CESARSTWO BIZANTYJSKIE Pakiet 2 książki - Bizancjum ok. 500-1024, Bizancjum 1024-1492 - ebook

WSTĘP

To jest krótka przedmowa do całkiem obszernej książki, ale jej celem są wyrazy uznania dla osób zaangażowanych w opracowanie i redakcję The Cambridge history of the Byzantine empire (CHBE). Tak jak imperium będące jej tematem, książka powstawała wolno, nie mając określonego początku, a jej orientacja jest bardziej wynikiem wspólnego działania, niż nieskrępowanej autokracji.

Zważywszy na znaczną liczbę osób zaangażowanych w tę pracę, w krótkiej przedmowie można tylko wyliczyć tych, bez których pomocy i rady CHBE byłaby znacznie większym i uciążliwszym przedsięwzięciem. Bill Davies zachęcił mnie do przepracowania dostępnych materiałów, a anonimowi recenzenci pomogli uporządkować książkę. Michael Sharp przejął obowiązki Billa w Cambridge University Press, okazując się szczególnie cierpliwym i pomocnym redaktorem, którego kompetentnie wspomagały Liz Davey, Sinead Moloney, Liz Noden i Annette Youngman. Szczególne podziękowania należą się: Bernardowi Dodowi, naszemu niezmordowanemu i bystrookiemu korektorowi, którego koncentracja na szczegółach i mądre rady zapobiegły wielu pomyłkom; naszej specjalistce od indeksów Barbarze Hird, której troska i jasność wypowiedzi stworzyły dodatkową drogę do Bizancjum, i Davidowi Coxowi, którego wspaniałe mapy są ściśle powiązane z tekstami naszych rozdziałów.

Za pomoc bibliograficzną dziękuję kolegom, którzy nadesłali odnośniki oraz szybko i chętnie odpowiadali na uciążliwe pytania: Jean-Claude Cheynet, Florin Curta, Peter Frankopan, Judith Gilliland, Michael Grünbart, Paul Herrup, James Howard-Johnston, Elizabeth Jeffreys, Lester Little, Margaret Mullett, Angel Nikolov, Paolo Odorico, Maureen Perrie, Günter Prinzing, Charlotte Roueché. Maciej Salamon, Alexios Savvides, Teresa Shawcross, John Smedley, Tsvetelin Stepanov, Alice-Mary Talbot, George Tcheishvili, Ida Toth, Vladimir Vavřínek i Mark Whittow. Muszę podziękować także pracownikom bibliotek oksfordzkich, w tym Bodleian, Taylorian Slavonic, Sackler, Instytutu Orientalistycznego, oraz pracownikom Biblioteki Uniwersyteckiej w Cambridge.

Koledzy, którzy wyjaśnili różne sprawy z tysiącletniej historii, albo udostępnili niepopublikowane materiały to m.in. Jane Baun, Jeffrey Featherstone, Paul Fouracre, John Haldon, Rosemary Morris, Pananos Sophoulis i Monica White. Szczególne podziękowania należą się Catherine Holmes, Mike’owi Maasowi i Andrewowi Roachowi, którzy przeczytali wprowadzenie i niektóre z kolejnych rozdziałów, ostrzegając przed pułapkami, które trzeba było zaznaczyć i ewentualnie ominąć.

Pomocy technicznej w przekładach i transliteracji udzielili Lawrence Conrad, Jeffrey Featherstone, Tim Greenwood, Mona Hamami i Marina Kujic. Jenny Perry ratowała mnie kiedy komputery Mac odmawiały współpracy z pecetami, Nigel James z Bodleian Library wprowadził mnie w tajniki sporządzania map cyfrowych. Wynajdywanie map i zaopatrywanie się w nie ułatwili Nancy Alderson, Michel Balard, Theodore van Lint, Cyril Mango, Nicholas Mayhew, Dorothy McCarthy, Denys Pringle, Michael Stone i Robert Thomson. Szczególne podziekowania należą się naszym sąsiadom, Vanessie i Peterowi Winchester, którym jestem wdzięczny za kilkanaście widoków Konstantynopola. Te podziękowania łączę z przeprosinami za brak spotkań towarzyskich w ostatnich latach, które dotyczą też pozostałych przyjaciół.

Powszechnym zwyczajem jest dziękowanie najbliższej rodzinie za pomoc i cierpliwość. Muszę jednak wyróżnić swoją żonę Nicolę, która przyjęła rolę asystentki redakcyjnej, jak sądzę, nie zdając sobie sprawy ze skali zadania. Często mówiłem jej, że to odpowiednia kara za opuszczanie moich wykładów w Cambridge z historii Bizancjum i jego sąsiadów! Bez Nicoli ten tom pewnie nie ukazałby się w tym dziesięcioleciu i jestem jej głęboko wdzięczny za cierpliwość, radę i wsparcie.

Najważniejsi są jednak autorzy tej książki. Rozdziały, których pierwsze wersje ukazały się w The Cambridge ancient history oraz The new Cambridge medieval history uzupełniono i rozszerzono nowymi. Oczywiste jest, że niezależnie od pomocy i rad uzyskanych podczas opracowywania książki, jestem odpowiedzialny za wszelkie błędy, które mogły się w niej znaleźć.

Jak korzystać z niniejszej książki

Nasze podejście do transliteracji może zaniepokoić niektórych kolegów i narazić nas na zarzut niekonsekwencji — ale gdzie tylko możliwe próbowaliśmy uczynić nazwy własne i terminy techniczne zrozumiałymi dla czytelnika anglojęzycznego . Słowa greckie transliterowano, a przy pomocy kresek odróżniono etę od epsilonu oraz omegę od omikronu w przypadku pojedynczych słów i terminów technicznych. W przypadku nazw własnych zrezygnowano z tego. Greckie formy nazw własnych stosowano zasadniczo w części II i III, np. Komnenos zamiast łacińskiego Comnenusa, w przeciwieństwie do części I, gdzie w kontekście późnostarożytnym latynizacja wydawała się właściwsza. Zasadniczo betę transliterujemy przez b, a nie v. jednak w przypadkach nazw zadomowionych w angielszczyźnie nie zmienialiśmy ich pisowni, dlatego używany formy ‘Monemvasia’ zamiast ‘Monembasia’. W przypadkach, gdy użycie formy greckiej mogłoby wprowadzić w błąd, formy łacińskie zachowano też w cz. II i III: np. Nicea zamiast Nikaia. Z tego też powodu preferowano znane formy: Ateny zamiast Athenai. W części III opisującej okres, gdy posiadłości imperium pozajmowali cudzoziemcy, używano raczej form dzisiejszych: np. Ankara zamiast Ankyra.

