Chiny i Europa Środkowo-Wschodnia. Historia kontaktów literackich - ebook

SŁOWO O TRANSKRYPCJI

W zapisie słów chińskich posługujemy się przyjętą niemal powszechnie na świecie transkrypcją pinyin, o której wiedzieć trzeba, że:

q – czyta się jak polskie ćś, zatem qing wymawia się jak ćsing,

x – czyta się jak polskie si (np. w wyrazie siła), zatem xing wymawia się jak sing,

j – czyta się jak dzi (np. w wyrazie dziwny), zatem jing wymawia się dzing,

r – na początku wyrazu wymawia się jak polskie ż, zatem ren wymawia się jak żen, ri wymawia się jak ży (np. w wyrazie żyto)

sh – czyta się jak sz (np. w wyrazie szary), zatem shan wymawia się jak szan,

ch – czyta się jak czch, zatem chao wymawia się jak czchao; przed i ch czyta się jak czsz, zatem chi wymawia się jak czszy,

zh – czyta się jak dż, zatem zhang wymawia się jak dżang, zhi wymawia się dży,

spółgłoski p, t, k – czyta się z przydechem jak pch, tch, kch, zatem pang wymawia się jak pchang, tang – tchang, kang – kchang,

spółgłoski b, d, g – czyta się bez przydechu, w sposób zbliżony do ich bezdźwięcznych odpowiedników p, t, k,

w – czyta się jak ł, zatem wang wymawia się łang,

pozostałe spółgłoski czyta się jak w języku polskim,

c – czyta się jak cch przed wszystkimi samogłoskami z wyjątkiem i, przed którym wymawia się jak cs, zatem can wymawia się cchan, cun wymawia się cchun, ale ci wymawia się csy,

s – czyta się jak po polsku, ale zawsze twardo, zatem san wymawia się san, a si wymawia się sy (np. w wyrazie syfon)

z – wymawia się jak dz, zawsze twardo, zatem zan wymawia się dzan, a zi wymawia się dzy (np. w wyrazie rdzy)

ng – czyta się jak w języku angielskim,

ong – czyta się ung, zatem zhong wymawia się dżung, hong wymawia się hung,

samogłoski a, o, e – wymawia się jak w języku polskim,

u – czyta się jak w języku polskim z wyjątkiem sytuacji, kiedy stoi po x lub q i wówczas wymawiane jest jak ü, zatem lun wymawia się lun, ale qun wymawia się ćśün, xun wymawia się śün,

y – stoi zawsze w nagłosie i wymawiane jest jak j; kiedy stoi przed i, wymawiane jest po prostu jak i, zatem yang wymawiane jest jang, yin wymawiane jest in,

i – czyta się jak w języku polskim z wyjątkiem sytuacji, kiedy stoi po c, s, z, ch, sh, r lub zh, wówczas wymawiane jest jak polskie y, zatem zhi wymawia się jak dży, shi wymawia się jak szy (jak w wyrazie szybki), chi wymawia się jak czszy, ri wymawia się jak ży,

dyftongi stojące w wygłosie:

ian (yan) wymawia się jak ien lub jen; zatem nian wymawia się jak nien, xian wymawia się jak sien, jian wymawia się jak dzien, yan wymawia się jak jen,

iu – czyta się jak ioł, zatem niu wymawia się nioł, jiu wymawia się dzioł,

ou – czyta się jak oł, zatem Zhou wymawia się dżoł, you wymawia się joł,

ai – wymawia się aj, zatem zhai wymawia się dżaj,

ei – wymawia się jak ej, zatem wei wymawia się łej,

ui – wymawia się jak łej, zatem chui wymawia się jak czchłej, rui wymawia się jak żłej, hui wymawia się jak hłej.

