Dietetyka w chorobach nowotworowych - ebook

AUTORZY

mgr inż. Kinga Biernacka-Stefańska
Oddział Chirurgii
Szpital Powiatowy w Pruszkowie

dr inż. Danuta Gajewska
Katedra Dietetyki
Instytut Nauk o Żywieniu Człowieka
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

prof. dr hab. Joanna Gromadzka-Ostrowska
Katedra Dietetyki

Instytut Nauk o Żywieniu Człowieka

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

dr n. med. Magdalena Jodkiewicz

Centrum Medyczne,

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
PZH – Państwowy Instytut Badawczy

dr hab. Ewa Lange
Katedra Dietetyki
Instytut Nauk o Żywieniu Człowieka
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

dr med. Anna Lewitt
Centrum Medyczne Treningu Osobistego i Dietetyki EGO

prof. dr hab. med. Jan Lubiński
Zakład Genetyki i Patomorfologii
Centrum Nowych Technologii Medycznych
Pomorski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. med. Andrzej W. Szawłowski
Oddział Chirurgii, Szpital MEDICOVER
mgr Aleksandra Ulatowska
prywatna praktyka Poradnia Psychodietetyczna

dr inż. Jacek Wilczak
Katedra Nauk Fizjologicznych
Instytut Medycyny Weterynaryjnej
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

dr hab. lek. med. Dariusz Włodarek
Katedra Dietetyki
Instytut Nauk o Żywieniu Człowieka
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w WarszawiePRZEDMOWA HONOROWA

Od ponad dwudziestu pięciu lat podczas różnych aktywności edukacyjnych – wykładów na uniwersytecie medycznym, szkoleń organizowanych przez różne instytucje czy kursów żywieniowych Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego – przekonuję słuchaczy, że ocena stanu odżywienia i odpowiednie do stanu klinicznego leczenie żywieniowe ma olbrzymi wpływ na efekty leczenia choroby podstawowej. W przypadku chorych na nowotwory utrzymanie właściwego stanu odżywienia jest często warunkiem koniecznym do kontynuacji leczenia onkologicznego i wydawałoby się, że piszę truizm, ale… Niestety od ponad dwudziestu pięciu lat ciągle spotykam w poradni żywieniowej chorych na nowotwory, którzy mogliby żyć dłużej i funkcjonować „w dobrej jakości”, ale są już tak wyniszczeni, że nie można im pomóc. Sytuacją skrajną jest pokazywany na jednej z konferencji przypadek pacjenta, którego onkolodzy wyleczyli skutecznie z nowotworu, ale był już tak wyniszczony, że lekarze z poradni żywieniowej nie mieli szans go uratować.

Każda inicjatywa edukacyjna zwiększająca świadomość personelu medycznego, że właściwy stan odżywienia pacjenta chorego na nowotwór ma istotne znaczenie dla całego procesu leczenia, zasługuje na wsparcie i pochwałę. Dietetyka w chorobach nowotworowych to pozycja przeznaczona dla szerokiego grona odbiorców – dietetyków, lekarzy, pielęgniarek zajmujących się pacjentami onkologicznymi na każdym etapie leczenia. Utrzymanie właściwego stanu odżywienia to zadanie, które należy realizować przez cały czas leczenia onkologicznego, a także podczas rekonwalescencji. Oznacza to, że oprócz lekarzy i pielęgniarek pacjent onkologiczny powinien mieć przez cały czas kontakt z dietetykiem; powinien, ale z różnych powodów w większości szpitali nie ma.

Jako prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego biorę udział w różnych projektach, których celem są zmiany systemowe w polskim systemie opieki zdrowotnej. Zmiany na lepsze oczywiście. Światełkiem w tunelu są onkologia i kompleksowe rozwiązania w leczeniu raka jelita grubego, gdzie zostało uwzględnione leczenie żywieniowe oraz porady dietetyczne. Kolejne zadanie do zrealizowania to wprowadzenie obowiązkowej oceny stanu odżywienia pacjenta onkologicznego podczas każdej wizyty związanej z leczeniem podstawowym – głównie chemioterapią, ale także radioterapią – oraz podczas przygotowania pacjenta do zabiegu chirurgicznego. Marzy mi się wynagradzanie szpitali za efekt i właściwe przygotowanie żywieniowe pacjenta.

Nawet najlepsze rozwiązania nie zmienią rzeczywistości, jeśli nie zbudujemy świadomości, jak istotne jest leczenie żywieniowe, w tym dietetyczne, w onkologii po stronie odbiorców tej książki. Bo najważniejsze są małe kroki, które nic nie kosztują – ocena stanu odżywienia zrobiona przez właściwą osobę we właściwym czasie, uwzględnienie jej wyników w procesie leczenia, świadomi lekarze traktujący pacjenta holistycznie… Taka praca u podstaw, która nie jest spektakularna, ale konieczna, żeby systematycznie poprawiać jakość leczenia i jakość życia chorych na nowotwory. Bo taki jest szczytny cel Autorów, czytelników tej monografii i mój również. Pomóc chorym na nowotwory.

Życzę Państwu dobrej lektury i wykorzystywania na co dzień – w opiece nad waszymi chorymi – wiedzy zdobytej dzięki tej potrzebnej i praktycznej monografii.

dr hab. med. Przemysław Matras, prof. nadzw.

prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia KlinicznegoPRZEDMOWA REDAKTORÓW NAUKOWYCH

W 2020 roku nakładem Wydawnictwa Lekarskiego PZWL ukazała się książka Żywienie w chorobach nowotworowych pod redakcją naukową Profesorów Andrzeja W. Szawłowskiego, Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej, Piotra Paluszkiewicza, Macieja Słodkowskiego i Jacka Sobockiego, omawiająca zagadnienia związane z problematyką żywienia w chorobie nowotworowej, w tym żywienie zarówno jako czynnik przyczynowy, jak i profilaktyczny w etiologii i rozwoju nowotworów, a także żywienie jako czynnik leczniczy u pacjentów onkologicznych.

Zagadnienia związane z dietoterapią chorych na nowotwory są istotną częścią szeroko pojętej dziedziny naukowej, jaką jest onkologia żywieniowa (nutritional oncology). Dlatego z pełną świadomością, oprócz podręcznika Żywienie w chorobach nowotworowych, postanowiono przygotować też kolejną, praktyczną monografię, zawierającą zasady leczenia żywieniowego u chorych na nowotwory. Ta uzupełniająca pozycja z założenia będzie przeznaczona dla wszystkich lekarzy, nie tylko rezydentów, ale także lekarzy różnych specjalizacji oraz dietetyków i pielęgniarek, a więc personelu wchodzącego w skład zespołów leczniczych zajmujących się pacjentami chorymi na nowotwory.

