Cztery rodzaje istnienia - ebook

Przed­mowa

Wy­my­śli­łem tę książkę w sierp­niu 2020 roku w Cat­skills w sta­nie Nowy Jork, gdzie schro­ni­łem się przed szczy­tem pan­de­mii CO­VID-19. La­tem 2022 roku, na ostat­nim eta­pie prac, za­bra­łem rę­ko­pis do Bro­oklynu. Upo­rząd­ko­wa­łem go je­sie­nią, pod­czas go­ścin­nego po­bytu na­uko­wego w Lon­don School of Eco­no­mics, i zło­ży­łem w week­end Święta Dzięk­czy­nie­nia. Wy­daje się nie­po­zba­wione ja­kiejś lo­giki, że po dwóch i pół roku bez za­cho­ro­wa­nia w końcu zła­pa­łem CO­VID-a – aku­rat wtedy, kiedy książka ta tra­fiła do wy­dawcy.

Nie mam cze­goś ta­kiego jak har­mo­no­gram pi­sa­nia. Uwiel­biam pi­sać i ro­bię to tak czę­sto, jak tylko mogę. W ten spo­sób do­wia­duję się, co cho­dzi mi po gło­wie. Nie­za­leż­nie od tego, czy jest się me­to­dycz­nym au­to­rem, który prze­pro­wa­dza grun­towną kwe­rendę, czy też au­to­rem spon­ta­nicz­nym, który tak jak ja ma po­mysł, a resztę wy­my­śla po dro­dze, po­wsta­jąca treść nie wy­nika z do­kład­nego pla­no­wa­nia każ­dego słowa, frazy czy kon­cep­cji.

W trak­cie lek­tury prze­ko­nasz się, że wła­śnie o tym mię­dzy in­nymi trak­tuje opo­wia­dana przeze mnie hi­sto­ria – twoje świa­dome ro­zu­mie­nie wła­snego umy­słu to in­ter­pre­ta­cja czy też nar­ra­cja, która bez wy­siłku z two­jej strony wy­pływa z nie­świa­do­mych pro­ce­sów. Nie mam tu na my­śli głę­bo­kiej, mrocz­nej nie­świa­do­mo­ści spod znaku Freuda. Cho­dzi mi o coś znacz­nie bar­dziej przy­ziem­nego, o coś, co za­po­ży­czy­łem od pio­niera psy­cho­lo­gii i ba­da­cza mó­zgu Karla La­sh­leya, który po­wie­dział, że każdą świa­domą myśl po­prze­dza – czyli sta­nowi jej fun­da­ment – nie­świa­dome, a wła­ści­wie przed­świa­dome prze­twa­rza­nie po­znaw­cze.

Choć książka ta po czę­ści trak­tuje o tym, że świa­do­mość za­leży od nie­świa­do­mego prze­twa­rza­nia w mó­zgu, to opo­wia­dam w niej znacz­nie szer­szą hi­sto­rię – o tym, że na­sza na­tura bio­lo­giczna jest pod­stawą na­szej na­tury neu­ro­nal­nej, która z ko­lei leży u pod­łoża na­szej na­tury po­znaw­czej, umoż­li­wia­jąc ist­nie­nie na­tury świa­do­mej. Nie cho­dzi tu by­naj­mniej o zre­du­ko­wa­nie świa­do­mo­ści do po­zna­nia, po­zna­nia do mó­zgu, a mó­zgu do bio­lo­gii. Prze­ciw­nie, cho­dzi o to, że wszystko, co można po­wie­dzieć o to­bie jako ży­wej isto­cie, za­wiera się w in­te­rak­cjach mię­dzy bio­lo­gicz­nym, neu­ro­bio­lo­gicz­nym, po­znaw­czym i świa­do­mym spo­so­bem by­cia. To są na­sze cztery sfery ist­nie­nia.

Wszyst­kie żywe istoty, czyli wszyst­kie or­ga­ni­zmy, ist­nieją bio­lo­gicz­nie. Ale nie­które z nich, a mia­no­wi­cie zwie­rzęta, wy­kształ­ciły układy ner­wowe, więc ist­nieją rów­nież neu­ro­bio­lo­gicz­nie. Pewne zwie­rzęta po­tra­fią z ko­lei my­śleć i pla­no­wać, a za­tem ist­nieją po­znaw­czo. Wresz­cie, nie­które or­ga­ni­zmy po­znaw­cze ist­nieją też w spo­sób świa­domy. Wszystko, czym je­ste­śmy, mie­ści się w tych po­wią­za­nych ze sobą sfe­rach ist­nie­nia.

Wiel­kie po­dzię­ko­wa­nia dla mo­jej żony, Nancy Prin­cen­thal, fan­ta­stycz­nej pi­sarki i re­dak­torki. Ze swoim by­strym okiem i lot­nym umy­słem wnio­sła w tę książkę nie­oce­niony wkład. Nasz syn, Milo Le­Doux, rów­nież mi po­mógł, za­da­jąc trudne py­ta­nia na ważne te­maty, ta­kie jak świa­do­mość zwie­rząt i świa­doma sztuczna in­te­li­gen­cja. Wspa­niale było znów pra­co­wać z Ro­ber­tem Lee, który wy­ko­nał ilu­stra­cje do mo­jej wcze­śniej­szej książki Lęk, a po­tem stwo­rzył ory­gi­nalne ry­sunki do tej książki.

Je­stem nie­zmier­nie wdzięczny ko­le­żan­kom i ko­le­gom, któ­rzy po­świę­cili czas na roz­mowy o tej książce lub prze­czy­ta­nie jej szki­ców. Na­leżą do nich: Ty­ler Volk, Ri­chard Brown, Mat­thias Mi­chel, Ha­kwan Lau, Steve Fle­ming, Ken­neth Schaf­f­ner, Nick Shea, Da­vid Ro­sen­thal, Owen Fla­na­gan, Frédéri­que de Vi­gne­mont, Ka­rin Ro­elofs i Max Ben­nett. Inni do­ra­dzali mi w kon­kret­nych kwe­stiach, w tym Ka­lina Chri­stoff, Na­tha­niel Daw, Ber­nard Bal­le­ine, Niki Clau­ton, Son­gyao Ren, Pe­ter Mi­neke, Paul Ci­sek, Todd Preuss, Steve We­iss, Jon Kaas, Cha­ran Ran­ga­nath, Onur Gün­tür­kün, Brian Key i De­bo­rah Brown.

Mia­łem przy­jem­ność po­znać An­drew Kin­neya z Ha­rvard Uni­ver­sity Press i pra­co­wać z nim. Dzięki jego uwa­gom w trak­cie pi­sa­nia i na­ci­skom na skró­ce­nie rę­ko­pisu książka stała się znacz­nie lep­sza. Bar­dzo po­mocne w pro­ce­sie wy­daw­ni­czym były też Ka­th­leen Drummy i Chri­stine Thor­ste­ins­son z Ha­rvard Uni­ver­sity Press. Re­dak­torka Ju­lie Carl­son wy­ko­nała fan­ta­styczną ro­botę i świet­nie mi się z nią współ­pra­co­wało. Moja agentka od 1996 roku, Ka­tinka Mat­son z Brock­man Inc., jak za­wsze była przy mnie od po­czątku do końca.

Uni­wer­sy­tet No­wo­jor­ski to z ko­lei moja uko­chana alma ma­ter od roku 1989. Wraz z moim wy­dzia­łem, The Cen­ter for Neu­ral Science, wspiera mnie na nie­zli­czone spo­soby, umoż­li­wia­jąc pracę na­ukowca i pi­sa­rza, a także mu­zy­ko­wa­nie.

Od po­nad dwu­dzie­stu lat moim oso­bi­stym asy­sten­tem jest Wil­liam Chang. Bez niego nic by się nie udało. Clau­dia Farb i Mian Hou, dwoje in­nych wie­lo­let­nich współ­pra­cow­ni­ków, rów­nież po­mo­gli w nie­wy­po­wie­dziany spo­sób. Głę­bo­kie ukłony na­leżą się Mia­nowi, za pracę nad mo­imi róż­nymi stro­nami in­ter­ne­to­wymi, łącz­nie ze stroną po­świę­coną tej książce – https://jo­seph-le­doux.com/The-Four-Re­alms-of-Exi­stence.html.

Kiedy pi­sze się książkę o na­uce, trzeba mieć ja­kieś za­ple­cze na­ukowe, żeby pi­sać było o czym. Ale w prze­ci­wień­stwie do mo­ich pierw­szych trzech ksią­żek (Mózg emo­cjo­nalny, Sy­nap­tic Self i Lęk), dwie ostat­nie (Hi­sto­ria na­szej świa­do­mo­ści i ta) przy­brały ra­czej kon­cep­cyjny cha­rak­ter. Nie ozna­cza to wcale, że praca la­bo­ra­to­ryjna nie wy­warła na nie żad­nego wpływu. Żadna z mo­ich ksią­żek nie mo­głaby po­wstać bez em­pi­rycz­nych od­kryć do­ko­na­nych przez za­stępy fan­ta­stycz­nych ba­da­czy, z któ­rymi mia­łem przy­jem­ność dzie­lić swoje la­bo­ra­to­rium w ciągu pa­ru­dzie­się­ciu lat. Dzię­kuję im wszyst­kim i każ­demu z osobna.