Arabskie znaki diakrytyczne opuszczono w nazwach własnych, zachowując jedynie ayn (’) i hamzę (‘), zakładając, że nie pomogą czytelnikom nieznającym arabskiego, a mogą utrudnić rozpoznanie nazw. Znaki diakrytyczne zachowano w przypadku pojedynczych słów i terminów technicznych. Próbowaliśmy jednolitej i zrozumiałej transliteracji innych pism, np. ormiańskiego i cyrylicy, w ostatnim przypadku używając zmodyfikowanego systemu Biblioteki Kongresu.

Szczegółowe wskazówki co do korzystania z bibliografii znajdują się na s. 499–501. Chronologia podziału bibliografii opracowań jest raczej arbitralna, tak jak rozłączna periodyzacja historii. Bibliografię opracowań powinno się traktować jako całość, nie znalazłszy jakiegoś dzieła w jednej części, powinno się sprawdzić także resztę.

Glosariusz i tabele nie mają być pełnymi przewodnikami. Glosariusz zawiera wybrane terminy techniczne, obce słowa, etnonimy i nazwy instytucji pojawiające się w CHBE. Tam, gdzie było to możliwe, wyjaśniamy je w kontekście poszczególnych rozdziałów i tylko najbardziej kłopotliwe nazwy własne mają swoje hasła w glosariuszu (patrz też mapy 3 i 25). Podobnie ograniczyliśmy spisy władców i genealogie, bo można je znaleźć w pracach specjalistycznych. Lista alternatywnych nazw własnych ma pomóc w znalezieniu niektórych miast i regionów znanych pod różnymi nazwami nadanymi przez mieszkańców, oraz przedstawić ich nowoczesne nazwy, o ile je znamy.

Mapy mają jednocześnie być zrozumiałe dla czytelnika anglojęzycznego i mieć formę zgodną z odpowiednią częścią chronologicznej przedmowy do CHBE. Nie zawsze dało się to pogodzić. Mapy trzeba oglądać razem, jeżeli nie znajdzie się jakiegoś miejsca w jednym rozdziale, należy sprawdzić w innych albo wyszukać je za pomocą listy alternatywnych nazw miejscowych oraz indeksu.------------------------------------------------------------------------

¹ Hussey (red.) (1966–1967).

² W niniejszym tomie wydania polskiego zamieszczono roz. 1–12 wydania angielskiego (przyp. red.).

³ Termin „Bizancjum” zaczęto stosować dopiero w XVI w., w celu odróżnienia średniowiecznego wschodniego państwa śródziemnomorskiego od starożytnego imperium „rzymskiego”. Bizancjum to zlatynizowana forma nazwy miasta, które Konstantyn Wielki (306–337) wybrał na swoją rezydencję – Bizantion, przemianowanego później na jego cześć na Konstantynopol.

⁴ El-Cheikh (2004a), s. 103–111.

⁵ EI, VIII, „Saldjuks”, s. 948–950 (C. E. Bosworth).

⁶ Parastaseis syntomoi chronikai, wyd. Preger, tłum. Cameron i Herrin; Dagron (1984b).

⁷ McCormick (1990), s. 3, 21–31, 205–208; Morris (2003), s. 235–254.

⁸ Działanie ognia greckiego również jest słabo udokumentowane: por. niżej; Haldon i Byrne (1977); Haldon (2006a); Pryor i Jeffreys (2006), s. 607–631.

⁹ Crow i in. (2001); Crow i Bayliss (2005); Angelov, D. G. (2004), s. 520; por. niżej.

¹⁰ Fenster (1968), s. 97–98, 104 i przyp. 2.

¹¹ DC, I.79 (70), wyd. Reiske, I, s. 340–349; wyd. i tłum. franc. Vogt, II, s. 143–150; Dagron (2000), s. 60–71.

¹² , Life of Constantine, II.3–5, II.44–61, IV.74–75, wyd. Winkelmann, s. 48–50, 66–72, 150–151; tłum. Cameron i Hall, s. 95–97, 110–115, 182; Dvornik (1966), II, s. 614–622; Brock (1994), s. 70.

¹³ Autor syryjski z VII w., który pisał pod imieniem żyjącego w IV w. biskupa Patary.

¹⁴ , Apocalypse, , 11, wyd. Aerts i Kortekaas, I, s. 174; por. niżej. Por. też Psalmy 78:65.

¹⁵ , …, 9–10, …, s. 172 (tekst); II, s. 49 (kom.). Już w 654 r. ogromna arabska flota mogła wedrzeć się daleko w kierunku Konstantynopola, nim uległa zniszczeniu przez sztorm: O’Sullivan (2004). Por. niżej, przyp. 17; Magdalino (2005), s. 42.

¹⁶ Alexander (1962), s. 341–355.

¹⁷ Homilies, wyd. Laourdas, s. 29–52; tłum. Mango, s. 82–110.

¹⁸ Nicol (1979); Magdalino (1993b), s. 27–28; Polyviannyi (2000), s. 207–208, 218–223.

¹⁹ Na temat „politycznej ortodoksji” pośród Bizantyjczyków oraz wzorcu doktrynalnym i rytualnym ortodoksji, por. Beck (1978), s. 87–108.

²⁰ Germanos I, Historia ecclesiastica, wyd. i tłum. Meyendorf; Taft (1984), s. 111–126; por. niżej. Na temat (niekiedy odmiennych) interpretacji przekonań Maksyma i Germanosa por. Mathews (1971), s. 113–115, 121–122, 140–144, 150, 159–160. Por. też Déroche (2002), s. 177–180. Na temat dalszego rozwoju wypadków por. (2006).

²¹ Galatariotou (1991), s. 218.

²² Por. niżej. Lawina późnobizantyjskich pism poświęconych ekonomii politycznej sygnalizuje zainteresowanie innymi systemami, jak również wzmocnieniem ładu imperialnego: Angelov D.G. (2007); Gaul (2011).

²³ Por. niżej; Barker (1969), s. 171–199; Nicol (1974); Mergiali-Sahas (2001b), s. 56–57.

²⁴ Treadgold (2003), s. 1002–1003.