Spożywanie pokarmu jest jedną z przyjemności życiowych, ale niewłaściwa dieta może być przyczyną powstania nowotworów (np. nowotwory układu pokarmowego), a jednym z objawów nowotworu złośliwego jest właśnie zaburzenie „przyjemności jedzenia”. Odpowiednio zbilansowana dieta natomiast ułatwia powrót do zdrowia po leczeniu onkologicznym i później dzięki niej i dzięki zdrowemu stylowi życia ten dobry stan zdrowia można utrzymywać przez całe dalsze życie. Kliniczna praktyka wskazuje, że dla chorych leczonych z powodu nowotworów złośliwych o skuteczności leczenia onkologicznego, w odczuciu tych pacjentów, decyduje ustąpienie bólu, ale również powrót do normalnego odżywiania. Dlatego tak bardzo potrzebna jest dobra porada dietetyczna, wskazująca wytyczne optymalnego odżywiania.

Redaktorzy naukowi i Autorzy mają nadzieję, że niniejsza monografia, którą przekazujemy czytelnikom, i poruszony w niej cały kompleks zagadnień związanych z szeroko pojętą problematyką dieta–nowotwory będzie fachowym źródłem wiedzy dotyczącej dietoterapii u chorych na nowotwory, zawierającym praktyczne wskazówki do udzielania porad dietetycznych, które z jednej strony pozwolą zminimalizować ryzyko wystąpienia nowotworu (dietoprofilaktyka pierwotna), a z drugiej strony obejmować będą właściwe odżywianie po leczeniu onkologicznym (dietoprofilaktyka wtórna). A wszystko po to, aby – zgodnie z aforyzmem Hipokratesa – pożywienie, które my i nasi chorzy spożywamy codziennie, aby żyć, było dla nas i dla naszych chorych lekarstwem.

prof. dr hab. med. Andrzej W. Szawłowski,

prof. dr hab. Joanna Gromadzka-OstrowskaI.1
Ocena sposobu żywienia
Dariusz Włodarek

Ocena sposobu żywienia osób chorujących na choroby nowotworowe jest niezwykle istotna zarówno z punktu widzenia żywieniowego, jak i medycznego.

Sposób żywienia to ilość i jakość spożytych produktów spożywczych, potraw i napojów z uwzględnieniem częstotliwości i czasu ich spożycia. Oceniając sposób żywienia, możliwe jest określenie:

/ aktualnego i przeszłego sposobu żywienia,

/ realizacji potrzeb żywieniowych chorego,

/ wyboru produktów i potraw oraz technik kulinarnych stosowanych do ich przygotowywania,

/ zwyczajów żywieniowych,

/ błędów żywieniowych.

Oceniając sposób żywienia osób chorujących na chorobę nowotworową, można określić jakość tego żywienia, jak również ilość spożywanej żywności, a tym samym – wartość odżywczą diety.

METODY JAKOŚCIOWE OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA

Metody jakościowe oceny sposobu żywienia służą do uzyskania informacji dotyczących rodzaju produktów spożywczych występujących w żywieniu badanej osoby, częstotliwości ich spożycia, liczby posiłków w ciągu dnia, czasu, miejsca i okoliczności ich konsumowania oraz warunków przygotowania posiłków.

Wśród tego typu metod dostępne są indeksy jakości diety. Określa się w nich jakość diety za pomocą przyznanych punktów za pożądane jej cechy w odniesieniu do zaleceń żywieniowych. Cechami ocenianymi mogą być: liczba spożywanych porcji produktów zbożowych, mleka i przetworów mlecznych, warzyw i owoców, produktów mięsnych, ryb i innych produktów, odpowiedni udział energii z poszczególnych grup kwasów tłuszczowych, podaż białka, liczba posiłków, zawartość soli i inne cechy uwzględnione w indeksie. Sumaryczna liczba przyznanych punktów świadczy o jakości diety.

Istnieje wiele wskaźników jakości diety, przykładowo: indeks zdrowego jedzenia (HEI), indeks jakości racji pokarmowej (DQI), wskaźnik zdrowej diety (HDI), wskaźnik diety śródziemnomorskiej (MDS), wskaźnik piramidy żywienia (FPI), wskaźnik diety MIND, wskaźnik diety DASH. Metody punktowe mają charakter orientacyjny i pozwalają na wnioskowanie o prawidłowości racji pokarmowej. Zespół Behawioralnych Uwarunkowań Żywienia Komitetu Nauk o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk proponuje obliczanie indeksu prozdrowotnej diety (pHDI-10) oraz indeksu niezdrowej diety (nHDI-14) na podstawie danych uzyskanych z kwestionariusza do badania poglądów i zwyczajów żywieniowych KomPAN. Indeksy oblicza się przez sumowanie częstości spożycia wskazanych odpowiednio 10 i 14 grup żywności. W tabeli I.1 podano składowe indeksu prozdrowotnej diety, a w tabeli I.2 – składowe indeksu niezdrowej diety.

Tabela I.1. Zestawienie składowych indeksu prozdrowotnej diety (pHDI-10) w kwestionariuszu KomPAN (Gawęcki, 2014)

-----------------------------------------------------------------------------------------
• pieczywo razowe

• kasza gryczana, płatki owsiane, makarony pełnoziarniste lub inne kasze gruboziarniste

• mleko

• fermentowane napoje mleczne

• sery twarogowe

• potrawy z mięsa białego

• ryby

• potrawy z nasion roślin strączkowych

• owoce

• warzywa
-----------------------------------------------------------------------------------------

Tabela I.2. Zestawienie składowych indeksu niezdrowej diety (nHDI-14) w kwestionariuszu KomPAN (Gawęcki, 2014)

----------------------------------------------
• pieczywo jasne

• ryż biały, makaron zwykły, drobne kasze

• żywność typu fast food

• mięsne lub mączne potrawy smażone

• masło jako dodatek do pieczywa lub potraw

• smalec jako dodatek do pieczywa lub potraw

• sery żółte

• wędliny, kiełbasy lub parówki

• potrawy z czerwonego mięsa

• słodycze

• konserwy mięsne

• słodzone napoje

• napoje energetyzujące

• napoje alkoholowe
----------------------------------------------

METODA BADANIA CZĘSTOTLIWOŚCI SPOŻYCIA

Metoda badania częstotliwości spożycia jest metodą retrospektywną. Polega ona na wypełnianiu specjalnego formularza przez osobę badaną (w niektórych przypadkach przez jej bezpośredniego opiekuna) lub przez osobę badającą. Zbierane są informacje dotyczące częstotliwości spożycia produktów w określonym czasie (dni, tygodnie, miesiące) oraz receptury dań. Lista produktów w kwestionariuszu może obejmować od kilku do kilkunastu artykułów spożywczych, zależnie od rodzaju informacji, które mają być pozyskane. Ostatecznie możliwe staje się określenie częstości spożycia produktów i napojów w określonym okresie, a także ustalenie, których produktów pacjent unika, a które spożywa zbyt często oraz czy skład diety jest różnorodny, czy monotonny.

Zespół Behawioralnych Uwarunkowań Żywienia Komitetu Nauk o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk opracował kwestionariusz – KomPAN – do badania poglądów i zwyczajów żywieniowych dla osób od 16. do 65. roku życia. Kwestionariusz ten w części A zawiera pytania dotyczące zwyczajów żywieniowych, w części B – pytania dotyczące częstości spożycia żywności, w części C – pytania dotyczące poglądów na temat żywności i żywienia, a w części D – pytania dotyczące stylu życia i danych osobowych. Część B zawiera 33 pytania o częstość spożycia produktów i napojów.

Metoda badania częstotliwości spożycia pozwala również na uzyskanie informacji co do ilości zjadanych produktów i potraw przez przyjęcie standardowych wielkości konsumowanych porcji (filiżanka, kromka, szklanka, średni owoc) lub pytanie o ich wielkość lub objętość. W tym przypadku, aby właściwie określić wielkość porcji, stosuje się fotografie wzorów miar domowych lub przykładowych racji żywnościowych.

Uzyskanie informacji o wielkości porcji oraz częstotliwości ich spożycia pozwalają na wyliczenie ilości spożytych produktów i wypitych napojów w określonym czasie.

METODA BIEŻĄCEGO NOTOWANIA

Metoda bieżącego notowania jest metodą prospektywną i polega na zapisywaniu przez badaną osobę lub jej opiekuna ilości spożytych produktów spożywczych oraz wypitych napojów z uwzględnieniem pory ich spożycia (tabela I.3). Uzyskane informacje pozwalają na ocenę jakości diety, ilości spożytej żywności i określenie jej wartości odżywczej. Notowania przeprowadza się w czasie do 1 do 14 dni. Osoba wykonująca notowanie powinna być poinstruowana o sposobie prowadzenia zapisu spożycia żywności. Zapis ten powinien zawierać:

/ godzinę spożycia posiłku,

/ miejsce spożycia posiłku (np. dom, restauracja),

/ skład produktowy posiłku,

/ wielkość porcji,

/ opis użytych produktów (np. produkt light, zawartość tłuszczu),

/ sposób przygotowania produktów i dań,

/ zapis receptur potraw.

Ilość spożytej żywności można określić w miarach domowych, handlowych lub w jednostkach wagowych i objętościowych. Należy również uwzględnić stosowane suplementy diety (ich ilość i nazwy handlowe). W celu dobrego zrozumienia zasad prowadzenia notowania można przekazać pacjentowi przykładowo wypełniony kwestionariusz. Po otrzymaniu notowania należy razem z osobą je wykonującą wyjaśnić niejasne zapisy.

Stosowanie tej metody pozwala na bieżący zapis konsumowanej żywności, co zmniejsza ryzyko pominięcia spożytych posiłków lub potraw. Kilkudniowy czas trwania zapisu pozwala na określenie zwyczajowego spożycia i uwzględnienie rzadziej zjadanych produktów oraz zmienności spożycia. Należy pamiętać, że prowadzenie bieżącego notowania spożycia żywności jest czasochłonne, co może wpływać na rzetelność zapisu, szczególnie jeśli czas jego trwania jest dłuższy niż 7 dni.

Dość powszechnie stosowaną metodą oceny sposobu żywienia jest trzydniowe bieżące notowanie. Należy poinformować pacjenta, że dwa dni powinny być dniami typowymi (powszednie dni w tygodniu), a jeden dniem świątecznym. Dni nie powinny bezpośrednio następować po sobie.

Tabela I.3. Przykładowy kwestionariusz bieżącego notowania

Data …………………… Dzień tygodnia ……………………

----------------------------------- --------- ----------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------
Posiłek (i miejsce jego spożycia) Godzina Spożyte produkty, potrawy, napoje (sposób przyrządzenia produktów i potraw) Wielkość porcji (w miarach domowych, handlowych lub gramach/mililitrach)
…………………………… ………… …………………………… ……………………………
…………………………… ………… …………………………… ……………………………
…………………………… ………… …………………………… ……………………………
----------------------------------- --------- ----------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------

METODA WYWIADU O SPOŻYCIU W CIĄGU OSTATNICH 24 GODZIN

Metoda wywiadu o spożyciu w ciągu ostatnich 24 godzin jest metodą retrospektywną. Polega ona na zebraniu informacji od osoby badanej (czasami jest to osoba będąca opiekunem tej osoby) o rzeczywistym spożyciu produktów, potraw i napojów w ciągu ostatnich 24 godzin. Zbierane są takie informacje, jak ilość i rodzaj zjedzonych produktów i wypitych napojów, sposób przygotowania spożytych produktów i potraw oraz skład potraw. Wielkość porcji określa się w miarach domowych, handlowych lub w jednostkach wagowych i objętościowych. W trakcie przeprowadzania wywiadu żywieniowego należy unikać sugerowania pacjentowi poszczególnych posiłków, takich jak śniadanie, obiad czy kolacja. Właściwsze jest określanie pory dnia spożywania poszczególnych pokarmów. Wielkość spożycia zebrana tą metodą może być niedoszacowana, a dokładność zebranych informacji zależy od pamięci ankietowanej osoby. Metoda informuje o aktualnym żywieniu i nie dostarcza informacji o zwyczajowym żywieniu. Jeśli wywiad będzie powtarzany w różnych dniach tygodnia (jednak nienastępujących po sobie), będzie pozwalał na określenie również zwyczajowego spożycia.

Uzyskane informacje, dotyczące ilości spożytego pożywienia w określonym czasie, pozwalają na obliczenie wartości odżywczej diety i określenie realizacji potrzeb żywieniowych badanej osoby. Do obliczeń wartości energetycznej diety oraz podaży makro- i mikroskładników wykorzystuje się specjalne programy komputerowe. Istotne jest, aby zawierały one bazę wartości odżywczej produktów spożywczych właściwą dla kraju, w którym żyje badana osoba. W Polsce wykorzystywane są w tym celu Tabele składu i wartości odżywczej żywności opracowane przez Hannę Kuchanowicz, Beatę Przygodę, Irenę Nadolną oraz Krystynę Iwanow. W niektórych programach możliwe jest rozszerzanie bazy danych o informacje dotyczące składu konkretnych produktów i potraw, które są podawane przez producentów żywności. Niektóre dostępne programy komputerowe wykorzystują bazy składu i wartości odżywczej żywności opracowane w innych krajach. Należy pamiętać, że zawarty w nich skład produktów może różnić się od składu produktów dostępnych na rynku polskim.

Oddzielnym problemem jest ocena wielkości spożycia produktów spożywczych wchodzących w skład potraw. W tym celu można pozyskiwać od osób badanych informacje dotyczące receptur potraw lub posługiwać się standardowymi recepturami, które znajdują się w tabelach składu i wartości odżywczej żywności oraz są uwzględniane w programach komputerowych.

Obliczoną wartość energetyczną i odżywczą racji pokarmowej pacjenta odnosi się do wartości referencyjnych zawartych w aktualnych normach żywienia. Pod koniec 2020 roku ukazała się ostatnia nowelizacja norm żywienia dla populacji polskiej wydana przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. Należy zaznaczyć, że normy żywienia przeznaczone są dla osób zdrowych o przeciętnej aktywności fizycznej. W przypadku osób przewlekle chorych, w tym osób chorujących na nowotwór, należy mieć na uwadze, że potrzeby żywieniowe mogą być zmienione, a zapotrzebowanie na wybrane składniki pokarmowe może być zwiększone lub zmniejszone, w zależności od przebiegu choroby, jej zaawansowania, istniejących powikłań i schorzeń współistniejących.

W normach żywienia zapotrzebowanie na energię zostało ustalone na poziomie średniego zapotrzebowania (EER – estimated energy requirement) określającym średnie zapotrzebowanie osób w danej grupie. Dla tłuszczu i węglowodanów zostały określone referencyjne zakresy spożycia (RI – reference intake) wyrażone jako odsetek zapotrzebowania na energię. Natomiast normy na białko i pozostałe składniki odżywcze zostały ustalone na poziomie średniego zapotrzebowania (EAR – estimated average requirement) określającym zapotrzebowanie odpowiednie dla połowy osób z określonej grupy na poziomie zalecanego spożycia (RDA – recommended dietary allowance) określającym pokrycie zapotrzebowania prawie wszystkich osób w danej grupie. Warto zaznaczyć, że przy ocenie spożycia indywidualnego poziom EAR służy do oceny prawdopodobieństwa, czy zwyczajowe spożycie jest niedostateczne lub nadmierne, i jest uznawany za podstawowy miernik do oceny indywidualnego spożycia. Z kolei poziom RDA jest przydatny do oceny, czy zwyczajowe spożycie u osób indywidualnych jest na poziomie lub powyżej poziomu RDA, czyli czy występuje niskie prawdopodobieństwo niedostatecznego spożycia, zwłaszcza u osób narażonych na skutki niedoborów. W przypadku braku wystarczających danych do ustalenia norm EAR i RDA stosowany jest poziom wystarczającego spożycia (AI – adeqate intake). Poziom AI jest stosowany do oceny, czy osoby o zwyczajowym spożyciu składnika pokarmowego równym lub większym od tego poziomu mają niskie prawdopodobieństwo niedostatecznego spożycia.

Dodatkowo w normach żywienia podano również wartości górnych tolerowanych poziomów spożycia (UL – tolerable upper intake level) dla witamin i składników mineralnych. UL jest to maksymalny poziom spożycia składnika pokarmowego ze wszystkich źródeł (żywność, suplementy), który nie powoduje niekorzystnych skutków zdrowotnych u prawie wszystkich osób. Warto zaznaczyć, że UL nie jest normą żywieniową, jest jednak wykorzystywany przy planowaniu i ocenie spożycia. Realizację norm żywieniowych niejednokrotnie wyliczają specjalistyczne „dietetyczne” programy komputerowe. Należy tylko zwracać uwagę, czy wykorzystywane są w nich najnowsze normy żywienia i uwzględniać indywidualne wymagania dla osób chorych.

Piśmiennictwo

1. Gawęcki J. (red.): Kwestionariusz do badania poglądów i zwyczajów żywieniowych oraz procedura opracowania danych. Wydawnictwo Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2014 (dostępny na stronie: www.knozc.pan.pl).

2. Gronowska-Senger A.: Zarys oceny żywienia. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009.

3. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. (red.): Normy żywienia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.

4. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.): Normy żywienia 2020. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020.

5. Kuchanowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.

6. Roszkowski W.: Ocena sposobu żywienia. W: W. Roszkowski (red.): Podstawy nauki o żywieniu człowieka. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008.I.2
Ocena stanu odżywienia
Andrzej W. Szawłowski

Ocena stanu odżywienia chorego na nowotwór stanowi wytyczną do opracowania planu interwencji żywieniowej w ramach przygotowań do specyficznego leczenia onkologicznego (chirurgia, chemioterapia, radioterapia) w formie monoterapii lub skojarzonego leczenia. Dla zachowania prawidłowych funkcji przewodu pokarmowego, a także ze względów psychologicznych, dopóki umożliwia to stan chorego, należy zalecać odpowiednie odżywianie drogą naturalną. Jeżeli zaś z medycznych względów jest lub staje się to niemożliwe, wprowadza się odżywianie poza- i/lub dojelitowe, które może być przy braku przeszkód w doustnej podaży uzupełnione specjalnymi odżywkami. Ocena stanu odżywienia, korygowana na bieżąco podczas leczenia onkologicznego, stanowi również podstawę do zastosowania właściwej diety, mającej na celu poprawę stanu odżywienia pacjenta samodzielnie lub przy pomocy dietetyka w ramach poradnictwa podczas rekonwalescencji po leczeniu.

Obecnie w krajach Unii Europejskiej, czyli także w Polsce, wszyscy hospitalizowani w ramach ubezpieczenia zdrowotnego chorzy, w tym chorzy z nowotworami złośliwymi, muszą mieć wykonane przed rozpoczęciem leczenia przesiewowe badanie oceny stanu odżywienia. W Polsce wynika to z rozporządzenia Ministra Zdrowia (ostatnia nowelizacja 22 listopada 2013 roku), które ustala nakaz przeprowadzenia przesiewowych badań celem zwiększenia wykrywalności niedożywienia i w tym celu w każdej historii choroby jest wymóg wypełnienia specjalnej zakładki temu poświęconej. Taki obowiązek wynika stąd, że w onkologii niedożywienie i/lub nowotworowe wyniszczenie jest złym prognostycznym czynnikiem co do możliwości skutecznego leczenia z intencją wyleczenia lub paliatywnego leczenia chorego na złośliwy nowotwór. Ocenę stanu odżywienia należy powtórzyć w przypadku pogorszenia stanu zdrowia.

