Chirurgia naczyniowa. Tom 1 - ebook

AUTORZY

prof. dr hab. n. med. Piotr Andziak

Klinika Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie

dr hab. n. med. Piotr Boros, prof. IG

Zakład Fizjopatologii Oddychania

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Paweł Chęciński

Klinika Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Angiologii

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA im. prof. Ludwika Bierkowskiego w Poznaniu

dr n. med. Leszek Czerchawski

Katedra i Zakład Patofizjologii

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich

we Wrocławiu;

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy we Wrocławiu

prof. dr hab. n. med. Łukasz Dzieciuchowicz

Katedra Chirurgii i Chorób Naczyń

Collegium Medicum, Uniwersytet Zielonogórski

Szpital Uniwersytecki im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze

prof. dr hab. n. med. Edward Franek

Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie;

Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego, Polska Akademia Nauk w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gaciong

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Dariusz Gajniak

Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 5

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca

dr hab. n. med. Małgorzata Gietka-Czernel

Klinika Endokrynologii

Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie;

Szpital Bielański w Warszawie

dr hab. n. med. Tomasz Grzela

Centrum Biostruktury

Warszawski Uniwersytet Medyczny;

Klinika Flebologii w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Tomasz Jargiełło

Zakład Radiologii Zabiegowej i Neuroradiologii

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

dr hab. n. med. Piotr Jędrusik

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Katarzyna Kakareko

II Klinika Nefrologii z Oddziałem Leczenia Nadciśnienia Tętniczego i Pododdziałem Dializoterapii

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr hab. n. med. Maciej Kielar, prof. UŁ

Klinika Chirurgii Ogólnej

Szpital Medicover w Warszawie;

Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

lek. Paulina Kołomańska

Klinika Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Waldemar Kostewicz

Oddział Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej

Szpital Praski p.w. Przemienienia Pańskiego w Warszawie

dr hab. n. med. Radosław Kowalewski

Katedra Chirurgii

Collegium Medicum

Wydział Medyczny

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie;

Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie

mgr inż. Ryszard Kowski

Zakład Diagnostyki Radiologicznej i Obrazowej

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Prof. A. Grucy CMKP w Otwocku

prof. dr hab. n. o zdr. Katarzyna Koziak

Zakład Biochemii i Żywienia

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. med. Zbigniew Krasiński

Klinika Chirurgii Naczyniowej, Wewnątrznaczyniowej, Angiologii i Flebologii

Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu;

Instytut Chirurgii

Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Poznaniu

prof. dr hab. n. med. Łukasz J. Krzych

Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego w Katowicach

dr hab. n. med. Grzegorz Małek

Szpital Damiana Warszawa Pracownia USG

Spółdzielnia Pracy Specjalistów Rentgenologów w Warszawie

lek. Konrad Mendrala

Klinika Kardioanestezjologii i Intensywnej Terapii

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

lek. Alicja Milczarczyk

Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie

dr n. med. Bartosz Mruk

Zakład Diagnostyki Radiologicznej i Obrazowej

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Prof. A. Grucy CMKP w Otwocku

dr hab. n. med. Agnieszka Pawlak, prof. PAN

Klinika Kardiologii

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie

dr n. med. Jan Pluta

I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. inż. Magdalena Przybyło, prof. PW

Katedra Inżynierii Biomedycznej

Politechnika Wrocławska

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Rybak

Centrum Badań Przedklinicznych

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr hab. n. med. Alicja Rydzewska-Rosołowska

II Klinika Nefrologii z Oddziałem Leczenia Nadciśnienia Tętniczego i Pododdziałem Dializoterapii

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

prof. dr hab. n. med. Andrzej Rydzewski

Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii i Transplantologii

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Aleksander Sieroń

Wydział Nauk Medycznych

Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie

prof. dr hab. n. med. Agata Stanek

Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej w Bytomiu

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr hab. n. med. Janusz Trzebicki

I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr. hab. n. med. Jerzy Walecki

