Diabetologia wieku rozwojowego - ebook

REDAKTORZY NAUKOWI

Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Myśliwiec – specjalista pediatrii, endokrynologii, diabetologii oraz endokrynologii i diabetologii dziecięcej. Kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Wiceprzewodnicząca Sekcji Pediatrycznej Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej (PTEiD), konsultant wojewódzki w dziedzinie endokrynologii i diabetologii dziecięcej.

Współtwórca opatentowanej terapii cukrzycy typu 1 komórkami T regulatorowymi u dzieci.

Za wkład w rozwój endokrynologii i diabetologii dziecięcej otrzymała w 2019 roku Honorową Nagrodę Zaufania „ZŁOTY OTIS 2019”. Za całokształt pracy zawodowej i naukowej została odznaczona Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi. W 2020 roku otrzymała Nagrodę Naukową Gdańska im. Jana Heweliusza w kategorii nauk przyrodniczych i ścisłych, a także Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności na rzecz ochrony zdrowia oraz za osiągnięcia w dziedzinie nauk medycznych. W 2022 roku otrzymała od Marszałka Województwa Pomorskiego Medal „De nihilo nihil fit” za wybitny wkład w leczeniu chorób diabetologicznych i endokrynologicznych u dzieci oraz od Prezesa Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków Medal 40-lecia PSD za szczególne zasługi dla Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków i osób z cukrzycą w Polsce. W 2023 roku podczas XXXII Forum Ekonomicznego w Karpaczu została nagrodzona przez Forum Ekspertów ds. Cukrzycy w uznaniu za działania i zaangażowanie na rzecz podnoszenia jakości opieki nad pacjentami diabetologicznymi w Polsce oraz rozwoju polskiej diabetologii.

Od 6 lat znajduje się na „Liście Stu” najbardziej wpływowych osób w polskiej medycynie oraz najbardziej wpływowych osób w polskim systemie ochrony zdrowia. W 2023 roku zajęła 9. Miejsce na Liście Stu 2022.

Prof. dr hab. n. med. Przemysława Jarosz-Chobot – specjalista pediatrii, diabetologii oraz endokrynologii i diabetologii dziecięcej. Kierownik Katedry Pediatrii i Kliniki Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia, WNMK Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, kierownik Oddziału Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii oraz Poradni Diabetologicznej Górnośląskiego Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II w Katowicach.

Konsultant województwa śląskiego w dziedzinie endokrynologii i diabetologii dziecięcej, poprzednio konsultant wojewódzki w dziedzinie diabetologia dla województwa śląskiego. Współautor krajowych i światowych zaleceń opieki diabetologicznej dla dzieci i młodzieży (PTD, ISPAD, IDF).

Główny badacz krajowych i międzynarodowych grantów naukowych, m.in. EURODIAB, INNODIA, INNODIA HARVEST, EDENT1FI. Członek towarzystw naukowych (wielokrotnie pełniący funkcje w zarządach): Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD), Polskie Towarzystwo Pediatryczne (PTP), Polskie Towarzystwo Endokrynologów i Diabetologów Dziecięcych (PTEDiD), International Study Group of Diabetes in Children and Adolescents (ISPAD), International Diabetes Federation (IDF), American Diabetes Association (ADA), European Association for the Study of Diabetes (EASD).

Uzyskała międzynarodowe certyfikaty referencyjne dla swojej jednostki: SWEET (International network for pediatric diabetes centers) i INNODIA Accredited Clinical Trial Site (iVZW).

W opiece diabetologicznej zajmuje się zarówno dziećmi, jak i dorosłymi.

Prof. dr hab. n. med. Agnieszka Szadkowska – specjalista pediatrii, diabetologii, nefrologii oraz endokrynologii i diabetologii dziecięcej. Kierownik Kliniki Pediatrii, Diabetologii, Endokrynologii i Nefrologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Kierownik Oddziału Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii i Nefrologii Uniwersyteckiego Centrum Pediatrii Centralnego Szpitala Klinicznego w Łodzi, który uzyskał międzynarodowy certyfikat referencyjny SWEET (International network for pediatric diabetes centers).

Członek towarzystw naukowych polskich oraz międzynarodowych (wielokrotnie pełniący funkcje w zarządach): Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD; sekretarz Zarządu Głównego, przewodnicząca Sekcji Pediatrycznej), Polskie Towarzystwo Pediatryczne (PTP), Polskie Towarzystwo Endokrynologów i Diabetologów Dziecięcych (PTEDiD; członek Zarządu Głównego), International Study Group of Diabetes in Children and Adolescents (ISPAD), European Association for the Study of Diabetes (EASD).