Kilka przykładowych nazwisk: Liang Qichao wymawia się Liang Ćsiczchao; Ba Jin wymawia się Pa Dzin, Qian Linsen wymawia się Ćsien Linsen, Yi Lijun wymawia się I Lidźün, Kang Youwei wymawia się Kchang Jołłej, Li Hongzhang wymawia się Li Hungdżang.WSTĘP DO WYDANIA POLSKIEGO

Książka Chiny i Europa Środkowo-Wschodnia. Kontakty literackie, którą oddajemy dzisiaj polskiemu Czytelnikowi, jest częścią siedemnastotomowej serii zatytułowanej Historia kontaktów literackich między Chinami a zagranicą, której redaktorami jako całości są literaturoznawcy – profesorowie Qian Linsen z Uniwersytetu Nankińskiego i Zhou Ning z Uniwersytetu Xiameńskiego. Tom poświęcony naszemu regionowi jest efektem dziesięciu lat pracy kilkunastoosobowego zespołu składającego się głównie ze specjalistów od poszczególnych języków i literatur Europy Środkowo-Wschodniej (wymienionych z nazwiska w autorskim posłowiu), a jego autorami są profesor Ding Chao z Pekińskiego Uniwersytetu Języków Obcych, który specjalizuje się w języku i literaturze Rumunii, oraz profesor Song Binghui, literaturoznawca i komparatysta z Szanghajskiego Uniwersytetu Studiów Międzynarodowych.

Teoretyczne założenia książki zostały szczegółowo omówione zarówno w Przedmowie od redaktorów serii, jak i we Wprowadzeniu odnoszącym się konkretnie do prezentowanego tu tomu, warto jednak od razu zwrócić uwagę na dwa z nich. Po pierwsze, historia kontaktów literackich (czyli głównie tłumaczeń, ale także innych przejawów wzajemnego zainteresowania) została umieszczona na szerszym tle sytuacji historycznej oraz kontaktów dyplomatycznych i politycznych między Chinami a szesnastoma państwami Europy Środkowo-Wschodniej. Po drugie, kontakty te przedstawiane są w opisie „dwustronnym” – otrzymujemy zatem informacje zarówno o tym, w jaki sposób w Chinach przejawiało się zainteresowanie naszym regionem i jego literaturami, jak i o tym, co pisano na temat Chin i jakie utwory piśmiennictwa chińskiego tłumaczone były w państwach środkowoeuropejskich. Od razu można też dodać, że najwięcej uwagi poświęcono tu takim państwom, jak Polska, Czechy, Węgry i Rumunia; nieco rzadziej wspomina się o Bułgarii, krajach dawnej Jugosławii i Albanii oraz o państwach bałtyckich, które pojawiają się dopiero w rozdziałach ostatnich.

Przyczyn, dla których prezentowana przez nas książka może być interesująca dla polskiego czytelnika, jest kilka. Już sama ilość i różnorodność zawartych tu informacji jest imponująca, a ich zakres czasowy ogromny – obejmuje około dwóch tysięcy lat od najwcześniejszych kontaktów między Azją a Europą Środkową aż do dziś. W ułożonych według klucza chronologicznego rozdziałach omawiane są (oczywiście w zarysie) pierwsze domniemane kontakty między cywilizacjami w starożytności, najazdy Hunów i Mongołów, początki dyplomatycznych i kulturalnych kontaktów między obydwoma regionami, pojawianie się najwcześniejszych informacji i pierwsze oznaki wzajemnego zainteresowania, pierwsze wzajemne tłumaczenia i ich kontekst na początku i w pierwszej połowie XX wieku, a później na tle powojennych kontaktów dyplomatycznych i politycznych w latach pięćdziesiątych do momentu ich zerwania na skutek oziębienia stosunków chińsko-radzieckich. Omówione zostało również (bardzo ogólnie i skrótowo) pojawianie się i rozwój sinologii środkowoeuropejskich, a wreszcie wzajemne tłumaczenia literackie w ostatnich czterdziestu latach po normalizacji wewnętrznej sytuacji w Chinach i ich stosunków z krajami Europy Środkowo-Wschodniej.

W pewnym sensie ważniejsza nawet niż sama ilość zgromadzonego tu materiału jest jednak ofiarowana nam przez tę książkę możliwość spojrzenia na naszą literaturę chińskimi oczami. Mamy więc okazję dowiedzieć się, kiedy i jak Polska po raz pierwszy trafiła do świadomości Chińczyków, a także czy i dlaczego polska literatura była dla Chińczyków interesująca w przeszłości i czy jest dla nich interesująca nadal¹. Co więcej, mamy też okazję zobaczyć siebie na tle innych krajów regionu, które pojawiły się w chińskiej świadomości w zbliżonym czasie i postrzegane były jako interesujące punkty odniesienia do sytuacji chińskiej. Miało to miejsce na przykład na początku XX wieku w przypadku Polski i Węgier, które wzbudziły zainteresowanie jako podbite państwa uparcie walczące o wolność, a ich literatura cenna była dla Chińczyków głównie jako świadectwo i jedno z narzędzi tej walki, albo w latach osiemdziesiątych XX wieku w przypadku literatury czeskiej, która w wychodzących z traumy rewolucji kulturalnej Chinach wzbudziła zainteresowanie ostrością i głębią krytyki politycznych wypaczeń okresu komunistycznego.