Zakład Diagnostyki Radiologicznej i Obrazowej

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Prof. A. Grucy CMKP w Otwocku

prof. dr. hab. n. med. Jerzy Windyga

Klinika Zaburzeń Hemostazy i Chorób Wewnętrznych

Zakład Hemostazy i Chorób Metabolicznych

Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Wojciech Witkiewicz

Oddział Chirurgii Naczyniowej

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy we Wrocławiu

dr n. med. Michał Zawadzki

Pracownia Neuroradiologii Interwencyjnej i Radiologii Zabiegowej

Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w WarszawiePRZEDMOWA

Pierwszym polskim podręcznikiem obejmującym swoim zakresem całokształt zagadnień chirurgii naczyniowej była książka „Chirurgia tętnic i żył obwodowych”, której redaktorem naukowym był prof. Wojciech Noszczyk. To wszechstronne i obszerne opracowanie przez wiele lat było podstawą wiedzy dla lekarzy szkolących się w dziedzinie chirurgii naczyniowej. Jednak ostatnie wydanie tego podręcznika ukazało się w 2007 roku. Przy obecnym szybkim postępie, jaki dokonuje się w zakresie nauk podstawowych, możliwościach diagnostyki obrazowej, farmakoterapii, anestezjologii i intensywnej terapii, a zwłaszcza wewnątrznaczyniowych metodach operacji tętnic i żył obwodowych, 15 lat to przepaść.

Upływ czasu spowodował, że wiele informacji zawartych w tamtym podręczniku nieuchronnie uległo dezaktualizacji i w związku z tym przestał on spełniać funkcję dydaktyczną. Skutkiem tego była inicjatywa przygotowania opracowania uwzględniającego postęp i zmiany, jakie dokonały się w ciągu ostatnich lat. Konieczność wydania nowego podręcznika sygnalizowali zarówno szkolący się, jak i osoby odpowiedzialne na za proces szkolenia – konsultant krajowy w dziedzinie chirurgii naczyniowej i Zarząd Polskiego Towarzystwa Chirurgii Naczyniowej.

„Chirurgia naczyniowa” jest całkowicie nowym opracowaniem. Ze względu na konieczność uwzględnienia wielu zagadnień z różnorodnych obszarów wiedzy medycznej w proces powstawania nowego podręcznika zaangażowanych było wiele osób. Każdy z rozdziałów został przygotowany przez uznanych specjalistów o dużym doświadczeniu klinicznym. Ograniczenia objętości podręcznika wymusiły w wielu przypadkach konieczność bardziej syntetycznego, niż chcieliby autorzy potraktowania tematów. Niestety, nie udało się tego uniknąć, ale w żaden sposób nie wpłynęło to na jakość poszczególnych rozdziałów.

Układ podręcznika jest typowy dla tego rodzaju opracowań. Część pierwsza obejmuje zagadnienia ogólne, w tym fizjologię i patofizjologię chorób naczyń obwodowych, omówienie możliwości nowoczesnych metod diagnostyki obrazowej i zasad przygotowania chorych do operacji oraz oceny ryzyka okołooperacyjnego. Część druga została poświęcona zasadom leczenia chorób tętnic obwodowych, a część trzecia –chorobom żył i układu chłonnego.

Podczas opracowywania rozdziałów poświęconych zagadnieniom szczegółowym uwzględniano najnowsze wytyczne towarzystw naukowych prezentujące zasady diagnostyki i leczenia omawianych schorzeń. Przy opisywaniu rodzajów operacji wykonywanych w poszczególnych częściach drzewa naczyniowego szczególny nacisk położono na metody wewnątrznaczyniowe. To właśnie w tym obszarze doszło do największych zmian technicznych i technologicznych zwiększających możliwości operacji i pozwalających uzyskiwać wyniki porównywalne z chirurgią klasyczną, a w niektórych przypadkach znacznie lepsze niż po zastosowaniu operacji otwartych. Niezwykle dokładnie przedstawiono aspekty techniczne operacji wewnątrznaczyniowych, gdyż bardzo często umiejętność doboru odpowiedniego sprzętu podczas tych zabiegów decyduje o ich dobrym wczesnym i odległym wyniku. Należy jednak pamiętać, że umiejętność wykonywania operacji klasycznych stanowi ciągle podstawę szkolenia w zakresie chirurgii naczyniowej. Trudno bowiem wyobrazić sobie chirurga naczyniowego, który potrafi jedynie wykonać operację wewnątrznaczyniową, a nie czuje się pewnie podczas operacji klasycznej. Mimo że technika większości operacji klasycznych nie zmieniła się w ciągu ostatnich kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat, to wskazania do tych zabiegów oraz ich technika zostały szczegółowo przedstawione w odpowiednich rozdziałach.

