Ciemność w południe - ebook

MICHAEL SCAMMELL

Przedmowa

Ciemność w południe Arthura Koestlera to intelektualny i polityczny thriller o życiu i śmierci fikcyjnego przywódcy rewolucyjnego Mikołaja Salomonowicza Rubaszowa, który siedzi w więzieniu oskarżony o zdradę. Po wielokrotnych przesłuchaniach przez dwóch śledczych – Iwanowa, weterana rewolucji i byłego kolegę Rubaszowa oraz Gletkina, młodszego i bardziej bezlitosnego partyjnego aparatczyka – Rubaszow zostaje zmuszony do przyznania się do serii zbrodni, których nie popełnił. Po publicznym procesie następuje ogłoszenie wyroku śmierci, a wkrótce potem egzekucja w piwnicy więzienia.

Koestler nie określa, w jakim państwie dzieje się jego opowieść. Pada trochę aluzji do nazistowskich Niemiec, ale imiona i nazwiska postaci są głównie rosyjskie, a opisywany system polityczny to zdecydowanie model sowiecki. Bezpośrednią inspiracją były stalinowskie pokazowe procesy przywódców sowieckiej partii komunistycznej pod koniec lat trzydziestych, kiedy świat ze zdumieniem dowiedział się, że ponad połowa tamtejszych przywódców została oskarżona o zdradę. Sam Koestler był do tego czasu lojalnym członkiem partii, a podczas swojej pierwszej i jedynej wizyty w Związku Sowieckim w 1932 roku poznał część uwięzionych i oskarżonych działaczy. Jego uwagę zwrócił szczególnie Nikołaj Bucharin – niezwykle popularny intelektualny przywódca bolszewików, po rewolucji październikowej pełniący wiele różnych funkcji we władzach państwowych, powszechnie uważany za jednego z najpoważniejszych rywali Stalina.

Zanim w 1938 roku zatrzymano Bucharina, Koestler sam znalazł się w więzieniu i musiał stawić czoła politycznemu zagrożeniu. W 1937 roku, podczas hiszpańskiej wojny domowej, został wysłany do Madrytu jako agent komunistyczny, aby zebrać materiał do tomu zajadłej propagandy antyfrankistowskiej zatytułowanego L’Espagne Ensanglantée („Hiszpania we krwi”). Później wrócił do Hiszpanii pod przykrywką pracy korespondenta zagranicznego dla liberalnej gazety brytyjskiej „News Chronicle”, ale został aresztowany za linią frontu podczas walk o Malagę i zamknięty w jednoosobowej celi w Sewilli. Przebywał w więzieniu przez trzy miesiące, patrząc, jak inni więźniowie wyprowadzani są na egzekucję, w ciągłej obawie, że będzie następny. Wypuszczono go po interwencji kilku wpływowych brytyjskich przyjaciół. Na podstawie swoich przeżyć Koestler błyskawicznie napisał Dialogue with Death („Dialog ze śmiercią”). Książkę bardzo chwalili między innymi Tomasz Mann, Walter Benjamin i George Orwell, który uznał ją za „wielce interesującą z punktu widzenia psychologii” oraz „prawdopodobnie jeden z najszczerszych i najbardziej niezwykłych dokumentów stworzonych w związku z wojną hiszpańską”.

W 1938 roku w reakcji na swoje przeżycia w Hiszpanii Koestler odszedł z partii komunistycznej. Niedługo później wygłosił płomienne przemówienie do kontrolowanego przez komunistów Stowarzyszenia Pisarzy Niemieckich w Paryżu, w którym wyjaśnił powody odejścia z partii, cytując André Malraux: „życie jest niewiele warte, ale nic nie jest warte życia” i Tomasza Manna: „na dłuższą metę szkodliwa prawda jest lepsza niż pożyteczne kłamstwo” – aforyzmy wprost przeciwstawne ideologii komunistycznej. Niedługo później ruszył trzeci proces moskiewski. Bucharina i dwudziestu jego kolegów z sowieckich władz państwowych oskarżono o mnóstwo wyimaginowanych zbrodni, między innymi o spiskowanie w celu zorganizowania zamachu na Lenina i Stalina, podziału sowieckiego imperium oraz przywrócenia kapitalizmu. Poza granicami Związku Sowieckiego niewielu ludzi wierzyło w te zarzuty, jednak po początkowym odrzuceniu zarzutów Bucharin i jego towarzysze nieoczekiwanie przyznali się do winy. Dwuznaczne słowa Bucharina wydawały się potwierdzać, że był „obiektywnie odpowiedzialny” za swoje zbrodnicze postępowanie, choć nie za żadną konkretną zbrodnię; obserwatorom pozostały niekończące się dyskusje nad prawdziwym znaczeniem jego zeznań.

