Czujesz tak, jak myślisz - ebook

O autorze

Doktor Paul Stallard ukończył psychologię kliniczną na Birmingham University w 1980 roku. Pracował z dziećmi i młodzieżą w West Midlands, a następnie od roku 1988 na oddziale psychiatrii dziecięcej i rodzinnej (Department of Child and Family Psychiatry) w Bath. Gościnnie uczestniczy w pracach badawczych kolegium Bath University, a także otrzymał granty na badania nad skutkami urazów i chorób przewlekłych u dzieci. Opublikował ponad pięćdziesiąt tekstów. Obecnie przewodniczy próbom naukowym oceniającym zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu zaburzeń po stresie urazowym.Źródła na bieżąco dostępne w Internecie

Wersje anglojęzyczne wszystkich tekstów i materiałów ćwiczeniowych zawartych w niniejszej książce są do dyspozycji nabywców wersji drukowanej bezpłatnie. Pod adresem internetowym

http://www.wileyeurope.com/go/thinkgoodfeelgood

można znaleźć informacje, w jaki sposób dotrzeć do tych przydatnych w pracy pomocy oraz jak zainstalować je na swoim komputerze. To na bieżąco dostępne udogodnienie pozwala pobrać i wydrukować odpowiednie części zeszytu ćwiczeń, które mogą zostać wykorzystane w sesjach klinicznych z dziećmi. Materiały w sieci są kolorowe, dzięki czemu są atrakcyjniejsze i bardziej interesujące dla dzieci młodszych. Można je w każdej chwili dowolnie dopasowywać w zależności od zapotrzebowania.

Uzupełnieniem formy drukowanej Czujesz tak, jak myślisz jest angielska wersja interaktywnego programu komputerowego, którą również można pobrać z Internetu.Terapia poznawczo-behawioralna: podstawy teoretyczne i racjonalne oraz techniki

Terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behaviour therapy – CBT) jest terminem używanym do opisu interwencji psychoterapeutycznych, które mają na celu zredukowanie dystresu psychicznego oraz zachowań nieprzystosowawczych za pomocą zmiany procesów poznawczych (Kaplan i in., 1995). Podstawowym założeniem CBT jest przyjęcie, że afekt i zachowanie są w dużej mierze wynikiem myślenia oraz że interwencje poznawcze i behawioralne mogą doprowadzić do zmian w rozumowaniu, odczuwaniu i zachowaniu (Kendall, 1991). Tym samym terapia poznawczo-behawioralna obejmuje najistotniejsze elementy zarówno teorii poznawczej, jak i behawioralnej i została zdefiniowana przez Kendalla i Hollona (1979) jako próba znalezienia sposobu na: „zachowanie skuteczności technik behawioralnych, ale w obrębie mniej doktrynerskiego kontekstu, który bierze pod uwagę poznawcze interpretacje dziecka i znaczenia przypisywane przez nie wydarzeniom".

Zainteresowanie wykorzystaniem terapii poznawczo-behawioralnej w pracy z dziećmi i młodzieżą rośnie. Zostało ono wzmocnione wieloma analizami, które przedstawiły terapię poznawczo-behawioralną jako obiecującą i skuteczną interwencję w leczeniu dziecięcych problemów psychologicznych (Kazdin i Weisz, 1998; Roth i Fonagy, 1996; Wallace i in., 1995). Stwierdzono, że CBT sprawdziła się w leczeniu uogólnionych zaburzeń lękowych (Kendall, 1994; Kendall i in., 1997; Silverman i in., 1999a), zaburzeń depresyjnych (Harrington i in., 1998; Lewinsohn i Clarke, 1999), problemów interpersonalnych i fobii społecznej (Spence i Donovan, 1998; Spence i in., 2000), a także fobii (Silverman i in., 1999b), odmowy chodzenia do szkoły (King i in., 1998) oraz skutków wykorzystywania seksualnego (Cohen i Mannarino, 1996, 1998) i dodatkowo w leczeniu bólu (Sanders i in., 1994). Ponadto terapię poznawczo-behawioralną zaleca się jako przynoszącą pozytywne skutki w zakresie innych problemów, włączając zachowania w okresie dojrzewania (Herbert, 1998), odżywianie (Schmidt, 1998), zaburzenia po stresie urazowym (March i in., 1998; Smith i in., 1999) oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (March, 1995; March i in., 1994).