W ocenie stanu odżywienia stosuje się 3 podstawowe wskaźniki: biochemiczne, antropometryczne i immunologiczne. Przedstawiono je zbiorczo w tabeli I.4 na podstawie podstawowych badań, które mogą być wykonane w każdym szpitalu niezależnie od poziomu referencyjności.

Tabela I.4. Ocena stanu odżywienia uwzględniająca podstawowe wskaźniki antropometryczne, biochemiczne i immunologiczne

----------------- ------------------------------------------------ --------------------- ------------------------ --------------------------------------------
Stan odżywienia Ubytek masy ciała (mc.) jako % prawidłowej mc. Albumina (g/100 ml) Prealbumina (g/100 ml) Całkowita liczba limfocytów (w 1 mm³ krwi)

Prawidłowy < 5 > 3,5 > 20 > 1500

Niedożywienie: 5–10 3,1–3,4 15–20 1200–1499

• lekkie 10–15 2,5–3,0 7,5–14 800–1199

• umiarkowane > 15 < 2,5 < 7,5 < 800

• ciężkie
----------------- ------------------------------------------------ --------------------- ------------------------ --------------------------------------------

Według Szawłowski A.W., Talarek M.: Zaburzenia odżywiania i zasady terapii żywieniowej u chorych na nowotwory. W: A. Jeziorski, A.W. Szawłowski, E. Towpik (red.): Chirurgia onkologiczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, tom 1 – za zgodą Wydawcy i Autorów.

Przy przyjmowaniu chorego do szpitala podczas zbierania wywiadu należy ocenić:

> Czy doszło do niezamierzonego ubytku masy ciała w ciągu ostatnich 3 miesięcy – jeśli przekracza on 10% dotychczasowej masy ciała, jest to czuły wskaźnik, pozwalający przewidzieć dalszy, często powikłany przebieg nowotworu. Należy dodać, że w starszym wieku ubytek masy ciała powyżej 7,5% jest już ubytkiem bardzo niebezpiecznym. Ubytek masy ciała wyraża się w procentach prawidłowej (dotychczasowej) masy ciała według wzoru:

mc. – masa ciała.

> Czy nie było zaburzeń w przyjmowaniu pokarmów w ostatnim okresie (utrata apetytu, zaburzenia przełykania – dysfagia, poposiłkowe wymioty).

> Jaka jest aktualnie masa ciała na podstawie wskaźnika BMI (body mass index) obliczonego według wzoru:

BMI (kg/m²) = mc. (kg) : wzrost (m²)

W ocenie stanu odżywienia stosuje się poniższe kryteria BMI:

> 40,0 = otyłość III stopnia (bardzo duża, zwana też olbrzymią);

35,0–39,9 = otyłość II stopnia (duża lub poważna);

30,0–34,9 = otyłość I stopnia;

25,0–29,9 = nadwaga;

18,5–24,9 = zakres normy;

17,0–18,4 = niedożywienie (I stopień szczupłości, niewielkie ryzyko niedożywienia);

16,0–16,9 = niedożywienie umiarkowane (II stopień szczupłości – malnutrition);

< 16,7 = III stopień szczupłości – poważne (duże) niedożywienie (ancer cahexia).

> Ocenić ciężkość schorzenia (nowotworu) i ryzyko niedożywienia związane z leczeniem:

– leczenie skojarzone (chemioterapia + radioterapia + chirurgia) lub

– monoterapia.

W litych nowotworach, takich jak m.in. nowotwory układu pokarmowego, chirurgia jest główną metodą leczenia z podziałem na operacje:

/ małe – nowotwory skóry, piersi, tkanek miękkich/kości (ryzyko małe/brak ryzyka);

/ średnie – nowotwory głowy/szyi, mózgu, ginekologiczne, urologiczne, nadnercza, śledziony (ryzyko średnie);

/ duże – nowotwory układu pokarmowego, klatki piersiowej (ryzyko poważne).

Ryzyko rozwoju niedożywienia wzrasta zdecydowanie w przebiegu leczenia skojarzonego.

Europejskie Towarzystwo Żywienia Poza- i Dojelitowego (ESPEN – European Society of Parenteral and Enteral Nutrition) i polskie towarzystwa naukowe w dziedzinie żywienia i metabolizmu (POLSPEN – Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu oraz PTŻK – Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego) rekomendują, a w ślad za nimi Ministerstwo Zdrowia i Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) zalecają wykonanie przesiewowej oceny stanu odżywienia u hospitalizowanych chorych na podstawie ankiety NRS-2002 (nutritional screening risk) przedstawionej w zmodyfikowanej (uproszczonej) formie w tabeli I.5 oraz stosowanej wcześniej i dotychczas subiektywnej globalnej oceny stanu odżywienia (SGA – subjective global assessment) przedstawionej w zmodyfikowanej (uproszczonej) formie w tabeli I.6. Obie ankiety stanowią obecnie części składowe historii chorób hospitalizowanych chorych i wymagają wypełnienia, aby hospitalizację rozliczył NFZ.

Tabela I.5. Ankieta NRS-2002 (zmodyfikowana)

Zaburzenia stanu odżywienia

Zwiększone zapotrzebowanie

Punkty

Opis

Punkty

Opis

0

• bez ubytku masy ciała

• odżywia się normalnie

0

• normalne potrzeby żywieniowe

1

• ubytek 5–10% masy ciała/3 miesiące

• obecnie przyjmuje 50–75% pokarmu

1

• przewlekłe choroby internistyczne

2

• ubytek 10–15% masy ciała/3 miesiące

• 18,5 < BMI < 20,5

• obecnie przyjmuje 25–50% pokarmu

2

• rozległa operacja w jamie brzusznej

• udar

3

• ubytek > 15% masy ciała/3 miesiące

• obecnie przyjmuje 0–25% pokarmu

3

• leczenie w oddziale intensywnej terapii

1

• wiek > 70 lat

Suma:

Według Szawłowski A.W., Talarek M.: Zaburzenia odżywiania i zasady terapii żywieniowej u chorych na nowotwory. W: A. Jeziorski, A.W. Szawłowski, E. Towpik (red.): Chirurgia onkologiczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, tom 1 – za zgodą Wydawcy i Autorów.

Tabela I.6. Subiektywna globalna ocena stanu odżywienia – SGA (zmodyfikowana)

------------------------------------------ ------------------------------ ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------
SGA A SGA B SGA C
Kategoria prawidłowy stan odżywienia umiarkowane niedożywienie ciężkie niedożywienie
Masa ciała bez ubytku masy ciała ubytek < 5% masy ciała w ciągu miesiąca lub < 10% w ciągu 6 miesięcy ubytek > 5% masy ciała w ciągu miesiąca lub > 10% w ciągu 6 miesięcy
Przyjmowanie pokarmów bez zmian w ostatnim okresie zmniejszenie przyjmowania pokarmów wyraźne zmniejszenie przyjmowania pokarmów
Objawy związane z przyjmowaniem pokarmów brak objawów nieznaczne znaczne
Funkcjonowanie prawidłowe umiarkowane upośledzenie w codziennym funkcjonowaniu znaczne upośledzenie w codziennym funkcjonowaniu
Badanie fizykalne bez odchyleń niewielki ubytek tkanki podskórnej i mięśniowej znaczny ubytek tkanki podskórnej i mięśniowej, możliwe obrzęki
------------------------------------------ ------------------------------ ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------

Według Szawłowski A.W., Talarek M.: Zaburzenia odżywiania i zasady terapii żywieniowej u chorych na nowotwory. W: A. Jeziorski, A.W. Szawłowski, E. Towpik (red.): Chirurgia onkologiczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, tom 1 – za zgodą Wydawcy i Autorów.

Interpretacja oceny stanu odżywienia:

/ wynik poniżej 3 punktów w skali NRS-2002 i/lub wynik A w skali SGA: powtórzyć ocenę za tydzień;

/ wynik 3 punkty lub więcej w skali NRS-2002 i/lub B/C w skali SGA: dokonać szczegółowej oceny stanu odżywienia i wdrożyć interwencję żywieniową, której rodzaj zależy od szczegółowej oceny stanu odżywienia.

W ramach szczegółowej oceny stanu odżywienia można korzystać z parametrów antropometrycznych, takich jak:

/ pomiar obwodu ramienia w połowie długości;

/ pomiar grubości fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym;

/ analiza składu ciała metodą bioimpedancji;

/ badanie dynamometryczne siły mięśniowej.

Należy również wykonać bardziej szczegółowe biochemiczne badania w surowicy krwi obwodowej:

/ stężenie prealbumin i albumin (zwrócić uwagę na hematokryt, bo u chorych odwodnionych wynik może być prawidłowy, czyli fałszywie pozytywny, co może sugerować prawidłowy stan odżywienia);

/ stężenie białka całkowitego;

/ stężenie cholesterolu całkowitego (w niedożywieniu spadek stężenia poniżej wartości referencyjnych);

/ parametry nerkowe (stężenie mocznika, kreatyniny);

/ parametry czynności wątroby (GOT – aminotransferaza asparaginianowa, GPT – aminotransferaza alaninowa, GGPT – gamma-glutamylotranspeptydaza, fosfataza alkaliczna, bilirubina);

/ stężenie elektrolitów;

/ oznaczenie stężenia witamin (A, D, E, K, C);

/ oznaczenie stężenia pierwiastków śladowych (szczególnie selenu, cynku).

PODSUMOWANIE

Po przyjęciu chorego do szpitala lekarz zajmujący się nim zobowiązany jest do przesiewowej oceny stanu odżywienia na podstawie zawartych w historii choroby skal NRS-2002 i SGA. Jeśli stwierdza się niedożywienie, stanowi to wytyczną do bardziej szczegółowej oceny stanu niedożywienia i opracowania planu interwencji żywieniowej przed wdrożeniem specyficznego leczenia onkologicznego, a także zaplanowania właściwej diety do stosowania w fazie leczenia onkologicznego i do kontynuacji w warunkach domowych po wypisie ze szpitala.

Piśmiennictwo

1. Charzewska J., Chabros E., Pachocka I.: Ocena stanu odżywienia. W: M. Jarosz (red.): Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2016–2019.

2. Matras P.: Ocena stanu odżywienia u chorych onkologicznych. W: A.W. Szawłowski, J. Gromadzka-Ostrowska, P. Paluszkiewicz, M. Słodkowski, J. Sobocki (red.): Żywienie w chorobach nowotworowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.

3. Szawłowski A.W., Talarek M.: Zaburzenia odżywiania i zasady terapii żywieniowej u chorych na nowotwory. W: A. Jeziorski, A.W. Szawłowski, E. Towpik (red.): Chirurgia onkologiczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, tom 1.

4. Szawłowski A.W.: Konsekwencje żywieniowe leczenia onkologicznego. W: A.W. Szawłowski, J. Gromadzka-Ostrowska, P. Paluszkiewicz, M. Słodkowski, J. Sobocki (red.): Żywienie w chorobach nowotworowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.

5. Szawłowski A.W.: Wskazania do leczenia żywieniowego w onkologii. W: A.W. Szawłowski, J. Gromadzka-Ostrowska, P. Paluszkiewicz, M. Słodkowski, J. Sobocki (red.): Żywienie w chorobach nowotworowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.I.3
Ocena stanu zdrowia i jakości życia
Danuta Gajewska

Zdrowie jest najwyższą wartością człowieka, bez względu na miejsce zamieszkania, pochodzenie etniczne, warunki ekonomiczne, socjalne, poglądy polityczne czy wyznawaną religię. Ocena stanu zdrowia pacjentów onkologicznych oraz kompetentna opieka medyczna stanowią podstawę skuteczności całego procesu terapeutycznego. W zależności od rodzaju nowotworu lista niezbędnych badań diagnostycznych jest zróżnicowana, może wymagać zastosowania kilku metod i współpracy wielu specjalistów. Ocena stanu klinicznego pacjentów onkologicznych obejmuje szczegółowy wywiad, badania przedmiotowe oraz badania podmiotowe. W diagnostyce onkologicznej wykorzystuje się między innymi metody biochemiczne, morfologiczne, cytogenetyczne, patomorfologiczne oraz obrazowe.

Kompleksowa ocena stanu zdrowia pacjentów onkologicznych, obok oceny stanu klinicznego, wymaga także oceny stanu odżywienia oraz oceny jakości życia.

DEFINICJA JAKOŚCI ŻYCIA

Jakość życia to pojęcie wielowymiarowe, odnoszące się do wielu obszarów codziennego funkcjonowania pacjentów. Ocena jakości życia pacjentów onkologicznych należy do bardzo ważnych parametrów oceny ich stanu zdrowia oraz efektywności stosowanego leczenia. Tym bardziej, że choroba nowotworowa jest uznawana za jedno z najbardziej stresogennych schorzeń przewlekłych, a stosowane metody leczenia powodują wiele skutków ubocznych, wpływając tym samym na samopoczucie i jakość życia chorego. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO – World Health Organization) definiuje jakość życia jako sposób postrzegania swojej pozycji w życiu w kontekście kulturowym i systemów wartości, w których żyje dana osoba, oraz w odniesieniu do celów, oczekiwań i standardów wynikających z uwarunkowań środowiskowych. Jakość życia jest pojęciem uniwersalnym, obejmującym wiele czynników, które w istotny sposób wpływają na życie jednostki. Natomiast jakość życia związana ze zdrowiem obejmuje tylko te czynniki, które są częścią zdrowia jednostki.

W medycynie jakość życia definiowana jest w odniesieniu do stanu zdrowia osób chorych oraz na podstawie wielowymiarowej koncepcji zdrowia. Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia (HRQOL – health related quality of life) determinowana jest występującymi chorobami przewlekłymi, dysfunkcjami w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego oraz procesem starzenia się.

Jakość życia pacjentów onkologicznych najczęściej mierzona jest subiektywnie, czyli w wymiarze postrzegania stanu zdrowia przez samego chorego. Z punktu widzenia pacjenta zdecydowanie bardziej istotne są subiektywne odczucia, dotyczące np. zmniejszenia poziomu bólu, niż obiektywne markery stanu zdrowia (np. obniżenie stężenia glukozy czy cholesterolu). Jakość życia chorych, leczonych z powodu choroby nowotworowej, jest także parametrem zmieniającym się w czasie. Z badań prowadzonych przez Ravasco i współpracowników w 2004 roku wynika, że na jakość życia pacjentów onkologicznych wpływa wiele czynników, w tym lokalizacja raka (30%), podaż pokarmu (20%), utrata masy ciała (30%), chemioterapia (10%), operacja (6%), czas trwania choroby (3%) oraz stopień zaawansowania choroby (1%). Badania dotyczące oceny jakości życia pacjentów onkologicznych powinny być prowadzone na wszystkich etapach leczenia choroby, począwszy od rozpoznania (tabela I.7).

Jakość życia osób chorych analizuje się w dwóch wymiarach: wewnętrznym (dobre samopoczucie pacjenta) i zewnętrznym (dobre samopoczucie pacjenta w stosunku do innych). Badania nad jakością życia w chorobach nowotworowych stanowią źródło istotnych informacji medycznych, uzupełniających badania diagnostyczne i laboratoryjne, dlatego powinny obejmować wszystkie wymiary funkcjonowania chorego, w tym:

/ ogólne postrzeganie zdrowia (samoocena stanu zdrowia);

/ zdrowie fizyczne (sprawność ruchowa chorego, ograniczenia w poruszaniu się, konieczność pomocy w podstawowych czynnościach);

/ zdrowie psychiczne i emocjonalne (funkcje poznawcze, rodzaj i nasilenie emocji, pamięć i koncentracja, zdolność panowania nad emocjami);

/ sytuację społeczną i warunki ekonomiczne chorego (funkcjonowanie w rolach społecznych w odniesieniu do rodziny i pracy, kontakty i interakcje z bliskimi i znajomymi, izolacja społeczna).

Tabela I.7. Korzyści wynikające z oceny jakości życia pacjentów onkologicznych

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ocena jakości życia chorych po rozpoznaniu choroby nowotworowej

• pozwala na ocenę, w jaki sposób postawienie diagnozy wpływa na samopoczucie pacjenta oraz jego relacje z otoczeniem; powszechne przekonanie o nieuleczalności choroby nowotworowej powoduje duże obciążenie psychiczne już na etapie postawienia diagnozy

• pozwala na ustalenie relacji pomiędzy oczekiwaniami i dążeniami osób chorych a ich rzeczywistymi doświadczeniami

Ocena jakości życia chorych w trakcie leczenia

• pozwala zrozumieć, jak proces leczenia wpływa na różne aspekty życia chorych i ich rodzin

• pozwala ocenić zmiany stanu zdrowia chorego zachodzące w procesie leczenia

• pozwala na dostosowanie prowadzonej terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta i optymalizację leczenia, zgodnie z jego oczekiwaniami

• ułatwia rozwiązywanie istotnych dla terapii problemów psychosocjalnych

• ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących terapii

• ułatwia komunikację pomiędzy pacjentem a personelem medycznym

Ocena jakości życia chorych po zakończonym leczeniu

• pozwala na ocenę wpływu stosowanego leczenia na poczucie dobrostanu fizycznego i psychicznego pacjentów; niektóre metody leczenia raka (np. mastektomia) prowadzą do istotnych zmian w zakresie fizjologicznego funkcjonowania pacjenta, wpływając na postrzeganie własnego ciała, sytuację życiową i samoocenę

• umożliwia porównanie korzyści wynikających z leczenia pacjenta z niekorzystnymi konsekwencjami

• może przyczyniać się do tworzenia nowych i doskonalenia już istniejących standardów terapeutycznych

• może wskazywać, jakie interwencje wspomagające mogą uzupełnić leczenie onkologiczne

• w skali globalnej pozwala kształtować politykę zdrowotną
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

METODY OCENY JAKOŚCI ŻYCIA

Pomiar jakości życia pacjentów onkologicznych może wymagać stosowania wielu różnych narzędzi. Najczęściej stosuje się wystandaryzowane kwestionariusze, uwzględniające specyfikę choroby, jak również ogólne aspekty jakości życia chorych. Narzędzia te powinny mieć charakter wielowymiarowy i oceniać wiele obszarów funkcjonowania chorego. Wybór odpowiedniego narzędzia badawczego do oceny jakości życia zależy od celu prowadzonego badania, koncepcji jakości życia, założeń metodycznych oraz możliwości współpracy z pacjentem. Osoby prowadzące badania muszą w pierwszej kolejności brać pod uwagę dobro pacjenta. Badania jakości życia nie mogą być uciążliwe dla chorego. Przykłady zwalidowanych narzędzi, wykorzystywanych do oceny jakości życia pacjentów leczonych z powodu choroby nowotworowej, zamieszczono w tabeli I.8. Na ich podstawie możliwe jest uzyskanie profilu zdrowia pacjenta oraz szczegółowego obrazu jego dobrostanu. Niektóre kwestionariusze zostały przetłumaczone na język polski.

Tabela I.8. Wybrane narzędzia do oceny jakości życia pacjentów onkologicznych

Rodzaj narzędzia

Analizowany wymiar zdrowia

European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality-of-life Questionnaires Core-30 (EORTC QLQ-C30)

składa się z 30 pytań pozwalających ocenić jakość życia pacjentów w zakresie ogólnego stanu zdrowia, w tym funkcjonowania: fizycznego, czynnościowego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego oraz objawów (zmęczenie, ból, nudności i wymioty, duszności, zaburzenia snu, zaparcia, biegunki i poziom zadowolenia z sytuacji finansowej)

Skala EORTC QLQ-LC13

obejmuje objawy lub problemy w zakresie funkcjonowania układu oddechowego, występowania kaszlu, wykrztuszania krwi, występowania zadyszki w czasie odpoczynku i wysiłku, bólu w obrębie jamy ustnej lub języka, problemów z połykaniem, odczuwania mrowienia w rękach lub stopach, wypadania włosów oraz bólów w klatce piersiowej, ramieniu lub barku i w innych częściach ciała

WHO Quality of Life (WHOQOL)-100

pozwala ocenić funkcjonowanie w różnych dziedzinach życia, satysfakcję i poczucie szczęścia, spełnienia własnych celów i oczekiwań w określonych warunkach kulturowych

Rotterdam Symptom Checklist (RSCL)

39-punktowe narzędzie do pomiaru jakości życia pacjentów onkologicznych; obejmuje cztery dziedziny: skalę objawów fizycznych, skalę objawów psychicznych, poziom aktywności i ogólną jakość życia

Functional Assessment of Cancer Therapy-General (FACT-G)

27 stwierdzeń pozwalających ocenić funkcjonowanie pacjenta w następujących 4 obszarach: zdrowie fizyczne, samopoczucie społeczne/rodzinne, samopoczucie emocjonalne i funkcjonalne

Kwestionariusz SF-36 (Short Form Health Survey)

36 pytań obejmujących 8 kategorii: funkcjonowanie fizyczne, ograniczenia z powodu zdrowia fizycznego, odczuwanie bólu, ogólne poczucie zdrowia, witalność, funkcjonowanie socjalne, funkcjonowanie emocjonalne i zdrowie psychiczne

WHOQOL-BREF World Health Organization Quality of Life assessment questionnaire-BREF

26 pytań oceniających 4 wymiary jakości życia: fizyczne aspekty funkcjonowania, psychologiczne aspekty funkcjonowania, poziom niezależności, funkcjonowanie społeczne i środowiskowe; ogólna ocena jakości życia i własnego zdrowia

Euro-Quality of Life Questionnaire (EQ-5D)

obejmuje ocenę jakości życia w 5 kategoriach: sprawność fizyczna, samoopieka, codzienna aktywność, ból i dyskomfort, niepokój i przygnębienie; dodatkowo skala analogowa (0–100), na której pacjent ocenia aktualny stan zdrowia

Visual Analoque Score (VAS)

skala natężenia bólu, w której chory ocenia natężenie bólu od 1 do 10

W ocenie jakości życia osób przewlekle chorych obserwuje się zjawisko definiowane jako „paradoks zadowolenia”. Fenomen ten polega na tym, że osoba chora, mimo obiektywnie niekorzystnych warunków życia, wysoko ocenia jego jakość.

Piśmiennictwo

1. Arensberg M.B., Besecker B., Weldishofer L. et al: Commentary: Quality nutrition care is integral to the Oncology Care Mode. Supportive Care in Cancer, 2021; 29: 7139–7142.

2. Bjelic-Radisic V., Cardoso F., Cameron D. et al: An international update of the EORTC questionnaire for assessing quality of life in breast cancer patients: EORTC QLQ-BR45. Annals of Oncology, 2020; 31(2): 283–288. doi: 10.1016/j.annonc.2019.10.027

3. Cai T., Verze P., Johansen B.T.E.: The Quality of Life Definition: Where Are We Going? Uro J. Urol., 2021; 1: 14–22.

4. Centers for Medicare & Medicaid Services (2021): Oncology Care Model. Dostępne on-line: https://innovation.cms.gov/innovation-models/oncology-care

5. Gillis C., Hasil L., Kasvis P., Bibby N. et al: Nutrition Care Process Model Approach to Surgical Prehabilitation in Oncology. Front. Nutr., 2021; 8: 644706. doi: 10.3389/fnut.2021.644706

6. Gliwska E., Guzek D., Przekop Z. et al: Quality of Life of Cancer Patients Receiving Enteral Nutrition: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Nutrients, 2021; 13: 4551. https://doi.org/10.3390/nu13124551

7. Imran M., Al-Wassia R., Alkhayyat S.S. et al: Assessment of quality of life (QoL) in breast cancer patients by using EORTC QLQ-C30 and BR-23 questionnaires: A tertiary care center survey in the western region of Saudi Arabia. PLoS ONE, 2019; 14: e0219093.

8. Levin R.: Nutrition risk screening and assessment of the oncology patient. W: M. Leser, N. Ledesma, S. Bergerson et al. (red): Oncology Nutrition for Clinical Practice. Oncology Nutrition Dietetic Practice Group, 2018; 25–32.

9. Lis C.G., Gupta D., Lammersfeld C.A. et al: Role of nutritional status in predicting quality of life outcomes in cancer – a systematic review of the epidemiological literature. Nutrition Journal, 2012; 11: 27.

10. Ravasco P., Monteiro-Grillo I., Vidal P.M. et al: Cancer: disease and nutrition are key determinants of patients’ quality of life. Support Care Cancer, 2004; 12(4): 246–252.

11. de Souza A.P.S., da Silva L.C., Fayh A.P.T.: Nutritional Intervention Contributes to the Improvement of Symptoms Related to Quality of Life in Breast Cancer Patients Undergoing Neoadjuvant Chemotherapy: A Randomized Clinical Trial. Nutrients, 2021; 13: 589.

12. Thompson D.: Everyday health. Kidney Cancer Diet Nutrition. Dostępne on-line: https://www.everydayhealth.com/kidney-cancer/kidneycancer-diet-and-nutrition.aspx

13. Uster A., Ruefenacht U., Ruehlin M. et al: Influence of a nutritional intervention on dietary intake and quality of life in cancer patients: a randomized controlled trial. Nutrition, 2013; 29: 1342–1349.

14. White J.V., Guenter P., Jensen G. et al: Consensus statement of the Academy of Nutrition and Dietetics/American Society for Parenteral and Enteral Nutrition: characteristics recommended for the identification and documentation of adult malnutrition (undernutrition). J. Acad. Nutr. Diet., 2012; 112(5): 730–738.

15. World Health Organization: The constitution of the World Health Organization. WHO Chron., 1947; 1: 29.

16. Zegarski W., Głowacka I., Ostrowska Ż.: Ocena jakości życia kobiet po mastektomii na podstawie standardowych kwestionariuszy: QLQ-C30 i QLQ-BR23. NOWOTWORY, Journal of Oncology, 2010; 60(6): 532–535.