Książka ta umożliwia nam też bezpośrednie zapoznanie się ze stylem i zainteresowaniami chińskiej komparatystyki. W Przedmowie redaktorzy podkreślają potrzebę przyjęcia „chińskiego punktu widzenia”, czyli wytworzenia własnych narzędzi opisu i kryteriów oceny, wolnych od podejścia „europocentrycznego” czy w ogóle „zachodniocentrycznego”. W niniejszym tomie ta kwestia jest nieco słabiej akcentowana niż w pozostałych, ponieważ żaden z opisywanych w nim krajów nigdy nie pełnił wobec Chin roli „hegemona” ani politycznego, ani literackiego, ale „chiński punkt widzenia” jest i tutaj wyraźnie zauważalny w języku opisu niektórych wydarzeń historycznych i w często wspominanej potrzebie wyprowadzenia chińskiej literatury „na świat”. Ten „chiński punkt widzenia” obejmuje też jasno deklarowane nastawienie polityczne i ideologiczne (szczególnie jaskrawo widoczne w rozdziałach 9 i 10), ale w całości książki widoczne jest dążenie do obiektywizmu w traktowaniu przedstawianej materii, nawet tam, gdzie mowa jest o kwestiach wciąż drażliwych wewnątrz samych Chin.

Książka oczywiście zasypana jest chińskimi tytułami, nazwiskami i odwołaniami do historii, z których spora część może być dla polskiego Czytelnika raczej obca. Nie ma tu miejsca nawet na zarys opisu chińskiej historii i piśmiennictwa, ale być może kilka informacji okaże się przydatnych. Szczególnie w pierwszych rozdziałach częste jest odwoływanie się do okresów dynastycznych, co jest pozostałością po tradycyjnym chińskim sposobie datowania. W dawnych, a nawet i współczesnych historiach przyjęte jest określanie roku przez podawanie dynastii i kolejnego roku panowania władcy albo roku tzw. ery panowania posiadającej swoją własną nazwę. Najstarsza z wymienianych w książce jest dynastia Zhou, której panowanie obejmuje siedemset lat od połowy XI do końca III wieku p.n.e. i która dzieli się na Zachodnią (XI–VIII wiek p.n.e.) i Wschodnią (VIII–III wiek p.n.e.). Na panowanie Zhou przypada okres wspaniałego rozkwitu najważniejszych chińskich szkół filozoficznych, których myśl nakreśliła intelektualny krajobraz nie tylko samych Chin, ale całej Azji Wschodniej. W okresie nazywanym czasem „klasycznym” (VI–III wiek p.n.e.) nauczał najważniejszy ze wschodnioazjatyckich myślicieli Konfucjusz (551–479 p.n.e.). Kolejna wymieniana jest dynastia Han (206 p.n.e.–220 n.e.), także dzieląca się na Zachodnią (lub Wcześniejszą, 202 p.n.e.–9 n.e.) i Wschodnią (Późniejszą, 25–220), pod której panowaniem ukształtował się ostatecznie ideologiczny i administracyjny wzorzec cesarstwa chińskiego, odtwarzany później z modyfikacjami przez cały cesarski okres w Chinach, czyli do początku XX wieku. Po upadku Hanów w Chinach nastąpił 300-letni okres rozpadu, w którym na północy i południu chińskiego terytorium pojawiały się i upadały kolejne dynastie panujące nad różnymi obszarami. Chiny zostały ponownie zjednoczone pod koniec VI wieku przez krótkotrwałą dynastię Sui, po której nastąpiły dwa wielkie okresy rozkwitu kultury chińskiej pod panowaniem dynastii Tang (618–907) i Song (960–1279). Po upadku Songów panowanie nad Chinami przejęli Mongołowie (dynastia Yuan, 1271–1368), a po nich ostatnia etnicznie chińska dynastia w dziejach cesarstwa – Ming (1368–1644). Po obaleniu Mingów do władzy w Chinach doszli Mandżurowie, którzy utworzyli ostatnią dynastię cesarską Qing (1644–1912), a po jej upadku powstała Republika Chińska.