Terapia poznawczo-behawioralna skupia się na związku pomiędzy następującymi czynnikami:

- akt poznawczy (co myślimy),
- afekt (jak czujemy),
- zachowanie (co robimy).

Terapia poznawczo-behawioralna odniosła pozytywne skutki w leczeniu wielu powszechnie występujących u dzieci problemów psychologicznych.

Empiryczne podstawy terapii poznawczo-behawioralnej

Założenia teoretyczne terapii poznawczo-behawioralnej rozwinęły się dzięki wielu znaczącym wpływom badawczym. Przegląd owych badań wykracza poza tę książkę, niemniej jednak ważne jest odnotowanie pewnych z istotnych pojęć i podejść, na których opiera si CBT i które ją kształtują.

Jednym z najwcześniejszych wpływów jest warunkowanie klasyczne Pawłowa. Uczony ten zwracał uwagę na to, jak naturalnie występujące reakcje (np. ślinienie) mogą zostać zautomatyzowane (czyli uwarunkowane) przez wielokrotne kojarzenie z określonym bodźcem (np. dzwonkiem). Doświadczenie to wykazało, że reakcje emocjonalne (np strach) mogą być uwarunkowane określonymi wydarzeniami i sytuacjami.

- Reakcje emocjonalne mogą zostać uwarunkowane określonymi wydarzeniami.

Warunkowanie klasyczne zostało rozszerzone na zachowanie ludzi i problemy kliniczne przez Wolpe’a (1958), który rozwinął procedurę systematycznej desensytyzacji. Dzięki ze stawieniu bodźca wywołującego strach z drugim bodźcem, który przyczynia się do reakcji antagonistycznej (np. odprężenia), reakcja strachu może być obopólnie zahamowana. Ta procedura jest obecnie szeroko stosowana w praktyce klinicznej i wymaga stopniowej ekspozycji, zarówno in vivo, jak i w wyobraźni, na działanie sytuacji budzących strach, uporządkowanych według rosnącego stopnia trudności, z zachowaniem rozluźnienia i spokoju.

- Reakcje emocjonalne mogą być wzajemnie hamowane.

Drugim ważnym wpływem behawioralnym była praca Skinnera (1974), który zwróci uwagę na znaczącą rolę oddziaływań środowiskowych na zachowanie. Jego obserwacje znane są jako warunkowanie sprawcze i skupiają się na związku pomiędzy bodźcem dyskryminacyjnym (warunki wstępne), bodźcem wzmacniającym (konsekwencjami) i zachowaniem. Zasadniczo, jeśli pewne zachowanie zdarza się coraz częściej, ponieważ następują po nim pozytywne rezultaty lub nie następują negatywne, to zachowanie to został wzmocnione.

- Na zachowanie mają wpływ zarówno warunki je poprzedzające, jak i konsekwencje.
- Konsekwencje, które zwiększają prawdopodobieństwo zachowania, to bodźce wzmacniające.
- Zmienianie warunków wstępnych i konsekwencji może prowadzić do zmian w zachowaniu.

Istotne rozszerzenie terapii behawioralnej, wyjaśniające pośredniczącą rolę procesów poznawczych, zostało zaproponowane przez Alberta Bandurę (1977) wraz z rozwojem teorii społecznego uczenia się. Uznano ważność środowiska i w tym samym czasie zwrócono uwagę na pośredniczący skutek aktu poznawczego, który zachodzi pomiędzy bodźcem a reakcją. Teoria kładła nacisk na fakt, że uczenie się może zachodzić na drodze obserwowania kogoś innego, i proponowała model samokontroli oparty na samoobserwacji, samoocenie i samowzmocnieniu.