Główny badacz krajowych i międzynarodowych grantów naukowych, m.in. PolPediab, TRIGR. Wykładowca na polskich i międzynarodowych konferencjach naukowych.

W opiece diabetologicznej zajmuje się zarówno dziećmi, jak i dorosłymi.AUTORZY

dr n. med. Hubert Arasiewicz

Odział Dermatologii i Leczenia Anomalii Naczyniowych dla Dzieci

Centrum Zdrowia Dziecka i Rodziny im. Jana Pawła II w Sosnowcu

dr n. med. Katarzyna Bąk-Drabik

Katedra i Klinika Pediatrii

Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

prof. dr hab. n. med. Maciej Borowiec

Zakład Genetyki Klinicznej

Katedra Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Hanna Borysewicz-Sańczyk

Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

prof. dr hab. n. med. Artur Bossowski

Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Agnieszka Brandt-Varma

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr hab. n. med. Agnieszka Butwicka

Zakład Biostatystyki i Medycyny Translacyjnej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr hab. n. med. Agata Chobot, prof. UO

Klinika Pediatrii

Instytut Nauk Medycznych

Uniwersytet Opolski

prof. dr hab. n. med. Katarzyna Cypryk

Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr hab. n. med. Grażyna Deja, prof. SUM

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach

Śląski Uniwersytet Medyczny

Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

prof. dr hab. n. med. Wojciech Fendler

Zakład Biostatystyki i Medycyny Translacyjnej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Piotr Fichna

Klinika Diabetologii, Auksologii i Otyłości Wieku Rozwojowego

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Tomasz Francuz

Katedra i Zakład Biochemii

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr hab. n. med. Andrzej Gawrecki

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii

Uniwersyteckie Centrum Badań Sportowo-Medycznych

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

dr n. med. Paulina Glasner-Smiatacz

Klinika Okulistyki

Gdański Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Barbara Głowińska-Olszewska

Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Katarzyna Górowska-Kowolik

Katedra i Klinika Pediatrii

Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr n. med. Lidia Groele

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Józefa Polikarpa Brudzińskiego w Warszawie

dr n. med. Matylda Hennig

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr n. med. Marta Herstowska

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr hab. n. med. Anna Hogendorf, prof. UM w Łodzi

Klinika Pediatrii, Diabetologii, Endokrynologii i Nefrologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Anita Horodnicka-Józwa

Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego

Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

prof. dr n. med. Przemysława Jarosz-Chobot

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

dr n. med. Halla Kamińska

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

prof. dr hab. n. med. Grażyna Kamińska-Winciorek

Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii

Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Gliwicach

prof. dr hab. n. med. Tomasz Klupa

Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

dr n. med. Joanna Kunert

Zakład Stomatologii Zachowawczej

Katedra Stomatologii Zachowawczej, Endodoncji i Periodontologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr hab. n. med. Jarosław Kwiecień, prof. SUM

Katedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr n. med. Agnieszka Lejk

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

lek. Lucyna Lisowicz

II Klinika Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej

Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie

dr hab. n. med. i n. o zdr. Andrzej Marcinkiewicz, prof. IMP

Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Natalia Marek-Trzonkowska

Międzynarodowe Centrum Badań nad Szczepionkami Przeciwnowotworowymi;

Uniwersytet Gdański;

Pracownia Immunoregulacji i Terapii Komórkowych

Zakład Medycyny Rodzinnej

Gdański Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Artur Mazur

Klinika Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

dr hab. n. med. Beata Mianowska, prof. UM w Łodzi

Klinika Pediatrii, Diabetologii, Endokrynologii i Nefrologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

lek. Arkadiusz Michalak

Zakład Biostatystyki i Medycyny Translacyjnej

Klinika Pediatrii, Diabetologii, Endokrynologii i Nefrologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Katarzyna Michalska-Małecka

Katedra i Klinika Okulistyki

Gdański Uniwersytet Medyczny;

Klinika Okulistyki

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Gdański Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Wojciech Młynarski

Klinika Pediatrii, Onkologii i Hematologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

mgr Malwina Musiał-Paździor

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr n. med. i n. o zdr. Artur Myśliwiec

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku

prof. dr hab. n. med. Małgorzata Myśliwiec

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr hab. n. med. Joanna Nazim

Klinika Endokrynologii Dzieci i Młodzieży

Katedra Pediatrii

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

dr n. med. Elżbieta Niechciał

Klinika Diabetologii, Auksologii i Otyłości Wieku Rozwojowego

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

prof. dr hab. n. med. Anna Noczyńska

Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Metabolicznych

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr hab. n. med. Elżbieta Petriczko

Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego

Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

mgr Karolina Piątek

Europejska Klinika Cukrzycy

dr n. med. Iwona Pietrzak

Klinika Pediatrii, Diabetologii, Endokrynologii i Nefrologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. inż. Joanna Polańska

Katedra Inżynierii i Analizy Eksploracyjnej Danych

Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki

Politechnika Śląska w Gliwicach

dr n. med. Ewa Rusak

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

dr n. med. Sebastian Seget

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

dr inż. Beata Sińska

Zakład Żywienia Człowieka

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Maria Skalska

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr n. med. Eliza Skała-Zamorowska

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

dr n. med. Bogda Skowrońska

Klinika Diabetologii, Auksologii i Otyłości Wieku Rozwojowego

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

prof. dr hab. n. med. Bogdan Solnica

Katedra Biochemii Klinicznej

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

prof. dr hab. n. med. Agnieszka Szadkowska

Klinika Pediatrii, Diabetologii, Endokrynologii i Nefrologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Mieczysław Szalecki

Klinika Endokrynologii i Diabetologii

Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

dr n. med. Małgorzata Szmigiero-Kawko

Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

prof. dr hab. n. med. Agnieszka Szypowska

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Anna Taczanowska

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. dent. Anna Tkacz

Klinika Diabetologii Dziecięcej i Medycyny Stylu Życia

Wydział Nauk Medycznych w Katowicach Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II

prof. dr hab. n. med. Piotr Trzonkowski

Poltreg S.A.

Katedra Immunologii Medycznej

Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Małgorzata Urbańska-Kosińska

Katedra Pediatrii

Instytut Nauk Medycznych

Collegium Medicum – Uniwersytet Zielonogórski;

Kliniczny Oddział Pediatrii z Pododdziałami Endokrynologii, Diabetologii i Nefrologii Dziecięcej

Szpital Uniwersytecki w Zielonej Górze

prof. dr hab. n. med. Ewa Wender-Ożegowska

Klinika Rozrodczości

Katedra Medycyny Perinatalnej

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

dr n. med. Anna Wołoszyn-Durkiewicz

Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii

Gdański Uniwersytet Medyczny

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr n. med. Krystyna Wyka

Klinika Pediatrii, Onkologii i Hematologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr hab. n. med. Marta Wysocka-Mincewicz

Klinika Endokrynologii i Diabetologii

Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

dr n. med. i n. o zdr. Monika Zamarlik

Wydział Nauk o Zdrowiu

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

mgr Beata Zduńczyk

Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Józefa Polikarpa Brudzińskiego

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Warszawski Uniwersytet Medyczny

radca prawny dr n. prawn. Piotr Zieliński

Wydział Zarządzania

Uniwersytet Gdański

prof. dr hab. n. med. Agnieszka Zmysłowska

Katedra Genetyki Klinicznej i Laboratoryjnej

Zakład Genetyki Klinicznej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Katarzyna Zorena

Zakład Immunobiologii i Mikrobiologii Środowiska

Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska

Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Metabolicznych

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr n. med. Monika Żurawska-Kliś

Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii

Uniwersytet Medyczny w ŁodziPRZEDMOWA

Oddajemy w Państwa ręce nowe, drugie opracowanie zagadnień z zakresu diabetologii dziecięcej, które – mamy nadzieję – stanie się istotnym wsparciem i pomocą w codziennej pracy klinicznej. Potrzeba ponownego wydania książki wynikała z faktu bardzo dynamicznego rozwoju diagnostyki i leczenia cukrzycy. W ciągu ostatnich ośmiu lat nastąpił prawdziwy przełom w leczeniu i monitorowaniu cukrzycy u dzieci i młodzieży w Polsce dzięki wprowadzeniu refundacji nowoczesnych technologii: systemów ciągłego monitorowania glikemii, osobistych pomp insulinowych zintegrowanych z systemami ciągłego monitorowania glikemii, w tym pomp hybrydowych oraz ultraszybko działających i długo działających analogów insuliny. Pojawiły się ponadto możliwości szerokiego wykorzystania rozwiązań telemedycznych w opiece diabetologicznej. W dobie stosowania nowoczesnych metod leczenia coraz częściej mówi się o konieczności personalizacji w terapii osób z cukrzycą.

