Dysfunkcje seksualne. Poradnik dla lekarzy - ebook

Przedmowa Andrzej Depko

Przedmowa

Niewątpliwym osiągnięciem medycyny XX wieku było wydłużenie przeciętnej długości czasu życia człowieka. Wyzwaniem XXI wieku stało się kryterium, jakim jest jakość tego życia. Podjęcie starań o poprawę jakości życia wymaga podejścia interdyscyplinarnego do pacjenta i uwzględnienie w procesie podejmowanego leczenia również aspektu jego dalszego funkcjonowania w ważnych dla niego dziedzinach. Współcześni pacjenci pragną żyć bowiem długo i szczęśliwie.

Wydłużenie życia człowieka doprowadziło do wzrostu oczekiwań, iż wydłuży się także czas satysfakcjonującej ich aktywności seksualnej, zdecydowanie wykraczającej poza wiek średni. Dla ludzi żyjących współcześnie udane życie seksualne jest jedną z determinant dobrej jakości życia, natomiast nieudane prowadzi ich zdaniem do jego pogorszenia. Pojawienie się problemów w sferze życia seksualnego stanowi dla większości pacjentów przyczynę subiektywnie odczuwanego stresu i cierpienia. Obniża się bowiem jakość ich życia, wywierając wpływ na samoocenę, obraz siebie, zdolność do budowania szczęśliwych związków, odczuwania przyjemności i satysfakcji w intymnych kontaktach, a także wpływa na stosunek do choroby zasadniczej i motywację do jej leczenia.

Dysfunkcje seksualne nie są konkretnymi chorobami per se, które zaburzają przebieg reakcji i doznań seksualnych człowieka, lecz objawem występującym w przebiegu wielu chorób somatycznych i psychicznych. Ich cechą charakterystyczną jest zakłócenie zdolności do uczestniczenia w interakcjach seksualnych odpowiednio do pragnień danej osoby. Dodatkową komplikacją w diagnostyce i różnicowaniu dysfunkcji seksualnych jest fakt, iż problemy w sferze funkcji lub odczuć seksualnych mogą być indukowane funkcjonowaniem w konkretnym związku partnerskim, a których może nie być w innym układzie partnerskim, tj. wtedy, gdy kobieta lub mężczyzna znajdzie się w układzie partnerskim z innym człowiekiem. Dlatego diagnozowanie dysfunkcji seksualnych wymaga nie tylko wiedzy z zakresu fizjologii i patofizjologii reaktywności seksualnej człowieka, ale i jego społeczno-kulturowego oraz psychologicznego funkcjonowania.

Zaburzenia seksualne są zawsze bardzo złożone, należy je więc bardzo dokładnie i ostrożnie interpretować w sposób odpowiadający w pełni naszemu poziomowi wiedzy. Dlatego warto tę wiedzę rozwijać i pogłębiać, aby efektywnie leczyć cierpiących pacjentów. Pomoże w tym zakresie lektura książki, którą Czytelnik trzyma właśnie w ręku (przynajmniej mam taką nadzieję, że tak właśnie jest). Została napisana przez doświadczonego praktyka–klinicystę dr. n. med. Sławomira Jakimę, a jej zawartość merytoryczna pozwala na wykorzystanie wiedzy o dysfunkcjach seksualnych w codziennej praktyce. Jest to zwięzłe kompendium wyjaśniające, jak rozpoznawać i leczyć zaburzenia seksualne u obojga płci, bez względu na wiek. Brakowało do tej pory tak dobrej pozycji na rynku książek z dziedziny seksuologii medycznej. Publikacja jest skierowana do lekarzy wszystkich specjalności oraz studentów medycyny i psychologii pragnących poszerzyć swoją wiedzę w tym zakresie.

dr n. med. Andrzej DepkoWSTĘP

WSTĘP

Celem tej książki jest w miarę krótkie, ale wyczerpujące przedstawienie diagnostyki oraz leczenia dysfunkcji i problemów seksualnych, z jakimi może spotkać się lekarz w swojej praktyce. Treść oparta została na literaturze przedmiotu, wytycznych towarzystw naukowych oraz wieloletnich doświadczeniach zawodowych autora przewodnika.