Jeszcze bardziej znaczące skupienie uwagi na elementach poznawczych wyłoniło się z pracy Meichenbauma (1975) i rozwoju treningu autoinstruktażowego. Podejście to podkreślało, że większość zachowań znajduje się pod kontrolą myśli i mowy wewnętrznej. Zmieniając instrukcje, jakie się samemu sobie wydaje, można doprowadzić do rozwoju odpowiedniejszych technik samokontroli. Ten model przyjmuje perspektywę rozwojową i odzwierciedla mechanizm uczenia się przez dzieci kontrolowania swojego zachowania. Opisano czterostopniowy proces, na który składają się: obserwowanie drugiej osoby, która podejmuje się jakiegoś zadania, bycie przeprowadzonym za pomocą wskazówek słownych drugiej osoby przez to samo zadanie, udzielenie sobie głośnych wskazówek podczas wykonywania przez siebie zadania i wreszcie wydawanie sobie poleceń szeptem/bezgłośnie.

- Na zachowanie mają wpływ wydarzenia i procesy poznawcze.
- Zmienianie procesów poznawczych może prowadzić do zmiany w zachowaniu.

Związek pomiędzy emocjami i aktami poznawczymi został zarysowany przez Alberta Ellisa (1962) w terapii racjonalno-emotywnej. Według tego modelu uczucia i zachowanie wyrastają raczej ze sposobu, w jaki odbieramy wydarzenia, niż z wydarzenia jako takiego. Zatem wydarzenia pobudzające (activating events – A) są oceniane na tle przekonań (beliefs – B), które prowadzą do konsekwencji emocjonalnych (emotional consequences – C). Przekonania mogą być zarówno racjonalne, jak i irracjonalne, przy uwzględnieniu negatywnych stanów emocjonalnych, które wynikają z irracjonalnych przekonań i dzięki nim się utrzymują.

Rola nieadaptacyjnych i zniekształconych aktów poznawczych w rozwoju i utrzymywaniu się depresji została rozwinięta w pracy Aarona Becka, której punktem kulminacyjnym było opublikowanie Cognitive Therapy for Depression (Beck, 1976; Beck i in., 1979). Model ten zakłada, że nieprzystosowawcze myśli o sobie, świecie i przyszłości (triada poznawcza) prowadzą do zniekształceń poznawczych, które tworzą negatywny afekt. Szczególna uwaga poświęcona została założeniom lub schematom pierwotnym – to jest dość mocno ugruntowanym przekonaniom wykształconym w dzieciństwie, w odniesieniu do których ocenia się wydarzenia. Raz uruchomione, owe ustalone przekonania wytwarzają wachlarz automatycznych myśli. Te automatyczne myśli i przekonania mogą z kolei podlegać całej gamie zniekształceń lub błędów logicznych, bardziej negatywne myślenie jest zaś powiązane z nastrojem depresyjnym.

- Akty poznawcze wpływają na afekt.
- Irracjonalne przekonania/schematy lub negatywne akty poznawcze łączą się z negatywnym afektem.
- Zmienianie procesów poznawczych może prowadzić do zmian afektu.

Związek między procesami poznawczymi a stanami emocjonalnymi i problemami psychologicznymi został już opisany (Beck i in., 1985; Hawton i in., 1989). Całkiem niedawne zainteresowanie doprowadziło do dalszego zgłębiania zależności pomiędzy przekonaniami/schematami w rozwoju i utrzymywaniem się problemów psychologicznych. Treściwie ujął to w swej pracy skupionej na schematach Young (1990), który zaproponował, że nieadaptacyjne schematy poznawcze, które kształtują się podczas dzieciństwa, prowadzą do autodestrukcyjnych wzorców zachowania powtarzanych przez całe życie. Nieprzystosowawcze schematy są zatem kojarzone z pewnymi modelami wychowania i rozwijają się, gdy nie zostaną zaspokojone podstawowe potrzeby emocjonalne dziecka. Odnotowano dowody na potwierdzenie obecności piętnastu podstawowych schematów (Schmidt i in., 1995).