Chcąc sprostać potrzebom współczesnego i nowoczesnego leczenia cukrzycy w populacji wieku rozwojowego, każdego dnia musimy zabiegać o coraz lepsze i skuteczniejsze metody terapii i monitorowania choroby, jej powikłań i chorób współistniejących, a także diagnostyki cukrzycy we wczesnych stadiach jej rozwoju, aby w niedalekiej przyszłości zatrzymać jej rozwój.

W szerokim gronie ekspertów i specjalistów zaproszonych do współpracy staraliśmy się uporządkować i usystematyzować obowiązującą obecnie wiedzę z zakresu diabetologii dziecięcej.

Naszym celem było dostarczenie Państwu wyczerpujących informacji na temat aktualnego stanu wiedzy w oparciu o najnowsze badania naukowe oraz wieloletnie doświadczenia w pracy klinicznej i naukowej zaproszonych ekspertów i specjalistów: diabetologów, endokrynologów, ginekologów, diagnostów laboratoryjnych, immunologów, genetyków, okulistów, psychologów, psychiatrów.

Książka została podzielona na rozdziały, które stanowią oddzielną całość danego zagadnienia. Zamieszczono liczne konsensusy oraz algorytmy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego.

Opracowanie adresowane jest przede wszystkim do lekarzy specjalizujących się w dziedzinie endokrynologii i diabetologii dziecięcej oraz diabetologii, a także do lekarzy praktyków, którzy w codziennej pracy zawodowej zajmują się pacjentami diabetologicznymi. Mamy nadzieję, że książka stanie się również przedmiotem zainteresowania lekarzy innych specjalności medycznych, interesujących się diabetologią, oraz studentów medycyny.

Podejmując wysiłek wznowienia książki kierowałyśmy się zasadą, że powinna być ona źródłem rzetelnej współczesnej wiedzy pozwalającej na wybór jak najlepszych metod diagnostycznych i terapeutycznych u pacjentów pediatrycznych z zaburzeniami metabolicznymi, w tym głównie cukrzycy, dzięki którym osiągną oni jakość życia nieodbiegającą od ich rówieśników.

Pragniemy podziękować wszystkim Współautorom książki za podzielenie się swoja wiedzą i doświadczeniem.

Chciałybyśmy również podziękować zespołowi wydawnictwa PZWL za pomoc w realizacji książki.

prof. dr hab. n. med. Małgorzata Myśliwiec

prof. dr n. med. Przemysława Jarosz-Chobot

prof. dr hab. n. med. Agnieszka Szadkowska

Redaktorki naukowe wydania IISŁOWO WSTĘPNE PROFESOR DOROTY ZOZULIŃSKIEJ-ZIÓŁKIEWICZ

Drugie wydanie Diabetologii wieku rozwojowego jest dziełem szczególnym zarówno w treści, jak i formie jej podania. Redakcja naukowa trzech wybitnych pań profesor: Małgorzaty Myśliwiec, Przemysławy Jarosz-Chobot i Agnieszki Szadkowskiej oraz 73 ekspertów i specjalistów zaproszonych do współautorstwa 27 rozdziałów książki stanowią gwarancję najlepszej jakości i plasują tę pozycję wydawniczą na liście podręczników, które warto przeczytać i mieć w zasięgu ręki.

Aktualna wiedza z zakresu diabetologii dziecięcej oparta na najnowszych badaniach naukowych, rekomendacje, zalecenia i konsensusy oraz wieloletnie doświadczenia w pracy klinicznej i naukowej autorów została w książce w sposób przemyślany uporządkowana. Bogactwo tabel, rycin i schematów jest wielką zaletą podręcznika. Jestem przekonana, że sięgną po książkę – z tytułu – adresowaną do lekarzy specjalizujących się w dziedzinie endokrynologii i diabetologii dziecięcej oraz diabetologii, lekarze także innych specjalności medycznych, studenci medycyny oraz członkowie zespołów terapeutycznych zajmujących się osobami z cukrzycą.

Dla wszystkich, którym bliska jest diabetologia, książka okaże się tytułem ważnym, ciekawym, inspirującym, uczącym, po który warto sięgnąć.

Redaktorkom i współautorom dziękuję za trud opracowania drugiego wydania Diabetologii wieku rozwojowego oraz gratuluję osiągnięcia celu świetnego usystematyzowania wiedzy naukowej okraszonej bogactwem doświadczenia.

