Cewniki pośrednie i długie kaniule dożylne w praktyce klinicznej - ebook

AUTORZY

Maciej Latos – dr nauk medycznych i nauk o zdrowiu, magister pielęgniarstwa, specjalista pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, ratownik medyczny i historyk. Praktyk w Zespole Dostępów Naczyniowych i Infuzji Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz na oddziałach intensywnej terapii i w zespołach interwencyjnych. Asystent w Zakładzie Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Prezes Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Infuzyjnego. Współautor książki Dostępy naczyniowe w praktyce klinicznej. Członek Infusion Nurses Society oraz Global Vascular Access Network (GloVANet/WoCoVA).

Artur Szymczak – mgr pielęgniarstwa, specjalista pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki oraz ratownik medyczny. Jest zaangażowany w edukację i rozwój praktyki klinicznej. Prowadzi szkolenia, podczas których dzieli się swoją wiedzą z zakresu bezpiecznego i skutecznego zarządzania dostępem naczyniowym. Praktykę kliniczną wykonuje w Zespole Dostępów Naczyniowych i Infuzji w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jest członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Infuzyjnego oraz członkiem Infusion Nurses Society. Jego działalność edukacyjna obejmuje liczne konferencje i warsztaty, w trakcie których promuje nowoczesne podejście do wyboru, wprowadzania i pielęgnacji dostępu naczyniowego. Autor i współautor publikacji dotyczących bezpiecznego dostępu naczyniowego i prowadzenia infuzji.

Bartosz Sadownik – lekarz, specjalista anestezjologii i intensywnej terapii, wykładowca akademicki, asystent w Zakładzie Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, instruktor i entuzjasta Point-o-Care USG. Poszukuje klinicznych zastosowań wiedzy anatomicznej, szczególnie w tematyce dostępów naczyniowych, znieczuleń regionalnych, intensywnej terapii oraz stanów nagłych. Organizator licznych szkoleń i kursów, twórca autorskich fantomów i trenażerów ultrasonograficznych. Z zamiłowania dydaktyk.

Marceli Solecki – mgr pielęgniarstwa, specjalista pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, ratownik medyczny. Klinicysta w zespole dostępów naczyniowych i infuzji Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz na oddziałach anestezjologii, intensywnej terapii i w zespołach interwencyjnych. Członek Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Infuzyjnego oraz Infusion Nurses Society. Instruktor kursów z zakresu implantacji cewników naczyniowych oraz kaniulacji pod kontrolą ultrasonografii. Wykładowca kształcenia podyplomowego z medycyny ratunkowej oraz anestezjologii i intensywnej opieki.PODZIĘKOWANIA

Chcemy podziękować wszystkim zaangażowanym w pracę Zespołu Dostępów Naczyniowych i Infuzji Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Centralnego Szpitala Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za ich codzienny trud i determinację. Liczne procedury, przeprowadzone z najwyższą starannością i dbałością o szczegóły, stały się nieocenionym źródłem wiedzy oraz inspiracją do napisania tej publikacji.

Dziękujemy mgr Elżbiecie Żurawskiej i dr. hab. Pawłowi Andruszkiewiczowi za wsparcie organizacyjne, merytoryczne i możliwość utworzenia przestrzeni dla funkcjonowania Zespołu Dostępów Naczyniowych.

Dr. hab. Dariuszowi Kossonowi, dr. n. med. Mateuszowi Zawadce i dr n. o. zdr. Natalii Sak-Dankosky – za wsparcie merytoryczne i naukowe inspiracje.

Pielęgniarkom i lekarzom II Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii – za wyrozumiałość i elastyczność w trakcie początków nowej, niestandardowej praktyki pielęgniarskiej.

Podziękowania kierujemy także do dr Marlene Steinheiser, dyrektor ds. edukacji klinicznej w Infusion Nurses Society (Stany Zjednoczone), za inspiracje i wsparcie w realizacji planu udoskonalania praktyki Zespołu Dostępów Naczyniowych na podstawie Infusion Therapy Standards of Practice.