- Nieadaptacyjne schematy poznawcze rozwijają się w dzieciństwie i mogą mieć związek ze sposobem wychowywania.

Wymagane jest empiryczne sprawdzenie powyższego przewidywania. Jednakże, jeśli zostanie ono potwierdzone, to stanowić będzie ekscytujące wyzwanie dla pracujących z dziećmi, dotyczące możliwości promowania adaptacyjnych procesów poznawczych i skuteczniejszego minimalizowania przyszłych problemów zdrowia psychicznego.

Model poznawczy

Przedmiotem terapii poznawczo-behawioralnej jest zrozumienie, w jaki sposób interpretowane są wydarzenia i doświadczenia, oraz rozpoznanie i zmiana zniekształceń lub deficytów, które pojawiają się podczas przetwarzania poznawczego.

Sposób, w jaki nabywa się i uruchamia dysfunkcjonalne schematy poznawcze, oraz to, jak wpływają one na zachowanie i emocje, jest przedstawiony przede wszystkim w pracy Aarona Becka i został streszczony w postaci diagramu przedstawionego na rycinie 1.1.

Zakłada się, że wczesne doświadczenia i wychowanie są czynnikiem prowadzącym do rozwoju dość mocno ugruntowanych i sztywnych sposobów myślenia (pierwotnych przekonań/schematów). Nowe informacje i doświadczenia są oceniane w kontekście owych pierwotnych przekonań/schematów (np. „Musi mi się udać"), a informacja, która je wzmacnia i podtrzymuje, zostaje odpowiednio dobrana i przefiltrowana. Pierwotne przekonania/schematy są uruchamiane czy ożywiane przez ważne wydarzenia (np. zdawanie egzaminu), co prowadzi z kolei do wielu założeń (np. „Zdobędę dobrą ocenę, tylko jeśli będę się uczyć cały dzień"). Te natomiast wywołują strumień automatycznych myśli, które odnoszą się do osoby (np. „Chyba jestem głupi"), tego, co robi (np. „Nie pracuję wystarczająco ciężko"), oraz przyszłości („Nigdy nie zdam tych egzaminów i nie dostanę się na uniwersytet") – ten podział nazywany jest triadą poznawczą. Te automatyczne myśli z kolei mogą doprowadzić do zmian emocjonalnych (np. niepokój, smutek), behawioralnych (np. zostawanie w domu, ciągła praca) i somatycznych (np. utrata apetytu, trudności ze spaniem).

Rycina 1.1. Model poznawczy

Deficyty i zniekształcenia poznawcze

Terapia poznawczo-behawioralna zakłada, że psychopatologia jest wynikiem nieprawidłowości w procesie poznawczym. W szczególności przyjmuje się, że trudności są kojarzone ze zniekształceniami lub deficytami poznawczymi.

Zniekształcenia poznawcze odnotowano u dzieci z rozmaitymi trudnościami. Okazało się, że dzieci cierpiące na zaburzenia lękowe błędnie postrzegają dwuznaczne wydarzenia jako groźne (Kendall i in., 1992). Dzieci te bywają zwykle nazbyt skupione na sobie oraz nadkrytyczne i zazwyczaj zauważa się u nich częstsze występowanie monologów wewnętrznych oraz negatywnych oczekiwań (Kendall i Panichelli-Mindel, 1995). Podobnie dzieci agresywne częściej dostrzegają agresywne intencje w sytuacjach niejasnych i wybiórczo biorą pod uwagę mniejszą liczbę sygnałów przy podejmowaniu decyzji co do intencji zachowania drugiej osoby (Dodge, 1985). Dzieci cierpiące na depresję przypisują wydarzeniom więcej negatywnych znaczeń niż dzieci niewykazujące objawów depresji. Dzieci depresyjne są bardziej skłonne do przypisywania negatywnym wydarzeniom stałych przyczyn wewnętrznych, natomiast wydarzeniom pozytywnym niestałych przyczyn zewnętrznych (Bodiford i in., 1988; Curry i Craighead, 1990). Dzieci takie zniekształciły postrzeganie własnych zachowań i selektywnie zajmują się negatywnymi cechami wydarzeń (Kendall i in., 1990; Leitenberg i in., 1986; Rehm i Carter, 1990).