Jako lekarz, internista, diabetolog pozostaję pod ogromnym wrażeniem dzieła i zachęcam do zapoznania się z jego wartościową treścią.

prof. dr hab. n. med. Dorota Zozulińska-ZiółkiewiczSŁOWO WSTĘPNE PROFESORA GRZEGORZA J. DZIDY

Nowe wydanie monografii Diabetologia wieku rozwojowego pojawia się po sześciu latach od wydania pierwszego, które miałem honor recenzować. Te lata to okres burzliwego rozwoju diabetologii, szczególnie dotyczącej dzieci i młodzieży z cukrzycą. Niewątpliwie pandemia COVID-19 wpłynęła na ten rozwój, na co dowody czytelnik może znaleźć w tym wydaniu. Narzędzia telemedyczne i wykorzystanie danych zgromadzonych w informatycznej chmurze stały się codzienną praktyką. Podręcznik uczy, jak z nich korzystać. Postępy farmakoterapii również znalazły znakomite odzwierciedlenia na kartach zaktualizowanego wydania.

Śmiało można stwierdzić, że czytelnicy otrzymują najbardziej aktualną w tej chwili monografię dotyczącą współczesnej diabetologii. Co warte podkreślenia, odzwierciedla to czołową pozycję współczesnej polskiej diabetologii dzieci i młodzieży w Europie. Gorąco polecam tę monografię nie tylko pediatrom i diabetologom.

prof. dr hab. n. med. Grzegorz J. DzidaWYKAZ SKRÓTÓW

1,5-AG – 1,5-anhydroglucitol

17-OHP – 17-hydroksyprogesteron

AASI (ambulatory arteria stiffness index) – ambulatoryjny wskaźnik sztywności naczyń tętniczych

ABPM (ambulatory blood pressure monitoring) – całodobowa ambulatoryjna rejestracja ciśnienia tętniczego

ACEI (angiotensin-converting-enzyme inhibitors) – inhibitory konwertazy angiotensyny

ACR (albumin-to-creatinine ratio) – wskaźnik albumina/kreatynina

ADA – American Diabetes Association

ADMA (asymmetric dimethyl arginine) – asymetryczna dimetyloarginina

ADP (adenosine diphosphate) – adenozyno-5’-difosforan

AER (albumin excreation rate) – wydalanie albuminy w jednostce czasu

AGA (α-galactosidase) – α-galaktozydaza

AGE (advanced glycation end products) – końcowe produkty zaawansowanej glikacji

AHCL (advanced hybrid closed loop) – zaawansowana hybrydowa zamknięta pętla

AIH (autoimmune hepatitis) – autoimmunologiczne zapalenie wątroby

AIx (augmentation index) – wskaźnik wzmocnienia

ALS (acid-labile subunit) – kwasolabilna podjednostka

ALT – aminotransferaza alaninowa

AMH (anti-Müllerian hormone) – hormon antymüllerowski

anty-GAD (anti-glutamic acid decarboxylase) – przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego

anty-IA2 (insulinoma-associated antigen) – przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej

apoB (apolipoprotein B) – apolipoproteina B

APS (antiphospholipid syndrome) – zespół antyfosfolipidowy

ARB (angiotensin receptor blocker) – antagonista receptora angiotensyny

AS (arterial stiffness) – sztywność tętnic

AST – aminotransferaza asparaginianowa

ATMP (advanced therapy medicinal products) – produkty lecznicze terapii zaawansowanej

ATP (adenosine triphosphate) – adenozyno-5’-trifosforan

BHB (β-hydroxybutyrate) – kwas β-hydroksymasłowy

BMD Z-score (bone mineral density Z-score) – wskaźnik gęstości mineralnej kości

BMI (body mass index) – wskaźnik masy ciała

BP (blood pressure) – ciśnienie tętnicze

CAN (cardiac autonomic neuropathy) – sercowa neuropatia autonomiczna

CF – torbielowate zwłóknienie trzustki (cystic fibrosis), inaczej mukowiscydoza

CFLD (cystic fibrosis liver disease) – choroba wątroby związana z cukrzycą

CFRD (cystic fibrosis related diabetes) – cukrzyca związana z torbielowatem zwłóknieniem trzustki, inaczej cukrzyca związana z mukowiscydozą

CGL (congenital generalized lipodystrophy) – wrodzona uogólniona lipodystrofia

CGM (continuous glucose monitoring) – ciągłe monitorowanie glikemii

CGM-AGP (continuous glucose monitoring ambulatory glucose profile) – ambulatoryjny profil glikemii na podstawie ciągłego monitorowania glikemii

ChES (cholesterol esterase) – esteraza cholesterolowa

ChOD (cholesterol oxidase) – oksydaza cholesterolowa

CICP (collagen type 1 C propeptide) – C-terminalny peptyd kolagenu typu 1

CKK – cukrzycowa kwasica ketonowa

CMV (cytomegalovirus) – wirus cytomegalii

CRP (C-reactive protein) – białko C-reaktywne

CTL (cytotoxic T lymphocytes) – cytotoksyczne limfocyty T

CTX (C-terminal cross-linked telopeptide of type-I collagen) – C-końcowy usieciowany telopeptyd łańcucha α kolagenu typu 1β

CV (coefficient of variation) – współczynnik zmienności

CVD (cardiovascular disease) – choroba sercowo-naczyniowa

DASH – Dietary Approaches to Stop Hypertension

DBP (diastolic blood pressure) – ciśnienie tętnicze rozkurczowe

DC (dendritic cells) – komórki dendrytyczne

DEND (developmental delay, epilepsy, neonatal diabetes) – opóźnienie rozwoju, padaczka, cukrzyca noworodków

DERI – Diabetes Epidemiology Research International

DGE (delayed gastric emptying) – opóźnione opróżnianie żołądka

DHA (docosahexaenoic acid) – kwas dokozaheksaenowy

DME (diabetic macular edema) – cukrzycowy obrzęk plamki

DPD (deoxypyridinoline) – dezoksypirydynolina

DPV – Diabetes-Patienten-Verlaufsdokumentation

DRIL (disorganization of retinal inner layer) – dezorganizacja wewnętrznych warstw siatkówki

ECFS – European Cystic Fibrosis Society

EDTA (ethylenediaminetetraacetic acid) – kwas wersenowy

EGG – elektrogastrografia

ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay) – test immunoenzymatyczny

EPA (eicosapentaenoic acid) – kwas eikozapentaenowy

ERPF (effective renal plasma flow) – efektywny nerkowy przepływ osocza

ESRD (end-stage renal disease) – schyłkowa niewydolność nerek

EURODIAB – EUROpe and DIABetes – The Epidemiology and Prevention of Diabetes

FA (fructosamine) – fruktozamina

FAD (flavin adenine dinucleotide) – dinukleotyd flawinoadeninowy

FAI (free androgen index) – wskaźnik wolnych androgenów

FDA – Food and Drug Administration

FDPL (familial partial lipodystrophy) – rodzinna częściowa lipodystrofia

FFA (free fatty acids) – wolne kwasy tłuszczowe

FGF (fibroblast growth factor) – czynnik wzrostu fibroblastów

FH (familial hypercholesterolemia) – hipercholesterolemia rodzinna

FPIR (first phase insulin response) – pierwsza faza wydzielania insuliny

FIRI (fasting insulin resistance index) – wskaźnik insulinooporności na czczo

FL – model Fuzzy logic

FM (fat mass) – tłuszczowa masa ciała

FMD (flow-mediated dilatation) – upośledzona rozszerzalność naczyń zależna od śródbłonka

FSH (follicle-stimulating hormone) – folikulotropina

FSIVGTT (frequently sampled intravenous glucose tolerance test) – dożylny test tolerancji glukozy

GA – glikowana albumina

GCC (ganglion cell complex) – kompleks komórek zwojowych siatkówki

GFAP (glial fibrillary acidic protein) – kwaśne białko włókienkowe

GFR (glomerular filtration rate) – wskaźnik filtracji kłębuszkowej

GH (growth hormone) – hormon wzrostu

GHBP (growth hormone-binding protein) – białko wiążące hormon wzrostu

GIP (glucose-dependent insulinotropic peptide) – zależny od glukozy peptyd insulinotropowy

GKS – glikokortykosteroidy

GLP-1 (glucagon-like peptide-1) – glukagonopodobny peptyd 1

GLUT-4 (glucose transporter type 4) – glukotransporter zależny od insuliny

GnRH (gonadotropin-releasing hormone) – gonadoliberyna

GTNMD (glyceryl trinitrate-mediated dilatation) – rozszerzalność naczyń po doustnym podaniu nitrogliceryny

GV (growth velocity) – szybkość wzrastania

HbA1c – hemoglobina glikowana

HbF (fetal hemoglobin) – hemoglobina płodowa

HCC (hepatocellular carcinoma) – rak wątrobowokomórkowy

HCL (hybrid closed-loop) – hybrydowa zamknięta pętla

HDL (high-density lipoprotein) – lipoproteina o dużej gęstości

HIV (human immunodeficiency virus) – ludzki wirus niedoboru odporności

HLA (human leukocyte antygen) – układ zgodności tkankowej

HOMA-IR (homeostasis assessment model-insulin resistance) – wskaźnik insulinooporności HOMA, model oceny homeostazy

HSL (hormone-sensitive lipase) – lipaza hormonowrażliwa

IA (insulin antibodies) – przeciwciała przeciw insulinie egzogennej

IAA (insulin autoantibodies) – przeciwciała przeciw insulinie endogennej

IA2β – fogryna

IAPP (islet amyloid polypeptide) – amyloidowy polipeptyd wysp trzustkowych

IASP – Islet Autoantibody Standardization Program

IBS (irritable bowel syndrome) – zespół nadwrażliwego jelita

IDF – International Diabetes Federation

ID-MS (isotope dilution mass spectrometry) – spektrometria mas z rozcieńczeniem izotopu

IFCC – International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine

IFG (impaired fasting glucose) – nieprawidłowa glikemia na czczo

IG – indeks glikemiczny

IgA (immunoglobulin A) – immunoglobulina A

IGF-1 (insulin-like growth factor 1) – insulinopodobny czynnik wzrostu typu 1

IGFBP (insulin-like growth factor-binding proteins) – białka wiążące insulinopodobny czynnik wzrostu

IGRP (islet-specific glucose-6-phosphatase catalytic subunit related protein) – peptyd z białka pokrewnego podjednostce katalitycznej glukozo-6-fosfatazy

IGT (impaired glucose tolerance) – nieprawidłowa tolerancja glukozy

IL-6 (interleukin 6) – interleukina 6

IMT (intima-media thickness) – grubość kompleksu błona wewnętrzna-środkowa

IPEX (immune dysregulation, polyendocrinopathy, enteropathy, X-linked) – sprzężony z chromosomem X zespół dysregulacji immunologicznej, poliendokrynopatii i enteropatii

IRMA (intraretinal microvascular abnormalities) – śródsiatkówkowe nieprawidłowości mikronaczyniowe

ISPAD – International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes

IVGTT (intravenous glucose tolerance test) – dożylny test tolerancji glukozy

JDRF – Juvenile Diabetes Research Foundation

KIM1 (kidney injury molecule-1) – cząstka uszkodzenia nerek 1

KSAIZ – klasyczny system analizy informacji zwrotnej

LADA (latent autoimmune diabetes of adults) – wolno ujawniająca się cukrzyca typu 1

LBM (lean body mass) – beztłuszczowa masa ciała

LBW (low birth weight) – niska urodzeniową masa ciała

LCFA (long-chain fatty acids) – kwasy tłuszczowe o długim łańcuchu

LDL (low-density lipoprotein) – lipoproteina małej gęstości

L-FABP (human liver-type fatty acid-binding protein) – wątrobowy typ białka wiążącego kwasy tłuszczowe w chorobach nerek

LH (luteinizing hormone) – lutropina

LJMS (limited joint mobility syndrome) – zespół ograniczonej ruchomości stawów

Lp(a) – lipoproteina (a)

LVMI (left ventricular mass indexed to body surface area) – indeks masy lewej komory

ŁG – ładunek glikemiczny

MARD (mean absolute relative difference) – średnia różnica między pomiarem urządzenia a pomiarem referencyjnym

MASLD (metabolic dysfunction-associated steatotic liver disease) – stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi

MIDD (maternally inherited diabetes and deafness) – dziedziczona w sposób matczyny cukrzyca z głuchotą

MMP (matrix metalloproteinase) – metaloproteinaza macierzy

MODY (maturity-onset diabetes of the young) – cukrzyca monogenowa, cukrzyca typu MODY

MP – model predykcyjny

mRNA (messenger ribonucleic acid) – matrycowy kwas rybonukleinowy

MSŻ – medycyna stylu życia

MUFA (monounsaturated fatty acids) – jednonienasycone kwasy tłuszczowe

NAD (nicotinamide adenine dinucleotide) – dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy

NADP (nicotinamide adenine dinucleotide phosphate) – fosforan dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego

NADPH – forma zredukowana NADP+

NAFL (nonalcoholic fatty liver) – proste stłuszczenie wątroby

NAFLD (nonalcoholic fatty liver disease) – niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby

NAG (N-acetyl-β-D-glucosaminidase) – N-acetyloglukozamina

NASH (nonalcoholic steatohepatitis) – niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby

NBT (nitroblue tetrazolium) – błękit tetrazoliowy

NGAL (neutrophil gelatinase-associated lipocalin) – lipokalina związana z żelatynazą neutrofili