²⁵ Roz. 1, 3 i 4 opublikowano w zasadniczo podobnej formie w: NCMH, I, roz. 10 i 11; NCMH, II, roz. 13, 14 i 15; NCMH, III, roz. 16 i 17; NCMH, IV, roz. 20a, 20b i 21; NCMH, V, roz. 22 i 23; NCMH, VI, roz. 24; NCMH, VII; i roz. 2a, 2b i 2c, w: CAH, XIV.

²⁶ Skyl., wyd. Thurn, s. 367–368; tłum. franc. Flusin i Cheynet, s. 305; tłum. Wortley, s. 347.

²⁷ Haldon (1999a), s. 37–38.

²⁸ Beck (1965), s. 13; por. niżej.

²⁹ Haldon (1999a), s. 99–106; por. niżej.

³⁰ DAI, przedmowa; Shepard (1997), s. 90–94.

³¹ DC, II.1, wyd. Reiske, s. 520–522. Pewien wysoko postawiony urzędnik (ho epi tōn barbarōn) odpowiadał za barbarzyńców w cesarstwie, zwłaszcza tych w samym Konstantynopolu: Seibt i Wassiliou, Byzantinischen Bleisiegel, II, s. 50–51.

³² Shepard (2006b).

³³ Por. niżej; ODB, II, s. 1203–1204 (A. Kazhdan); Savvides (1990); Brousselle (1996).

³⁴ Turlej (2001), s. 105–124; Seibt (2003a), s. 462; por. niżej.

³⁵ Dédéyan (2003), I, s. 6–7, 69. Por. też Yarnley (1972).

³⁶ Magdalino (2003); Magdalino (2007a).

³⁷ Stein-Wilkeshuis (1991).

³⁸ Dédéyan (1975); por. niżej.

³⁹ Kolbaba (2000); Kolbaba (2001); Kolbaba (2006); por. niżej.

⁴⁰ Na temat ciągłości i zmian w sferze formuł dyplomatycznych: Dölger (1938–1939); Dölger i Karayannopulos (1968), s. 89–107; Kresten (1992–1993); Kresten (1998); Kresten i Müller (red.), Die Auslandsschreiben der byzantinischen Kaiser; Schreiner (2005).

⁴¹ Magdalino (red.) (1994).

⁴² Mango (1981a), s. 352; Dagron (2000); Featherstone (2006).

⁴³ Morris (2003), s. 241–242, 253.

⁴⁴ , Kleterologion, wyd. i tłum. franc. Oikonomides, s. 82–83; McCormick (1985), s. 5; Kazhdan i McCormick (1997), s. 175–176; Oikonomides (1997a).

⁴⁵ Próby utożsamienia „purpury” z narodzinami w Komnacie Porfirowej były jednak późniejsze od poglądu, że potomkowie panujących cesarzy już z natury wykazują szczególne cechy: Dagron (1994).

⁴⁶ DAI, roz. 13, s. 72–73.

⁴⁷ (1992a), s. 178–180.

⁴⁸ Kazhdan i Ronchey (1999), s. 346–347.

⁴⁹ , s. 212–213, 215–216; por. niżej.

⁵⁰ McCormick (1990), s. 154–157, 212–213.

⁵¹ Ousterhout (1998), s. 115–119, 129.

⁵² Brouselle (1996), s. 47–50, 53–54; Garsoïan (1998), s. 59–61, 66, 88.

⁵³ , s. 217–218; (1992a), s. 192 oraz przyp. 68.

⁵⁴ Magdalino (2000b), s. 149–152. Na temat wyobrażeń Jana Skylitzesa o rzeczywistych „ojczystych okręgach” „Rzymian” w okolicach Konstantynopola: Bonarek (2003).------------------------------------------------------------------------

¹ Ostrogorsky (1968).

² Mango (1980).

³ Cavallo (red.) (1997); Treadgold (1997); Angold (2001); Treadgold (2001); Mango (red.) (2002); Harris (red.) (2005); Gregory (2005); Haldon (2005b); Cameron, Averil (2006b).

⁴ Zob. Brown, P. (1998); artykuły w: Lenski (red.) (2006); Casiday i Norris (red.) (2007).

⁵ Cameron, Averil (1991b).

⁶ Cameron, Averil (2002b); McCormick (2000), s. 156–163.

⁷ , Codex Theodosianus, XVI, tłum. Pharr i in., s. 440–476. Na temat powstania kodeksu zob. artykuły w: Harries i Wood (red.) (1993). O wpływie chrystianizacji na rodzinę zob. Giardina (2000).

⁸ Gray (1979); Allen (2000), s. 814–816; Gray (2005), s. 221–225.

⁹ Millar (2000), s. 754, 757–759; Giardina (1999); Marcone (2004), s. 30–36. Opinię przeciwną (dotyczącą głównie problemów periodyzacji) wyraził Bowersock (2004), zob. jednak replikę Giardiny (2004). Zob. też Harries (1999); Cameron, Averil (2002b), s. 180, 190; Fowden (2002), s. 683–684.

¹⁰ O powszechnym dobrobycie we wschodnich prowincjach zob. Whittow (1990); niżej, s. 452–453.

¹¹ Zob. Brown P. (1998), s. 653.

¹² Por. niżej roz.. 2a, 2b, 2c, 7.

¹³ Por. niżej roz. 1.

¹⁴ Por np. Liebeschuetz (2001); Cameron, Averil (2002b); Brown P. (2003); Ward-Perkins (2005); Wickham (2005). Próbę odpowiedzi na pytanie, czy warunki w królestwach germańskich były bardziej brutalne niż w poprzedzającym je cesarstwie, jak również porównanie z cesarstwem wschodnim, znajdziemy w: Drake i in. (red.) (2006).

¹⁵ Na temat periodyzacji zob. Cameron, Averil (2002b); Fowden (2002).

¹⁶ CAH, XII; CAH, XIII; CAH, XIV.

¹⁷ Cameron, Averil (2006b); Edwards (2006). Zob. też artykuły w: Casiday i Norris (red.) (2007).

¹⁸ Allen i Jeffreys (red.) (1996); Cameron, Averil (2000b), s. 165, 190–191; Mango (2002b), s. 2–5. Dla Whittowa (1996) dobrym punktem wyjścia jest okres ok. 600 roku.

¹⁹ Haldon (1997a).

²⁰ Por. niżej; Meier (2003), s. 73–100, 373–387, 405–426, 459–470.

²¹ Krueger (2005), s. 302–310.