Weronice Leszczyńskiej, Agacie Janczak i Mai Sarek dziękujemy za pomoc w zbieraniu materiału fotograficznego, a także wielu innym…WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW

A-DIVA (ang. Adult Difficult Intra Venous Access Scale) – zmodyfikowana skala trudnego dostępu dożylnego dla pacjentów dorosłych

ANTT (ang. Aseptic Non-Touch Technique) – Aseptyczna Technika Bezdotykowa

ASD (ang. Adhesive Securement Device) – adhezyjne urządzenie zabezpieczające

AST (ang. Accelerated Seldinger Technique) – przyspieszona technika Seldingera

AVF (ang. Arteriovenous Fistula) – przetoka tętniczo-żylna

AVG (ang. Arteriovenous Graft) – przeszczep tętniczo-żylny

BSI (ang. Bloodstream Infection) – zakażenie krwi

CABSI (ang. Catheter-Associated Bloodstream Infection) – zakażenie krwi związane z cewnikiem naczyniowym

CAT (ang. Catheter-Associated Thrombosis) – zakrzepica związana z cewnikiem dożylnym

CDC (Centers for Disease Control and Prevention) – Centra Kontroli i Prewencji Chorób

CICC (ang. Centrally Inserted Central Catheter) – cewnik centralny wprowadzany z dostępu centralnego

CHG – chlorheksydyna

ChPL – Charakterystyka Produktu Leczniczego

CLABSI (ang. Central Line-Associated Bloodstream Infection) – zakażenie krwi związane z centralną linią naczyniową

CNSA (ang. Cancer Nurses Society of Australia) – Towarzystwo Pielęgniarek Onkologicznych Australii

CRBSI (ang. Catheter-Related Bloodstream Infection) – zakażenie krwi związane ze stosowaniem cewników naczyniowych

CVAD (ang. Central Vascular Access Device) – centralny dostęp naczyniowy; cewnik centralny

CVC (ang. Central Venous Catheter) – dożylny cewnik centralny

DIVA (ang. Difficult Intravenous Access) – trudny dostęp dożylny

DST (ang. Direct Seldinger Technique) – prosta technika Seldingera

DVT (ang. Deep Vein Thrombosis) – zakrzepica żył głębokich

FS (ang. Fibroblastic Sleeve) – osłonka fibroblastyczna

INS (Infusion Nurses Society) – Towarzystwo Pielęgniarek Infuzyjnych

ISD (ang. Integrated Securement Device) – zintegrowane urządzenie zabezpieczające

LPC (ang. Long Peripheral Catheter) – długa kaniula obwodowa

MARSI (ang. Medical Adhesive-Related Skin Injuries) – uszkodzenie skóry związane z używaniem plastrów medycznych

MC (ang. Midline Catheter) – cewnik pośredni

MST (ang. Modified Seldinger Technique) – zmodyfikowana technika Seldingera

NFC (ang. Needle-Free Connector) – bezigłowy łącznik

PICC (ang. Peripherally Inserted Central Catheter) – cewnik centralny wprowadzany z dostępu obwodowego

PIVC (ang. Peripheral Intravenous Catheter) – dożylna kaniula obwodowa

RaPeVA (ang. Rapid Peripheral Venous Assessment) – szybka ocena żył obwodowych

SASS (ang. Subcutaneous Anchor Securement System) – podskórny system zabezpieczający

SPC (ang. Short Peripheral Catheter) – krótka kaniula obwodowa

SVT (ang. Superficial Venous Thrombosis) – zakrzepica żył powierzchownych

USG – ultrasonografia

TA (ang. Tissue Adhesive) – klej tkankowy

TSM (ang. Transparent, Semipermeable Membrane) – półprzepuszczalny, transparentny opatrunek

TWP (ang. Persistent Withdrawal Occlusion) – Trwałe Wstrzymanie Pobierania

VAD (ang. Vascular Access Device) – cewnik naczyniowy

VAT (ang. Vascular Access Team) – Zespół Dostępów Naczyniowych

ZIM™ (ang. Zone Insertion Method) – wybór miejsca kaniulacji – strefy DawsonaKILKA SŁÓW OD AUTORÓW

Stosowanie cewników pośrednich oraz długich kaniul dożylnych staje się coraz bardziej istotnym elementem polskiej praktyki klinicznej, zwłaszcza w kontekście uzyskiwania dostępu do żył obwodowych. Znalezienie skutecznych rozwiązań, które pozwolą na zmniejszenie liczby powikłań związanych z dostępem naczyniowym, ma bezpośredni wpływ na poprawę komfortu pacjenta oraz redukcję kosztów opieki zdrowotnej. Odpowiednio dobrany i prawidłowo założony dostęp naczyniowy nie tylko zmniejsza ryzyko powikłań, lecz także wpływa na ogólną jakość terapii, obejmując cały proces leczenia – od diagnostyki po kompleksową opiekę terapeutyczną.