Koestler był wstrząśnięty. W jaki sposób tak wielka część sowieckiego establishmentu mogła spędzić długie miesiące na spiskowaniu przeciw rządowi i Stalinowi, nikomu nie rzucając się w oczy? W jaki sposób tak potężni przywódcy jak Bucharin zmieniali się nagle w bezbronnych oskarżonych; jak musiano nimi manipulować, by przyznali się do zbrodni, których w oczywisty sposób nie popełnili? W jaki sposób Stalinowi udało się tak skutecznie doprowadzić do tak wielkiego zwrotu? I dlaczego ofiary z taką gotowością odgrywały swoje role i posłusznie szły na śmierć?

*

Ciemność w południe to podjęta przez Koestlera próba znalezienia odpowiedzi na te właśnie pytania; od samego początku jego interpretacja zdarzeń budziła kontrowersje. Na przykład za pewnik brano, że w Rosji przyznanie do winy uzyskiwano za pomocą tortur. Koestler w żadnym wypadku nie wykluczał stosowania tortur w sowieckich więzieniach. W Ciemności w południe pojawiają się one nie raz. Samemu Rubaszowowi – głównemu bohaterowi – odmawia się snu, a w trakcie przesłuchań świeci mu się w oczy ostrym światłem, jednak Koestler nigdy nie pokazuje, że jego bohatera poddawano poważnym torturom fizycznym. Minimalizuje ten wątek nie dlatego – jak sugerowali niektórzy krytycy – że chciał złagodzić obraz komunistycznych zbrodni, ale dlatego, że Rubaszow miał reprezentować najtwardszych rewolucjonistów, którzy mieli za sobą trzydzieści, czterdzieści lat walki i których nie można było złamać samymi torturami.

Hiszpania nauczyła Koestlera, że idealistyczna forma komunizmu, która pociągała go w młodości i zwabiła do partii, praktycznie już nie istnieje, a jej miejsce zajmuje coraz bardziej opresyjny reżim, w którym cała władza skupia się w rękach jednego człowieka – Józefa Stalina. Rezultatem była powszechna korupcja, a także wprowadzenie dyktatury, brutalnie miażdżącej całe społeczeństwo, szczególnie rolników i robotników, w których imieniu prowadzono rewolucję. Pokazowe procesy były objawem tej korupcji i jednocześnie dowodem, że zgnilizna przeżarła już cały system. Najbardziej lojalni spośród oskarżonych załamywali się raczej z powodów psychologicznych i ideologicznych, nie z powodu tortur, i ten właśnie temat chciał zbadać Koestler, nie mechanizm samych procesów.

Koestler zakładał, że niektórzy z najwyższych rangą członków administracji, jak Bucharin, pozornie się przystosowując, nigdy do końca nie porzucili swoich pierwotnych, rewolucyjnych przekonań i zachowali wiele z wczesnych komunistycznych ideałów. Na swoich uprzywilejowanych partyjnych stanowiskach zbyt wolno przyjmowali radykalne zmiany zachodzące w kraju, a kiedy odkrywali prawdę, nie potrafili ukryć rozczarowania. Skrywanie oporu w totalnie kontrolowanym państwie policyjnym mijało się z celem, a aresztowanie było w zasadzie nieuniknione; później kombinacja izolacji, wyczerpania i presji psychologicznej już tylko wieńczyły dzieło. Aresztowani musieli przyznać, że zwracając się przeciw partii, zdradzili własne przekonania, ponieważ wciąż wierzyli w jednopartyjne rządy, a partia była ich jedyną nadzieją na przyszłość. Nie będąc w stanie oprzeć się tej logice, przyznawali się do zarzucanych im „zbrodni”, co było „ostatnią usługą dla partii”.

Broniąc swej teorii wiele lat później, Koestler przytaczał sprawę Siergieja Mraczkowskiego, kolegi Bucharina, którego przesłuchania i proces zostały szczegółowo opisane w książce zatytułowanej Byłem agentem Stalina generała Waltera Kriwickiego. Mraczkowski publicznie przyznał się do swoich „zbrodni” z poczucia obowiązku. Koestler jasno stwierdził, że według niego nie wszyscy z oskarżonych, którzy przyznali się do winy, uniknęli tortur, istniał jednak „pewien typ starych bolszewików, absolutnie lojalnych wobec partii”, którzy poddawali się bez nich.

