Dzieje Polski XVIII i XIX wieku osnowane przeważnie na niewydanych dotąd źródłach. Tom 2 - ebook

DZIE­JE POL­SKI

XVIII i XIX WIE­KU

osno­wa­ne prze­waż­nie na nie­wy­da­nych do­tąd źró­dłach

PRZEZ

HEN­RY­KA SCHMIT­TA.

(jako ciąg dal­szy dzie­ła: Dzie­je na­ro­du pol­skie­go od naj­daw­niej­szych do naj­now­szych cza­sów po­tocz­nie opo­wie­dzia­ne).

TOM II.

1000070577

W KRA­KO­WIE

W DRU­KAR­NI „CZA­SU” W. KIRCH­MAY­ERA.

1866.

SPIS TRE­ŚCI TEGO TOMU.

PA­NO­WA­NIE STA­NI­SŁA­WA AU­GU­STA PO­NIA­TOW­SKIE­GO.

I. Po­gląd na okres Sa­sów a oraz na oświa­tę i oby­cza­je za ich pa­no­wa­nia

II. Po­ło­że­nie Pol­ski i Eu­ro­py w chwi­li śmier­ci Au­gu­sta III

III. Głów­ne stron­nic­twa i wy­bit­niej­sze oso­by w tem bez­kró­le­wiu IV. Za­bie­gi we­wnętrz­ne i po­stron­ne. Rada se­na­tu w War­sza­wie (7 li­sto­pa­da 1763). Pry­mas przy­zna­je Ka­ta­rzy­nie II i Fry­de­ry­ko­wi II ty­tu­ły do­tąd za­prze­czo­ne przez Rzpl­tą

V. Pla­ny Czar­to­ry­skich i sto­sun­ki ich z Mo­skwą. Przy­by­cie

Rep­ni­na do War­sza­wy. Na­ra­dy w miesz­ka­niu stol­ni­ka li­tew­skie­go. Ze­bra­nie re­pu­bli­ka­nów w Bia­łym­sto­ku i po­sta­no­wie­nia tam­że za­pa­dłe

VI. Dal­sze za­bie­gi obu stron­nictw. Wal­ki na sej­mi­kach. Je­ne­rał pru­ski i wza­jem­ne ma­ni­fe­sta­cye o po­gwał­ce­nie ob­rad. Wkro­cze­nie Mo­ska­li. Je­ne­ral­na kon­fe­de­ra­cya li­tew­ska

VII. Skar­gi stol­ni­ka li­tew. w Pe­ters­bur­gu. Od­po­wiedź Pa­ni­na. Me­mo­ry­ał do dwo­ru wie­deń­skie­go, fran­cu­skie­go, Por­ty i in­nych. Oskar­że­nie prze­ciw het­ma­no­wi kor. i te­goż me­mo­ry­ał wy­ka­zu­ją­cy bez­za­sad­ność za­skar­żeń

VIII. Przy­mie­rze Ka­ta­rzy­ny II z Fry­de­ry­kiem II. Przy­go­to­wa­nia stron obu do sej­mu kon­wo­ka­cyj­ne­go. Woj­ska mo­skiew­skie pod­stę­pu­ją pod War­sza­wę a ko­ron­ne sta­ją pod War­ką

IX. Ze­bra­nie się sej­mu kon­wo­ka­cyj­ne­go (7 maja). Ma­ni­fest stro­ny het­mań­skiej i ustą­pie­nie jej z War­sza­wy

X. Dzia­ła­nia wo­jen­ne prze­ciw het­ma­no­wi w Ko­ro­nie i prze­ciw Eadzi­wił­ło­wi na Li­twie. Naj­zu­peł­niej­sza bez­rad­ność stro­ny het­mań­skiej, od­stęp­stwa i zdra­dy. Bra­nic­ki ustę­pu­je w koń­cu do Wę­gier a Ra­dzi­wiłł na Wo­łosz­czy­znę