Uzyskanie dostępu do żyły obwodowej to jednak dopiero pierwszy krok w długim procesie terapeutycznym. Celem tej książki jest nie tylko przekazanie praktycznej wiedzy na temat technik zakładania cewników, lecz także podkreślenie kluczowej roli zespołów dostępów naczyniowych, które rozwijają się w Polsce. Zespoły te nie powinny być jedynie usługodawcami odpowiedzialnymi za zakładanie cewników dożylnych, lecz przede wszystkim wsparciem dla pacjentów i personelu medycznego. Ich zadaniem jest ocena, zapobieganie i leczenie powikłań, a także współpraca z zespołami terapeutycznymi, aby zapewnić optymalną opiekę nad pacjentem przez cały okres leczenia.

Ważnym elementem jest edukacja, która nie powinna ograniczać się wyłącznie do samego procesu uzyskiwania dostępu naczyniowego. Istotne jest, aby personel medyczny był świadomy znaczenia właściwej pielęgnacji, utrzymania cewników oraz prowadzenia infuzji, często wymagających zmiany długoletnich nawyków i przyzwyczajeń. Odpowiednie zarządzanie dostępem naczyniowym oraz jego utrzymanie to kluczowe aspekty, które wpływają na bezpieczeństwo i komfort pacjenta, a także na efektywność całego procesu leczenia.

Niniejsza książka, oparta na dowodach naukowych i doświadczeniu autorów, ma być praktycznym narzędziem dla lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych. Ma na celu nie tylko zwiększenie kompetencji w zakresie uzyskiwania dostępu naczyniowego, ale także poszerzenie świadomości o roli tego procesu w zapewnianiu kompleksowej, bezpiecznej i skutecznej opieki nad pacjentem.

Autorzy1
WPROWADZENIE

Pacjent (P) oddziału internistycznego został przyjęty w gabinecie Zespołu Dostępów Naczyniowych (ang. Vascular Access Team – VAT) w celu uzyskania optymalnego dostępu naczyniowego. Pielęgniarz pełniący dyżur w VAT przeprowadza rozmowę z pacjentem.

VAT: W czym mogę Panu pomóc?

P: Przyjęli mnie właśnie do szpitala i przyprowadzili, żeby założyć jakieś wkłucie.

VAT: Czy zwykle bywają problemy z dostępem?

Do rozważenia... Podczas zbierania wywiadu warto ocenić pacjenta predykcyjną skalą trudnego dostępu dożylnego, która została opisana jako A-DIVA (ang. Adult Difficult Intra Venous Access Scale) (tab. 1.1).

P: Nie, nie ma, ale pielęgniarka powiedziała, że będę chwilę w szpitalu, więc możecie założyć mi coś innego niż wenflon.

VAT: Jasne, zaraz wybierzemy optymalny dostęp.

Do rozważenia... Do wyboru najbardziej właściwego dostępu dożylnego wymagany jest nie tylko wywiad z pacjentem i jego zbadanie, lecz także informacje na temat planowanego przez zespół terapeutyczny leczenia.

VAT: Po kontakcie telefonicznym z personelem z Pana oddziału wiadomo, że będzie Panu potrzebny obwodowy dostęp na mniej więcej 10 dni.

Do rozważenia... Informacje o przewidywanej terapii pozwalają odpowiedzieć na pierwsze pytanie: Czy pacjent wymaga dostępu obwodowego, czy centralnego?

P: Co Pan proponuje?

VAT: W skali A-DIVA oceniam Pana na 1 punkt, nie powinno być więc trudności we wprowadzeniu krótkiej kaniuli dożylnej, ale pewnie będzie Pan wymagał jej co najmniej dwa, trzy razy. Szkoda żył.

Do rozważenia... Brak trudnego dostępu dożylnego nie oznacza, że nie należy wdrożyć strategii odpowiedniego dostępu naczyniowego. Wielokrotne nakłucia mogą prowadzić do DIVA (ang. Difficult Intravenous Access).

P: To można założyć coś innego?

VAT: Tak, w zależności od warunków założymy albo długą kaniulę obwodową, albo cewnik pośredni.

Do rozważenia... W planowanej terapii trwającej powyżej 5 dni lekami przeznaczonymi do podawania obwodowego są dwie możliwości: długa kaniula obwodowa lub cewnik pośredni. Warto zastanowić się nad dodatkowymi czynnikami, jak koszty, dostępność sprzętu i oczekiwana szybkość infuzji.

P: Brzmi groźnie. A co to takiego?