Innym kontrowersyjnym pomysłem prezentowanym przez Koestlera była sugestia, że Rubaszow w więzieniu przeszedł także rodzaj duchowego nawrócenia. Podczas długich samotnych godzin Rubaszow nawiązał za pomocą wystukiwanego kodu kontakt z należącym do obozu białych więźniem z sąsiedniej celi. Początkowo sąsiad wydaje mu się pocieszną figurą, konwencjonalnym moralistą, który paple o takich staroświeckich ideach jak honor, przyzwoitość i sumienie, ale z czasem Rubaszow zaczyna wątpić we własne racje. „Teraz, gdy wracał do przeszłości, wydało mu się, że przez czterdzieści lat biegł w amoku – amoku czystego rozumu. Może człowiekowi nie służy wyzwolenie z pęt moralnych, odrzucenie hamulców, jakimi są przykazania ‘Nie będziesz’ i ‘Nie wolno ci’, i pędu na oślep do celu...”

Rubaszow zdaje sobie sprawę z tego, że podążając za radami Machiavellego i stawiając cel ponad środkami, poświęcił moralność na rzecz doraźnych korzyści – to motyw, który w powieści uwypuklają echa Dostojewskiego. Podczas pierwszego przesłuchania Rubaszowa Iwanow rzuca aluzję do Zbrodni i kary Dostojewskiego, a czytelnik przypomina sobie Porfirego Pietrewicza, przesłuchującego Raskolnikowa. Gdzie indziej Rubaszow przypomina sobie krótkie cytaty z Biblii i prześladuje go obraz piety, którą widział w galerii sztuki, gdy szykował się do wysłania jednego ze swoich podwładnych na śmierć. Motywy chrześcijańskie i wątki zaczerpnięte z Dostojewskiego sugerują, że Rubaszow przyznaje się w końcu z poczucia winy innej – i głębszej – niż wina, którą kojarzy z nielojalnością wobec partii: to zrozumienie, że złamał odwieczne zasady moralne i zasługuje na śmierć. Dlatego instynktownie odmawia przyjęcia propozycji Iwanowa – łagodniejszego wyroku w zamian za przyznanie się do winy (nie gra już według tych zasad) i dlatego teraz przyznaje się Gletkinowi: jego wyrok śmierci nie do końca jednak ma takie przyczyny, jakie widzi Gletkin.

*

Koestler napisał swoją powieść w zaskakującym tempie, zaczynając na południu Francji latem 1939 roku, a kończąc w Paryżu w kwietniu 1940 roku. Ostatnie miesiące pracy nad powieścią to czas dziwnej wojny – okres spokoju przed niemiecką inwazją na Francję w maju 1940 roku, jednak Koestler spokoju nie odczuwał. Wciąż pochłonięty pisaniem, został aresztowany przez policję francuską jako „wrogi obcy element” i zamknięty w obozie dla internowanych Le Vernet na południu Francji. Uważał, że powodem internowania było jego niemieckie obywatelstwo, ale potem dowiedział się, że uznano go za agenta sowieckiego – akurat gdy odszedł z partii komunistycznej i pisał antysowiecką powieść. Reżim w obozie był na tyle luźny, że Koestler mógł dalej, choć nieregularnie, pracować nad powieścią, a po czterech miesiącach pozwolono mu wrócić do Paryża z powodu braku dowodów winy.

Pisarz został skazany na areszt domowy i musiał regularnie meldować się na najbliższym posterunku policji, przy czym na jego mieszkanie nie raz zorganizowano nalot policyjny i skonfiskowano mu papiery. Przez cały ten czas niedokończony tekst Ciemności w południe leżał na widoku na biurku, a zrobiona przez kalkę kopia – na regale na książki, jednak nie zwróciły one uwagi francuskiej policji.

Angielska partnerka Koestlera, Daphne Hardy, dwudziestojednoletnia studentka sztuki, zaczęła dla zabicia czasu tłumaczyć niektóre fragmenty powieści, gdy Koestler siedział w Le Vernet. „Zaczęłam dla własnej pociechy” – napisała później. „Znalazł to przypadkiem i przeczytał pierwszych kilka stron, podczas gdy ja w łóżku gryzłam paznokcie z nerwów... Po minucie czy dwóch odwrócił się i powiedział: Also Schätzchen, das ist sehr gut. Wir werden ein Geschäft machen ”.