²² Pr B, IV, tłum. Dewing i Downey, s. 218–315; Gregory (1992 ), s. 246–250; Sarantis, „The Balkans during the reign of Justinian” (rozprawa doktorska, 2005). Na temat uznania przez Anastazjusza potrzeby programu budowy sieci umocnień oraz jego realizacji zob. Haarer (2006), s. 65–70, 109–114, 230–245. Zob. też Dunn (1994).

²³ Cameron, Averil (1978); Cameron, Averil (1992c), s. 18–20; Cameron, Averil (2000), s. 12–13; Belting (1994), s. 109–114, 134.

²⁴ Kennedy (2004a).

²⁵ Charanis (1961); Garsoïan (1998).

²⁶ Doctrine of Jacob the Newly Baptised, wyd. i tłum. franc. Dagron i Déroche, s. 168. Na temat drastycznych środków niezbędnych — jak się wydaje — w latach 30. VII w., aby wypłacić żołd żołnierzom w Palestynie i Syrii zrewaluowanymi miedzianymi monetami, zob. Schulze i in. (2006), s. 17–24.

²⁷ Cameron, Averil (1992b), s. 85–86, 104.

²⁸ Dagron (2003), s. 95–114.

²⁹ Dölger (1940); por. niżej.

³⁰ Haldon (1979), s. 45–65.

³¹ Haldon (1999a), s. 84, 103–105.

³² Stephenson (2003a), s. 81–96.

³³ Peira, wyd. Zacharia von Lingenthal, s. 11–260.

³⁴ Jones i Maguire (2002), s. 113–118, 136–139.

³⁵ DOC, IV.1, s. 281, 296; Mango (1963a), s. 324 (tekst), 330.

³⁶ Birkenmeier (2002).

³⁷ Komnenowie wciąż troszczyli się jednak o zachowanie prawidłowych, a nawet sprawiedliwych procedur w czasie obowiązywania maksymalnych stawek podatkowych: Magdalino (1994), s. 107–114; por. niżej.

³⁸ Brand (1968), s. 161–171; Angold (2003a), s. 40–41, 84; Phillips (2004), s. 90–94.

³⁹ EHB. Zwięzły, ale informatywny i szeroki przegląd zob. w: Laiou i Morrisson (2007).

⁴⁰ Laiou (2002c); Oikonomides (2002); Laiou (2002d); Dagron (2002); Matschke (2002a); Lefort (2002); Morrisson i Cheynet (2002).

⁴¹ Zob. też (2003).

⁴² , Letters, wyd. i tłum. Karpozilos; , Letters, wyd. i tłum. franc. Gautier; Mullet (1997); por. też niżej.

⁴³ Shepard (1988b), s. 70–72.

⁴⁴ Martin (1993), s. 48–53, 531–532, 709–711.

⁴⁵ Morris (1995), s. 5–6.

⁴⁶ Por. niżej; Dagron (1993); Chadwick (2003).

⁴⁷ Haldon (2003b), s. 60–74.

⁴⁸ Jacoby (2005a).

⁴⁹ Bojovic (2001); Eastmond (2003a); Eastmond (2004).

⁵⁰ Zob. zwł. Nicol (1993).

⁵¹ Morrisson (2005).

⁵² Angold (1975a).

⁵³ Shawcross, „The Chronicle of Morea” (rozprawa doktorska, 2009); Shawcross (w druku).

⁵⁴ Meyendorff (1964); Meyendorff (1974c); Krausmüller (2006).

⁵⁵ Zob. jak cesarz Trapezuntu wyjaśnił ufundowanie celi na górze Athos w 1374 roku: Actes de Dionysiou, wyd. Oikonomides i in., s. 60.

⁵⁶ Register des Patriarchats, wyd. Hunger i in., II, nr 56, s. 428–429; Régestes des actes du patriarcat, wyd. Grumel i in., nr 2309; Nicol (1979), s. 19; Meyendorff (1981), s. 115, 128–130; Krausmüller (2006); por. niżej.

⁵⁷ Evans (red.) (2004), s. 11–12 (wprow.); Gothóni (2004), s. 60–64; Shepard (2006c), s. 17–18, 36–40.

⁵⁸ , Life of Gregory of Sinai, roz. 15, wyd. Pomialovsky, s. 33; Balfour (1982), s. 44–47, 52–53; Majeska (1991), s. 36–37.

⁵⁹ MM, II, s. 361; Régestes des actes du patriarcat, wyd. Grumel i in., nr 3112.

⁶⁰ Cameron, Averil (1979b).

⁶¹ MM, II, s. 191, 192; tłum w: Barker (1969), s. 108, 109; Crummey (1987), s. 58.

⁶² Ignatius of Smolensk, tłum. w: Majeska, Russian travelers, s. 104–105, 110–111; PVL, s. 49; RPC, s. 111.

⁶³ Biliarsky (1993), s. 125–127, 133, 139; Biliarsky (2001), s. 72–74, 85–88.

⁶⁴ Soulis (1984), s. 6–11, 25–27, 35–47.

⁶⁵ Por. też Malamut (2000), s. 500–505; Ćirković (2004), s. 49–52.

⁶⁶ Danilo II i in., Životi kraljeva, wyd. Daničić, s. 96–97; Malamut (2000), s. 503.

⁶⁷ Obolensky (1971), s. 255–256.

⁶⁸ , Alexios Makrembolites, s. 213 (tekst), s. 225 (tłum.).

⁶⁹ Obolensky (1963), s. 47–52; Barker (1969), s. 183, 504–509; Jackson (2005), s. 238–240.

⁷⁰ Barker (1969), s. 408; Mergiali-Sahas (2001a), s. 56–59; Baronas (2004), s. 85–87; Vassilaki (2005); Baronas (2007).

⁷¹ Shepard (2006c), s. 26–28; Peschlow (2001), s. 401.

⁷² Runciman (1965), s. 97, 99, 104, 116–117.

⁷³ Na temat „kompromisu między greckim polis a italskim senioratem”, przewidywanego przez ich czołowych myślicieli, których część liczyła na pomoc militarną z Zachodu, zob. Ronchey (2006), s. 321–322.

⁷⁴ Zob. np. (1961); Nicol (1979), s. 75–83; Kolbaba (1995).

⁷⁵ Harris (1995a), s. 156, 164–188.Seria
DZIEJE ORIENTU

Arabowie pod panowaniem Osmanów 1516−1800

Jane Hathaway, Karl K. Barbir

Warszawa 2012

Indie. Zarys historii.