VAT: W dużym uproszczeniu to elastyczny 20-centymetrowy „wenflon”, który zakłada się jednak bardziej restrykcyjnie, z obłożeniem, na jałowo.

P: A nie można normalnego „wenflonu”? Zawsze taki mi zakładają, a jak przestaje działać po trzech, czterech dniach, to zakładają nowy i już.

Do rozważenia... Nawet 80% hospitalizowanych pacjentów otrzymuje terapię dożylną najczęściej za pomocą krótkiej kaniuli obwodowej.

VAT: Zaproponowane rozwiązanie pozwoli Panu uniknąć kolejnych nakłuć.

P: Brzmi dobrze, ale gdzie jest haczyk? Ta procedura jest niebezpieczna?

VAT: Jak każda, proszę Pana.

P: Co grozi na przykład?

VAT: Z wczesnych powikłań: niepowodzenie, nakłucie tętnicy, nakłucie nerwu…

P: Może jednak zostaniemy przy „wenflonie”?

VAT: Podczas prowadzenia infuzji: zakażenie, zakrzepica...

P: To ja chyba podziękuję.

VAT: To zawsze Pana wybór, a moim obowiązkiem jest poinformowanie Pana tak szczegółowo, jak Pan sobie życzy. Powinien Pan jednak wiedzieć, że opisywane komplikacje dotyczą także „wenflonów”…

P: Takie powikłania? Przy „wenflonach”?

VAT: Tak, może po prostu nikt tego Panu wcześniej nie powiedział.

Do rozważenia... SPCs (ang. Short Peripheral Catheter – krótka kaniula obwodowa) nie są jednak wolne od ryzyka. Powikłania związane z SPC występują średnio u około połowy pacjentów, co prowadzi do jego przedwczesnego usunięcia, wstrzymania trwającej terapii dożylnej lub wymiany kaniuli (ryc. 1.1).

Tabela 1.1.

Zmodyfikowana skala A-DIVA

Czynniki ryzyka

Punkty

Historia wcześniejszego trudnego dostępu dożylnego

1

Przewidywania osoby wykonującej kaniulację, że będzie ona potencjalnie trudna

1

Brak wyczuwalnej żyły po założeniu stazy

1

Brak widocznej żyły po założeniu stazy

1

Średnica żyły po założeniu stazy mniejsza niż 3 mm

1

Im więcej punktów, tym mniejsza szansa na skuteczną kaniulację. Uzyskanie 4–5 punktów w skali A-DIVA to ryzyko 93% niepowodzenia podczas pierwszej próby wprowadzenia kaniuli.

A-DIVA (ang. Adult Difficult Intra Venous Access Scale) – zmodyfikowana skala trudnego dostępu dożylnego dla pacjentów dorosłych

Rycina 1.1.

Zakrzepica żyły związana z SPC.

Droga dożylna polega na podawaniu różnych roztworów (leków i płynów) do obwodowych i centralnych żył za pomocą różnych cewników naczyniowych (ang. Vascular Access Device – VAD) . Cewniki obwodowe (ang. Peripheral Intravenous Catheter – PIVC) i centralne (ang. Central Vascular Access Device – CVAD) mają odmienne możliwości i ograniczenia zarówno podczas samej implantacji, jak i w trakcie prowadzenia terapii dożylnej. Większość leków i płynów ze względu na ich charakterystykę chemiczną można podawać do żył obwodowych, dlatego najczęstszą procedurą inwazyjną wykonywaną w warunkach szpitalnych na całym świecie jest wprowadzanie obwodowych kaniul dożylnych różnego typu . 70–80% hospitalizowanych pacjentów może wymagać co najmniej jednej krótkiej kaniuli obwodowej (ryc. 1.2) . Standardy wprowadzania, obsługi i pielęgnacji SPCs pomimo powszechnie znanych zasad nadal nie są odpowiednie . Powikłania związane z SPCs mogą występować średnio u 50% pacjentów . To prowadzi do ich przedwczesnego usunięcia skutkującego opóźnieniami w leczeniu, wydłużeniem czasu pobytu pacjenta w szpitalu i ograniczeniem możliwości uzyskania dostępu dożylnego w przyszłości . Liczne nakłucia żył obwodowych prowadzą do wyczerpania żył, a w konsekwencji do trudnego dostępu dożylnego (ryc. 1.3).

Rycina 1.2.

Krótka kaniula obwodowa.

Rycina 1.3.

Pacjent z trudnym dostępem dożylnym. A-DIVA 4–5 pkt.