Panowanie Qingów jest z punktu widzenia naszej książki najważniejsze, ponieważ to na nie przypada nasilenie kontaktów Chin z Zachodem i pojawienie się w Chinach pierwszych informacji o Europie Środkowo-Wschodniej. Tak zwane wojny opiumowe (1839–1842, 1856–1860) rozpoczynają okres nazywany w Chinach „stuleciem upokorzeń”, w którym Chiny znalazły się pod presją mocarstw zachodnich siłą przejmujących kontrolę nad niektórymi (głównie nadmorskimi) obszarami Państwa Środka i wymuszających na Chinach rozmaite gospodarcze i polityczne przywileje. Jest to także czas pojawiania się w Chinach pierwszych tłumaczeń piśmiennictwa zachodniego i zapoznawania się Chińczyków z polityką, kulturą i myślą Zachodu. W naciskanych od zewnątrz przez obce mocarstwa i targanych wewnętrznymi niepokojami Chinach rozpoczął się okres politycznego i intelektualnego wrzenia. Próby „samowzmocnienia” i zreformowania cesarstwa przez wprowadzanie różnych technicznych, organizacyjnych, a w końcu i politycznych zdobyczy Zachodu nie powiodły się. Po tzw. rewolucji sinhajskiej 1911 roku i abdykacji ostatniego cesarza powstała Republika Chińska i rozpoczęto mozolny proces budowy nowoczesnego państwa już pod innym ustrojem.

Powstanie Republiki nie przyniosło Chinom uspokojenia. Pierwsze burzliwe lata okresu republikańskiego doprowadziły ostatecznie do trwającego ponad dekadę faktycznego rozpadu Chin, kiedy różne prowincje rządzone były przez przywódców wojskowych. Obok zmian politycznych w Chinach zachodziły też ogromne zmiany pod względem społecznym i kulturalnym. Elity intelektualne dążyły do stworzenia nowego społeczeństwa i nowej kultury, w tym również nowej literatury. Tłumaczono bardzo wiele literatury zachodniej i poszukiwano sposobów odnowienia własnej twórczości. Jednym z najważniejszych ówczesnych posunięć w dziedzinie kultury było zastąpienie w literaturze tzw. języka klasycznego (czyli języka używanego wyłącznie w piśmie, opartego na starożytnych tekstach klasycznych i odległego od współczesnych języków chińskich pod względem gramatyki i słownictwa) nowym językiem literackim, opartym głównie na współczesnych językach północnych. Był to początek nowej literatury chińskiej, a także nowego myślenia o literaturze. Intelektualne zainteresowania ówczesnych elit wykraczały oczywiście poza literaturę i odnosiły się również do historii Chin, którą zaczęto badać i pisać na nowo, a przede wszystkim do wypracowania nowego modelu państwowości chińskiej i określenia miejsca Chin we współczesnym świecie. W naszej książce Czytelnik wiele razy spotka się z takimi terminami, jak Ruch Czwartego Maja 1919 roku, Ruch Nowej Kultury i Ruch Nowej Literatury, które odnoszą się właśnie do tego okresu. Ich znaczenie dla chińskiej współczesności jest nie do przecenienia.

W 1919 roku odtworzona została Chińska Partia Narodowa, czyli Kuomintang (albo Guomindang), a w 1921 powstała Komunistyczna Partia Chin. Te dwie siły i dwie propozycje polityczne i społeczne zdominowały niespokojną scenę polityczną Chin. Po krótkotrwałym okresie współpracy między obiema partiami, pod koniec lat dwudziestych rozpoczęła się między nimi faktyczna wojna domowa trwająca z krótkim przerwami do roku 1949. W 1925 roku władzę w Kuomintangu przejął Czang Kaj-szek, który po tzw. ekspedycji północnej w 1928 roku zjednoczył pod rządami swojej partii większość Chin, a w połowie lat trzydziestych przywództwo nad Komunistyczną Partią Chin ostatecznie przejął Mao Zedong. W 1931 roku Japonia zajęła prowincje w północno-wschodnich Chinach i utworzyła na nich marionetkowe państwo Mandżukuo, a w 1937 roku wybuchła wojna chińsko-japońska. Kuomintang i KPCh formalnie zawiesiły walki między sobą na czas wojny z Japonią, ale w rzeczywistości starcia między nimi trwały niemal przez cały czas. Po zwycięstwie aliantów i kapitulacji Japonii w 1945 roku wojna domowa w Chinach wybuchła ze wzmożoną siłą i zakończyła się zwycięstwem KPCh. Czang Kaj-szek ze swoim rządem, większością wojska i dużą grupą inteligencji zmuszony został do ucieczki na Tajwan, a 1 października 1949 roku Mao Zedong ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej.

