok: 2019

Stron: 176

Opra­wa: mięk­ka

Wy­da­nie: I

Za­mó­wie­nia:

www.wy­daw­nic­two­ak­ty­wa.pl

Do­świad­cze­nia kata to praw­dzi­we re­la­cje an­giel­skie­go wy­ko­naw­cy wy­ro­ków śmier­ci Ja­me­sa Ber­ry’ego, uro­dzo­ne­go w roku 1852, a zmar­łe­go w roku 1913. W książ­ce tej kat opo­wia­da o kil­ku eg­ze­ku­cjach, któ­re prze­pro­wa­dził wła­sno­ręcz­nie; wy­mie­nia na­zwi­ska ska­za­nych i opi­su­je me­to­dy, ja­ki­mi wy­ko­ny­wał wy­ro­ki. Po­nad­to pre­zen­tu­je swo­je oso­bi­ste po­glą­dy na te­mat kary śmier­ci i róż­ne po­my­sły jej wy­mie­rza­nia, któ­re były sto­so­wa­ne w ca­łej hi­sto­rii Eu­ro­py i Ame­ry­ki, opi­su­jąc me­cha­ni­zmy gi­lo­ty­ny, ga­ro­ty, szu­bie­ni­cy, na­rzę­dzi dźga­ją­cych i tym po­dob­nych.

Ja­mes Ber­ry ofe­ru­je czy­tel­ni­ko­wi wy­jąt­ko­wą moż­li­wość spoj­rze­nia na wy­ko­ny­wa­nie kary śmier­ci z punk­tu wi­dze­nia kata, a na­wet po­świę­ca nie­co cza­su, aby opi­sać „biz­ne­so­wą” stro­nę by­cia eg­ze­ku­to­rem. W tym wy­da­niu za­war­to ilu­stra­cje przed­sta­wia­ją­ce jego ofia­ry, wi­zy­tów­ki i róż­ne me­to­dy eg­ze­ku­cji.

Wpro­wa­dze­nie zo­sta­ło na­pi­sa­ne przez an­giel­skie­go fo­to­gra­fa i au­to­ra Hen­ry’ego Snow­de­na War­da.

Pierw­sza pu­bli­ka­cja w Wiel­kiej Bry­ta­nii mia­ła miej­sce w roku 1892.