Michel Boivin

Warszawa 2011

Dzieje Syrii

Janusz Żebrowski

Wydanie II uzupełnione

2011

Indie. Nowa azjatycka potęga

Dietmar Rothermund

2010

Dwór Kalifów.

Powstanie i upadek najpotężniejszej dynastii świata muzułmańskiego

Hugh Kennedy

Wydanie II

2010

Japonia 1937–1945. Wojna Armii Cesarza

Jean-Louis Margolin

2009

Historia powstania islamu jako doktryny społeczno-politycznej

Hassan Ali Jamsheer

2009

Najnowsza historia Iranu.
Republika islamska

Thierry Coville

2009

Tybet. Zarys historii

Karenina Kollmar – Paulenz

2009

Dzieje Mongolii

Baabar

2009

Krótka historia Japonii.
Od samurajów do Sony

Curtis Andressen

2009

Historia Korei

Joanna P. Rurarz
2009

Historia filozofii muzułmańskiej

Henry Corbin

2009

Chiny. Powrót olbrzyma

Konrad Seitz

2008

Ismailici. Zarys historii

Farhad Daftary

2008

Historia Persji
Tom I. Od czasów najdawniejszych do najazdu Arabów

Bogdan Składanek

2008

Historia Persji

Tom II. Od najazdu arabskiego do końca XV wieku

Bogdan Składanek

2008

Współczesna historia Iraku

Hassan Ali Jamsheer

2007

Pierwsze wieki cesarstwa chińskiego

Mieczysław Jerzy Künstler

2007

Historia Persji

Tom III. Od Safawidów do II wojny światowej

Bogdan Składanek

2007

Historia Iraku

Marek M. Dziekan

2007

Egipt. Stulecie przemian

Barbara Stępniewska-Holzer, Jerzy Holzer

2006

Dwór Kalifów.

Powstanie i upadek najpotężniejszej dynastii świata muzułmańskiego

Hugh Kennedy

2006

Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii

Krzysztof Dębnicki

2006

Mezopotamia

Georges Roux

2006

Współczesna historia Królestwa Nepalu

Krzysztof Dębnicki

2005

Persja w polityce Niemiec w latach 1906–1914 na tle rywalizacji rosyjsko-brytyjskiej

Piotr Szlanta

2005

Historia nauki arabskiej
Tom III. Technika, alchemia, nauki przyrodnicze i medycyna
Praca zbiorowa pod red. Roshdiego Rasheda

2005

Historia Zimbabwe

Henryk Zins

2003

Historia nauki arabskiej
Tom II. Nauki matematyczne i fizyka
Praca zbiorowa
pod red. Roshdiego Rasheda

2001

Afryka i Europa
Od piramid egipskich do Polaków
w Afryce Wschodniej

Henryk Zins

2001

Wojna w dziejach Dahomeju
od XVII do XIX wieku

Robert Piętek
2001

Historia nauki arabskiej
Tom I. Astronomia teoretyczna i stosowana

Praca zbiorowa
pod red. Roshdiego Rasheda

2000

Z wojskami Menelika II
Zapiski z podróży do Etiopii

Aleksander Bułatowicz

2000

Afrykańskie państwo Kilindich
w XVIII i XIX wieku

Marek Pawełczak
2000

Commercial Relations between Arabs and Slavs (9th–11th centuries)

Ahmad Nazmi

1998

Historia Sułtana Masuda

Abul Fazl Bajhaki
1996------------------------------------------------------------------------

¹ Shepard (2001), s. 27–28.

² DC, II. 48, wyd. Reiske, I, s. 688; Zuckerman (2000), s. 537–539, 542–548.

³ DC, II. 49, I, s. 692–693.

⁴ Simeonova (1998b), s. 91–99, 103–104.

⁵ McCormick (1990), s. 147–150, 154–157; Markopoulos (1992), s. 231, s. 212–214, s. 226 (komentarz).

⁶ , _Scripta minora_, wyd. Westerink, II, s. 16, 31–34; Shepard (2002b), s. 67–68.

⁷ Bosworth (1992), s. 274–276, 281–285.

⁸ NM, przypis 1, s. 2–3.

⁹ Magdalino (1988b), s. 103–110, 116–118.

¹⁰ , _Funeral oration for Basil I_, red. i tłum. franc. Vogt and Hausherr, s. 56–57. Zob. także Tougher (1997b), s. 25, 65–67.

¹¹ , _Novels_, red. Noailles and Dain, s. 131, 197, 329–331, 345, 361.

¹² _Book of the eparch_, przedmowa, red. i tłum. niem. Koder, s. 72–73.

¹³ _Eparch_, XX. I, red. i tłum. niem. Koder, s. 132–133; tłum. Freshfield, s. 44–45 (repr. s. 264–265); zob. także XIII. 2, …, s. 120–121; …, s. 36 (repr. s. 256); XV. I, …, s. 122–123; …, s. 38 (repr. s. 258); XVII. 4, …, s. 128–129; …, s. 41 (repr. s. 261); XVIII. 1 i XVIII. 4, …, s. 128–129, 130–131; …, s. 41–42 (repr. s. 261–162).

¹⁴ Sevčenko (red.) _Poem_s, s. 202 (tekst grecki), 205 (tłum.); zob. także s. 225, 227.

¹⁵ Leon VI, _Tactica_, XVIII. 142, kol. 981–982. Poprzednicy Leona mieli podobne obawy; por. _Bizancjum_, t. 1, s. 386.

¹⁶ Leon VI, …, XVII. 76–80, XVIII. 126–127, XVIII. 134, kol. 931–934, 975–976, 977–978; _Skirmishing_, prolog, roz. 4, 19, red. i tłum. Dennis, s. 146–147, 156–159, 214–215.

¹⁷ _Skirmishing_, roz. 1–3, 8, 11, 12, opr. i tłum. Dennis, s. 150–155, 164–165, 184–187; Howard Johnston (1983a), s. 259.

¹⁸ Być może kampania ta była rozszerzeniem głównego ataku na Latakię w 910 r., syryjskie porty i Cypr stanowiły cel jako główne bazy pirackich wypadów: Haldon (2000b), s. 240–243, 339–340.

¹⁹ _Life of Peter of Argos_, red. Kyriakopoulos, s. 34–35, 48–49, 174–175 (kazania); 242–243, 244–245, 246–247, 250–251 (_Life_); zob. także Morris (1995), s. 113–114.