DIVA jest istotnym problemem klinicznym i wyzwaniem w codziennej praktyce personelu medycznego . Pierwsze próby założenia SPC kończą się niepowodzeniem nawet u 40% dorosłych i 65% dzieci . DIVA jest definiowany jako nieudane próby (od jednej do trzech w zależności od piśmiennictwa) wprowadzenia SPC przez osobę doświadczoną i/lub brak możliwości uwidocznienia naczyń bez zastosowania dodatkowego sprzętu, np. ultrasonografii (USG) (ryc. 1.4). W tym przypadku zastosowanie ultrasonografii pozwala zwiększyć szanse powodzenia do ponad 90% . W badaniu van Loon F.H.J. i wsp. zaobserwowano stromą krzywą uczenia się po ukończeniu szkolenia dydaktycznego opartego na części teoretycznej, praktycznej wraz z nadzorem nad początkowymi procedurami wykonywanymi w realnej praktyce. Ogólnie rzecz biorąc, pielęgniarki były kompetentne w procedurze kaniulacji z wykorzystaniem USG po wykonaniu 34 procedur. Sukces pierwszej próby kaniulacji wzrastał wraz z liczbą wykonanych procedur, podczas gdy czas wymagany do uzyskania skutecznego dostępu naczyniowego zmniejszał się . Wielokrotnie żyły obwodowe położone są głębiej, dlatego konieczne jest wprowadzenie kaniul dłuższych niż SPC (> 6 cm), aby osadzić je pewnie w żyle (ryc. 1.5). W sytuacji braku dostępności odpowiednich kaniul lub jakiejkowiek przeszkody w ich użyciu w konkretnym przypadku stosuje się różnego rodzaju CVAD. Mogą to być cewniki centralne wprowadzane centralnie (ang. Centrally Inserted Central Catheters – CICCs), które obarczone są jednak ryzykiem powszechnie znanych powikłań (ryc. 1.6). Alternatywnie wykorzystuje się cewniki centralne wprowadzane do żył centralnych przez żyły obwodowe (ang. Peripherally Inserted Central Catheters – PICCs) (ryc. 1.7). Każdy cewnik naczyniowy, którego końcówka umieszczona jest w żyle głównej górnej (ang. Superior Vena Cava – SVC), żyle głównej dolnej (ang. Inferior Vena Cava – IVC) lub w prawym przedsionku (ang. Right Atrium – RA), powinien być uważany za CVAD, niezależnie od miejsca, w którym został wprowadzony . Według konsensusu ekspertów ERPIUP (ang. European recommendations on the proper indication and use of peripheral venous access devices) definicja ta jest arbitralna, ale opiera się na praktyce klinicznej, ponieważ obecność końcówki w SVC, IVC lub RA – czyli w miejscu o przepływie krwi równym lub większym niż 2000 ml/min u dorosłego pacjenta – gwarantuje możliwość infuzji dowolnego rodzaju leków i płynów, nawet potencjalnie szkodliwych dla śródbłonka naczynia, oraz łatwego pobierania próbek krwi . Dla powodzenia terapii dożylnej, minimalizacji powikłań i komfortu pacjenta kluczowe jest stosowanie strategii wyboru odpowiedniego dostępu naczyniowego na podstawie badania układu żylnego, przewidywanego czasu trwania terapii dożylnej, charakterystyki chemicznej zaplanowanych do podania roztworów oraz możliwości jego wykorzystania w danym ośrodku . Opisywane trudności związane z wprowadzaniem i utrzymaniem SPCs oraz w wielu przypadkach brak jednoznacznych wskazań do uzyskania dostępu centralnego spowodowały wzrost wykorzystania cewników pośrednich (ang. Midline Catheters – MCs) i długich kaniul obwodowych (ang. Long Peripheral Catheters – LPCs) (ryc. 1.8 i 1.9).

Rycina 1.4.

Pacjent z trudnym dostępem dożylnym. A-DIVA 5 pkt.

Rycina 1.5.

Żyła na głębokości > 10 mm pod skórą.

Rycina 1.6.

3-światłowy CICC umieszczony w żyle szyjnej wewnętrznej.

Rycina 1.7.

1-światłowy PICC umieszczony w żyle odłokciowej.

Rycina 1.8.

Cewnik pośredni 4 Fr 20 cm zabezpieczony systemem bezszwowym, opatrunkiem transparentnym oraz krążkiem uwalniającym srebro.

Rycina 1.9.

Długa kaniula obwodowa.