Lata pięćdziesiąte pod rządami KPCh przyniosły w Chinach kolejną falę ogromnych zmian społecznych i kulturalnych. Wzorców literackich i artystycznych szukano już nie na Zachodzie, ale w Związku Radzieckim i krajach obozu socjalistycznego. Sytuacja zmieniła się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, kiedy doszło do rozłamu między ChRL i ZSRR. Pogarszające się coraz bardziej stosunki chińsko-radzieckie wpłynęły oczywiście na stosunki z niemal całą socjalistyczną Europą Wschodnią, a wraz z początkiem rewolucji kulturalnej w połowie lat sześćdziesiątych stosunki te praktycznie zamarły i przywrócone zostały dopiero w latach osiemdziesiątych. Dekada rewolucji kulturalnej od 1966 do 1976 roku spowodowała w Chinach straszliwe spustoszenie kulturalne – szkoły i uniwersytety w praktyce przestały funkcjonować, nękano i prześladowano przedstawicieli inteligencji, w tym również pisarzy. Wielu z tych, których z wielką rewerencją wymienia się w tej książce, w czasie rewolucji kulturalnej znalazło się w więzieniach albo w obozach, poddawanych było brutalnym sesjom krytyki albo kierowanych do fizycznej, wycieńczającej pracy. Twórczość artystyczna i literacka w tym okresie ustała niemal całkowicie, a dostęp do jakiejkolwiek twórczości zagranicznej był niemożliwy. Dopiero po śmierci Mao Zedonga w roku 1976 sytuacja w Chinach zaczęła się zmieniać na lepsze, także w dziedzinie kultury. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte przyniosły ogromne ożywienie intelektualne i w Chinach rozpoczęła się gorąca dyskusja na temat kultury chińskiej, jej korzeni i miejsca wśród kultur świata. Znowu zaczęto tłumaczyć – i to w wielkich ilościach – literaturę zagraniczną, pojawiły się nowe prądy literackie i nowi pisarze, którzy zdobyli sławę nie tylko w Chinach, ale i za granicą.

Takie jest przybliżone tło chińskich kontaktów literackich z Europą Środkowo-Wschodnią opisanych w tej książce. Nie ma tu możliwości omówienia nawet najważniejszych postaci i nazwisk, które pojawiają się na jej kartach, trzeba jednak wspomnieć przynajmniej jedną z nich. Chodzi o „ojca współczesnej literatury chińskiej” Lu Xuna (1881–1936, prawdziwe nazwisko Zhou Shuren), który w historii chińskiej literatury zajmuje pozycję wyjątkową. Jego autorytet jako największego pisarza chińskiego XX wieku i jako wzoru postawy moralnej i intelektualnej jest niepodważalny i przetrwał nawet w czasie rewolucji kulturalnej, kiedy wielu innych pisarzy prześladowano, a ich twórczość usunięto z bibliotek i księgarni. Lu Xunowi przypisuje się zasadniczą rolę w ukształtowaniu się współczesnej chińszczyzny literackiej, a także ogromny duchowy wpływ na pisarzy i intelektualistów okresu republikańskiego, a nawet okresów późniejszych. W tej książce wspomina się o nim wielokrotnie jako o pionierze przekładów literatur naszego regionu Europy i jako jednym z pierwszych, który dostrzegł ich wartość i przedstawił je swoim rodakom, ale pamiętać należy, że jego pozycja i znaczenie w literaturze chińskiej wykracza daleko poza jego zasługi jako tłumacza. Dotyczy to również innych wymienianych w książce pisarzy-tłumaczy, takich jak Mao Dun czy Ba Jin, by wymienić tylko najważniejszych.