W imieniu Autorów pozwalam sobie wyrazić nadzieję, że książka, którą otrzymują Państwo do rąk, będzie służyła przede wszystkim zainteresowanym chirurgią naczyniową i angiologią, lekarzom odbywającym szkolenie w chirurgii naczyniowej, a także chirurgom ogólnym i studentom.

Serdecznie dziękuję Autorom za trud włożony w przygotowanie poszczególnych rozdziałów.

Dziękuję równie serdecznie Pani dr Paulinie Kołomańskiej oraz Pani Redaktor Agnieszce Sierakowskiej za przygotowanie rycin do naszego podręcznika.

Składam podziękowania PZWL Wydawnictwu Lekarskiemu za podjęcie inicjatywy wydania podręcznika chirurgii naczyniowej. Szczególne podziękowania kieruję do Pani Redaktor Jolanty Jedlińskiej, bez której życzliwości i cierpliwości książka nigdy by się nie ukazała.

Wielkie podziękowania należą się wszystkim firmom, bez których wsparcia podręcznik nie uzyskałby obecnego kształtu.

Piotr Andziak1
EPIDEMIOLOGIA CHORÓB NACZYŃ
RADOSŁAW KOWALEWSKI

Wprowadzenie

Epidemiologię dość powszechnie uznaje się za temat mało interesujący i równie mało istotny w praktyce klinicznej. Ale czy rozróżnienie pojęć epidemii i epidemiologii jest wystarczającą wiedzą dla lekarza specjalisty chorób naczyń?

Już ponad 2000 lat temu Hipokrates wyraził pogląd, że czynniki środowiskowe wpływają na występowanie chorób. Jednak dopiero w XIX wieku zaczęto intensywnie badać zjawiska warunkujące rozpowszechnienie chorób w określonych populacjach. Pojęcie epidemiologia kojarzy się zwykle z chorobami zakaźnymi i działaniami profilaktycznymi zapobiegającymi ich występowaniu i rozpowszechnianiu. Stopniowe opanowanie większości chorób zakaźnych, a także eliminacja zachorowań na niektóre z nich pozwoliły w drugiej połowie XX wieku zwrócić uwagę na rozpowszechnienie i przyczyny chorób niezakaźnych. Obecnie epidemiologia definiowana jest jako nauka o rozpowszechnieniu i czynnikach warunkujących występowanie stanów lub zdarzeń związanych ze zdrowiem w określonych populacjach.

Miary częstości występowania chorób używane najczęściej w epidemiologii należą do dwu szerokich kategorii: chorobowości i zapadalności. Chorobowość uwzględnia wszystkie istniejące przypadki choroby w określonej populacji i w określonym punkcie bądź przedziale czasowym. Zapadalność natomiast obejmuje nowe zachorowania, które wystąpiły w określonym przedziale czasu. Kolejne dwa podstawowe parametry epidemiologiczne to umieralność i śmiertelność. Umieralność może być wyrażana jako umieralność ze wszystkich przyczyn lub umieralność z przyczyn specyficznych. Umieralność z przyczyn specyficznych wyliczamy, dzieląc liczbę zgonów z określonej przyczyny w określonej populacji w zdefiniowanym czasie przez liczebność tej populacji. Śmiertelność z powodu danej choroby jest obliczana jako proporcja zgonów z powodu danej choroby do liczby przypadków tej choroby.