²⁰ , _De expugnatione Thessalonicae_, roz. 70, 73, red. Böhlig, s. 59, 63; tłum. Frendo i Photiou, s. 115, 123.

²¹ Leon VI, _Novels_, …, s. 257, 373–375.

²² DC, II. 49, …, I, s. 692–694; Lemerle (1967), s. 80–83, 99–100.

²³ DC, przedmowa i red. Reiske, I, s. 5; red. i tłum. franc. Vogt, I, s. 2.

²⁴ Leon VI, _Tactica_, II. 25, kol. 687–688.

²⁵ Leon VI, …, XVIII. 128–1333, kol. 975–978; Dagron (1983), s. 221–223, 230–239.

²⁶ DAI, roz. I, s. 48–49.

²⁷ , _Miscellaneous writings_, red. i tłum. Westerink, s. 16.

²⁸ TC, s. 382.

²⁹ Leon VI, …, XI. 25, XV. 38, XVII. 83, kol. 799–800, 895–896, 933–934.

³⁰ Leon VI, …, XI. 25, XVII, 83, kol. 799–800, 933–934; _Skirmishing_, roz. 20, red. i tłum. Dennis s. 218–219, 223, przyp. 1; red. i tłum. franc. Dagron i Mihaescu, s. 167–168. _Skirmishing_ został opracowany w połowie panowania Nicefora II Fokasa.

³¹ TC, s. 388.

³² Dujčev, _Treaty of 927 with Bulgarians_, s. 276.

³³ _aphanisai_, TC, s. 388. Na temat ekspedycji do Armenii i Włoch, zob. s. 354, 563. O „pierwszym uderzeniu” przeciwko Symeonowi, zob. Shepard (1999), s. 574–575.

³⁴ TC, s. 394.

³⁵ TC, s. 396.

³⁶ DOC, III. 2, s. 529.

³⁷ , _Correspondance_, red. i tłum. franc. Darrouzès i Westerink, przyp. 6, s. 70–73.

³⁸ Tamże.

³⁹ Sternbach, „Christophorea”, s. 17.

⁴⁰ DAI, roz. 13, s. 72–73.

⁴¹ TC, s. 427; Savvides (1990), s. 11–25.

⁴² TC, s. 432; von Dobschütz, _Christusbilder_, s. 75**. Bizantyjskie wojska przemierzały okolice Edessy z różnych okazji, już w 949 r. zaatakowały Samosatę, miasto wymienione w Złotej Bulli, a dziewięć lat później zostało przez nie zdewastowane. Ale obecnie były to działania przeciwko Sajf ad-Dauli, który pierwszy naruszył zasady ujęte w Złotej Bulli: Canard (1953), s. 751; Segal (1970), s. 216.

⁴³ Kalavrezou (1997), s. 55–56; Morris (2003), s. 249, 251; Engberg (2004), s. 132–135. O losach relikwii, zob. Wolf i in. (red.) (2004); eseje w Durand i Flusin (red.) (2004); Hetherington (2006).

⁴⁴ TC, s. 435.

⁴⁵ TC, s. 436.

⁴⁶ DAI, przedmowa, s. 46– 47.

⁴⁷ AASS _Novembris, Propylaeum_, kol. XIV; Sevčenko, I, (1992a), s. 188, przyp. 52.

⁴⁸ , _Excerpta de legationibus_, red. de Boor, s. 2.

⁴⁹ Shepard (1999), s. 572.

⁵⁰ Dobschütz, von, _Christusbilder_, s. 79**, 85**; Morris (2003), s. 251; Engberg (2004), s. 133–136; Hetherington (2006), s. 193–197. Zob. także Dubarle, „L’Homélie de Grégoire le Référéndaire".

⁵¹ AASS Maii, II s. 452; Flusin, „Le Panégyrique de Constantin VII Porphyrogénète”, s. 12, 21–25, 32–37.

⁵² DC, …, I, s. 3–4; red. i …, I, s. 1–2; Jolivet-Lévy )1987), s. 452–454; Moffatt (1995), s. 379–384).

⁵³ TC, s. 299, 315–316; Weitzmann (1971a), s. 242–246; Weitzmann (1972), s. 59–60; Jolivet-Lévy (1987), s. 452–454, 458, przyp. 68. Zob. rys. 33, 34.

⁵⁴ JG, red. Zepos i Zepos, I, s. 214–217, 222–226; wyd. Svoronos, przyp. 4, 5, s. 98–103, 118–126; tłum. McGeer, s. 63–67, 71–76; Lemerle (1979), s. 87, 94–98, 117–125. Wprowadzanie przez cesarza nowych ustaw, często na żądanie urzędników w prowincjach, stanowiło ważną działalność także za panowania następcy Konstantyna VII, Romana: Fögen (1994), s. 61–68.

⁵⁵ Foss (1976), s. 70, 74–75; Lightfoot (1998), s. 67–70 i tablica I s. 71; Lightfoot i in. (2001), s. 394, 398; Cheynet i in. (2004), s. 215–217, 226.

⁵⁶ Odorico, „Il calamo d’argento” s. 91.

⁵⁷ Odorico, …, s. 91.

⁵⁸ Skyl., red. Thurn, s. 245; tłum. franc. Flusin i Cheynet, s. 206–207, zob. także TC, s. 436.

⁵⁹ Skyl., …, s. 245–246; …, s. 206–208.

⁶⁰ TC, s. 459; McGeer (1995), s. 179–180, 280–315, 327.

⁶¹ Abu Firas, _Diwan_, tłum. franc. w Vasil., s. 368.

⁶² , _De Creta capta_, red. Criscuolo, s. I, 36.

⁶³ TC, s. 472; Skyl., …, s. 248; …, s. 209.

⁶⁴ _andriōtate nikēta_: DC, I. 96, …, I, s. 438.

⁶⁵ , _History_, III. 4, red. Hase, s. 40; tłum. Talbot i Sullivan, s. 91. Według Leona, była to argumentacja Jana Tzimiskesa, zastępcy Fokasa, skierowana do innych, wyższych rangą oficerów.

⁶⁶ DC, I. 96, …, I, s. 439.

⁶⁷ Frolow (1961), s. 240; Frolow (1965), s. 101.

⁶⁸ Leg., roz. 39, red. Chiesa, s. 204; tłum. Scott, s. 14, 43; Morris (1988), s. 94–95.

⁶⁹ Skyl., …, s. 271; …, s. 227–228.