Na koniec kilka słów na temat samego tłumaczenia, które jest dziełem kilkorga tłumaczy. Autorzy w Posłowiu przyznają, że wielojęzyczna materia książki była dla nich źródłem wielu trudności w opracowaniu i to samo można powiedzieć o tłumaczach, którzy musieli zmagać się nie tylko z chińszczyzną i odmienną od polskiej stylistyką chińskiej humanistyki, ale i z kilkoma innymi obcymi językami. Biorąc pod uwagę wielojęzyczny i wielokulturowy charakter tematu, zdecydowaliśmy się na następujące rozwiązania: w przypadku tytułów i nazwisk chińskich przy ich pierwszym pojawieniu się podajemy je w transkrypcji i w znakach chińskich, przy czym nazwiska chińskie podajemy zgodnie z konwencją chińską, to znaczy nazwisko stoi zawsze przed imieniem; w przypadku tytułów w innych językach obcych podajemy je najpierw w tłumaczeniu polskim, a następnie w wersji oryginalnej; w przypadku tłumaczeń na chiński tytułów obcojęzycznych podajemy najpierw tłumaczenie na polski, potem wersję oryginalną, a następnie tłumaczenie na chiński w transkrypcji i znakach. W rozdziale 3, w którym pojawiają się dziewiętnasto- i wczesnodwudziestowieczne teksty chińskie o krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w transkrypcji i znakach podajemy także różne nazwy geograficzne odnoszące się do tych regionów, ponieważ odbiegają one znacznie od przyjętego współcześnie nazewnictwa. Ich identyfikacja była zresztą dość czasochłonna, a momentami bardzo trudna, ponieważ nazwy te zapisywane były znakami w oparciu o wymowę angielską, niemiecką lub francuską, a znaki użyte do zapisu dobierane były czasami według ich wymowy w dialektach południowych, znacznie różniącej się od standardowej wymowy w języku ogólnonarodowym. Podobnych trudności przysparzała również identyfikacja niektórych nazwisk i tytułów nie tylko w językach obcych, ale nawet w języku polskim. Autorzy dość niekonsekwentnie podawali oryginalne wersje tytułów i nazwisk, czasami w ogóle je pomijając, a czasami podając je w błędnym zapisie. Było to szczególnie kłopotliwe w przypadku mniej znanych postaci z przełomu XIX i XX wieku i w kilku przypadkach ich identyfikacja okazała się niemożliwa. Jeżeli mimo starań nie udało nam się uniknąć omyłek, prosimy Czytelnika o wyrozumiałość.

Oddając tę książkę Czytelnikowi, mamy nadzieję, że znajdzie w niej wiele interesujących informacji o literaturze naszego regionu w Chinach, o literaturze chińskiej u nas i o chińskim podejściu do literatury.

Małgorzata Religa

------------------------------------------------------------------------

Przypisy:

1 Książką specjalnie poświęconą literaturze polskiej i jej recepcji w Chinach jest Literatura polska w Chinach autorstwa Li Yinan, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego i Wydawnictwo Gnome, Katowice 2017.WYKAZ NAZWISK CHIŃSKICH

Ba Jin (巴金)

Cha Xiaoyan (查晓燕)

Chen Hongyan (陈虹嫣)

Chen Yangu (陈燕谷)

Czang Kaj-szek (蒋介石)

Deng Xiaoping (邓小平)

Ding Shuhong (丁淑红)

Du Xinyuan (杜心源)

Fan Cunzhong (范存忠)

Fang Zhong (方重)

Ge Baoquan (戈宝权)

Guo Huifen (郭惠芬)

He Changsheng (贺昌盛)

Ji Xianlin (季羡林)

Le Daiyun (乐黛云)

Li Mingbin (李明滨)

Liang Lifang (梁丽芳)

Liang Zongdai (梁宗岱)

Liu Chaohua (刘朝华)

Liu Shunli (刘顺利)

Lü Tongliu (吕同六)

Lu Xun (鲁迅)

Ma Jia (马佳)

Mao Dun (茅盾)

Mao Zedong(毛泽东)

Qi Hongwei (齐宏伟)

Qian Linsen (钱林森)

Qian Zhongshu (钱锺书)