Chorobowość – wszystkie przypadki choroby w określonej populacji w przedziale czasowym.
Zapadalność – wszystkie nowe zachorowania w przedziale czasowym.

Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych

Czy u każdego chorego na przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych (ang. peripheral arterial disease – PAD) występuje ewolucja objawów choroby od skrócenia dystansu chromania przestankowego poprzez ból spoczynkowy do amputacji kończyny?

Występowanie PAD w populacji ogólnej można ocenić za pomocą nieinwazyjnych pomiarów. Najczęściej stosowanym testem jest pomiar wskaźnika kostka– ramię (ang. ankle-brachial index – ABI). Spoczynkowe ABI < 0,9 jest uznanym wykładnikiem zmian istotnych hemodynamicznie w tętnicach kończyn dolnych. W różnych badaniach epidemiologicznych oceniono chorobowość PAD na 3–10% populacji. Natomiast w populacji 70-latków wskaźnik ten zwiększa się do 15–20%.

Początkowo przebieg choroby jest bezobjawowy. Wśród chorych na objawową i bezobjawową PAD w tej samej populacji proporcja chorych objawowych do ogólnej liczby potwierdzonych przypadków choroby wynosi od 1 : 3 do 1 : 5. Te niezgodności są spowodowane różną metodologią badań (ocena PAD na podstawie ABI lub ultrasonografii dopplerowskiej bądź autopsji). Uogólniając, można stwierdzić, że na każdego chorego z objawową PAD przypada przynajmniej trzech chorych bezobjawowych.

Chromanie przestankowe rozpoznaje się na podstawie wywiadu dotyczącego bólu mięśniowego kończyny dolnej występującego podczas wysiłku i ustępującego po krótkim odpoczynku. Należy jednak pamiętać, że chociaż chromanie przestankowe jest głównym objawem PAD, jego występowanie nie zawsze jednoznacznie świadczy o chorobie. U chorego z zaawansowaną PAD może nie występować chromanie przestankowe, ponieważ inne czynniki ograniczają jego ruch lub chory prowadzi siedzący tryb życia. Z drugiej zaś strony niektórzy chorzy prezentujący objawy podobne do chromania przestankowego mogą nie mieć PAD. W związku z powyższym chorobowość chromania przestankowego jest trudna do określenia. Pomimo tego stwierdzono, że występowanie chromania przestankowego w populacji zwiększa się od około 3% w grupie 40-latków do 6% wśród 60-latków. Jednocześnie wykazano, że w młodszych grupach wiekowych chromanie występuje częściej u mężczyzn, ale w starszych grupach wiekowych różnica między mężczyznami a kobietami się zaciera.

Skrajną manifestacją kliniczną PAD jest krytyczne niedokrwienie kończyny (ang. critical limb ischemia – CLI). Na podstawie prospektywnych badań klinicznych dotyczących występowania CLI wykazano, że roczna zapadalność na CLI wynosi około 220 przypadków na milion populacji. W tej grupie chorych połowa z nich poddawana jest operacjom rekonstrukcyjnym tętnic, a u jednej trzeciej dochodzi do amputacji kończyny. Częstość dużych amputacji określona na podstawie danych populacyjnych wynosi 120–500 przypadków/mln/rok. Stosunek amputacji poniżej kolana do amputacji powyżej kolana wynosi około 1 : 1. Współczynniki amputacji pozwalają na pośrednią ocenę zapadalności na CLI. Szacuje się, że w Europie i Ameryce Północnej rocznie CLI rozwija się nawet u 500–1000 chorych na milion populacji. Zaskakujące jest, że u ponad połowy chorych, u których wykonano amputację poniżej kolana, nie występowały objawy niedokrwienia kończyny w ciągu poprzedzających 6 miesięcy.