Hardy nie miała żadnego doświadczenia w tłumaczeniach i nie była pewna swoich umiejętności, jednak zgodziła się spróbować. „Codziennie po śniadaniu – powiedziała później – zaciągaliśmy zasłonę dzielącą mieszkanie na dwie części. On siedział przy swoim stole w większym pokoju, z regałami książek, a ja na brzegu kanapy przy okrągłym stoliku, uwięziona tam do obiadu, podczas gdy on pracował ze skupioną furią trzy metry ode mnie”. Skończyła pracę nad przekładem i wysłała tłumaczenie do wydawcy Jonathana Cape’a w Londynie, a Koestler wysłał swój niemiecki egzemplarz do wydawcy w neutralnej Szwajcarii – zaledwie kilka dni przed zajęciem Paryża przez Niemców. Oboje uciekli przed aresztowaniem na południe. Koestler dołączył do francuskiej Legii Cudzoziemskiej, by ukryć swoją tożsamość, podczas gdy Hardy, jako obywatelka brytyjska, przedostała się do Londynu. Ze Szwajcarii nie było żadnego odzewu i Hardy zdała sobie sprawę, że jej tłumaczenie jest najprawdopodobniej jedyną wersją powieści, która ocalała.

Oryginalny tytuł nadany powieści przez Koestlera, The Vicious Circle, nie spodobał się Cape’owi, który poprosił Hardy o wymyślenie nowego. Oszołomiona odpowiedzialnością, obawiając się wściekłości Koestlera, jeżeli źle trafi, przeszukała rozmaite literackie źródła i w końcu zdecydowała się na Darkness at Noon – żywą i odpowiednią metaforę, która okazała się być genialnym rozwiązaniem. Koestler był bardzo zadowolony i przekonany, że tytuł pochodzi ze słynnego wiersza w Samsonie walczącym Miltona: „ciemność, ciemność, w południa blasku ciemność” – w niektórych kręgach taka interpretacja obowiązuje do dzisiaj. Jednak Hardy zainspirowała się Księgą Hioba: „za dnia popadają w ciemność, w południe macają jak w nocy”.

*

Ciemność w południe została opublikowana przez Cape’a w Londynie w grudniu 1940 roku, gdy na miasto spadały niemieckie bomby i poważnie liczono się z możliwością niemieckiej inwazji. Koestler znowu siedział w więzieniu – tym razem w Anglii, dokąd nielegalnie przedostał się z Lizbony – po raz kolejny podejrzany o bycie agentem, tym razem niemieckim. Z pewnością nie był to najlepszy moment na wydanie powieści politycznej o procesach pokazowych w przedwojennym Związku Sowieckim. Wybuchła wojna światowa i Stalin był teraz sojusznikiem, a o procesach praktycznie zapomniano. Jak można było przewidzieć, sprzedaż początkowo była niewielka, chociaż kilku lewicowych krytyków od razu zrozumiało znaczenie przekazu dzieła.

„Kto mógłby zapomnieć chwilę, gdy po raz pierwszy czytał Ciemność w południe? – napisał przyszły przywódca brytyjskiej Partii Pracy, Michael Foot, w recenzji książki. – Zwłaszcza dla socjalistów jest to niezapomniane wrażenie”. Inni recenzenci uznali powieść za „najbardziej druzgocące zdemaskowanie stalinowskich metod, jakie kiedykolwiek powstało”, „jedną z niewielu napisanych w tej epoce książek, które ją przeżyją” oraz „gorzką pigułkę do przełknięcia”. George Orwell również uznał książkę za „znakomitą jako powieść” oraz przyjął jej interpretację procesów pokazowych – jednak najważniejsze, co w powieści dostrzegł, to trafność analizy komunizmu. Cztery lata później, pisząc Folwark zwierzęcy – zainspirowany między innymi pomysłami Koestlera – poszedł jeszcze dalej i nazwał Ciemność w południe arcydziełem.