Song Binghui (宋炳辉)

Teng Wei (滕威)

Wang Xiangyuan (王向远)

Wang Xiaoping (王晓平)

Wei Maoping (卫茂平)

Wu Mi (吴宓)

Yan Shaodang (严绍璗)

Yang Qiao (杨巧)

Yao Feng (姚风)

Ye Juan (叶隽)

Yu Longyu (郁龙余)

Zhang Xiping (张西平)

Zhao Zhenjiang (赵振江)

Zhi Puhao (郅溥浩)

Zhou Ning (周宁)

Zhu Hui (朱徽)

Zong Xiaofei (宗笑飞)WYKAZ NAZWISK CHIŃSKICH

Chen Shouyi (陈受颐)

Dai Wangshu (戴望舒)

Ding Chao (丁超)

Du Weiyun (杜维运)

Fan Cunzhong (范存忠)

Gao Xing (高兴)

Ge Baoquan (戈宝权)

Hu Jintao (胡锦涛)

Ji Xianlin (季羡林)

Jiang Zemin (江泽民)

Li Guangtian (李广田)

Li Keqiang (李克强)

Liang Qichao (梁启超)

Lin Hongliang (林洪亮)

Lin Huangtian (林煌天)

Liu Zuxi (刘祖熙)

Lu Xun (鲁迅)

Qian Zhongshu (钱钟书)

Su Manshu (苏曼殊)

Wang Zhongqi (王钟棋)

Wang Zuoliang (王佐良)

Wen Jiabao (温家宝)

Wu Dayuan (吴达元)

Xi Jinping (习近平)

Xu Shen (许慎)

Yang Yanjie (杨燕杰)

Yang Zhouhan (杨周翰)

Ye Shuifu (叶水夫)

Yongli (永曆)

Zhang Xiping (张西平)

Zhao Mengrui (赵梦蕤)

Zhu Guangqian (朱光潜)

Zhu Ziqing (朱自清)WYKAZ POZOSTAŁYCH NAZWISK

Andrić Ivo

Breteuil Godefroy de

Budai-Deleanu Ioan

Buzuku Gjon

Čapek Karel

Cioran Emil

Curie-Skłodowska Maria

Cyryl

Czyngis-chan

Dvořák Antonín

Eminescu Mihai

Eötvös Lorand

Frashëri Naim

Gall Anonim

Gombrowicz Witold Marian

Hamar Imre

Hašek Jaroslav

Ionesco Eugène

Kadare Ismail

Kertész Imre

Komeński Jan Amos (lub Johann Amos Comenius)

Kopernik Mikołaj

Kreutzwald Friedrich Reinhold

Kundera Milan

Liszt Franciszek

Mácha Karel Hynek

Mažvydas Martynas

Metody

Mickiewicz Adam

Miłosz Czesław

Müller Herta

Němcová Božena

Neruda Jan

Pázmány Péter

Petőfi Sándor

Prešeren France

Remak Henry H.H.

Reymont Stanisław

Seifert Jaroslav

Sienkiewicz Henryk

Slavici Ioan

Szopen Fryderyk

Szymborska Wisława

św. Wacław

Vörösmarty Mihály

Wybicki Józef

Zrínyi MiklósWYKAZ POZOSTAŁYCH NAZWISK

Aleksandrow Dorijan

Bakalow Georgi

Batu-chan

Bela IV, król Węgrów

Carpine Giovanni da Pian del

Coedes George

Długosz Jan

Eskandélyí Máté

Grousset René

Gujuk

Henryk II, książę śląski

Horacy (Horatius Quintus Flaccus)

Horatius Quintus Flaccus (Horacy)

Juwenalis

Kadan

Kajdański Edward

Karafilly Irena

Klaudiusz Ptolemeusz

Kodály Zoltán

Kubilaj Chan

Maes Titianus

Magyarországi Gergely (Gregorius de Hungaria)

Maro Publius Vergilius

Ohsson Constantine d’

Ovidius Publius Naso

Owidiusz (Ovidius Publius Naso)

Pinto Fernão Menez

Pisa Rustichello da

Polak Benedykt

Polo Marco

Propertius Sextus

RegulyAntal

Sadoveanu Mihail

Stein Mark Aurel

Subedej

Temudżyn

Ugedej

Wacław I, król Czech

Wells H.G.