NGF (neuronal growth factor) – czynnik wzrostu neuronów

NGS (next generation sequencing) – sekwencjonowanie nowej generacji

NGSP – National Glycohemoglobin Standardization Program

NICE – National Institute for Clinical Excellence UK

NK (natural killers) – naturalni zabójcy

NPDR (nonproliferative diabetic retinopathy) – retinopatia nieproliferacyjna

NT-proBNP (N-terminal pro B-type natriuretic peptide) – N-końcowy prohormon peptydu natriuretycznego typu B

NVD (neovascularization of the optic disc) – neowaskularyzacja tarczy nerwu wzrokowego

NVE (neovascularization elsewhere) – neowaskularyzacja „gdzie indziej”

OC (osteocalcin) – osteokalcyna

OCT (optical coherence tomography) – optyczna koherentna tomografia

OGTT (oral glucose tolerance test) – doustny test tolerancji glukozy

OPG/RANK/RANKL (osteoprotegerin/receptor activator of nuclear factor κB/receptor activator of nuclear factor κB ligand) – osteoprotegeryna/receptor aktywujący jądrowy czynnik NF-κB/ligand receptora aktywującego jądrowy czynnik NF-κB

OPI – osobista pompa insulinowa

oxLDL (oxidized low-density lipoprotein) – oksydowane lipoproteiny małej gęstości

P1NP (procollagen type 1 amino terminal propeptide) – N-końcowy propeptyd prokolagenu typu 1

PAL (physical activity level) – poziom aktywności fizycznej

PCOS (polycystic ovary syndrome) – zespół policystycznych jajników

PDGF (platelet-derived growth factor) – płytkopochodny czynnik wzrostu

PDR (proliferative diabetic retinopathy) – retinopatia proliferacyjna

PNDM (permanent neonatal diabetes mellitus) – przetrwała cukrzyca noworodkowa

POCT (point-of-care testing) – oznaczenia wykonywane w miejscu opieki nad pacjentem

POZ – podstawowa opieka zdrowotna

PP (puls pressure) – ciśnienie tętna

PTD – Polskie Towarzystwo Diabetologiczne

PTH – parathormon

PUFA (polyunsaturated fatty acids) – wielonienasycone kwasy tłuszczowe

PWV (pulse wave velocity) – prędkość fali tętna

QUIKI-IR (quantitative insulin check index-IR) – wskaźnik ilościowy insulinooporności

RAGE (receptor for advanced glycation end products) – receptor produktów zaawansowanej glikacji

RBP (retinol binding protein) – białko wiążące retinol

RM – rezonans magnetyczny

ROS (reactive oxygen species) – reaktywne formy tlenu

SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus typu 2 ciężkiego ostrego zespołu oddechowego

SBP (systolic blood pressure) – ciśnienie tętnicze skurczowe

SD (standard deviation) – odchylenie standardowe

SFA (saturated fatty acids) – nasycone kwasy tłuszczowe

SGA (small for gestational age) – niska masa urodzeniowa

SGLT2 (sodium-glucose cotransporter-2) – kotransporter sodowo-glukozowy 2

SMBG (self-monitored blood glucose) – samokontrola glikemii

TAR (time above range) – czas powyżej zakresu docelowego

TBR (time below range) – czas poniżej zakresu docelowego

TC (total cholesterol) – cholesterol całkowity

TG – triglicerydy

TGF-β (transforming growth factor β) – transformujący czynnik wzrostu β

TITR (time in tight range) – czas w wąskim zakresie docelowym

TIR (time in range) – czas w zakresie docelowym

TK – tomografia komputerowa

TNDM (transient neonatal diabetes mellitus) – przejściowa cukrzyca noworodkowa

TNF-α (tumor necrosis factor α) – czynnik martwicy nowotworów α

TPB (theory of planned behaviour) – teoria planowanego zachowania

TRA (theory of reasoned action) – teoria uzasadnionego działania

TRAP (tartrate-resistant acid phosphatase) – winianooporna kwaśna fosfataza

Treg – limfocyty T regulatorowe

u-NTX (urinary N-terminal cross-linked telopeptide of type-I collagen) – N-końcowy telopeptyd łańcucha α kolagenu typu 1

VEGF (vascular endothelial growth factor) – czynnik wzrostu śródbłonka naczyń

VLCFA (very long-chain fatty acids) – kwasy tłuszczowe o bardzo długim łańcuchu

VLDL (very low-density lipoproteins) – lipoproteiny o bardzo małej gęstości

WHO (World Health Organization) – Światowa Organizacja Zdrowia

WHO – DIAMOND – World Health Organization – Multinational Project for Childhood Diabetes

WZW – wirusowe zapalenie wątroby

ZnT8 (zinc transporter 8) – transporter cynku 8