Interwencje, które dotyczą zniekształceń poznawczych, mają na uwadze zwiększanie u dziecka świadomości występowania zaburzonych i irracjonalnych aktów poznawczych, przekonań i schematów oraz ułatwianie mu zrozumienia skutków wpływu powyższych zjawisk na zachowanie i emocje. Typowe programy zawierają: formy samoobserwacji, rozpoznawanie nieprzystosowawczych elementów poznawczych, testowanie myśli oraz restrukturyzację poznawczą.

Deficyty w procesach poznawczych, takie jak niemożność zaangażowania się w planowanie lub nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, odnotowywano u dzieci i młodzieży z problemami samokontroli, takimi jak zespół deficytu uwagi z nadruchliwością (ADHD) oraz u dzieci z kłopotami interpersonalnymi (Kendall, 1993; Spence i Donovan, 1998). Na przykład stwierdzono, że dzieci agresywne dysponują ograniczonymi umiejętnościami radzenia sobie w trudnych sytuacjach i rzadziej rozwiązują swe problemy werbalnie (Lochman i in., 1991; Perry i in., 1986). Dowiedziono, że dzieci z fobią społeczną demonstrują braki w umiejętnościach społecznych, dzieci antyspołeczne charakteryzują się natomiast słabymi umiejętnościami percepcji społecznej (Chandler, 1973; Spence i in., 1999).

Interwencje w terapii poznawczo-behawioralnej, które skierowane są na deficyty poznawcze, w pierwszym rzędzie kładą nacisk na zdobycie nowych umiejętności poznawczych i behawioralnych. W programach często znajdują się: radzenie sobie w trudnych sytuacjach społecznych, uczenie się nowych strategii poznawczych (np. trening autoinstruktażowy oraz podtrzymujący na duchu (pozytywny) monolog wewnętrzny/monolog wewnętrzny typu „poradzę sobie"), ćwiczenie oraz samowzmocnienie.

Podstawowym wymogiem terapii poznawczo-behawioralnej jest rozumienie, w jaki sposób dzieci i młodzi ludzie interpretują poznawczo wydarzenia i doświadczenia, co powinno znaleźć odbicie w naturze zastosowanej interwencji poznawczej. Jednakże stosunkowo niewiele wiadomo o deficytach i zniekształceniach poznawczych, które leżą u podstaw wielu dziecięcych problemów. Postępy w pracy z dorosłymi cierpiącymi na stres pourazowy i zaburzenia obsesyjno-kompulsywne zwracają uwagę, jak istotne jest rozumienie sposobu oceny urazu lub nałogu (Ehlers i Clark, 2000; Salkovskis, 1999). Uporczywe zaburzenie po stresie urazowym (post-traumatic stress disorder – PTSD) może być powiązane ze zniekształconymi procesami poznawczymi, które są wynikiem urazu ocenionego jako poważne aktualne zagrożenie (Ehlers i Clark, 2000). Podobnie akty poznawcze leżące u podstaw wielu zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych są powiązane ze zniekształconymi aktami poznawczymi i takimi też ocenami wynikającymi z wyolbrzymionego poczucia odpowiedzialności za (wyrządzone) cierpienie (Salkovskis, 1999). Nie zostało jeszcze ustalone, czy zniekształcenia te odnoszą się również do problemów dzieci, aczkolwiek oczywista jest konieczność dalszej pracy mającej na celu zrozumienie procesów poznawczych, które tkwią u podstaw psychologicznych zaburzeń wieku dziecięcego.