Problemy seksualne są dość powszechnie spotykane w pracy klinicznej i psycho- terapeutycznej, jednakże z powodu nieporuszania tej tematyki zarówno przez lekarzy, psychologów, jak i pacjentów stały się one pewnym tematem tabu.

Istotną kwestią jest też nie zawsze możliwość podjęcia problemów seksualnych pacjentów przez lekarzy czy psychoterapeutów. Kłopotem może być również niedostrzeganie wagi dysfunkcji seksualnych w całościowej diagnostyce i leczeniu chorób, teoretycznie niemających wiele wspólnego z seksualnością (co nie do końca jest prawdą).

Reszty dopełnia brak dokładnych algorytmów diagnostyczno-terapeutycznych, zarówno w literaturze polskiej, jak i światowej. Dlatego praktyczne przedstawienie możliwości diagnozowania i leczenia ww. dysfunkcji może być pomocne w pracy lekarza niebędącego seksuologiem.

Książka składa się z rozdziałów poruszających tematykę problemów natury seksualnej najczęściej spotykanych w różnych dziedzinach medycznych. Autor skupia się na krótkim przedstawieniu definicji, epidemiologii, podstawowych mechanizmów patofizjologicznych, dokładnej diagnozie, różnicowaniu oraz leczeniu. Podana została też podstawowa literatura polska i zagraniczna, dająca możliwość głębszego zapoznania się z tematem. Publikacje w dużej mierze dotyczą metaanaliz problemu. Rozpoznania oparte są na ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych – International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) i DSM-5 (kryteria diagnostyczne według podręcznika – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), chociaż autor nie cytował ich w całości. Mimo że ukazała się już wersja ICD-11, jeszcze nie jest ona obowiązująca w naszym kraju.

Założeniem książki jest poinformowanie lekarza lub psychologa o istnieniu konkretnych dysfunkcji oraz o przyjęciu zasady podejmowania leczenia na swoim poziomie kompetencji, z możliwością pokierowania chorego do bardziej specjalistycznego leczenia, ale już ze wstępną diagnozą. Niestety, możliwości terapeutyczne seksuologii są znacznie mniejsze niż w innych dziedzinach medycyny.

W pierwszej części książki przedstawiono podstawowe wiadomości dotyczące seksualności człowieka, w zakresie pomocnym w rozumienia istoty problemu. Autor nie wchodzi w głębokie, dokładne opisy patofizjologii seksualnej, co jest typowe (i chyba potrzebne) w dużych monografiach. Celem tej publikacji jest możliwość szybkiego oraz praktycznego diagnozowania i podjęcia leczenia (jeśli lekarz czuje się na siłach) dysfunkcji seksualnych swoich pacjentów. Autor sądzi, że taki zbiór konkretnych informacji w formie praktycznego przewodnika może być przydatny, a także atrakcyjny dla lekarza, który nie narzeka na nadmiar czasu. Może też dawać impuls do podjęcia tematyki i pogłębienia wiedzy dotyczącej poszczególnych dysfunkcji seksualnych, z którymi najczęściej lekarz się spotyka.

Jest rzeczą zrozumiałą, że nie poruszono różnych aspektów seksualnych towarzyszących wielu innym chorobom, jak np. łuszczycy czy schorzeniu jelit itp. Nie zostały również opisane w szerszym zakresie problemy związane z chorobami sercowo-naczyniowymi. Leczenie ich wymaga bowiem specjalistycznej wiedzy, np. kardiologicznej. Książka porusza te aspekty, które najczęściej pojawiają się w praktyce lekarza. Dlatego też powtarzające się problemy, jak zaburzenia erekcji, wytrysku, hipogonadyzm, hiperprolaktynemia, są omówione dokładniej. Wystarczająco została ponadto opisana problematyka seksualna kobiet.

Gdyby założenia pracy się spełniły, autor czułby niezwykłą satysfakcję. Pragnąłby zachęcić lekarzy niebędących seksuologami do podejmowania i leczenia dysfunkcji seksualnych. W większości przypadków jest to zupełnie możliwe.

Na końcu publikacji przedstawiono najważniejsze podręczniki wydane w Polsce szeroko ujmujące zagadnienia problemów seksualnych (Książki zalecane). Autor, zamieszczając po każdym rozdziale listę publikacji, nie podaje ponownie tych tytułów. Warto jednak zapoznać się z tymi książkami, ponieważ pisane są przez autorów będących specjalistami z różnych dziedzin związanych z diagnozą i leczeniem dysfunkcji seksualnych oraz z szeroko pojętą seksualnością.

Chciałem gorąco podziękować Paniom Annie Baszak, Barbarze Darewicz, Izabeli Fornalik, Panom Dariuszowi Kałce, Robertowi Kowalczykowi oraz Maciejowi Rabijewskiemu za życzliwe i pomocne uwagi.„Seksualność” to dość szeroki termin, ściśle związany z powiązanymi ze sobą czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i kulturowo-społecznymi. Ciekawa i dość wyczerpująca jest jej definicja: to podstawowy element bycia człowiekiem przez całe życie, obejmujący seks, płciową identyfikację i rolę, orientację seksualną, erotyzm, pożądanie, intymność i reprodukcję. Seksualność wyrażana jest w myślach, fantazjach, doświadczeniach, wartościach, zachowaniach, związkach i odgrywanych rolach.

W 2001 r. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) wprowadziła definicję zdrowia seksualnego: „jest to integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego koniecznych do pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji, miłości człowieka”.

Zdrowie prokreacyjne jest to stan fizycznego, psychicznego, społecznego dobrostanu we wszystkich sprawach związanych z systemem reprodukcji.

W 1994 r. podczas Międzynarodowej Konferencji ONZ na Rzecz Ludności i Rozwoju w Kairze zdefiniowano seksualność w aspekcie biologiczno-psychospołecznym oraz problem zdrowia seksualnego (Komitet ds. polityki globalnej WHO 1994). W 2002 r. WHO opublikowała Deklarację Praw Seksualnych, uznając, że są one uniwersalnymi prawami człowieka, bazującymi na niezbywalnej wolności, godności i równości wszystkich istot ludzkich. Prawa te zostały ujęte w 11 punktach.

W roku 2014 r. Światowe Towarzystwo Seksuologiczne (World Association for Sexual Health – WAS) ogłosiło rewizję Deklaracji Praw Seksualnych Człowieka, głoszącą:

1. Prawo do równości i niedyskryminacji.
2. Prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego.
3. Prawo do niezależności, autonomii i nietykalności cielesnej.
4. Prawo do wolności od tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania.
5. Prawo do wolności od wszelkich form przemocy i przymusu.
6. Prawo do prywatności.
7. Prawo do najlepszego możliwego do osiągnięcia stanu zdrowia, w tym zdrowia seksualnego, wraz z możliwością przeżywania przyjemnych, satysfakcjonujących i bezpiecznych doświadczeń seksualnych.
8. Prawo do korzystania z dobrodziejstw postępu naukowego i jego zastosowań.
9. Prawo do informacji.
10. Prawo do nauki oraz prawo do kompletnej i wyczerpującej edukacji w zakresie seksualności.
11. Prawo do zawierania małżeństw, życia w nich i rozwiązywania, związków partnerskich oraz zbliżonych rodzajów relacji i związków opierających się na poszanowaniu równości oraz na pełnej i niewymuszonej zgodzie partnera.
12. Prawo do podejmowania decyzji o posiadaniu lub nieposiadaniu dzieci, o ich liczbie oraz odstępach czasowych między dziećmi oraz prawo do informacji i środków niezbędnych do podejmowania tych decyzji.
13. Prawo do wolności myśli, opinii oraz wyrażania ich.
14. Prawo do wolnego stowarzyszania się i pokojowych zgromadzeń.
15. Prawo do udziału w życiu publicznym i politycznym.
16. Prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości, środków naprawczych i odszkodowawczych.

Problemy seksualne zostały zamieszczone zarówno w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 (1998), jak i w amerykańskiej klasyfikacji DSM-5. Działa Światowe Towarzystwo Seksuologiczne (WAS) oraz podobne stowarzyszenia na wszystkich kontynentach świata. Wydawane są też czasopisma seksuologiczne o międzynarodowej randze.

Piśmiennictwo:

Edwards W.M., Coleman E. Defining sexual health: A descripte overview. Arch Sex Behav, 2004;33(3):189–195.

Laphimon M. A Glossary of Term in Gender and Sexuality. Seul: The Rockefeller Fundaction Mahidoi University Thailand 2005.

World Health Organization. Defining Sexual Health: Report of a Technical Consultation on Sexual Health, 28–31 January, Geneva 2002, http://www.who.int/reproductivehealth/publications/sexual_health/defining_sexual_health.pdf .Seksualność należy do podstawowych obszarów życia ludzi. Z uwagi na wagę problemu oraz często indywidualny i intymny jego charakter jest źródłem wielu kontrowersji, emocji i czasami prób kontroli. Historia badań nad seksualnością człowieka stanowi przykład, że ta niezwykle ważna tematyka jest stosunkowo niedawno dostrzeżonym i analizowanym obszarem ludzkiego życia.

Badanie jej, co niezwykłe, ściśle wiąże się z rozwojem historycznym ludzkości. Odzwierciedla stan psychiczny, moralny i prawny każdej epoki. Dzieje seksuologii to także spojrzenie na kondycję człowieka nie tylko w wymiarze indywidualnym, lecz także społecznym. Każda władza, duża organizacja religijna czy społeczna ma tendencję do kontrolowania tego obszaru – poprzez zakazy, nakazy oraz kodyfikację prawną. Tak jest od czasów starożytnych po dzień dzisiejszy.

Temat seksualności człowieka podejmowano już w starożytności, zarówno na terenie Egiptu, jak i Azji Wschodniej, Indii i Chin. Medycyna grecka poruszała tematy związane z rozpoznaniem i leczeniem dysfunkcji seksualnych zgodnie z wiedzą dostępną w tym okresie. W Grecji i Rzymie istniał dość liberalny stosunek do seksualności przy jednoczesnym chronieniu prawnym rodziny, dzieci i instytucji małżeństwa.

Okres średniowiecza wiąże się z restrykcyjnym podejściem do omawianej tu dziedziny. Seks w tym okresie miał służyć przede wszystkim prokreacji, wszelkie zaś inne przejawy seksualności zostały zakazane. Włączono ją również np. do walki z herezją.

W okresie odrodzenia następuje bardziej liberalne spojrzenie na seksualność człowieka. W tym czasie dokonano wielu odkryć naukowych, m.in. opisano budowę narządów płciowych i stosunku genitalno-genitalnego. Podnoszono problem wzajemnej równości w odczuwaniu przyjemności seksualnej, dając do niej pełne prawo również kobietom. Duży liberalizm pojawił się w sztuce i literaturze. Nagość, pocałunek, dotyk stały się bardzo częstym elementem dzieł artystycznych, także tych związanych z przedstawianiem scen biblijnych czy religijnych.

Okres baroku i oświecenia to czas dalszego pogłębienia wiedzy na temat anatomii i fizjologii człowieka. Jednocześnie to okres powrotu rygoryzmu seksualnego, wiążącego się z zaprzestaniem poruszania problematyki seksualnej w sposób w miarę obiektywny i naukowy. Mimo to właśnie w okresie oświecenia powstały skandalizujące wtedy utwory Markiza de Sade, będące skrajną formą libertynizmu. Opisujące zachowania seksualne o charakterze sadyzmu stały się później podstawą do nazwania tej parafilii sadyzmem. Książkę 120 dni Sodomy, czyli szkoła libertynizmu, po wielu latach odkrył i opublikował Iwan Bloch, jeden z twórców naukowej seksuologii.

Niecodzienną sławę uzyskała wydana w 1760 r. praca Samuela Augusta Tissota Onanizm albo dysertacja medyczna o chorobach wywołanych przez masturbację. Jej autor, znany szwajcarski lekarz z Lozanny, w swej pracy przestrzega przed niekorzystnymi dla zdrowia skutkami masturbacji. Jest to spojrzenie na problem zarówno z moralnego, jak i lekarskiego punktu widzenia. Tissot uważał, że nasienie jest podstawową siłą życiową, utrata go powoduje powstanie szeregu chorób somatycznych i psychicznych, do śmierci włącznie, z powodu wyniszczenia. Książka ta miała kilkadziesiąt wydań, również w Polsce (w 1782 r. wydanie pierwsze), była również tłumaczona na wiele języków. Pogląd dotyczący śmiertelnego wpływu masturbacji był aktualny w wielu środowiskach do połowy XX w.

Początek i pierwsza połowa XIX w. to czas rozwoju nauk biologicznych, podstaw psychologii oraz odkryć naukowych i prób wprowadzania do terapii metod opartych na wiedzy medycznej. Druga połowa XIX stulecia była okresem rozpoczęcia badań nad seksualnością. Podejmowano pierwsze próby diagnozowania, klasyfikacji i leczenia zaburzeń seksualnych.

Praca austriackiego profesora psychiatrii i neurologii Richarda Kraffta-Ebinga – Psychopathia sexualis, opisująca i klasyfikująca zaburzenia preferencji (wtedy dewiacje), miała 47 wydań. Wprowadził on też definicję podstawowych perwersji: masochizmu (od nazwiska Leopolda von Sachera-Masocha) oraz sadyzmu (od nazwiska Donatiena Alphonse’a Françoisa de Sade) – obaj opisywali szczególny rodzaj preferencji seksualnych.

Niezwykle ciekawą postacią w tym okresie był Paolo Mantegazza (1831–1910), włoski lekarz i psycholog, znawca i pionier badań nad substancjami narkotycznymi. Podjął badania w zakresie seksualności, a także publikował prace z tym związane, dotyczące fizjologii i psychologii seksualnej oraz relacji partnerskich. Autor ten twierdził, że kontakty seksualne powinny przynosić zadowolenie obu stronom, wymaga to jednak umiaru i dojrzałości fizycznej i psychicznej. Prace Mantegazzy były bardzo popularne i wiele wniosły do rozwoju wiedzy o ludzkiej seksualności.

Początek XX w. jest okresem sprzyjającym rozumieniu problemów seksualnych. Prekursorem w zakresie badania tej sfery życia człowieka był Zygmunt Freud. Jego prace i sposób psychoanalitycznego podejścia do leczenia dysfunkcji seksualnych wywarły ogromny wpływ na podejście terapeutyczne, aktualne także w czasach nam współczesnych. W 1897 r. Freud porzucił tzw. teorię uwiedzenia, w której zawarł tezę, że nerwica jest efektem nadużycia seksualnego w dzieciństwie. Teza ta była też początkiem badań nad seksualnością dziecięcą. W 1905 r. Freud opublikował najczęściej cytowaną pracę Trzy rozprawy z teorii seksualnej. Należy zaznaczyć, że Freud nigdy nie czuł się seksuologiem; jego teoria o znaczącym wpływie popędu seksualnego na rozwój człowieka należała do szerokiego zakresu jego poglądów.

Problemy seksualne w życiu człowieka oraz wpływ na jego funkcjonowanie i relacje podjęli inni psychoanalitycy: Sándor Ferenczi, Karl Abraham, Wilhelm Reich. Okres ten, zwany analitycznym, przyczynił się do tego, że podstawą leczenia problemów seksualnych stały się metody analityczne.

Znaczący rozwój seksuologii przypada na koniec XIX i początek XX w. Wiąże się to z powstaniem instytucji naukowych zajmujących się tą problematyką oraz wielu prac naukowych i badawczych dotyczących szeroko pojętej seksualności. Dominującą pozycję zajęli tu niemieccy lekarze: Iwan Bloch (1872–1922), Magnus Hirschfeld (1868–1935), Max Marcuse (1877–1963), Albert Moll (1862–1939) oraz angielski lekarz i psycholog Havelock Ellis (1859–1939).

Bloch, który był dermatologiem, wprowadził termin „seksuologia” (Sexualwissenschaft) do nomenklatury medycznej i jest autorem wielu prac z tej dziedziny. Wydane w 1912 r. dzieło Prostytucja jest do dziś bardzo pomocne w badaniach seksuologicznych.

W lutym 1913 r. powstało w Berlinie pierwsze Lekarskie Towarzystwo Seksuologii i Eugeniki (Medical Society for Sexology and Eugenics). Założycielami byli Bloch i Hirschfeld (urodzony w Kołobrzegu, gdzie praktykował jako lekarz ogólny). Towarzystwo zaczęło wydawać pierwsze czasopismo seksuologiczne Journal of Sexology.

W listopadzie 1913 r. powstaje, również w Berlinie, Międzynarodowe Towarzystwo Badań Nad Seksualnością (Internationale Gesellschaft für Sexualforschung) w pewnym stopniu konkurencyjne wobec Towarzystwa Blocha i Hirschfelda. Głównym aktywistą nowej organizacji stał się Albert Moll, neurolog niemiecki, autor m.in. Podręcznika seksuologii oraz prac związanych z psychoterapią i hipnozą. Zajmował się także seksualnością dziecięcą. Towarzystwo prowadziło działalność oraz badania dotyczące społecznych i relacyjnych aspektów seksualnych.

W 1919 r. w Berlinie powstał Instytut Seksuologii (Institut für Sexualwissenschaft). Jego twórcą był Hirschfeld, orędownik równouprawnienia osób homoseksualnych (w tym zniesienia karania ich więzieniem). Wydał wiele cennych prac, m.in. w latach 1926–1930 pięciotomowy podręcznik Wiedza seksuologiczna. Instytut Seksuologii został zamknięty w 1933 r., po dojściu Hitlera do władzy. Studenci nazistowscy spalili także prace Hirschfelda i wyniki prowadzonych przez Instytut badań.

Hirschfeld był wielkim propagatorem seksuologii; na początku lat trzydziestych ubiegłego wieku odbył z wykładami podróż niemal dookoła świata, propagując wiedzę na tematy seksuologiczne na wielu poważnych uniwersytetach.

W 1921 w Berlinie odbył się I Międzynarodowy Kongres Seksuologiczny, który później organizowano cyklicznie w różnych miastach Europy.

Z Hirschfeldem i Blochem współpracował angielski lekarz Ellis, autor ośmiotomowego Studium psychologii seksualnej (Studies in the Psychology of Sex). Był on twórcą terminu „narcyzm” i „autoerotyzm”. Jego prace miały duży wpływ na Freuda, który te dwa pojęcia wprowadził do swojej teorii psychoanalitycznej. Ellis w pełni popierał prawa osób homoseksualnych, przyznawał prawo do satysfakcji seksualnej kobietom, negował szkodliwość masturbacji. Wydana w 1897 r. książka broniąca praw osób homoseksualnych, Sexual Inversion, której był współautorem, wywołała szok w wiktoriańskiej Anglii.

Niezwykle ważna postać w dziejach seksuologii to także Marcuse, niemiecki dermatolog ściśle współpracujący z Hirschfeldem. Wydawał Journal of Sexology, którego był redaktorem naczelnym. Wniósł duży wkład w badania nad aborcją i antykoncepcją. Pod jego redakcją wydano Encyklopedię wiedzy seksualnej z udziałem Zygmunta Freuda (Hand Dictionary of Sexuology). Encyklopedia została wydana również w Polsce.

Tak więc pierwsze lata XX w. wbrew pozorom nie były tylko okresem psychoanalitycznego spojrzenia na seksualność; akcentowano medyczny i biologiczny aspekt rozpoznawania i leczenia zaburzeń seksualnych. Należy zaznaczyć, że ruch psychoanalityczny dopiero się rodził. Do końca II wojny światowej psychoanaliza była najbardziej eksponowaną metodą leczenia i rozumienia dysfunkcji seksualnych.

W 1948 r. w Sexual Behavior in the Human Male zostały opublikowane badania Alfreda Kinseya oparte na wywiadach uzyskanych od 5300 mężczyzn. W 1953 r. opublikował on podobną pracę opartą na wywiadach 5940 kobiet. Były to wyniki pierwszych badań przeprowadzonych na tak szeroką skalę oraz tak dokładnie opisujących zachowania seksualne Amerykanów. Stworzono także skalę Kinseya, określającą orientację seksualną człowieka. Prace te wywołały szok w USA, ich autor zaś był zwalczany i krytykowany. Obraz seksualności Amerykanów nie okazał się taki jednoznaczny, jak mogło się wcześniej wydawać. Do tej pory Kinsey Institute for Research in Sex, Gender, and Reproduction jest jednym z najpoważniejszych ośrodków badań nad seksualnością człowieka.

Przełomem w diagnostyce były opublikowane wyniki badań amerykańskiego ginekologa Williama Mastersa oraz jego asystentki Virginii Johnson. Prowadzili je od początku lat 50. XX wieku, przebadali metodycznie 694 osoby (312 mężczyzn, 382 kobiety). Analizowali fizjologię reakcji seksualnych. Są twórcami cyklu reakcji seksualnych, aktualnego do dzisiaj. Jako pierwsi też podali skuteczne metody leczenia dysfunkcji seksualnych. Propozycje działań leczniczych oparli na metodach behawioralnych, treningowych. Wyniki opublikowali w latach 1966 i 1970. Prace ich zostały przetłumaczone na język polski w 1975 r. Ich badania całkowicie przełamały monopol analityczny w dziedzinie seksuologii.

Ze znaczących badaczy w zakresie seksuologii wymienić należy niemieckiego lekarza Hansa Giese (1920–1970), twórcę Instytutu Badań Seksualnych (Institut für Sexualforschung) w Hamburgu. Wydany w 1955 r. podręcznik seksuologii (pod jego redakcją) – Die Sexualität des Menschen przetłumaczono na język polski i wydano w 1976 r.

Dalszy rozwój ww. dziedziny wiązał się z nowymi koncepcjami Helen Kaplan, profesor psychiatrii z USA, która dodała termin „pożądanie” oraz wprowadziła do dyskursu psychoanalitycznego możliwość stosowania technik behawioralnych i farmakoterapii.

Obecnie seksuologia zmierza w kierunku poszukiwania nowych strategii farmakologicznych, łącznie z badaniami i technikami genetycznymi. Nieco zaniedbany został obszar psychoterapii dysfunkcji seksualnych.

2.1.
Seksuologia i problematyka seksuologiczna w Polsce

W Polsce pierwsze poważne badania związane z seksualnością podjął krakowski lekarz Teofil Kurkiewicz (1867–1921). Wprowadził do polskiego piśmiennictwa termin „seksuologia” (sexuologia), niezależnie od Blocha uważanego za jego autora; wydał też dwutomową pracę Z docieków (studyów) nad życiem płciowem. Próbował wprowadzać czysto polskie nazwy do opisu czynności seksualnych, np. płciownik – lekarz seksuolog. To trochę niedoceniona postać w dziejach seksuologii polskiej, autor wielu artykułów z problematyki seksualnej.

W okresie międzywojennym podjęto próby powszechnej edukacji seksualnej, możliwości stosowania antykoncepcji oraz prawa do ograniczonej aborcji ze względów medycznych i społecznych. W 1931 r. powstała w Warszawie Poradnia Świadomego Macierzyństwa (w 1936 r. druga – w Krakowie). W 1933 r. powołano w Polsce Oddział Światowej Ligii Reform Seksualnych.

W 1937 r. Liga Reform Obyczajowych postulowała możliwość powszechnego dostępu do antykoncepcji oraz szerokiej edukacji seksualnej młodzieży opartej na wiedzy biologicznej i społecznej, a także dokonywania aborcji do trzeciego miesiąca ciąży ze względów zdrowotnych, socjalnych lub społecznych oraz możliwość tych zabiegów w szpitalach objętych kasami chorych.

Po wojnie powołano towarzystwa zajmujące się seksualnością człowieka. W 1957 r. powstało Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa, przemianowane później na Towarzystwo Rozwoju Rodziny. W 1960 r. odbyła się w Warszawie I Krajowa Narada Seksuologów (powołała Naukowe Koła Seksuologów Polskich).

W 1973 r. powstał Zakład Seksuologii Akademii Medycznej w Krakowie (kierownik Kazimierz Imieliński). Podobne placówki naukowo-lecznicze zaczęły działalność w Warszawie w 1978 r. (Poradnia Seksuologii i Patologii Więzi Międzyludzkich) i w 1981 r. – Zakład Seksuologii i Patologii Międzyludzkich CMKP.

W 1991 r. powstało Polskie Towarzystwo Seksuologiczne, a w 2003 – Polskie Towarzystwo Medycyny Seksualnej. W latach dziewięćdziesiątych XX w. wydawano pismo Seksuologia, były też podejmowane próby umiędzynarodowienia pism seksuologicznych (Review of Sexuology i Acta Sexuologica).

Obecnie na rynku są dwa pisma o tematyce seksuologicznej: Seksuologia Polska – oficjalny organ PTS oraz Przegląd Seksuologiczny.

Powstało też kilka prac związanych z seksuologią autorstwa Antoniego Kępińskiego oraz Tadeusza Bilikiewicza.

Niezwykle ważną rolę w rozwoju seksuologii odegrał wspomniany wyżej Kazimierz Imieliński, autor wielu cenionych prac z seksuologii oraz pierwszy specjalista w tej dziedzinie w Polsce (1963 r.). Profesor Imieliński jest autorem ponad 260 publikacji, a także doktorem honoris causa wielu uczelni zagranicznych oraz nauczycielem kilku pokoleń seksuologów. Ogromne zasługi dla seksuologii polskiej mają także Julian Godlewski, Mikołaj Kozakiewicz, Bolesław Popielski. Niezwykłym zjawiskiem, również kulturowym i politycznym, było pojawienie się w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku książki dr Michaliny Wisłockiej Sztuka kochania. Wywołało to szerokie zainteresowanie tą problematyką i jakością życia seksualnego wśród czytelników.

Obecnie seksuologia jest specjalnością lekarską, którą można uzyskać, posiadając wcześniej tytuł specjalisty z dziedziny psychiatrii, psychiatrii dzieci i młodzieży, ginekologii, neurologii, chorób wewnętrznych. Seksuologia ma własnego konsultanta krajowego oraz konsultantów wojewódzkich. Psycholodzy mogą uzyskać tytuł seksuologa klinicznego po zdaniu egzaminu w Polskim Towarzystwie Seksuologicznym.

Piśmiennictwo:

Depko A. Pionierzy medycyny seksualnej. Prze Seksuol, 2005;1(3):26–32.

Foucault M. Historia seksualności. Warszawa: Czytelnik 1995.

Freud Z. Trzy rozprawy z teorii seksualnej. W: Życie seksualne (red. Z. Freud). Warszawa: KR 1999.

Imieliński K. Seksuologia kulturowa. Warszawa: PWN 1980.

Masters W.H., Johnson V.E. Niedobór seksualny człowieka. Warszawa: PZWL 1975.

Masters W.H., Johnson V.E. Współżycie seksualne człowieka. Warszawa: PZWL 1975.

Tannahill R. Historia seksu. Warszawa: Książka i Wiedza 2011.

Waszyńska K. Seksualność człowieka w aspekcie historycznym. W: Przemiany seksualności w społeczeństwie współczesnym. Teoria i rzeczywistość (red. Z. Lew-Starowicz, K. Waszyńska). Poznań: UAM 2014.

Wisłocka M. Sztuka kochania. Warszawa: Iskry 1977.