Przewlekłemu niedokrwieniu kończyn dolnych często towarzyszą zmiany miażdżycowe w innych obszarach układu naczyniowego, co wiąże się ze wzrostem ryzyka powikłań ze strony układu krążenia, w tym ryzyka zawału serca i udaru niedokrwiennego. U chorych na PAD ryzyko zgonu z powodu choroby wieńcowej jest zwiększone 4-krotnie, a częstość występowania incydentów niedokrwienia mózgu zwiększa się 2–3-krotnie.

Około 75% chorych na PAD nie ma objawów. Krytyczne niedokrwienie kończyny może być pierwszym objawem PAD.

Tętniak aorty brzusznej

Czy hospitalizowana na szpitalnym oddziale ratunkowym 30-letnia kobieta z podejrzeniem pękniętego tętniaka aorty brzusznej wymaga natychmiastowej konsultacji chirurga naczyniowego?

Tętniak aorty brzusznej (TAB) występuje głównie wśród mieszkańców Europy, Ameryki Północnej oraz Azji Południowo-Wschodniej i Australii. Natomiast rzadziej stwierdza się chorobę w krajach Ameryki Łacińskiej i Azji Środkowej. Chorobowość w przypadku TAB jest incydentalna w grupie osób młodych przed 55. rokiem życia i wraz z wiekiem się zwiększa. Należy jednak podkreślić, że chorobowość w ostatnich dwóch dekadach istotnie się zmniejszyła, co jest związane głównie z walką z nałogiem palenia tytoniu i zmniejszeniem liczby osób palących w społeczeństwie. W 1990 roku stwierdzono, że chorobowość związana z TAB wśród osób w wieku powyżej 75 lat wynosiła 2423/100 tys. populacji, natomiast w 2010 roku współczynnik ten wyniósł 2275/100 tys. populacji. W Swedish Screening Programme stwierdzono chorobowość związaną z TAB na poziomie 1,7% wśród mężczyzn w wieku powyżej 65 lat. Podobną chorobowość wykazano w UK National Screening Programme, natomiast badanie przesiewowe wśród palących mężczyzn w USA wykazało chorobowość związaną z TAB na poziomie 5% badanej populacji, co jednoznacznie wskazuje na istotną rolę palenia tytoniu w patogenezie choroby. Wraz ze zmniejszeniem chorobowości w ostatnich dwóch dekadach zmniejszyła się również liczba chorych hospitalizowanych z powodu pękniętego TAB – 7-procentowemu zmniejszeniu chorobowości w tym okresie odpowiada aż 20–50-procentowe zmniejszenie liczby chorych z pękniętym TAB. Dysproporcja ta może wskazywać na skuteczność programów badań przesiewowych i wczesne planowe leczenie chorych na TAB. Biorąc pod uwagę płeć chorych na TAB, należy jednoznacznie stwierdzić, że chorobowość wśród kobiet jest 3-krotnie mniejsza niż u mężczyzn. Metaanaliza badań epidemiologicznych wykonanych w latach 2000–2015 wykazała chorobowość wśród kobiet w wieku powyżej 60 lat na poziomie 0,7%.

W badaniu RESCAN stwierdzono, że w grupie chorych z tętniakami o średnicy 3,0–5,5 cm nie ma różnic w tempie powiększania się średnicy TAB pomiędzy kobietami i mężczyznami. Palenie przyspiesza tempo powiększania się średnicy tętniaka, natomiast cukrzyca je spowalnia. Średnie powiększenie średnicy TAB dla małych tętniaków o średnicy 3 cm wynosi 1,3 mm/ rok i istotnie zwiększa się do 3,6 mm/rok w tętniakach o średnicy 5 cm. Tempo powiększania się TAB nie uległo zmianie od 25 lat.

Tętniak aorty brzusznej – choroba mężczyzn w wieku powyżej 55 lat.

Przewlekła choroba żylna i żylna choroba zakrzepowo-zatorowa

Żylaki kończyn dolnych – zakrzepica żylna – zatorowość płucna, czy ten czarny scenariusz reklam preparatów flebotropowych jest prawdziwy?