Angielska opinia publiczna była jednak zbyt zaprzątnięta wojną. Do końca roku sprzedało się zaledwie dwa i pół tysiąca egzemplarzy. W Stanach Zjednoczonych, nieuczestniczących jeszcze w wojnie, książka sprzedawała się lepiej, także dzięki entuzjastycznej recenzji w „Time” pióra Whittakera Chambersa, byłego szpiega sowieckiego, który wiedział, o czym Koestler pisze. Sprzedaż wspomogło także wyróżnienie powieści przez Klub Książki Miesiąca, jednak i tak było to niewiele w porównaniu z tym, co działo się po wojnie. Wtedy sprzedaż wersji anglojęzycznej ruszyła z kopyta. Ukazało się tłumaczenie francuskie, którego w ciągu pierwszego roku sprzedano sto tysięcy egzemplarzy. Przed biurami francuskiego wydawcy w Paryżu ustawiały się kolejki czekające, aż książka zejdzie z prasy, a egzemplarze odsprzedawano za cenę ośmiokrotnie wyższą od początkowej. Do połowy kolejnego roku sprzedano trzysta tysięcy sztuk, a po dwóch latach sprzedaż osiągnęła dwa miliony – wówczas rekord na francuskim rynku wydawniczym.

Ten fenomenalny sukces spowodowany był częściowo przez zamęt na scenie politycznej w powojennej Europie. Kiedy ukazała się pierwsza powieść Koestlera, Stalin podpisał właśnie pakt o nieagresji z nazistowskimi Niemcami i uważany był przez aliantów za wroga, jednak po inwazji niemieckiej na Związek Sowiecki i przejściu Stalina na drugą stronę wojska sowieckie odegrały kluczową rolę w zapewnieniu aliantom zwycięstwa. Akcje Związku Sowieckiego poszybowały w górę, a komuniści w Europie Zachodniej nagle znaleźli się w pozycji, z której poważnie walczyli o władzę. We Francji byli największą partią konstytuanty i spodziewano się, że bez trudu wygrają pierwsze powojenne wybory powszechne. W tym kontekście antysowiecka wymowa Ciemności w południe miała druzgocącą siłę. Krążyły plotki o delegacji komunistycznej, która miała odwiedzić francuskiego wydawcę z żądaniem wstrzymania publikacji, a także o członkach partii wysyłanych do księgarń, żeby wykupić wszystkie dostępne egzemplarze. Kiedy w maju 1946 roku odbyło się referendum konstytucyjne, partia komunistyczna przegrała je w stosunku 48 do 52 procent. Według przyszłego zdobywcy Nagrody Nobla, François Mauriaka (i nie tylko jego zdaniem) punktem zwrotnym była publikacja Ciemności w południe.

Kiedy Koestler pod koniec 1946 roku wrócił do Paryża, został powitany jak bohater i entuzjastycznie przyjęty przez Jean-Paula Sartre’a, Simone de Beauvoir, Alberta Camusa i André Malraux jako równy im brat w literaturze. W Stanach Zjednoczonych, które odwiedził dwa lata później, uznano go za najbardziej wpływowego współczesnego pisarza antykomunistycznego. Gdy przybył do Nowego Jorku na swój cykl amerykańskich wykładów luksusowym brytyjskim liniowcem Queen Mary, której pokład dzielił z takimi pasażerami jak Clark Gable, Dizzy Gillespie i admirał Byrd, został powitany przez „Celebrity Bulletin” w wydanym tego dnia numerze jako „znakomitość dnia”.

*

W ciągu kilku lat Ciemność w południe została przetłumaczona na ponad trzydzieści języków i stała się światowym bestsellerem. Przez dziesięciolecia czytano ją powszechnie w amerykańskich szkołach średnich i zadawano jako lekturę na studiach politologicznych; anglojęzyczna wersja Hardy była nieustannie wznawiana, chociaż po upadku sowieckiego komunizmu jej poczytność nieco zmalała. Powstaje pytanie, dlaczego warto tłumaczyć książkę na nowo niemal osiemdziesiąt lat po jej powstaniu i dlaczego wydawać ją akurat teraz.

Jeden z powodów to zbieg okoliczności. Kiedy Koestler i Hardy uciekli z Paryża przed niemiecką inwazją, zagubili gdzieś oryginalną niemiecką wersję powieści, a nic nie wskazywało na to, że jej kopia w ogóle dotarła do wydawcy w Szwajcarii. Wydawało się, że tłumaczenie Hardy jest jedynym zachowanym tekstem powieści. To jej wersja pozwoliła szerokiej publiczności zapoznać się z Ciemnością w południe i ten tekst stał się tekstem wyjściowym, na którym bazowały wszystkie dalsze tłumaczenia – rzadkie zjawisko w nowoczesnej literaturze.