- U dzieci z problemami psychologicznymi występują deficyty i zniekształcenia poznawcze.
- Niezbędne jest lepsze zrozumienie procesów poznawczych związanych z problemami psychologicznymi u dzieci.

Najistotniejsze cechy terapii poznawczo-behawioralnej

Termin „terapia poznawczo-behawioralna" używany jest do opisywania gamy różnorodnych interwencji, chociaż często mają one wiele wspólnych cech podstawowych (Fennel, 1989).

CBT jest określona teoretycznie

Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na możliwym do przetestowania doświadczalnie modelu, który zapewnia zarówno racjonalne podstawy interwencji (czyli, że afekt i zachowanie są w dużej mierze zdeterminowane przez elementy poznawcze), jak i przedmiot zainteresowania oraz istotę interwencji (czyli rzucanie wyzwań zniekształceniom i likwidowanie deficytów). Terapia poznawczo-behawioralna jest spójną, racjonalną interwencją – nie zaś zbiorem całkowicie rozbieżnych technik.

CBT opiera się na modelu współpracy

Najbardziej istotną cechą terapii poznawczo-behawioralnej jest proces współpracy, dzięki któremu terapia ta zachodzi. Młody człowiek odgrywa aktywną rolę podczas rozpoznawania swoich zamierzeń, wyznaczania celów, eksperymentowania, praktykowania i obserwacji kontrolującej podejmowane działania. Podejście to zostało zaprojektowane z myślą o zapewnieniu większej i skuteczniejszej samokontroli, terapeuta dostarcza bowiem jedynie wspomagający szkielet, w obrębie którego do owej samokontroli może dochodzić. Rolą terapeuty jest rozwijanie partnerstwa, a więc relacji, w której młoda osoba jest uprawniona do osiągnięcia lepszego zrozumienia swoich problemów oraz do odkrycia odmiennych sposobów myślenia i zachowywania się.

CBT jest ograniczona w czasie

Terapia poznawczo-behawioralna jest zwięzła i ograniczona w czasie, często składa się z nie więcej niż szesnastu sesji, a w wielu wypadkach z daleko mniejszej ich liczby. Ta właściwość interwencji promuje niezależność i pomaganie samemu sobie. Model ten jest chętnie stosowany w pracy z dziećmi i młodzieżą, kiedy to typowy czas trwania interwencji jest znacznie krótszy niż w wypadku dorosłych.

CBT jest obiektywna i ustrukturalizowana

Terapia poznawczo-behawioralna to obiektywne i ustrukturalizowane podejście, które prowadzi młodych ludzi przez proces oceniania, formułowania problemu, interwencji, monitorowania i ewaluacji. Zamierzenia i cele interwencji są jasno określone i regularnie rewidowane. Nacisk kładzie się na szacunki ilościowe i stosowanie skali ocen (np. częstotliwość nieodpowiedniego zachowania, siła wiary w dysfunkcjonalne myśli lub stopień doświadczanego cierpienia). Regularna kontrola oraz ocena dostarcza środków na potwierdzenie zachodzącego postępu dzięki porównywaniu bieżących zachowań z pierwotnymi oszacowaniami stanowiącymi punkt odniesienia.

CBT skupia się na tym, co jest „tu i teraz"

Interwencje terapii poznawczo-behawioralnej skupiają się na teraźniejszości, odnoszą się do bieżących problemów. Nie doszukują się „nieodkrytej, nieuświadomionej, wczesnej traumy czy biologicznych, neurologicznych i genetycznych przyczyn zaburzenia czynności, ale zamiast tego dążą do zbudowania nowego, bardziej adaptacyjnego sposobu przetwarzania świata" (Kendall i Panichelli-Mindell, 1995). To podejście jest wysoce zasadne w wypadku dzieci i młodzieży – jest to grupa zazwyczaj zainteresowana i zmotywowana raczej bieżącymi kwestiami dotyczącymi rzeczy dziejących się „tu i teraz" niż pojmowaniem ich genezy.