⁷⁰ „Office inédit en l’honneur de Nicéphore Phocas”, wyd. Petit, s. 401. Pochodzi z liturgii ku czci Nicefora napisanej zaraz po jego śmierci.

⁷¹ Canard (1953), s. 833 – 834; Farag (1977), s. 2–3.

⁷² , _History_, VI. 3, red. Hase, s. 97; tłum. Talbot i Sullivan, s. 147.

⁷³ , …, IX. 12, …, s. 158; …, s. 201.

⁷⁴ , …, IV. 6, …, s. 63; tłum. …, s. 112. Tkanina z Bambergu, zwykle kojarzona z Bazylim II, równie dobrze może upamiętniać ten triumf; Prinzing (1993a). Na temat kampanii Światosława zob. Franklin i Shepard (1996), s. 145–51.

⁷⁵ ME, tłum. Dostourian, s. 30–31; Walker (1977), s. 319–327.

⁷⁶ Psell., I. 36, red. i tłum. franc. Renauld, I, s. 23; red. i tłum. włos. Impellizzeri i in., I, s. 54–55; tłum. Sewter, s. 49.

⁷⁷ _Psalter of Basil II_; Cutler (1984), s. 115 i rys. s. 253; Stephenson (2003), s. 51–52, 61–62. Zob. rys. 37.

⁷⁸ Mercati (1970), s. 230.

⁷⁹ Shepard (1999), s. 584.

⁸⁰ ST. tłum. franc. Macler, s. 164; Psell., I. 13, red. i tłum franc. Renauld, I s. 9; red. i tłum. włos. Impellizzeri i in., I, s. 22–23; tłum. Sewter, s. 34–35; Skyl., red. Thurn, s. 336; tłum. franc. Flusin i Cheynet, s. 280–281. Na temat nawrócenia Rusów, które te wydarzenia pociągnęły za sobą, Franklin i Shepard (1996), s. 162–169.

⁸¹ Skyl., …, s. 349; …, s. 292.

⁸² _Legenda s. Gerhardi_, red. Szentpétery, s. 490.

⁸³ LPD, s. 335.

⁸⁴ Psell., red. i tłum. franc. Renauld, I, s. 21; red. i tłum. włos. Impellizzeri i in. I, s. 48–49; tłum. Sewter, s. 47.

⁸⁵ _stratēgikōtatos_, Kek., red. i tłum. ros. Litavrin, s. 168–169.

⁸⁶ _Life of Nikon_, red. i tłum. Sullivan, s. 148.

⁸⁷ Skyl., …, s. 358–359; …, s. 298–300.

⁸⁸ Lupus Protospatharius, _Annales_, red. Pertz, s. 57.

⁸⁹ Skyl., …, s. 349; …, s. 292; Kek., red. i tłum. ros. Litavrin, s. 168–169, przyp. 178 na s. 368.

⁹⁰ Skyl., …, s. 356; …, s. 297–298.

⁹¹ , _Scripta minora_, red. Kurtz i Drexl, I, s. 160; Grégoire (1937), s. 287–290.

⁹² Skyl., …, s. 357, …, s. 298.

⁹³ Skyl., …, s. 412; …, s. 340–341.

⁹⁴ Gelzer, „Orientalischen Kirche II”, s. 44; FGHB, VI, s. 44.

⁹⁵ Gelzer, …, s. 46; FGHB, VI, s. 47. Zob. niżej, s. 166.

⁹⁶ JG, red. Zepos i Zepos, I, s. 264, 265–266; red. Svoronos, przyp. 14, s. 200, 204; tłum. McGeer, s. 116, 118.

⁹⁷ JG, …, s. 265; … przyp. 14, s. 202; … s. 118; Holmes (2005), s. 468–471.

⁹⁸ Arist., tłum. franc. Canard i Berbérian, s. 20.

⁹⁹ Psell., I. 30, …, I, s. 18; …, I, s. 42–43; tłum. Sewter, s. 44.

¹⁰⁰ Skyl., …, s. 365; …, s. 303–304.

¹⁰¹ Psell., I. 22, … s. 13–14; …, I. s. 32–33; …, s. 39–40.

¹⁰² Dagron (1976), s. 186–198; Howard-Johnston (1995b).

¹⁰³ Zob. Stephenson (2000), s. 74–80; Stephenson (2003a), s. 34–47); Stephenson (2003b), s. 122–127, 130–131; niżej, s. 665, 668–669; Holmes (2002a), s. 91–99, 103–104; Holmes (2005), s. 321–322, 352–391.

¹⁰⁴ Sanders (2003), s. 386–387, 390–391, 396–397 i przyp. 43; Dunn (2006), s. 38–40, 53–59.

¹⁰⁵ Morris (1995); Neville (2004), s. 37–47, 109–111, 166–167.

¹⁰⁶ Haldon (1999a), s. 123–134.

¹⁰⁷ Psell., I. 31, …, s. 19; …, I, s. 44–45; tłum. Sewter, s. 45.------------------------------------------------------------------------

¹ DC, II. 48, 47, red. Reiske, I, s. 689, 681–686.

² DAI, roz. 29, s. 134–135.

³ DT, II. 10, red. Pertusi, s. 94.

⁴ Presbeis, DC, II. 47, …, I, s. 680–681.

⁵ Shepard (1999), s. 578.

⁶ DC, II. 47, …, s. 680. Logoteta z Drome tak nazwał papieża, witając wysłanników z Rzymu.

⁷ DC, II. 48, …, I, s. 690.

⁸ Falkenhausen, von (1978), s. 44 i przyp. 135; Boscolo (1978), s. III – 15; Cosentino (2005), s. 71–73, 75–76.

⁹ Liudprand, _Antapodosis_, III. 22, red. Chiesa, s. 76; tłum. Wright, s. 119.

¹⁰ , _Correspondance_, red. i tłum. franc. Darrouzès i Westerink, s. 14 (wstęp); s. 38–41 (tekst).

¹¹ DC, II. 44, …, I, s. 661–662.

¹² Leg., roz. 7, red. Chiesa, s. 190; tłum. Scott, s. 30.

¹³ DAI, roz. 26, s. 108–109, 112–113.

¹⁴ Liudprand, …, VI. 2, …, s. 146; …, s. 206.

¹⁵ DAI, roz. 38–40, s. 170–179; Skyl., red. Thurn, s. 239; tłum. franc. Flusin i Cheynet, s. 201–202.

¹⁶ , _Res gestae Saxonicae_, II. 36, red. Hirsch i Lohmann, s. 95; i tłum. niem. Bauer i Rau, s. 118–119.

¹⁷ TT, I, s. 21.

¹⁸ Liudprand, _Liber de rebus gestis Ottonis_, roz. 6, red. Chiesa, s. 172; tłum. Wright, s. 219–220; Hiestand (1964), s. 219 i przyp. 129.

¹⁹ DT, II. 10, …, s. 94.

²⁰ Al-Mas’udi, _At-Tanbih_, tłum. franc. Carra de Vaux, s. 246; Vasil., s. 404.

²¹ DAI, roz. 26, s. 110, w. 37.

²² Leg., roz. 2, …, s. 188; …, s. 28.

²³ Leg., roz. 40, …, s. 204; …, s. 43.

²⁴ , _Res gestae Saxonicae_, III. 70, red. Hirsch i Lohmann, s. 146–147; red. i tłum niem. Bauer i Rau, s. 174–175.

²⁵ , _Reginonis continuatio_, s. 178.

²⁶ Leg., roz. 25, …, s. 198; …, s. 37, zob. także roz. 31, …, s. 200–201; …, s. 40.

²⁷ Leg., roz. 27, …, s. 198–199; …, s. 38. Względy geopolityczne odgrywały rolę, jeśli chodzi o wysoką pozycję książąt w wymianie Liutpranda i Nicefora. Mayr-Harting (2001) opowiada się za tym, że oni byli pierwszymi, wybranymi czytelnikami traktatu Liutpranda.

²⁸ Leg., roz. 36, …, s. 202; …, s. 41.

²⁹ Leg., roz. 53, …, s. 210, …, s. 49.

³⁰ Otto I, _Diplomata_, przyp. 367, s. 504.

³¹ Otto II, _Diplomata_, przyp. 21, s. 29.

³² Thietmar, _Chronicon_, II. 15, red. Holtzmann, s. 56; tłum. Warner, s. 103.

³³ _Life of Mathilda_, roz. 15, red. Schütte, s. 141; tłum. Gilsdorf, s. 87. Zob. też Leyser (1995), s. 19.

³⁴ Zob. Wentzel (1971); Leyser (1995), s. 19–27; Westermann-Angerhausen (1995); Erkens (2000).

³⁵ Schramm i Mütherich (1962), s. 144 i plansza 74.

³⁶ , _Letters_, przyp. 26, red. i tlum. franc. Riché i Callu, I, s. 52–53. Krewny Teofano, cesarz Jan I Tzimiskes, był jednym z takich „nowych ludzi”.

³⁷ Leg., roz. 10, …, s. 191; …, s. 31; Ohnsorge (1983), s. 199–200, 203–204; Kresten (1975).

³⁸ , …, przyp. 186, …, II, s. 482–483.

³⁹ _Life of Nilus the Younger_, roz. 92–93, kol. 153–154. Na temat opinii Ottona o italogreckich świętych mężach, co wydaje się raczej osobistą predylekcją niż sprawą hagiograficzną, zob. Seibert (2000), s. 216–220, 223, 242–245.

⁴⁰ Thietmar, …, s. 56; …, s. 103.

⁴¹ , _Correspondence_, red. i tłum. Vinson, przyp. 6, II, 12, s. 8–9, 16–17 , 20–21; Kolditz (2002), s. 562–566, 583.

⁴² Schramm (1957), s. 30–31, 168–169; Brühl (1968), s. 503.

⁴³ Otton III, _Diplomata_, przyp. 383, 384, s. 812, 814. Termin _urbs regia_ występuje (tak jak _caput mundi_ – głowa świata) we wstępnych zdaniach tylko jednego dokumentu Ottona: Otton III, …, przyp. 389, s. 819–820; Görich (1993), s. 196. Ale rozmaite dowody, głównie prace budowlane na Palatynie, świadczą o jego oczekiwaniach, że Rzym będzie w widoczny sposób jego rezydencją na wzór starożytnych cezarów. Dla młodego poszukiwacza legitymacji dla swojej władzy, wschodnie cesarstwo oferowało dodatkowo mnóstwo pożytecznych nieskażonych chrześcijańskich symboli i jednoznacznych pojęć cesarskiej odnowy (zob. wyżej, s. 15). Na temat poglądów zachodnich mediewistów dotyczących koncepcji Ottona co do jego cesarstwa i roli Rzymu w nim, zob. Althoff (2003), s. 81–89.

⁴⁴ Tellenbach (1982), s. 243–244, 250; Brühl (1989–1997), I, s. 4–6, 19 oraz przyp. 82, 24–29. Inne stanowiska, zob. Görich (1993), s. 263–267.

⁴⁵ Zob. Schramm (1968–1971), I, s. 288–297, który podkreśla przypadki używania przez jednego Bizantyjczyka terminów _logoteta_ i _protospatharius_.

⁴⁶ _Libellus de ceremoniis aulae imperatoris_, roz. 20, w Schramm (1968–1971), III, s. 352; Bloch (1984), s. 87–89, 90–105, 119–127, 141–142; Bloch (1988), s. 799–800, 823–826.

⁴⁷ _Poetae Latini_, red. Dümmler i in., V, s. 468, w. 59; Berschin (1988), s. 185.

⁴⁸ , _Chronicae_, I. 6, red. Maleczyński, s. 19–20; tłum Knoll i Schaer, s. 37.

⁴⁹ Wiadomości na temat porządku oraz użycia bizantyjskich symboli władzy i ikonografii je wyrażającej pochodzą z tekstów i iluminacji znajdujących się w osobistym modlitewniku Ottona: Hamilton (2001); Saurna-Jeltsch (2004), s. 71–74, 82–85.

⁵⁰ Thietmar, …, IV. 47, …, s. 184; …, s. 185.

⁵¹ _Poetae Latini_, red. Dümmler i in., V, s. 479, w. 8 oraz apparatus criticus. Zob. także Gerbert z Aurillac, …, s. 237.

⁵² Thietmar, …, IV. 59, …, s. 198; …, s. 193.

⁵³ , _Storia de’Normanni_, I. 22, red. de Barthilomaeis, s. 29; tłum. Dynbar i Loud, s. 51.

⁵⁴ Na temat przybycia Normanów do południowej Italii i ich walki o władzę, zob. Loud (2000), s. 67–130.Wydawnictwo Akademickie DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową