Celiakia – autodiagnoza i samodzielne leczenie. - ebook

Recenzje książki
„Celiakia – autodiagnoza i samodzielne leczenie”

„Obowiązkowa pozycja dla każdego chorego na celiakię oraz dla każdego, kto zaobserwuje u siebie podobne objawy (problemy z układem trawiennym, anemia, zmęczenie, bóle głowy i stawów itd.). Jeśli możesz kupić tylko jedną książkę o celiakii, wybierz tę”.

— Living Without

„Oto książka, której potrzebują wszyscy chorzy na celiakię”.

— Gluten Intolerance Group (newsletter)

„Najlepsze źródło wiedzy dla każdego chorującego na celiakię, także dla osób, których jeszcze nie zdiagnozowano oraz dla ich rodzin. Kompleksowa i zwięzła książka, łatwa do zrozumienia. To pozycja, którą należy mieć”.

— Elaine Monarch, dyrektor Fundacji Walki z Celiakią

„Łatwa do przeczytania… Pełna zdroworozsądkowych porad i sugestii, które trafiają w sedno problemów związanych z celiakią”.

— Gluten-Free Living

„Wyjątkowo kompletny, ale łatwy do przeczytania przewodnik dotyczący celiakii i strategii, aby dobrze z nią żyć… Gorąco polecamy”.

— ChildrenWithDiabetes.com

„Użyteczne, pogłębione informacje dla chorych… Ważna książka w księgarniach zajmujących się zdrowiem i księgozbiorach dotyczących zdrowia w publicznych bibliotekach”.

— Library Journal

„Jako dyrektor Centrum ds. Celiakii przy Uniwersytecie Kolumbii, Green jest najwyższej klasy ekspertem w zakresie jednej z najbardziej niedoszacowanych chorób w Ameryce”.

— New York PostBADANIE STANU ZDROWIA

CZĘŚĆ I: OBJAWY

Zaznacz każdy objaw, którego doświadczyłeś przynajmniej raz w tygodniu w ciągu ostatnich trzech miesięcy:

__ Wzdęcia

__ Wzdęcia i/lub bóle brzucha

__ Biegunka lub płynne stolce

__ Zaparcia

__ Bóle stawów

__ Drętwienie lub mrowienie kończyn

__ Swędzące zmiany skórne

__ Ciągłe niewyjaśnione zmęczenie

__ Częste bóle głowy lub migreny

CZĘŚĆ II: DIAGNOZY

Zaznacz, jeśli kiedykolwiek zdiagnozowano u ciebie jedną z poniższych chorób:

__ Zespół jelita drażliwego

__ Egzema lub niewyjaśnione kontaktowe zapalenie skóry

__ Fibromialgia

__ Zespół przewlekłego zmęczenia

__ Nerwowy żołądek (niestrawność niewrzodowa)

CZĘŚĆ III: CHOROBY WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE

Sprawdź, czy chorujesz na jedną z następujących chorób:

__ Nietolerancja laktozy

__ Osteopenia i/lub osteoporoza

__ Choroby autoimmunologiczne

__ Choroby tarczycy (niedoczynność/nadczynność)

__ Cukrzyca (typu 1)

__ Zespół Sjögrena

__ Przewlekła choroba wątroby

__ Najbliższy członek rodziny cierpi na chorobę autoimmunologiczną

__ Neuropatia obwodowa

__ Chłoniak nieziarniczy

__ Nowotwór jelita cienkiego

__ Choroby psychiczne lub depresja

__ Anemia (niedobór żelaza)

__ Niepłodność

WYNIK

Jeśli zaznaczyłeś jedną lub więcej pozycji w części I lub II oraz chorujesz na jedną z chorób wymienionych w części III (szczególnie w przypadku mężczyzn lub kobiet w wieku poniżej 45 lat chorujących na osteopenię i/lub osteoporozę), powinieneś rozważyć badania na możliwość celiakii. Jeśli zaznaczyłeś pozycje we wszystkich trzech częściach, powinieneś wraz z lekarzem zbadać możliwość celiakii.

Wszystkie objawy w części I, choroby w części II i wszystkie współwystępujące choroby w części III są ściśle związane z celiakią. Jedna osoba na 100 w Stanach Zjednoczonych choruje na celiakię, a 85% z nich pozostaje niezdiagnozowanych!Podziękowania

Niniejsza książka powstała z połączenia dwóch niekiedy różnych perspektyw: lekarza i pacjenta. Obejmuje ona zarówno badania naukowe, jak i perspektywę chorego, a także wspólną wiedzę, którą zdobyliśmy w trakcie procesu opracowywania książki. Poprawione wydanie odzwierciedla obecny rozwój w szybko zmieniającej się dziedzinie.

Chcielibyśmy podziękować wszystkim, z którymi współpracowaliśmy w ciągu ostatnich kilku lat, ale niektórzy zasługują na specjalną wzmiankę.

Wiele nauczyłem się od współpracy z Baną Jabri, lek. med., Uniwersytet Chicagowski; Normanem Latovem, lek. med.; Howardem Sanderem, lek. med.; Tomem Brannaganem, lek. med. oraz Russellem Chinem, lek. med. z Centrum ds. Neuropatii Obwodowej (Peripheral Neuropathy Center) przy szpitalu New York Presbyterian Hospital; Elizabeth Shane, lek. med. i Shonni Silverberg, lek. med. z programu badania metabolizmu kości na Uniwersytecie Columbia; a także Heidi Rotterdam, lek. med. i Govinda Bhagata, lek. med., z Wydziału Chirurgii na Uniwersytecie Columbia.

Isabella, Alanya i Marise w dalszym ciągu tolerują wszystkie moje „prace domowe” oraz rosnącą liczbę podróży na wykłady w kraju i zagranicą.

— Peter Green, lekarz medycyny

Istnieje wiele osób, które przekazywały mi cenne informacje dotyczące celiakii i opryszczkowatego zapalenia skóry, jak również uczyły mnie podejścia do przewlekłej choroby i życia z nią. Kilka osób nieustannie zapewniało mi wiedzę, energię i wsparcie. Są to:

John Zone, lek. med., profesor dermatologii i dyrektor Centrum Nauk o Zdrowiu przy Uniwersytecie Utah; Elaine Monarch, dyrektorka i założycielka Fundacji Walki z Celiakią oraz członkini zarządu grupy wsparcia Westchester Celiac Sprue.

Jak zawsze, David i Rebecca zasługują na najserdeczniejsze podziękowania za niekończącą się cierpliwość i humor, bez których nic nie byłoby możliwe.

— Rory Jones

Oboje chcemy wyrazić specjalne podziękowania dla:

Sue Goldstein, która popchnęła nas i wciągnęła w świat celiakii; dr Dona Kasardy z Departamentu Stanu USA ds. Rolnictwa, specjalisty w zakresie zbóż; Ann Whelan, założycielki i redaktorki Gluten-Free Living, za dzielenie się swoją wiedzą o składnikach; Jennifer Civiletto, naszej redaktorki, która z wdziękiem i niestrudzenie zapewniła wsparcie i profesjonalne doradztwo; Faith Hamlin, naszej menedżerki, która broniła książki, jeszcze zanim dowiedziała się, że niektórzy jej najlepsi przyjaciele chorują na celiakię; Cathy Hemming, której wizja umożliwiała realizację planów; oraz Thoma Gravesa, głównego ilustratora w New York Hospital/Cornell University, który wykonał rysunki w niniejszej książce.

Na koniec chcemy podziękować wielu pacjentom, którzy tak ofiarnie poświęcali nam swój czas i podzielili się swoimi spostrzeżeniami i opowieściami o życiu z celiakią. Oto książka dla ciebie i wielu osób, które wciąż są na początku długiej drogi prowadzącej do właściwej diagnozy.

Centrum ds. Celiakii (The Celiac Disease Center, CDCC) przy Uniwersytecie Columbia

Centrum ds. Celiakii przy Uniwersytecie Columbia to jeden z niewielu wiodących ośrodków w Stanach Zjednoczonych, który zapewnia kompleksową opiekę medyczną, w tym poradnictwo dietetyczne, dla dorosłych i dzieci z celiakią. Jego misją jest zmiana przyszłości i leczenia celiakii poprzez nieustanny rozwój badań, opieki nad pacjentem oraz edukacji publicznej i specjalistycznej. Rocznie ośrodek diagnozuje i leczy ponad dwa tysiące pacjentów z całego świata. Przez osiem lat swojej działalności Centrum wiele zyskało dzięki hojnym darczyńcom, którzy pomagali nam w realizacji naszych celów.Nota od Autorów

Wszystkie informacje zawarte w niniejszej książce opierają się na aktualnym stanie wiedzy o przyczynach, objawach, diagnostyce, leczeniu i skutkach celiakii. Wynikają z dogłębnej analizy literatury medycznej, rozległego doświadczenia klinicznego, wywiadów z pacjentami i specjalistami, a także trwających badań nad celiakią i związanymi z chorobą powikłaniami.

Różni specjaliści mogą przedstawiać odmienne opinie na temat literatury medycznej i inne interpretacje. Wszędzie tam, gdzie było to możliwe, autorzy próbowali zawrzeć sprzeczne punkty widzenia w kluczowych kwestiach, jak również przedstawić problemy, które nie zostały jeszcze jednoznacznie rozstrzygnięte.

Wiele recenzowanych artykułów, które sprawdziliśmy, może nie być łatwo dostępnych dla wszystkich czytelników. Z tego powodu nie dodaliśmy przypisów do wszystkich informacji z zakresu medycyny. Zamiast tego w załącznikach ujęliśmy wartościowe artykuły i książki na różne tematy.

Osobiste historie i diagnozy w niniejszej książce opierają się głównie na populacji pacjentów obserwowanych w Centrum ds. Celiakii przy Uniwersytecie Columbia. Populacja regionu Nowego Jorku jest bardzo duża i różnorodna etnicznie. Ponadto pacjenci, którzy szukają pomocy w wiodącym ośrodku medycznym, mogą zgłaszać bardziej nasilone i złożone objawy. Mamy świadomość, że mogą to nie być typowe przypadki celiakii w danym mieście lub regionie Stanów Zjednoczonych. Niemniej jednak uważamy, że przekrój pacjentów opisywanych w niniejszej książce odzwierciedla obecny stan pacjentów z celiakią w Stanach Zjednoczonych.

Uwaga: Niniejsza książka nie jest podręcznikiem do samodzielnej diagnostyki. Ma ona na celu uświadamianie pacjentów, którzy powinni się dowiedzieć, jakie pytania zadawać swoim lekarzom oraz jak rozumieć odpowiedzi.WPROWADZENIE

Co jest ze mną nie tak?

Mój lekarz próbował pomóc mi w zakresie objawów, ale nigdy nie doszedł do tego, dlaczego mam takie problemy z żołądkiem. Zaczęłam mieć migreny, bóle stawów itd. Byłam chodzącą apteką i cały czas czułam się kiepsko. (Marg, 47)¹

Moja córka cały czas była zmęczona. Wśród jej znajomych krążył żart: Gdzie jest Mel? Śpi. Spała w trakcie zajęć w college’u, to wpływało na jej życie towarzyskie. Przebadali ją pod tym względem w szpitalu, spała od 14 do 16 godzin na dobę. (Roni)

Moja córka miała nóżki jak patyczki i ogromny brzuszek, a pediatra powiedział, że jest dzieckiem z nadwagą i musi z tego wyrosnąć. (Mike, 40)

Myślę, że ludzie sądzili, że jestem hipochondryczką, aż tak źle się czułam. (Heather, 43)

Obecnie w Stanach Zjednoczonych miliony pacjentów cierpią z powodu objawów, których nie da się wyjaśnić, a które jednak nie mijają. Młode i starsze osoby zażywają leki i odwiedzają licznych specjalistów, skarżąc się na problemy związane z układem trawiennym, anemię, bóle stawów, świąd skóry, stałe zmęczenie czy bóle głowy. Próbuje się leczyć objawy, ale nie można ustalić ich przyczyny. Pierwszy lekarz diagnozuje fibromialgię, drugi – zespół przewlekłego zmęczenia, a trzeci – zespół jelita drażliwego. Spożywanie zbyt dużych lub zbyt małych ilości pożywienia, nietolerancja laktozy lub fruktozy, smażone lub pikantne jedzenie – to powody, które mają wyjaśniać powtarzający się refluks, biegunki, zaparcia, bóle brzucha i gazy. Napięcie mięśni lub „niewłaściwy rodzaj materaca” ma być wytłumaczeniem bólu stawów lub mrowienia kończyn, które rano nie budzą się wraz z resztą organizmu.

Sfrustrowani pacjenci szukają opieki u lekarzy medycyny alternatywnej, którzy pomogli znajomemu lub sąsiadowi, albo u lekarzy występujących w programach telewizyjnych. Setki wydanych dolarów później, po serii badań krwi lub kału, których wyników większość lekarzy medycyny nawet nie przejrzy, gdy zobaczą nazwę laboratorium, które je wykonało, diagnoza sprowadza się do „nieszczelnego” jelita lub zbyt dużej ilości złych bakterii. Próby przeciwbakteryjne, drogie dożylne wlewy witaminowe, różne ziołowe preparaty lub diety o niskiej zawartości drożdży mają być właściwą odpowiedzią. Mogą one zapewnić chwilową ulgę, jeśli wykształceni lekarze nie są w stanie udzielić odpowiedzi.

Po sześciu lub siedmiu latach sinusoidy zdrowia fizycznego i psychicznego lekarz internista może zasugerować, że przyczyną jest stres. Innymi słowy, nie można znaleźć niczego nieprawidłowego w organizmie pacjenta, więc być może powód jest „w jego głowie”. Wielu pacjentów żyje w permanentnym, niewyjaśnionym złym stanie zdrowia, który po pewnym czasie zaczynają akceptować jako normalny. Niektóre objawy wydają się przebiegać w grupie.

Cierpię na to (refluks i niestrawność) tak długo, że myślę, że to normalna część mojego życia. Moja mama choruje, tak samo mój brat. Zakładam więc, że tak powinno być. (Cindy, 45)

W przypadku wielu pacjentów istnieje diagnoza obejmująca wszystkie objawy, które muszą znosić. Zdiagnozowanie i leczenie choroby nie tylko wpłynie na twój stan zdrowia, może uratować ci życie.

Góra lodowa o nazwie „celiakia”

Celiakia jest chorobą wieloukładową, która głównie uszkadza jelito cienkie. Chorobę powoduje gluten, główne białko magazynujące znajdujące się w niektórych zbożach. Gluten uszkadza jelito cienkie, które nie jest w stanie prawidłowo wchłaniać składników odżywczych. Jako że nieprawidłowe wchłanianie utrzymuje się, a choroba postępuje, objawy w nieunikniony sposób stają się coraz bardziej zróżnicowane i złożone.

Dzisiaj celiakia to jedna z najczęściej występujących oraz najczęściej niediagnozowanych dziedzicznych chorób autoimmunologicznych w Stanach Zjednoczonych. Jest tak powszechna, jak dziedziczny wysoki poziom cholesterolu.

Kiedyś uważana za rzadką, „biegunkową” chorobę wieku dziecięcego, celiakia jest obecnie uznawana za chorobą dorosłych, a większość przypadków to przypadki bezobjawowe lub pacjenci konsultują się z lekarzami z powodu różnych innych objawów.

Podczas gdy choroba jest uważana za powszechną w Europie, Ameryce Południowej i Australii (ostatnie badania dzieci w wieku szkolnym w Finlandii wykazały, że zapadalność wynosi 1 na 99, w niektórych częściach Anglii 1 na 100), badania wykazują, że celiakia dotyka około 1% populacji USA (około 1 na 100 osób), ale 85% z nich pozostaje niezdiagnozowanych. Niestety, jeśli choroba postępuje i pozostaje niezdiagnozowana do wieku dorosłego, pacjenci często mają wiele innych objawów, począwszy od stanów zapalnych i niedoborów składników mineralnych, witamin i innych niezbędnych składników odżywczych.

Opóźnienie diagnostyki zwiększa również możliwość rozwoju różnych chorób autoimmunologicznych. Większość osób dorosłych chorujących na celiakię cierpi także na problemy z kośćmi powodujące osteopenię lub osteoporozę. Anemia, nowotwory złośliwe, neuropatie obwodowe (drętwienie i/lub mrowienie kończyn), problemy stomatologiczne, hiposplenizm (niedoczynność śledziony) i niepłodność są również schorzeniami wtórnie związanymi z tą chorobą.

Jako że u pacjentów z jedną chorobą autoimmunologiczną istnieje większe prawdopodobieństwo rozwoju innej, pacjenci z celiakią chorują także na zespół Sjögrena, cukrzycę typu 1, autoimmunologiczne choroby tarczycy, opryszczkowate zapalenie skóry (intensywny świąd skóry) lub łysienie plackowate (wypadanie włosów). Spośród 1,25 miliona osób z cukrzycą typu 1, 8 do 10% choruje również na celiakię.

Często pacjenci przed zachorowaniem na celiakię są leczeni z powodu choroby autoimmunologicznej.

Niestety, występuje zwiększony wskaźnik śmiertelności dla osób chorych na celiakię, przewyższający wskaźnik ogólnej populacji, głównie ze względu na nowotwory złośliwe. Obecne badania wskazują na statystyczne ryzyko, które jest 33 razy większe w przypadku gruczolakoraka jelita cienkiego, 11,6 razy większe w przypadku raka przełyku, 9,1 razy większe w przypadku chłoniaka nieziarnistego, 5 razy większe w przypadku czerniaka i 23 razy większe w przypadku raka brodawkowatego tarczycy.

Obecnie w Stanach Zjednoczonych zdiagnozowanie celiakii może zająć od pięciu do siedmiu lat. Pacjenci zwykle odwiedzają licznych lekarzy i specjalistów z powodu błędnych rozpoznań, nie reagują na leki lub nie są leczeni ze względu na przyczynę.

Małe dzieci mogą cierpieć od jednej trzeciej do połowy życia przed uzyskaniem diagnozy.

Większość osób w Stanach Zjednoczonych posiada utajoną postać celiakii. U wielu z tych pacjentów bez wyraźnych objawów żołądkowo-jelitowych zdiagnozowano celiakię współistniejącą z inną chorobą, często złośliwą. Taki scenariusz występuje również u dorosłych, którzy jako dziecko otrzymali diagnozę celiakii i których rodzice zostali poinformowani, że „wyrosną z tego”.

Wiele, wiele lat temu moja mama powiedziała mi, że jako dziecko chorowałam na celiakię. Miałam intensywne biegunki, a lekarz zalecił mi specjalną mleczno-bananową dietę. Biegunki minęły i był to koniec leczenia. Gdy zdiagnozowano u mnie celiakię dwa lata temu, powiedziałam: „Chorowałam na to jako dziecko”. (Linda, 62)

Nie wyrasta się z celiakii. Za to pojawiają się objawy wskazujące na inne schorzenia, które są częścią góry lodowej znajdującej się „poniżej linii wodnej”, czyli poza ekranem medycznego radaru. Pacjenci często widzą lekarzy z powodu wielu innych dolegliwości, a ich łagodne lub pozornie niepowiązane objawy są często rozpoznawane tylko po analizie historii pacjenta.

„Dlaczego trzeba się martwić?”

Celiakia jest poważnym schorzeniem. Jest zbyt często maskowana przez częściej diagnozowane choroby lub z nimi mylona. W wyniku tego istnieje ogromna populacja pacjentów niepotrzebnie cierpiących na poważne powikłania. Pacjenci ci mogą również cierpieć z powodu depresji i skomplikowanej sytuacji zawodowej i rodzinnej, powodowanej długotrwałym istnieniem niezdiagnozowanej choroby.

Celiakia jest niczym ogromna góra lodowa, która porusza się, wywierając duży wpływ na całe nasze życie.1

Prawidłowe trawienie

Wiele dobra krąży w ciemnościach, nie tylko Święty Mikołaj.

— Herbert Hoover, 1935

Gazy, czkawka, bóle brzucha i wzdęcia są częstym motywem komediowym, tak z powodu swojej częstości, jak i dyskomfortu oraz zawstydzenia, które powodują. Zaburzenia trawienia są jednymi z najczęściej występujących problemów. Najnowsze dane potwierdzają, że prawie połowa populacji regularnie cierpi na zgagę, jedna na pięć osób ma nietolerancję laktozy, a nowotwory jelita grubego i odbytnicy jako główna przyczyna zgonów z powodu raka ustępują tylko nowotworom płuc.

Aby zrozumieć wpływ nieprawidłowego funkcjonowania układu trawiennego oraz powody, dla których prowadzi to do wszystkich objawów celiakii, konieczne jest zrozumienie, w jaki sposób organizm prawidłowo trawi żywność.

Pożywienie sprawia, że mój organizm funkcjonuje, ale też z tego względu nie śpię po nocach. (Gary, 49)

Trawienie można opisać jako proces, podczas którego nasz organizm przyjmuje świat zewnętrzny. Układ trawienny, który został zaprojektowany, aby dostarczać organizmowi wszystkie składniki odżywcze, musi działać prawidłowo. Zasadniczo jest niczym długi przewód, który jest otwarty na obu zakończeniach. Pożywienie jest przyjmowane z jednej strony, składniki odżywcze, z których organizm może korzystać, są wchłaniane przez wyściółkę przewodu pokarmowego, a niestrawione pozostałości są wydalane z drugiej strony. Koncepcja jest prosta, ale jej wykonanie – wyjątkowe.

Przewód pokarmowy

Pokarm jest przyjmowany do przewodu pokarmowego przez jamę ustną; jest transportowany przez gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze i jelito kręte) i jelito grube (okrężnica) oraz wydalany przez odbyt. Ślinianki, trzustka, wątroba i woreczek żółciowy są narządami wydzielającymi enzymy i płyny, które pomagają trawić pokarm. Są połączone z układem pokarmowym kanałami.

Układ trawienny, czyli jelita, jest ściśle powiązany z następującymi układami:

- układ krążenia, który transportuje składniki odżywcze z jelita do tkanek w całym ciele i wątroby;
- układ nerwowy jelit, który pomaga kontrolować uwalnianie enzymów i skurcze mięśni jelitowych;
- układ mięśni układu trawiennego, który zapewnia motorykę podczas trawienia i przemieszczania pokarmu przez długie odcinki przewodu pokarmowego.

Rys. 1. Przewód pokarmowy
(Autor wszystkich rysunków: Thom Graves)

Jeśli jedna część układu działa nieprawidłowo, to prawie zawsze wpływa na inne, a w wielu miejscach pojawiają się problemy.

Trawienie

Trawienie to słowo powszechnie używane do opisu procesu składającego się z trzech etapów:

1. Trawienie – rozkład produktów z żywności na coraz mniejsze elementy, które mogą być wchłaniane.
2. Wchłanianie – przenikanie rozłożonych produktów z pożywienia przez ściany jelita.
3. Transport – przenikanie pokarmu przez ściany jelita do komórek ciała.

Trawienie wymaga:

- chemicznego rozkładu żywności przez enzymy;
- mechanicznego zmieszania i popychania produktów aktywności chemicznej przez mięśnie jelit.

Trawienie faktycznie zaczyna się, zanim pokarm dostanie się do ust. Gdy widzisz jedzenie, myślisz o nim lub czujesz jego zapach, nerw błędny przekazuje chemiczną wiadomość z mózgu, by rozpocząć wydzielanie śliny w jamie ustnej, zwiększyć motorykę żołądka i uwolnić kwas żołądkowy w żołądku. Zaczynamy się ślinić, a „w brzuchu burczy” w oczekiwaniu na pożywienie.

Jama ustna

W jamie ustnej poprzez żucie i gryzienie rozdzielamy jedzenie na mniejsze kawałki. Ślina, substancja śluzowa, jest wydzielana, aby nawilżać żywność i rozpocząć jej rozpuszczanie. Zawiera różne enzymy, które rozpoczynają rozkład tłuszczów i węglowodanów, co kontynuuje się w dalszej części przewodu pokarmowego. Ślina działa również jako klej do sklejania jedzenia, gdy to porusza się w kierunku żołądka.

Przełykamy kęs, czyli bolus przeżutego pokarmu i ślinę, który jest transportowany przez przełyk. Podczas gdy ruchy mięśni szkieletowych w jamie ustnej i gardle są świadome, bo wiemy, że poruszamy szczęką i połykamy, to mięśnie gładkie w przełyku działają mimowolnie. Jelito ma własny „rozrusznik”. Falisty skurcz mięśni, zwany perystaltyką, rozpoczyna się i przenosi jedzenie do żołądka, gdzie zaczyna się cały proces trawienia.

Żołądek

Żołądek to duży, umięśniony pęcherz lub zbiornik, w którym przechowuje się przeżuty pokarm, dopóki nie jest gotowy do dalszej drogi, miesza się go z sokami żołądkowymi i rozpoczyna wiele chemicznych procesów trawienia. Ruchy mięśni żołądka przypominają pracę szefa kuchni: siekanie, łączenie i mieszanie kulek jedzenia, by stworzyć zupę krem, zwaną chymusem.

Żołądek wydziela ogromne ilości kwasu żołądkowego, który działa zarówno w celu rozkładu jedzenia, jak i przekształcenia żołądka w zbiornik oczyszczający, poprzez unieszkodliwianie bakterii i toksyn w jedzeniu, które spożyliśmy.

Pepsyna, enzym wydzielany przez żołądek, rozpoczyna trawienie białka.

Żołądek wysyła również wiadomości (w postaci hormonów) do innych narządów trawiennych, informując, że pożywienie przybyło. Stymulują one wydzielanie soków trzustkowych i żółci z wątroby i pęcherzyka żółciowego, które będą dalej rozkładać chymus podczas przejścia do jelita cienkiego. Jedynymi substancjami wchłanianymi w żołądku bezpośrednio do krwiobiegu są kwas acetylosalicylowy i alkohol.

Ruch w jednym kierunku

Zwieracze łączące przełyk z żołądkiem i żołądek z jelitem cienkim umożliwiają ruch w jednym kierunku. Pożywienie ma być transportowane wyłącznie w dół przewodu pokarmowego, ale często tak się nie dzieje. Czasami chymus cofa się w przełyku, co określa się mianem GERD, czyli refluksu żołądkowo-przełykowego, a kwas żołądkowy podrażnia delikatną wyściółkę przełyku (zob. rozdział 3.).

Gdy chymus jest wystarczająco płynny, wskutek skurczów mięśni/perystaltyki jest stopniowo popychany do górnego odcinka jelita cienkiego, dwunastnicy. Żołądek opróżnia się w powolny i kontrolowany sposób, aby nie przeciążyć wszystkich mechanizmów trawienia w jelicie cienkim.

W miarę jak jelito cienkie wypełnia się treścią pokarmową, sygnalizuje żołądkowi, że powinien on spowolnić pracę i proces opróżniania. Wtedy mówi się, że duży posiłek „zalega na żołądku”; to znaczy, pozostaje w żołądku, aż jelito cienkie może go przetworzyć.

Pojawienie się treści pokarmowej w jelicie cienkim uruchamia uwalnianie hormonów jelitowych, które stymulują wydzielanie enzymów i płynów wewnątrz jelita w celu ułatwienia trawienia. Wiele z tych enzymów i płynów, które rozkładają żywność na elementy wystarczająco małe, aby mogły być wchłonięte, wydzielają trzustka i wątroba. Substancje te są regulowane zarówno przez układ nerwowy, jak i hormony żołądkowo-jelitowe. Ich wydzielanie jest wymagane tylko wtedy, gdy są potrzebne w układzie trawiennym.

Trzustka

Oprócz swojej funkcji endokrynnej (produkcji insuliny), trzustka wytwarza enzymy takie jak trypsyna, która rozkłada białka; amylaza, która rozkłada skrobię; oraz lipaza, która rozkłada tłuszcze.

Gdy trzustkę obejmuje stan zapalny lub chorobowy (na przykład zapalenie trzustki), enzymy te nie są wydzielane, co w rezultacie wpływa na trawienie węglowodanów, białka i tłuszczów (zob. Niewydolność trzustki, rozdział 16.).

Wątroba

Wątroba odgrywa ważną rolę w metabolizmie, transporcie i magazynowaniu składników odżywczych. Pomaga w trawieniu tłuszczów poprzez wydzielanie żółci, która zwiększa ich rozpuszczalność, umożliwiając im przejście przez ścianę jelit do krwiobiegu. Żółć wytwarzana przez wątrobę, dopóki nie będzie potrzebna, jest przechowywana w pęcherzyku żółciowym, a do jelita cienkiego jest dostarczana po spożyciu tłustych pokarmów, które stymulują jej uwalnianie.

Wiele przekaźników chemicznych, które stymulują organy trawienne, jest równoważonych mechanizmem sprzężenia zwrotnego, który zatrzymuje ich wydzielanie. Równowaga, czyli homeostaza, kontroluje wszystkie funkcje trawienne.

Jelito cienkie

Jelito cienkie jest głównym miejscem zarówno trawienia (rozkład), jak i wchłaniania składników odżywczych. Przeciętna osoba dorosła posiada jelito cienkie o długości około 7 m, składające się z trzech części:

- dwunastnica (pierwszy segment);
- jelito czcze (drugi segment, wraz z dwunastnicą określany mianem bliższego jelita);
- jelito kręte (trzeci segment lub dalsze jelito).

Rys. 2. i 3. Przekrój ściany jelita

Wszystkie trzy segmenty mają podobną budowę, ale każdy z nich ma określone zadania, czyli trawi i wchłania określone składniki odżywcze.

Podczas gdy trawienie odbywa się w świetle jelita cienkiego, wchłanianie zachodzi przez wyściółkę, czyli śluzówkę jelita, która ma wyjątkową strukturę. Siedmiometrowe jelito cienkie ma w rzeczywistości o wiele większą powierzchnię, niż mogłoby się wydawać.

Wyściółka ścian jelita cienkiego, błona śluzowa, składa się z fałd, które znacznie zwiększają jego powierzchnię. Fałdy są z kolei pokryte małymi, podobnymi do palców wypustkami, czyli kosmkami, które zawierają komórki wchłaniające składniki odżywcze. Kosmki te dodatkowo zwiększają powierzchnię.

Powierzchnia każdego kosmka ma „szczotkowany” brzeg składający się z mikrokosmków, jakby maleńkich włosków, które dodatkowo zwiększają chłonną powierzchnię jelita cienkiego. W brzeżku szczoteczkowym znajdują się również enzymy niezbędne do trawienia określonych składników żywności.

Jeśli mielibyście spłaszczyć błonę śluzową jelita, czyli wszystkie kosmki, mikrokosmki i krypty (małe wgłębiania między poszczególnymi kosmkami), jelito cienkie miałoby w rzeczywistości powierzchnię równą wielkości kortu tenisowego, która w całości ma wchłaniać pokarm! Tak ogromna zdolność do wchłaniania sprawia, że jelito może wytrzymać stosunkowo dużą liczbę ataków i/lub szkód, na które organizm jest cały czas narażony.

Komórki zapalne zwykle znajdują się w błonie śluzowej, aby chronić jelito cienkie przed toksynami i bakteriami. Jako że przyjmowana żywność sprawia, że przewód pokarmowy nie jest „sterylny” i może zawierać toksyczne substancje, białe krwinki tworzą pierwszą linię obrony. Powoduje to nieustanny stan zapalny trwający w błonie śluzowej (zob. Stan zapalny, rozdział 3.).

Kosmki

Kosmki są wypustkami w jelicie. To one ostatecznie łączą w jelicie twój obiad z krwiobiegiem organizmu. I właśnie je celiakia uszkadza na samym początku.

Kosmki odgrywają kluczową rolę przez:

1. znaczne zwiększanie powierzchni jelita cienkiego, aby umożliwić wchłanianie pokarmu;
2. uwalnianie enzymów, które kontynuują i kończą rozkład/trawienie pokarmu;
3. wchłanianie produktów trawienia i transportowanie ich do krwiobiegu w celu rozprowadzenia w organizmie;
4. działanie jako bariera blokująca przenikanie bakterii, pasożytów i toksyn do organizmu.

Każdy kosmek jest niezależny, ale jednocześnie ściśle powiązany z innymi. Kosmki składają się z komórek nabłonkowych pokrywających rdzeń, w którym znajdują się naczynia krwionośne i limfatyczne, włókna nerwowe i warstwa mięśniowa. Jak przedstawiono na rys. 2. (strona 44), mięsień może być podłużny (pchający), jak i okrężny (mieszający). Mięsień składa się z gładkiego włókna, które jest z natury kurczliwe. Jest to kluczowy aspekt trawienia, jako że skurcze mięśni gładkich zarówno popychają, jak i mieszają chymus, gdy przemieszcza się w przewodzie pokarmowym. Bez perystaltyki trawienie byłoby niemożliwe.

Ważne jest zrozumienie, że końcowe etapy trawienia, wchłaniania i transportu substancji odżywczych zachodzą poprzez kosmki, a nie pomiędzy nimi. Jeśli pojawia się stan zapalny, tworzy się wyłom w wyściółce jelita, więc jelito może stać się „nieszczelne”. To umożliwia cząsteczkom pochodzącym z pożywienia i/lub toksynom przedostanie się pomiędzy komórki nabłonkowe lub poprzez nie, co zaburza ich działanie ochronne. Jeśli wyściółka nie jest uszkodzona, większe cząsteczki nie przedostają się przez ścianę jelita do krwiobiegu.

Rys. 4. Zdrowe kosmki, częściowy zanik kosmków, całkowity zanik kosmków

W każdej części jelita cienkiego znajdują się miliony mikroskopijnych kosmków. Ze względu na ich nadzwyczajną zdolność do wchłaniania, ich część może być uszkodzona bez żadnych oczywistych objawów. Taki nadmiar służy temu, aby móc rekompensować uszkodzenia jelit, niezależnie od przyczyny, czy to infekcji, toksyn czy stanu zapalnego. Jednak jeśli duże fragmenty wyściółki są objęte stanem zapalnym lub są zniszczone, to wchłanianie, uwalnianie enzymów, transport substancji odżywczych do organizmu i zdolności obronne jelita cienkiego są zagrożone.

Krypty

Niewielkie wgłębienia między kosmkami, czyli krypty, nieustannie produkują i wymieniają chłonne komórki nabłonka wyściełające wszystkie kosmki układu trawiennego, a także wydzielają enzymy do światła jelita, aby pomóc w trawieniu. Codziennie wymienia się miliardy komórek nabłonkowych, ale jeśli kosmki są objęte stanem zapalnym lub są uszkodzone, nowe komórki nie są w stanie przenosić się w górę kosmków, a krypty zaczynają puchnąć.

Wchłanianie

Po odpowiednim strawieniu (rozkładzie) składników z żywności transportowanych wewnątrz jelita następuje ich wchłanianie przez różne segmenty jelita cienkiego.

Choroba lub infekcja jednego segmentu jelita cienkiego często prowadzi do nieprawidłowego wchłaniania danych substancji odżywczych. Jeśli choroba obejmuje bliższe jelito, pojawia się niedobór żelaza i metaboliczna choroba kości (na przykład osteoporoza lub osteopenia). W górnej części jelita wchłaniane są także tłuszcze i cukry. Jeśli są nieprawidłowo wchłaniane, a jelito kręte jest niezdolne do kompensacji, dostają się do jelita grubego i pojawia się biegunka (zob. rozdział 3.). Nieprawidłowe wchłanianie witaminy B₁₂ występuje, jeśli w chorobie bierze udział jelito kręte. Tak dzieje się w przypadku ostrych przypadków celiakii, a częściej – w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna z zapaleniem jelita krętego.

O ile nie trwa proces chorobowy, wchłanianie jest skuteczne i równomierne aż do momentu, gdy każdy użyteczny składnik odżywczy z treści pokarmowej zostanie przyswojony. Ograniczenia dotyczą wyłącznie wchłaniania koniecznych, ale potencjalnie toksycznych minerałów, takich jak żelazo i wapń.

Rys. 5. Miejsca wchłaniania w jelicie cienkim

Jeśli spożywamy więcej, niż organizm potrzebuje, aby uzyskać energię, i do prawidłowego działania komórek, składniki odżywcze są wchłanianie i przechowywane, głównie jako tłuszcz. Układ trawienny został zaprojektowany, aby przeżyć, a ta funkcja może przechytrzyć każdą dietę, w trakcie której dostarcza się więcej pożywienia, niż organizm potrzebuje w danym momencie.

Transport

Po tym, jak składniki z pożywienia zostaną aktywnie wchłonięte przez ścianę jelita, są one transportowane do organizmu. Węglowodany, białka i tłuszcze są zabierane (wchłaniane) ze światła jelita i transportowane przez błony komórek nabłonkowych za pomocą różnych mechanizmów. Niektóre składniki z pożywienia stosunkowo łatwo przedostają się dalej, podczas gdy inne wymagają wyspecjalizowanych chemicznych „tragarzy”, którzy dosłownie wiążą się ze składnikiem i przenoszą go przez komórki kosmków. Kosmki są dostawcami kompleksowych usług. Dostarczają one nie tylko enzymy i płyny, które rozkładają konkretne składniki, zapewniają także „tragarzy”, którzy umożliwiają składnikom odżywczym wniknięcie do organizmu.

Węglowodany

Węglowodany zapewniają organizmowi paliwo, które jest wymagane do natychmiastowej i długotrwałej pracy mięśni i dostarczania energii. Proste cukry są łatwo przenoszone przez kosmki do krwiobiegu.

Białka

Białka to elementy budujące organizm, kluczowe składniki każdej komórki, organu i układu. Są zbudowane z aminokwasów, które zazwyczaj łączą się w łańcuchy za pomocą wiązań peptydowych. Enzymy wydzielane przez trzustkę i brzeżek szczoteczkowy (zob. rys. 3., strona 44) dzielą łańcuchy na coraz mniejsze cząsteczki i pojedyncze aminokwasy, które potem mogą zostać wchłonięte.

Gluten: problem z białkiem

Gdy większość ludzi myśli o białku, kojarzą je z mięsem, rybami, jajkami i serami, ale białka to główny element wielu produktów. A białko, które sprawia wielu ludziom (z celiakią i bez niej) najwięcej kłopotu, to gliadyna, rozpuszczalna w alkoholu część glutenu, czyli białko występujące w pszenicy i kilku innych zbożach. Zawiera jedną frakcję: szczególnie długi (33 aminokwasy) łańcuch peptydowy, który nie jest łatwo strawić. Więc pomimo wszystkich procesów mielenia, ubijania, mieszania i niszczenia związanych z trawieniem niektóre białka pozostają nienaruszone. Uważa się, że ta frakcja gliadyny powoduje celiakię.

Tłuszcze

Tłuszcze to jedne z głównych elementów budujących organizm, które zapewniają na długo zapasy energii i cholesterol, którego potrzebujemy. Cholesterol jest głównym składnikiem błon komórkowych i jest niezbędny, aby zachować integralność każdej komórki w organizmie.

Rozkład tłuszczów rozpoczyna się w jamie ustnej i jest kontynuowany w żołądku, ale działanie enzymów trzustki i wątroby umożliwia trawienie w jelicie cienkim większości tłuszczów, które spożywamy i wchłaniamy, oraz ich transport do krwiobiegu.

Trawienie minerałów i witamin

Poszczególne minerały i witaminy mają kluczowe znaczenie dla rozwoju, działania i metabolizmu organizmu. Nawet najmniejsze niedobory zaburzają biochemię organizmu. Witaminy mogą być rozpuszczalne w wodzie lub w tłuszczach. Witaminy rozpuszczalne w wodzie, czyli witaminy z grupy B i witamina C, przesuwają się dość łatwo z wodnistą treścią pokarmową, albo samodzielnie, albo za pomocą specjalnych substancji przenoszących. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach muszą zostać natłuszczone.

Sód (sól), wapń, żelazo, woda, potas i inne minerały śladowe są łatwo wchłaniane przez różne części jelita cienkiego. Większość wyspecjalizowanych substancji przenosi je na brzeżek szczoteczkowy. Jeśli kosmki są uszkodzone lub niezdolne do wytwarzania i dostarczania tych substancji, nie można wchłaniać minerałów i witamin.

Jeśli w jelicie cienkim pozostaje treść pokarmowa, głównie niestrawny błonnik i płyny, jest ona popychana dzięki perystaltyce w kierunku jelita grubego.

Jelito grube (okrężnica)

Jelito grube ma około 1,8 m długości oraz jest zakończeniem przewodu pokarmowego. Działa jak pojemnik zbierający wszystkie niewchłonięte płyny i produkty po trawieniu i przygotowujący je do wydalenia poprzez ich odwodnienie i uformowanie w masę kałową. Główną funkcją jelita grubego jest wchłanianie wody. Gdy treść pokarmowa jest popychana poprzez jelito grube, do organizmu wchłania się około dwóch litrów wody. Masa kałowa staje się coraz bardziej skoncentrowana, a potem jest przechowywana przed wydaleniem przez odbyt. Im dłużej trwa wydalanie, tym więcej wody się wchłania, a stolec staje się coraz twardszy i trudniejszy do wydalenia. Dieta bogata w błonnik (surowe owoce i warzywa, bogate w błonnik zboża) przyczynia się do tworzenia większej masy kałowej, która pozostaje w większości niewchłonięta poprzez jelito cienkie, i powstawania większych stolców.

Rys. 6. Jelito grube

W jelicie grubym znajduje się duża populacja różnych bakterii, które odżywiają się poprzez trawienie niewykorzystanego błonnika z pożywienia. Ze względu na powolny ruch treści pokarmowej w jelicie grubym, bakterie mają wystarczająco dużo czasu, aby rozmnażać się w środowisku. Około jednej trzeciej masy kałowej to bakterie. Opisywane bakterie są korzystne, ponieważ wytwarzają witaminy, takie jak witamina K. Wytwarzają także gaz, produkt odpadowy własnego procesu trawiennego.

W przeciwieństwie do jelita cienkiego, które jest kontrolowane przez mimowolne ruchy mięśni (występujące automatyczne), w regulacji mięśni odbytu odgrywa rolę mózg i czynniki zewnętrzne, takie jak stres, suszone owoce czy pragnienie.

Gdy prawidłowe staje się chorobliwe

Dalsza część książki dostępna w wersji pełnejO Autorach

PETER H. R. GREEN, lekarz medycyny, jest dyrektorem Centrum ds. Celiakii (Celiac Disease Center) na Uniwersytecie Columbia. Jest profesorem medycyny Ivan and Phyllis Seidenberg w College of Physicians and Surgeons na Uniwersytecie Columbia, a także pracuje jako lekarz w Columbia University Medical Center (New York-Presbyterian Hospital). Od 25 lat poświęca się badaniom nad celiakią, na równi z opieką nad pacjentami. Jest także współautorem książek „Gluten na widelcu” oraz „How to Navigate to a Healthy, Symptom-Free Life”.

RORY JONES jest autorką książek z zakresu medycyny i adiunktem w Narrative Medicine w Barnard College przy Uniwersytecie Columbia. Prowadziła szeroko zakrojone badania w zakresie zdrowia i medycyny, w tym programy edukacyjne dla dorosłych i dzieci. Specjalizuje się w „tłumaczeniu” danych naukowych na język zwykłych odbiorców. W 1998 roku otrzymała diagnozę celiakii, której to chorobie i diecie bezglutenowej poświęciła kilka artykułów w czasopismach medycznych i niespecjalistycznych. Jest współautorką książek „Gluten na widelcu” oraz „How to Navigate to a Healthy, Symptom-Free Life”.ŚWIATOWE BESTSELLERY DLA CIEBIE – SPRAWDŹ:

www.wydawnictwovital.pl

ZESPÓŁ NIESZCZELNEGO JELITA – UKRYTA PRZYCZYNA TWOICH DOLEGLIWOŚCI

dr David Brownstein, Jodie Gould

Zespół nieszczelnego jelita, zwany inaczej LGS ma miejsce, gdy wyściółka jelita cienkiego zostaje uszkodzona, co umożliwia ucieczkę obcych związków do krwiobiegu i skutkuje osłabieniem układu odpornościowego oraz wywołaniem reakcji autoimmunologicznej. Większość lekarzy nie rozumie tego zjawiska, nie rozpoznaje go ani nie potrafi wyleczyć. Szacuje się, że ponad 80 procent osób z przewlekłymi chorobami ma nieszczelne jelita, przerost złych bakterii lub zbyt mało dobrych bakterii. W książce znajdziesz niepokojące objawy i sprawdzony program pozwalający usunąć zarówno przyczynę, jak i skutki tych dolegliwości. Poprawa zdrowia jelit pomoże Ci poczuć się lepiej i wyglądać młodziej, usprawni funkcjonowanie mózgu i wyeliminuje niezliczone choroby. Zdrowe jelita – zdrowe ciało!