CBT jest oparta na procesie sterowanego samopoznania i eksperymentowania

Jest to aktywny proces, który zachęca do samodzielnego zadawania pytań i kwestionowania założeń i przekonań. Klient nie jest tylko biernym odbiorcą porad i obserwacji terapeuty, ale zachęca się go do rzucania wyzwań i uczenia się przez przeprowadzanie doświadczeń. Sprawdza się wiarygodność myśli, założeń i przekonań, dokonuje wyjaśniania z innych punktów widzenia, wypróbowuje i ocenia nowe sposoby postrzegania wydarzeń i zachowań.

CBT jest podejściem opartym na umiejętnościach

Terapia poznawczo-behawioralna dostarcza praktycznego, opartego na umiejętnościach podejścia do uczenia się alternatywnych wzorców myślenia i zachowania. Młodym ludziom proponuje się ćwiczenie w codziennym życiu umiejętności i pomysłów, które są dyskutowane podczas sesji terapeutycznych, a zadania domowe stanowią podstawowy element wielu programów.

- Terapia poznawczo-behawioralna jest opisana teoretycznie.
- Opiera się na modelu aktywnej współpracy.
- Jest krótka i ograniczona w czasie.
- Jest obiektywna i ustrukturalizowana.
- Skupia się na bieżących problemach.
- Zachęca do samodzielnych odkryć i eksperymentów.
- Opowiada się za opartym na umiejętnościach uczeniem się.

Cel terapii poznawczo-behawioralnej

Ogólnym założeniem terapii poznawczo-behawioralnej jest wzmacnianie samoświadomości, ułatwienie lepszego samozrozumienia i doskonalenie samokontroli dzięki odpowiedniejszym umiejętnościom poznawczym i behawioralnym. CBT pomaga rozpoznawać myśli i przekonania dysfunkcjonalne, które są w przeważającej mierze negatywne, oparte na uprzedzeniach i samokrytyce. Procesy samokontroli, edukacji, przeprowadzania doświadczeń i testów prowadzą do zastąpienia owych myśli i przekonań bardziej pozytywnymi, wyważonymi i prawidłowymi aktami poznawczymi, które zakładają siłę i powodzenie. Rozpoznane zostają deficyty poznawcze i behawioralne, natomiast nowe poznawcze umiejętności rozwiązywania problemów i sposoby zachowania podlegają wyuczeniu, wypróbowaniu, ocenie i wzmocnieniu. Lepsze zrozumienie natury i przyczyn nieprzyjemnych uczuć rozwija się wraz z zastępowaniem tych uczuć przez przyjemniejsze emocje. Wreszcie nowe umiejętności poznawcze i behawioralne pozwalają z powodzeniem radzić sobie z nowymi i trudnymi sytuacjami w odpowiedniejszy sposób.

Proces ten pomaga przenieść młodego człowieka z cyklu zaburzonego do prawidłowego, tak jak to zostało przedstawione na rycinie 1.2.

Rycina 1.2. Cykl prawidłowy i cykl dysfunkcjonalny

Fundamentalne elementy interwencji poznawczo-behawioralnych

Wziąwszy pod uwagę rozmaitość wpływów, które przyczyniły się do rozwoju terapii poznawczo-behawioralnej, nie jest zaskakujące, że stała się ona określeniem zbiorowym używanym do opisu całego zakresu technik i strategii, które są wykorzystywane w różnej kolejności i kombinacji. Specyficzne elementy interwencji powinny być uzależnione od problemu, co jest podstawą dopasowania charakterystycznych cech programu i rzeczy, na których się on skupi. Interwencje powinny raczej odpowiadać poszczególnym problemom i indywidualnym potrzebom dziecka, niż być przekazywane w ujednoliconej ofercie „książki kucharskiej". Jednakże, chociaż elastyczność taka jest mile widziana, prowadzi również do zamieszania odnośnie do tego, które interwencje są oparte na terapii poznawczo-behawioralnej, a które nie.

Rycina 1.3. Niezbędnik terapeuty

Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej