Do boju ! - ebook

Tytułem wstępu

KURZE DZIAŁO POSIADA LUFĘ o długości ponad osiemnastu metrów, co spokojnie pozwalałoby je zaliczyć do broni artyleryjskiej. Dwukilogramowemu kurczakowi potrafi nadać prędkość ponad sześciuset czterdziestu kilometrów na godzinę, co czyni z takiego ptaka zabójczy pocisk. Warto jednak wiedzieć, że to działo nie ma nikogo zabijać – zostało zaprojektowane, by ratować życie. Martwe ptaki są wystrzeliwane w kierunku samolotów, które stoją puste lub mają na pokładzie „symulowaną załogę”. W ten sposób sprawdza się odporność maszyny i ludzi na to, co w lotnictwie cywilnym i wojskowym – z właściwym tym branżom podejściem macho – nazywane jest uderzeniem ptaka. Kurczaki są zatem dublerami gęsi, mew, kaczek i wszelkiego innego ptactwa, które mniej więcej trzy tysiące razy do roku zderza się z odrzutowcami amerykańskich sił powietrznych, wywołując straty na poziomie nawet osiemdziesięciu milionów dolarów. Raz na kilka lat z tego powodu giną też ludzie.

Kurczak to dość nieoczywisty wybór na reprezentanta wszelkich możliwych ptaków, no bo kurczaki nie latają. Nie uderza zatem w samolot w taki sam sposób jak kaczka krzyżówka czy gęś, czyli z rozłożonymi skrzydłami i wyciągniętymi do tyłu nogami. Kurczak uderza w samolot niczym wystrzelony w powietrze produkt spożywczy. Co więcej, cechuje się większą gęstością tkanek niż ptaki latające czy pływające. Gęstość ciała przeciętnego przedstawiciela gatunku Gallus gallus domesticus (0,92 grama na centymetr sześcienny) jest o jedną trzecią większa niż ciała mewy srebrzystej czy bernikli kanadyjskiej. Mimo to to właś­nie kurczaki zostały zatwierdzone przez amerykański Departament Obrony jako standardowy „materiał” do prowadzenia testów szyb czołowych w odrzutowcach. Okazały się one nie tylko najłatwiejsze w pozyskaniu i standaryzacji, ale dają też możliwość sprawdzania od razu najgorszego możliwego scenariusza.

W praktyce jednak wcale nie wygląda to tak różowo. Mały zwarty ptak pokroju szpaka potrafi przebić czołową szybę samolotu niczym kula i zdarza się to na tyle często, że trafiło nawet do lotniczego żargonu (mowa o fenomenie pierzastej kuli). Czyż nie łatwiej więc byłoby po prostu trzymać ptaki z dala od pasów startowych? W pierwszej chwili pomysł wydaje się dobry, ale ptaki szybko przyzwyczajają się do zmian w środowisku. Emitowany odgłos drapieżnika lub dowolny inny dźwięk mający je odstraszać przestaje robić na nich wrażenie. Nie zwracają uwagi nawet na detonacje niewielkich ładunków wybuchowych, „tylko śpiewają i nawołują się jeszcze głośniej”1. Ogólnie nic sobie z tego nie robią.

Tutaj zaczyna się rola Malcolma Kelleya i ludzi z grupy Bird Aircraft Strike Hazard (BASH), działającej w ramach amerykańskich sił powietrznych. Kelley i jego ludzie postawili na podejście interdyscyplinarne. Inżynierowie musieli liznąć nieco biologii, a ornitolodzy oswoić się ze statystyką. Postanowili dotrzeć do sedna problemu i zaczęli od sępnika różowogłowego. Co prawda gatunek ten brał udział tylko w mniej więcej jednym procencie zdarzeń z ptakami odnotowanych przez amerykańskie lotnictwo wojskowe, ale według jednego z doniesień powodował aż czterdzieści procent wszystkich szkód. Kelley i jego ludzie założyli nadajniki ośmiu osobnikom i dzięki nim zaczęli obserwować zwyczaje i trasy przelotów ptaków, a następnie powiązali te dane z innymi liczbami i na tej podstawie stworzyli bird avoidance model ((BAM, model unikania ptactwa), umożliwiający osobom odpowiedzialnym za planowanie lotów unikanie najbardziej ryzykownych pór i miejsc. Kelley prognozował, że dzięki zwykłemu „lepszemu zrozumieniu sępników różowogłowych” amerykańskie siły powietrzne mogą zaoszczędzić nawet do pięciu milionów dolarów rocznie, a do tego uratować życie nieznanej liczbie pilotów (i sępników).