Przewlekła choroba żylna (PChŻ) stanowi zespół zmian chorobowych będących wynikiem zmian patologicznych, biochemicznych, immunologicznych w krążeniu żylnym i mikrokrążeniu, powstających stopniowo wskutek zaburzenia odpływu krwi z żył kończyn dolnych i nadciśnienia żylnego. Objawy związane z PChŻ są bardzo rozpowszechnione i mają duży wpływ na jakość życia chorego. Jednak przeprowadzenie badań epidemiologicznych PChŻ jest trudne, gdyż należy odrębnie rozpatrywać poszczególne etapy choroby. Również metodologia badań stosowana na przestrzeni lat utrudnia porównanie publikowanych wyników.

Najczęściej występującym objawem PChŻ są teleangiektazje, pajączki naczyniowe i żyły siateczkowate. Występują one u około 65% kobiet i 50% mężczyzn. Natomiast żylaki kończyn dolnych w krajach Europy Zachodniej stwierdza się u 25–33% kobiet oraz 10–20% mężczyzn. Występowanie żylaków kończyn dolnych w populacji wykazuje zależność od wieku. W Edinburgh Vein Study wykazano, że w populacji w wieku 18–24 lat choruje 11,5%, natomiast w wieku 56–64 lat aż 55,7% badanych. W innych badaniach stwierdzono, że na żylaki kończyn dolnych choruje mniej niż 10% kobiet i mniej niż 1% mężczyzn w wieku poniżej 30 lat, 20–60% kobiet i 7–35% mężczyzn w wieku 35–40 lat, 40–75% kobiet i 15–55% mężczyzn w wieku powyżej 60 lat. Ponadto w populacyjnym badaniu Framingham stwierdzono roczną zachorowalność na żylaki kończyn dolnych na poziomie 2,6% wśród kobiet i 1,9% wśród mężczyzn. Wśród chorych na żylaki kończyn dolnych stosunkowo często stwierdza się obrzęki kończyn dolnych. Problem ten występuje u około 20% kobiet i 10% mężczyzn. W zaawansowanych stadiach PChŻ zmiany troficzne skóry występują nieznacznie częściej u kobiet. Stwierdzono je u 3,7% kobiet i 3% mężczyzn. Jednak największym problemem klinicznym PChŻ są czynne owrzodzenia. Ich występowanie określa się na poziomie 0,3% populacji krajów Europy Zachodniej.

Roczna zapadalność na ŻChZZ w krajach wysoko rozwiniętych wynosi 200–300 przypadków/100 tys. populacji. W Ameryce Północnej i Europie roczna zapadalność na zakrzepicę żył głębokich wynosi 160–200/ 100 tys. populacji, a na objawowy zator tętnicy płucnej 50–100 przypadków/100 tys. populacji.

Oceniając powikłania zakrzepowe wyłącznie w układzie żył powierzchownych, wykazano, że występują one z częstością 100 przypadków/100 tys. populacji. Aż 80% z nich jest związanych z żylakami kończyn dolnych. Istotnym problemem jest rozszerzenie się procesu zakrzepowego na układ żył głębokich, do którego dochodzi u 16–32% chorych. W tej grupie zatorowość płucną stwierdza się u 5% badanych.

Objawy PChŻ częściej występują u kobiet.

Chorobowość żylaków kończyn dolnych wykazuje pozytywną korelację z wiekiem.
Żylaki kończyn dolnych są tylko jednym z wielu czynników ryzyka rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.

Inne choroby naczyń obwodowych

Na podstawie badań epidemiologicznych przeprowadzonych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych XX wieku oszacowano, że rocznie z powodu udaru mózgu hospitalizowanych jest 60 000 chorych. W Europie zapadalność na pierwszy w życiu udar wynosi 110–290/100 tys. populacji, a w Polsce 177/100 tys. wśród mężczyzn i 125/100 tys. wśród kobiet. Udar mózgu jest zespołem chorobowym o różnej etiologii. Rozróżnia się udary niedokrwienne i 5-krotnie rzadziej występujące udary krwotoczne (85% vs. 15%). Zwężenia tętnicy szyjnej kwalifikujące się do rewaskularyzacji odpowiadają tylko za 5–12% nowych przypadków udarów niedokrwiennych mózgu.

W Polsce na przewlekłą chorobę nerek choruje około 4,2 mln osób. Rocznie do całkowitej utraty czynności narządu dochodzi u około 6500 chorych (170/mln populacji), co wymaga wdrożenia leczenia nerkozastępczego – dializami lub przeszczepieniem nerki. W Polsce w 2020 roku dializowano 19 647 osób, w tym 18 847 (495/mln populacji) metodą hemodializy. Leczenie nerkozastępcze tą metodą rozpoczęło 445 chorych (117/mln populacji). Dostęp naczyniowy do leczenia nerkozastępczego wytwarzany jest rocznie u około 8200 chorych (218/mln populacji). W tym odsetek chorych, którym wszczepiono cewnik permanentny do dializy, wynosi 25–31%.

Zapadalność na ostre niedokrwienie kończyn jest trudna do oszacowania i związana bezpośrednio z częstością występowania poszczególnych przyczyn choroby. Według danych pochodzących ze Stanów Zjednoczonych występuje ono u 14 osób/100 tys. rocznie.

Chorobowość z powodu przewlekłego niedokrwienia jelit również nie jest dobrze poznana. Miażdżyca tętnic trzewnych występuje bardzo często, nawet u 6–10% dorosłych osób. Jednak objawowa postać wymagająca leczenia inwazyjnego występuje dużo rzadziej. Dane te potwierdzają wyniki badań populacyjnych Hansena i wsp. Wykazali oni chorobowość związaną z istotnym zwężeniem tętnicy krezkowej górnej u osób powyżej 65. roku życia na poziomie 6,8%.

Najczęściej występującym zespołem naczynioruchowym jest fenomen Raynauda. Częstość występowania objawów tego zespołu szacuje się na około 5% populacji ogólnej. Występuje on częściej u kobiet, zwłaszcza w regionach o chłodnym klimacie (chorobowość 4,4–18%).

Zaburzenia rozwojowe układu naczyniowego w postaci malformacji naczyniowych, wbrew powszechnym opiniom, nie są rzadkie. Malformacje naczyniowe stwierdza się u 0,3% populacji, a według WHO schorzenie uznaje się za chorobę rzadką, jeżeli występuje nie częściej niż u 5 osób/10 tys. populacji. Do tej kategorii chorób można zaliczyć: tętniaki aorty piersiowej (6 przypadków/100 tys. populacji), tętniaki aorty piersiowo-brzusznej (1 przypadek/10 tys. populacji), ostre rozwarstwienie aorty (3–4,7 przypadków/100 tys. populacji), choroby zapalne tętnic (np. choroba Takayasu: 15 przypadków/100 tys. populacji), przyzwojaki (1 przypadek/380 tys. populacji), czy niektóre zespoły uciskowe (np. zespół uciskowy tętnicy krezkowej górnej: 4–5 przypadków/10 tys. populacji). Ale już chorobowość w zespole Maya-Thurnera szacuje się w populacji na 2–5%, w tym głównie u kobiet. Trzewne zespoły uciskowe bardzo często współistnieją ze sobą. Najczęściej rozpoznaje się zespół uciskowy pnia trzewnego (zespół Dunbara). Jest on wciąż kontrowersyjnym zagadnieniem klinicznym, ponieważ bezobjawowe zwężenie pnia trzewnego stwierdza się w 12–49% badań angiograficznych. Zespół uciskowy pnia trzewnego zwykle dotyczy młodych, szczupłych kobiet. Triada objawów: ból nadbrzusza, wymioty i chudnięcie, występuje rzadko. Jedynie ból, jako główną dolegliwość, stwierdzono u wszystkich chorych. Częstość występowania istotnego klinicznie zespołu Dunbara w populacji krajów Europy Zachodniej i Ameryki Północnej ocenia się na około 12%.