ZAMÓW JUŻ TERAZ TO TAKIE PROSTE

www.vitalni24.pl
tel. 85 654 78 35ŚWIATOWE BESTSELLERY DLA CIEBIE – SPRAWDŹ:

www.wydawnictwovital.pl

GLUTEN FREE

Julien Venesson

Modyfikowana genetycznie pszenica jest co prawda wydajniejsza, ale jednocześnie ma znacznie więcej glutenu. Nic zatem dziwnego, że obecnie aż jedna na trzy osoby może wykazywać wrażliwość na to białko. Lekarze nie podejrzewają, że za chroniczne zmęczenie, kłopoty z trawieniem i nastrojem, bóle głowy, artrozę, zawroty, neuropatie lub bóle mięśniowe odpowiedzialna jest pszenica! Co więcej, u osób z predyspozycjami genetycznymi gluten jest czynnikiem wyzwalającym choroby autoimmunologiczne: celiakię, chorobę Crohna, stwardnienie rozsiane, cukrzycę typu 1 czy reumatoidalne zapalenie stawów. Niniejsze dzieło stanowi syntezę prowadzonych badań naukowych nad glutenem oraz przeprowadzonych rozmów, wyłącznie ze specjalistami w tej dziedzinie. Postaw na świadome odżywianie!

ZAMÓW JUŻ TERAZ TO TAKIE PROSTE

www.vitalni24.pl
tel. 85 654 78 35ŚWIATOWE BESTSELLERY DLA CIEBIE – SPRAWDŹ:

www.wydawnictwovital.pl

NIEBEZPIECZNE ZBOŻA

Bożena Przyjemska

Niemal we wszystkich kulturach produkty zbożowe są podstawowym elementem diety. Czy rzeczywiście są one zdrowe dla każdego? Dla osób, które są uczulone na gluten - białko znajdujące się we wszystkich zbożach, produkty mączne są toksyną i zagrażają ich życiu. Natomiast dla tych, którzy mają na nie nadwrażliwość, spożywanie ich powoduje groźne choroby, rzadko jednak kojarzone z tym produktem. Dzięki Autorce – naturoterapeutce i dietetyczce z 30 – letnim doświadczeniem, będziesz mógł sam przekonać się o wartościach terapeutycznych diety bezglutenowej, która pomaga w leczeniu i zapobiega ponad 200 przewlekłym chorobom, mającym związek z celiakią i nietolerancją glutenu. Znajdziesz tu także informacje na temat Specyficznej Diety Węglowodanowej, która jest w stanie wyleczyć również wiele poważnych chorób. Zdrowe życie bez glutenu.

ZAMÓW JUŻ TERAZ TO TAKIE PROSTE

www.vitalni24.pl
tel. 85 654 78 35ŚWIATOWE BESTSELLERY DLA CIEBIE – SPRAWDŹ:

www.wydawnictwovital.pl

Z DALEKA OD MLEKA

Bożena Przyjemska

Picie mleka oraz spożywanie jego przetworów stanowi poważne zagrożenie dla naszego organizmu. Przekonuje o tym znana i ceniona naturoterapeutka, dietetyczka i osteopatka. Przedstawia szereg informacji na temat szkodliwości nabiału popartych światowymi badaniami naukowymi. Udowadnia, że zawarte w mleku składniki (kazeina, laktoza, cukry zwierzęce) powodują uszkodzenie narządów wewnętrznych oraz nieodwracalne zmiany w układzie krążenia i kostnym. Informuje także, że wbrew powszechnym opiniom, mleko nie wzmacnia kości, a je osłabia. Z racji tego, że mleko krowie jest niezdrowe, proponuje proste metody na samodzielne sporządzenie mleka roślinnego, mieszanki bezmlecznej dla niemowląt oraz wiele przepisów diety bezmlecznej i bezglutenowej. Bądź świadomy, wybierz zdrowie.

ZAMÓW JUŻ TERAZ TO TAKIE PROSTE

www.vitalni24.pl
tel. 85 654 78 35ŚWIATOWE BESTSELLERY DLA CIEBIE – SPRAWDŹ:

www.wydawnictwovital.pl

HISTAMINA A NIEBEZPIECZNE ALERGENY

Sigrid Nesterenko

Zdrowo się odżywiasz, a mimo to czujesz się chory? Próbowałeś już wszystkiego, aby pozbyć się męczących Cię objawów, a liczne wizyty u lekarzy nie ujawniły żadnej przyczyny tego stanu rzeczy?
Możliwe, że cierpisz na nietolerancję histaminy, która może być głównym winowajcą Twoich dolegliwości. Autorka, której dokuczało to schorzenie wyjaśnia w książce czym jest histamina, jak jej wysoki poziom w organizmie może być dla niektórych osób niebezpieczny oraz jak zapobiegać w takich przypadkach. Ujawnia także informacje jak samemu sprawdzić, czy ta substancja jest przyczyną Twoich objawów, jak również poleca niezawodne badania diagnostyczne. Przedstawia szereg praktycznych porad oraz wiele różnych terapii popartych autorytetami wybitnych lekarzy i dietetyków. Uwolnij się od nietolerancji pokarmowych.

ZAMÓW JUŻ TERAZ TO TAKIE PROSTE

www.vitalni24.pl
tel. 85 654 78 35ŚWIATOWE BESTSELLERY DLA CIEBIE – SPRAWDŹ:

www.wydawnictwovital.pl

LEKTYNY – TOKSYNY UKRYTE W POPULARNYCH WARZYWACH I OWOCACH

Miriam Schaufler, Walter A. Drössler

Poznaj jedną z najbardziej niebezpiecznych broni biologicznych roślin – lektyny. To toksyczne białka, które występują w popularnych warzywach, owocach, orzechach oraz zbożach np. pomidorach, ziemniakach, papryce, dyni, melonie. Ich zadaniem jest ochrona przed zjedzeniem. Dzięki tej przełomowej publikacji dowiesz się w jakim stopniu lektyny odpowiadają za powstawanie chorób autoimmunologicznych, poznasz pełne spektrum dolegliwości jakie wywołują, a także nauczysz się technik eliminowania ich z ulubionych jarzyn. Znajdziesz odpowiedź na pytanie czy w produktach ekologicznych jest ich mniej. Otrzymasz również 4-tygodniowy plan, dzięki któremu wyeliminujesz je z diety i przekonasz się, czy stanowią przyczynę Twoich dolegliwości. Lektyny – niebezpieczna broń roślin!

ZAMÓW JUŻ TERAZ TO TAKIE PROSTE

www.vitalni24.pl
tel. 85 654 78 35