Analizując dane, Kelley zwrócił uwagę, że gdy zakres częstotliwości dźwięku emitowanego przez silnik odrzutowy pokrywał się z zakresem częstotliwości krzyku ostrzegawczego wydawanego przez ptaki należące do tego gatunku, ryzyko zderzenia z ptakiem wydawało się niższe. „Czy to możliwe, żebyśmy zupełnie nieświadomie rozmawiali z ptakami?” – zastanawiał się w artykule z 1998 roku. Czy da się to spostrzeżenie jakoś wykorzystać? Kelley wiedział, że jednym z potencjalnych problemów jest fakt, że zarówno ptaki, jak i samoloty startują pod wiatr. W związku z tym te pierwsze często nie zauważają, jak te drugie zbliżają się do nich od tyłu. Kelley wpadł zatem na pomysł, aby wiązkę radaru samolotu wzbogacić o pewien konkretny sygnał, który pozwalałby wcześniej ostrzec ptactwo o niebezpieczeństwie. Chodziło o to, by ptaki miały czas na reakcję, na usunięcie się z drogi.

To jedna z tych historii, które zainteresowały mnie w badaniach prowadzonych przez wojsko. Mam na myśli ciche i tajemnicze boje, toczone z tymi mniej oczywistymi przeciwnikami, takimi jak zmęczenie, wstrząs, bakterie, panika czy kaczki. Efektem połączenia nieortodoksyjnych pomysłów2 z dużymi budżetami badawczymi są niekiedy zaskakujące, a czasami wręcz przełomowe ustalenia. Badania naukowe w wojsku są często postrzegane przez pryzmat uzbrojenia i strategii, no bo wojsko to walka, bombardowania, zdobywanie terenu. Te sprawy zostawię jednak autorom wspomnień i historykom. Mnie interesuje wszystko to, o czym nie kręci się filmów – nie zabijanie, lecz utrzymywanie przy życiu (nawet jeśli tych ludzi utrzymuje się przy życiu po to, by mogli dalej walczyć i zabijać innych – niech nie przesłoni nam to tego, co ważne). Ta książka to hołd oddany naukowcom i lekarzom, którzy w powiewających białych fartuchach pędzą wszędzie tam, gdzie prowadzone są walki. Budują bezpieczniejsze czołgi, wypowiadają wojnę zwykłym muchom i badają zachowania sępników różowogłowych.

KURZE DZIAŁO JEST OSTATNIM, o którym piszę w tej książce. Jeśli interesują cię badania nad uzbrojeniem, sięgnąłeś po niewłaściwą publikację. To nie jest również thriller szpiegowski typu Wróg numer jeden. Rozmawiam tu z ludźmi od operacji specjalnych – z Navy SEAL i Rangersów – ale nie o prowadzonych przez nich działaniach wojennych. W mojej książce opowiadają oni, w jaki sposób walczą ze skrajnym gorącem, olbrzymim hałasem czy problemami jelitowo-żołądkowymi, które nachodzą ich w najgorszym momencie.

Na każdego generała i wojskowego odznaczonego najważniejszymi orderami przypadają setki wojskowych naukowców, o których nikt nigdy nie usłyszy. Badania, które tu opisuję, stanowią jedynie ułamek procentu prowadzonych przez nich. Świadomie jednak ominęłam całe dziedziny szlachetnych analiz. Nie zamieściłam tu na przykład rozdziału o sposobach przeciwdziałania zespołowi stresu pourazowego, ale to nie dlatego, że o PTSD nie warto mówić, ale dlatego że materiału na ten temat jest całe mnóstwo i jest to w całości materiał znakomity. Napisano na ten temat odrębne książki i artykuły. Ja tymczasem – z zawodu i charakteru – nie skupiam się na jednej kwestii. Jestem raczej poszukiwaczką, która z latarką w ręku zagląda w różne ciemne zakamarki. Nie szukam niczego konkretnego, ale gdy już to znajdę, to wiem, że znalazłam.

Odwaga nie jest wyłącznie atrybutem ludzi z karabinem, sztandarem czy choćby z noszami. Odwagą wykazuje się Angus Rupert, lekarz marynarki wojennej, który lata z zawiązanymi oczami i do góry nogami, bo prowadzi testy wibrującego kombinezonu, mającego umożliwiać pilotom „latanie tyłkiem” na wypadek, gdyby zostali oślepieni albo stracili orientację. Odwagą wykazuje się komandor podporucznik Charles „Swede” Momsen, który salutuje przyglądającym się mu ludziom, gdy jest opuszczany na dno Potomacu w celu przetestowania pierwszego na świecie sztucznego płuca, mającego umożliwiać awaryjne opuszczenie łodzi podwodnej. Odwagą wykazuje się kapitan Herschel Flowers z Army Medical Research Laboratory (Wojskowe Laboratorium Badań Medycznych), który wstrzykuje sobie jad kobry w ramach badań nad budowaniem odporności na tę substancję. Czasami odwaga sprowadza się do tego, by chcieć myśleć inaczej niż wszyscy wokół. Żyjemy w kulturze konformizmu, zapewniam więc, że odrębne zdanie wymaga więcej odwagi, niż mogłoby się wydawać. Odwagą wykazywał się William Baer, sanitariusz z okresu pierwszej wojny światowej, który ratował kończyny, a nawet życie żołnierzy, oczyszczając rany tych ludzi za pomocą robaków. Odwagą wykazał się doktor Herman Muller, który na ochotnika przetaczał sobie krew pozyskaną ze zwłok, by sprawdzić bezpieczeństwo takich transfuzji. Praktykę tę stosowano podczas wojny amerykańsko-hiszpańskiej z 1898 roku.

Heroizm ujawnia się nie tylko w chwilach chwały. Czasami bieg historii zmieniają drobne triumfy i wielkie serce. Bywa i tak, że kurczak ratuje życie człowieka.

1 Cytuję tu artykuł What Can Birds Hear? Roberta Beasona, w którym stwierdza on, że sygnały akustyczne sprawdzają się najlepiej, gdy „zostają wzmocnione przez działania prowadzące do śmierci lub doświadczania bólu”. Beason miał na myśli pojedyncze osobniki, a reszta ptaków w grupie miałaby się tym zasugerować. Bez wątpienia zasugerowaliby się tym również obrońcy praw zwierząt, którzy zafundowaliby bolesne doznania ludziom od PR.

2 Najbardziej nieszablonowy pomysł został zgłoszony przez Kelleya w 1994 roku w Wright Laboratory podczas burzy mózgów nad bronią nieśmiercionośną. W kategorii środków chemicznych rozpylanych nad pozycjami wroga Kelley zaproponował silny afrodyzjak. Czy chodziło mu o opracowanie związku chemicznego, dzięki któremu żołnierze mieliby pokochać swojego wroga? „Nie – stwierdził. – Chodziło o zniszczenie morale przeciwnika. Żołnierz miał się obawiać, że lada moment w jego kryjówce pojawi się kolega i zacznie się do niego przystawiać”. A potem spenetruje jego kryjówkę.