Epidemiologia chorób naczyń może istotnie zmienić się w związku z pandemią COVID-19. Izolacja, kwarantanna, lockdown ograniczają nie tylko dostęp do służby zdrowia, ale przede wszystkim nie sprzyjają zdrowemu stylowi życia. Konsekwencje siedzącego trybu życia, pracy zdalnej i nadwagi zapewne wpłyną na współczynniki epidemiczne chorób naczyń w najbliższej przyszłości.

Piśmiennictwo

1. Aboyans V., Björck M., Brodmann M. i wsp. ESC Guidelines on the diagnosis and treatment of peripheral arterial diseases, in collaboration with the European Society for Vascular Surgery. Kardiol Pol 2017; 75: 1065–1160. 2. Członkowska A., Ryglewicz D., Weissbein T. i wsp. A prospective community-based study of stroke in Warsaw, Poland. Stroke 1994; 25: 547–551. 3. Dębska-Ślizień A., Rutkowski B., Jagodziński P. i wsp. Aktualny stan dializoterapii w Polsce – 2020. Nefrol Dial Pol 2021; 25: 7–20. 4. Erbel R., Aboyans V., Boileau C. i wsp. Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia chorób aorty w 2014 roku. Kardiol Pol 2014; 72: 1169–1252. 5. Frederick J.R., Woo Y.J. Thoracoabdominal aortic aneurysm. Ann Cardiothorac Surg 2012; 1: 277–285. 6. Grøndal N., Søgaard R., Lindholt J.S. Baseline prevalence of abdominal aortic aneurysm, peripheral arterial disease and hypertension in men aged 65-74 years from a population screening study (VIVA trial). Br J Surg 2015; 102: 902–906. 7. Kalinowska A., Kowalczyk M., Pruszko C. i wsp. Dostęp do świadczeń nefrologicznych w Polsce 2019. MAHTA 2019. 8. Krasinski Z., Gaciong Z.A., Szymanski F.M. i wsp. The position of Polish experts on conservative management in patients with artery diseases of lower limbs. Acta Angiol 2019; 25: 41–76. 9. Krasiński Z., Krasińska A., Markiewicz Sz., Zieliński M. Patients with chronic venous insufficiency in the times of COVID-19 and the risk of thrombus formation – suggestions on conservative treatment of such patients based on the principles of pathophysiology. Pol Przegl Chir 2021; 93: 42–51. 10. LeMaire S.A., Russell L. Epidemiology of thoracic aortic dissection. Nat Rev Cardiol 2011; 8: 103–113. 11. Narbutt J., Bowszyc-Dmochowska M., Kapińska-Mrowiecka M. i wsp. Przewlekła niewydolność żylna – epidemiologia, klasyfikacja i obraz kliniczny. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część I. Przegl Dermatol 2018; 105: 473–485. 12. Norgren L., Hiatt W.R., Dormandy J.A. i wsp. TASC II Working group. Inter-society consensus for the management of peripheral arterial disease (TASC II). Eur J Vasc Endovasc Surg 2007; 33 (supl. 1): S1–75. 13. Pacini D., Di Marco L., Fortuna D. i wsp. Acute aortic dissection: epidemiology and outcomes. Int J Cardiol 2013; 167: 2806–2812. 14. Pogorzelski R., Toutounchi S., Maciąg R. Zespół May-Thurnera skutecznie leczony wewnątrznaczyniowo. Kardiol Pol 2015; 73: 301. 15. Stryczyński Ł., Posadzy-Małaczyńska A. Postępowanie w miażdżycowym zwężeniu tętnicy nerkowej – angioplastyka czy leczenie zachowawcze? Arterial Hypertension 2007; 11: 473–482. 16. Szeszeni-Dąbrowska N. Podstawy epidemiologii. Wyd. Instytut Medycyny Pracy, Łódź, 1996. 17. Wanhainen A., Verzini F., Van Herzeele I. i wsp. Editor's Choice – European Society for Vascular Surgery (ESVS) 2019 Clinical practice guidelines on the management of abdominal aorto-iliac artery aneurysms. Eur J Vasc Endovasc Surg 2019; 57: 8–93.