Sytuacja zmieniła się w 2015 roku, kiedy Matthias Wessel – niemiecki student studiów podyplomowych, pracujący nad niemieckojęzycznymi dziełami Koestlera – przypadkiem natknął się na kopię Ciemności w południe w archiwach Europa Verlag w Szwajcarii. Na stronie tytułowej widniała niemiecka wersja pisowni nazwiska Rubaszow – Rubaschow. Strona tytułowa i kilka kolejnych miały pieczęć francuskiego cenzora, co znaczyło, że musi to być kopia wysłana przez Koestlera z Paryża. Tytuł nic wtedy jednak szwajcarskim redaktorom nie mówił, a sam Koestler był mało znany, więc odłożono maszynopis do archiwów. Dopiero kiedy natknął się na niego Wessel, obeznany z dziełami Koestlera, rozpoznał go jako jedyny istniejący egzemplarz niemieckiej wersji powieści.

Odkrycie maszynopisu doprowadziło do ponownego zbadania prozy Koestlera i przekładu Hardy. Pomimo młodego wieku i braku doświadczenia tłumaczki jej wersja jest żywa, płynna i dobrze służyła powieści przez dziesięciolecia – jest jednak kilka widomych znaków trudności, z jakimi się borykała. Przede wszystkim zmuszona była pracować w pośpiechu, nie mając do dyspozycji żadnych słowników ani innych pomocniczych źródeł, co obnażyło jej brak znajomości sowieckich i nazistowskich praktyk więziennych oraz maszynerii państwa totalitarnego. Zmuszona do improwizacji, przyjęła w swoim przekładzie terminologię brytyjskiego wymiaru sprawiedliwości, opisując praktyki komunistów i nazistów, przez co autokratyczne reżimy sprawiały wrażenie nieco miększych i bardziej cywilizowanych, niż były w rzeczywistości przedstawionej w niemieckim oryginale. Dodatkowo tekst z Zurychu pomija lub zmienia pewne fragmenty tłumaczenia Hardy, a dodaje inne (w tym ustęp o masturbacji w więzieniu), których Hardy pewnie nigdy nie widziała.

*

Dwadzieścia lat temu redaktorzy Modern Library uznali Ciemność w południe za numer osiem na swojej liście stu najlepszych anglojęzycznych powieści XX wieku. Pomijając już fakt, że tłumaczona powieść pojawia się na liście książek anglojęzycznych, oraz rolę zimnej wojny w zwiększeniu popularności tej powieści, trzeba stwierdzić, że umieszczenie jej w tym zestawie jest hołdem wobec uniwersalnych cech książki i przypomnieniem, że udało jej się wyjść poza moment w historii.

Oczywiście wymiaru historycznego nie możemy ignorować. Nieprzypadkowo Koestler nie określił, w jakim państwie opowieść się toczy. To państwo jest amalgamatem dyktatur, przypomina w szczegółach Związek Sowiecki, politycznie jest porównywalne z nazistowskimi Niemcami, a czerpie sporo również z faszystowskiego rządu Hiszpanii falangistów. Oczywiście miło pomyśleć, że wszystkie te reżimy odeszły już w mrok historii, ale Ciemność w południe nadal pozostaje aktualna. Wystarczy spojrzeć na dzisiejsze Chiny i Koreę Północną, nie mówiąc już o państwach leżących w różnych częściach Azji, Bliskiego Wschodu i Ameryki Południowej, by zobaczyć tam nowe dyktatorskie rządy, sprawnie funkcjonujące i coraz liczniejsze.

Koestler nie był tylko historykiem, piszącym wyłącznie o przeszłości. Rubaszow nie jest klonem Bucharina ani żadnego z jego kolegów, pomimo wielu podobieństw. Nie jest on także postacią wzorowaną na samym Koestlerze, chociaż doświadczenia autora mają swoje odzwierciedlenie w osobowości bohatera powieści. Podobnie jak państwo, w którym osadzona jest akcja powieści, Rubaszow jest syntezą, fikcyjną postacią symbolizującą archetypicznego więźnia politycznego – w każdym czasie i miejscu, więźnia mającego zarazem swoje wady zwykłego człowieka poszukującego zbawienia.

Bohater Koestlera jest ponadczasowy. Jego historia wskazuje zarówno na przyszłość, jak i na przeszłość, a jednocześnie jest alegorią w takim samym stopniu, jak dystopią – bo Ciemność w południe to także dystopia, którą śmiało można umieścić obok powieści My Zamiatina, Nowego wspaniałego świata Huxleya, 1984 Orwella, 451 stopni Fahrenheita Bradbury’ego czy Opowieści podręcznej Margaret Atwood. Wychodzi poza teraźniejszość, jak wszystkie alegorie, i stara się bić na alarm, póki jeszcze czas.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------