XI. Czyn­no­ści i po­sta­no­wie­nia sej­mu kon­wo­ka­cyj­ne­go

XII. Oświad­cze­nie mo­skiew­skie i pru­skie. Za­mknię­cie sej­mu kon­wo­ka­cyj­ne­go (23go czerw­ca). Kon­fe­de­ra­cya je­ne­ral­na ko­ron­na. Sta­ra­nia i za­bie­gi dy­plo­ma­tycz­ne stro­ny het­mań­skiej

XIII. Na­dzie­ja stol­ni­ka li­tew­skie­go. List jego do ca­ro­wy wra­ca nie­czy­ta­ny. Wda­nie się dy­plo­ma­tycz­ne do suł­ta­na. Przy­rze­cze­nia ta­jem­ne po­sła mo­skiew­skie­go w Stam­bu­le. Ka­ta­rzy­na po­sta­no­wiw­szy zgła­dzić Iwa­na III, wy­jeż­dża do Inf­lant

XIV. Bez­względ­ność po­stę­po­wa­nia Czar­to­ry­skich. Oświad­cze­nie po­słów mo­skiew­skich i pru­skich. Wy­jazd in­nych po­selstw z War­sza­wy. Zaj­ście pry­ma­sa z po­słem fran­cu­skim. Mo­ska­le stłu­mia­ją w za­ro­dzie za­wią­za­ne tu i owdzie kon­fe­de­ra­cyę stro­ny prze­ciw­nej

XV. Nowe za­wi­kła­nia dy­plo­ma­tycz­ne Mo­skwy z Tur­cyą. Wie­ści o za­gnie­wa­niu ca­ro­wy na stol­ni­ka i za­rzu­ce­nie jego kan­dy­da­tu­ry. List te­goż do Pa­ni­na. Przy­go­to­wa­nia do wy­bo­ru kró­la

XVI. Sejm elek­cyj­ny. Wy­bór Sta­ni­sła­wa Au­gu­sta Po­nia­tow­skie­go. Pac­ta co­nven­ta. Po­sta­no­wie­nia sej­mu. Roz­ma­ite przy­bo­ry wy­bor­cze dla olśnie­nia na­ro­du

XVII. Po­łą­cze­nie kon­fe­de­ra­cyi ko­ron­nej z li­tew­ską. Gwał­ty kró­la pru­skie­go na po­gra­ni­czu. Wy­rok prze­ciw Ka­ro­lo­wi Ra­dzi­wił­ło­wi. Za­bie­gi w celu roz­sze­rze­nia kon­fe­de­ra­cyi

XVIII. Ko­ro­na­cya w War­sza­wie. Cha­rak­ter no­we­go kró­la i wu­jów jego. Sejm ko­ro­na­cyj­ny i usta­wy na nim uchwa­lo­ne

XIX. Po­wrót het­ma­na ko­ronn­ne­go. Spra­wa ku­roń­ska. Za­bie­gi str.

dy­plo­ma­tycz­ne kró­la, aby uzy­skać uzna­nie wszyst­kich dwo­rów eu­ro­pej­skich

XX. Sto­sun­ki kró­la z fa­mi­lią. Spra­wa in­no­wier­ców. Za­tar­gi z kró­lem pru­skim

XXI. Nie­po­ro­zu­mie­nia kró­la z wu­ja­mi wzra­sta­ją. Król pru­ski oświad­cza się prze­ciw zmia­nom wpro­wa­dzo­nym w urzą­dze­niach Rzpl­tej. Przy­go­to­wa­nia do sej­mu (1766 r.) Przy­jazd Sal­der­na do War­sza­wy

XXII. Sejm Cza­pli­ca (6 paźdz. 1766). Od­rzu­ce­nie żą­dań mo­skiew­sko-pru­skich w spra­wie in­no­wier­ców. Ube­spie­cze­nie gło­su wol­ne­go. Roz­wią­za­nie kon­fe­de­ra­cyi je­ne­ral­nej

XXIII. Za­bie­gi mo­skiew­skie w celu wy­two­rze­nia kon­fe­de­ra­cyi dys­sy­den­tów i dyz­uni­tów. Sta­no­wi­sko Czar­to­ry­skich za­chwia­ne. Zbli­że­nie się Mo­skwy do stron­nic­twa prze­ciw­ne­go dwo­ro – wii fa­mi­lii. Kon­fe­de­ra­cya ra­dom­ska

XXIV. Wzbu­rze­nie po­wszech­ne. Ozna­ki sil­nej opo­zy­cyi nie­po­ko­ją­ce Rep­ni­na, Na­ra­dy przed­sej­mo­we. Po­czą­tek sej­mu. Wy­stą­pie­nie Soł­ty­ka i in­nych. Za­mach 13 paźdz. Li­mi­ta sej­mu

XXV. Za­cho­wa­nie się dwu­znacz­ne Czar­to­ry­skich w cią­gu kon­fe­de­ra­cyi ra­dom­skiej. Ro­bo­ty de­le­ga­cyi. Za­koń­cze­nie sej­mu (5 mar­ca 1768 r.)

XXVI. Ma­ni­fest Jó­ze­fa Wy­bic­kie­go. Po­wszech­ne wzbu­rze­nie umy­słów. Cha­rak­ter, pla­ny i dzia­ła­nia po­li­tycz­ne Ada­ma Kra­siń­skie­go bi­sku­pa ka­mie­niec­kie­go prze­ciw Mo­skwie

XXVII. Przy­go­to­wa­nia do po­wszech­nej kon­fe­de­ra­cyi. Pierw­szy jej za­wią­zek w Ba­rze

XXVIII. Po­sta­no­wie­nia war­szaw­skie w sku­tek wia­do­mo­ści o kon­fe­de­ra­cyi. Rada se­na­tu. Dal­szy roz­wój i czyn­no­ści kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej. Po­słan­nic­two Mo­kro­now­skie­go. Zdra­da mo­skiew­ska

XXIX. Nie­chę­ci wza­jem­ne mię­dzy na­czel­ni­ka­mi kon­fe­de­ra­cyi. Oświad­cze­nie mo­skiew­skie. Rzeź hu­mań­ska. Kon­fe­de­ra­cya kra­kow­ska i inne. Za­miar kró­la zwo­ła­nia sej­mu uda­rem­nio­ny przez kon­fe­de­ra­cyą str.

XXX. Dal­sze czyn­no­ści kon­fe­de­ra­cyi w kra­ju i za gra­ni­cą. Po­dróż bi­sku­pa ka­mie­niec­kie­go do Pa­ry­ża. Na­pad Mo­ska­li na Bał­tę. Wy­po­wie­dze­nie Mo­skwie woj­ny ze stro­ny suł­ta­na

XXXI. Roz­bi­cie kon­fe­de­ra­cyi li­tew­skiej. Nowe za­tar­gi mię­dzy prze­wódz­ca­mi kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej. Uwię­zie­nie Jó­ze­fa Pu­ła­skie­go. Sy­no­wie te­goż od­dzie­la­ją się z czę­ścią woj­ska od Po­toc­kie­go i Kra­siń­skie­go. Sro­gie ode­zwy Rep­ni­na XXXII. Za­bie­gi Rep­ni­na, aby kró­la wcią­gnąć w przy­mie­rze z Mo­skwą prze­ciw Tur­cyi. Opór te­goż i Czar­to­ry­skich. Wy­pra­wa mo­skiew­ska prze­ciw Tur­cyi. Od­wo­ła­nie Rep­ni – na. Przy­jazd Woł­koń­skie­go

XXXIII. Dzia­ła­nia kon­fe­de­ra­tów. Pla­ny i pro­jek­ta Kra­siń­skie­go bi­sku­pa ka­mie­niec­kie­go. Po­łą­cze­nie się obu Pu­ła­skich w Sam­bo­rze i po­chód ich na Li­twę. Nie­uf­ność prze­ciw nim wy­wo­ła­na zręcz­nie. Od­wrót ich i klę­ska

XXXIV. Zmia­na po­stę­po­wa­nia Mo­skwy w Pol­sce. Pro­jek­ta pry­ma­sa i plan za­wią­za­nia prze­ciw-kon­fe­de­ra­cyi. Rada se­na­tu w War­sza­wie. Zjazd mar­szał­ków w Bia­ły i utwo­rze­nie je­ne­ral­nej kon­fe­de­ra­cyi

XXXV. Wal­ki kon­fe­de­ra­tów z Mo­skwą. Po­ło­że­nie ich w kra­ju i za gra­ni­cą w cią­gu zimy (1769–1770). In­try­gi We­ssla i Mo­stow­skie­go. Po­dróż bi­sku­pa ka­mie­niec­kie­go do Dre­zna

XXXVI. Prze­nie­sie­nie je­ne­ra­li­cyi z Cie­szy­na do Pre­szo­wa. Kno­wa­nia zdrad­ne Bie­rzyń­skie­go i in­nych. Wy­rok prze­ciw nie­mu w Ko­niecz­ny, na­stęp­ne uwię­zie­nie jego w Bia­ły i uciecz­ka

XXXVII. Trud­ne po­ło­że­nie je­ne­ra­li­cyi. Za­cho­dy o Ka­mie­niec po­dol­ski. Pierw­si wy­słan­ni­cy fran­cu­scy. Dzia­ła­nia wo­jen­ne Pu­ła­skie­go, Mią­czyń­skie­go i in­nych. Za­ję­cie Czę­sto­cho­wy

XXXVIII. Po­li­ty­ka dwo­ru ra­kuz­kie­go. Za­ję­cie sta­ro­stwa spi­skie­go. Kor­do­ny pru­skie. Dal­szy ciąg woj­ny mo­skiew­sko­tu­rec­kiej na lą­dzie i mo­rzu. Przy­jazd Du­mo­urie­ra. Ogło­sze­nie bez­kró­le­wia

XXXIX. Pla­ny dzia­łań wo­jen­nych Du­mo­urie­ra. Nie­ła­ska księ­cia Cho­iseul. Ob­lę­że­nie Czę­sto­cho­wy. Pro­jek­ta i ro­bo­ty war­szaw­skie. Od­wo­ła­nie Woł­koń­skie­go. Przy­jazd Sal­der­na. De­kla­ra­cya mo­skiew­ska

XL. Dzia­ła­nia wo­jen­ne kon­fe­de­ra­tów w r. 1771. Klę­ski Sawy pod Szeń­skiem. Du­mo­urier po­bi­ty pod Lanc­ko­ro­ną, wy­jeż­dża do Fran­cyi. Het­man wiel­ki li­tew­ski oświad­cza się za kon­fe­de­ra­cyą. Klę­ska jego pod Sto­ło­wi­cza­mi

XLI. Przy­jazd Vio­me­ni­la. Na­dzie­je kon­fe­de­ra­cyi. Nowy kan­dy­dat tro­nu. Za­miar po­rwa­nia kró­la. Groź­na po­sta­wa ećj w roku 1771 328

XLII. Przy­jazd sze­fów bar­skich do je­ne­ral­no­ści. Wzię­cie, obro­na i ka­pi­tu­la­cya zam­ku kra­kow­skie­go. Utra­ta Tyń­ca i Lanc­ko­ro­ny. Pod­da­nie się Za­rem­by. Wy­jazd Pu­ła­skie­go za gra­ni­cę. Ka­pi­tu­la­cya Czę­sto­cho­wy

XLIII. Po­li­ty­ka Fry­de­ry­ka II. Zjaz­dy jego z ce­sa­rzem Jó­ze­fem w Nis­sie i Neu­sta­dzie. Po­śred­nic­two pru­sko – au­stry­ac­kie mię­dzy Mo­skwą a Tur­cyą. Pro­jekt Fry­de­ry­ka wy­na­gro­dzeń w Pol­sce. Po­byt bra­ta jego Hen­ry­ka w Pe­ters­bur­gu. Przy­mie­rze au­stry­ac­ko-tu­rec­kie. Prze­cią­głe ro­ko­wa­nia o roz­biór Pol­ski. Układ pru­sko – mo­skiew­ski i na­stęp­ny pru­sko – au­stry­ac­ko – mo­skiew­ski

XLIV. Pro­te­sta­cya je­ne­ral­no­ści i roz­pierzch­nie­nie się jej w róż­ne stro­ny. Gwał­ty wojsk ob­cych a mia­no­wi­cie pru­skich w Pol­sce. Do­ko­na­nie po­dzia­łu. Oświad­cze­nia trzech dwo­rów dzie­lą­cych Pol­skę. Pro­te­sta­cye i kro­ki dy­plo­ma­tycz­ne ze stro­ny pol­skiej. Nie­po­ko­je Ma­ryi Te­re­sy. Uwię­zie­nie bi­sku­pa ka­mie­niec­kie­go

XLV. Na­le­ga­nia, za­bie­gi i groź­by trzech po­słów w War­sza­wie. Opór kró­la i sta­ra­nia w tej chwi­li kry­tycz­nej. Dwie rady se­na­tu. Po­sel­stwo Bra­nic­kie­go w Pa­ry­żu i kon­fe­ren­cye jego z Wiel­hor­skim. Po­wrót Soł­ty­ka, obu Rze­wu­skich i Za­łu­skie­go. Pro­te­sta­cya mar­szał­ków kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej i los jej człon­ków za gra­ni­cą str.

XLVI. Uni­wer­sa­ły kró­lew­skie zwo­łu­ją­ce sejm nad­zwy­czaj­ny. Za­cho­wa­nie się wo­je­wództw na sej­mi­kach. Kon­fe­de­ra­cyi Po­niń­skie­go. Pierw­szy okres czyn­no­ści sej­mo­wych aż do aktu li­mi­ty XLVII. Ukła­dy de­le­ga­cyi z po­sła­mi trzech dwo­rów o ustą­pie­nie ziem pol­skich. Ma­ni­fest prze­ciw kon­fe­de­ra­cyi bar­skiój In­try­gi za­ku­li­so­we. Sąd i wy­rok na tak zwa­nych kró­lo­lo­bój­ców. Ugo­dy przy­zna­ją­ce trzem pań­stwom za­ję­te już pro­win­cye pol­skie

XLVIII. Dru­ga ka­den­cja sej­mu i nowe te­goż od­ro­cze­nie do

22 stycz­nia 1774 roku

XLIX. Dal­szy ciąg czyn­no­ści de­le­ga­cyi. Znie­sie­nie za­ko­nu je­zu­itów. Ko­mi­sya edu­ka­cyj­na. Or­dy­na­cya ostrog­ska. Nowy ma­ni­fest kon­fe­de­ra­cyi bar­skiej

L. Trze­cie od­ro­cze­nie sej­mu. Za­bie­gi kró­la prze­ciw utwo­rze­niu rady nie­usta­ją­cej. Dal­sze czyn­no­ści de­le­ga­cyi. Roz­szar­py­wa­nie fun­du­szów po­je­zu­ic­kich. Nowe gwał­ty i za­bo­ry pru­skie LI. Czwar­te od­ro­cze­nie sej­mu. Dal­sze czyn­no­ści de­le­ga­cyi. Po – kój z Tur­cyą

LII. Pią­te od­ro­cze­nie sej­mu. Spra­wa gra­nic. Po­śred­nic­two mo­skiew­skie. Ukła­dy z kró­lem

LIII. Szó­ste od­ro­cze­nie sej­mu. Przy­spie­sze­nie czyn­no­ści de­le­ga­cyi. Roz­szar­py­wa­nie fun­du­szów pu­blicz­nych. Ukła­dy z trze­ma po­sła­mi ob­cy­mi

LIV. Siód­me od­ro­cze­nie sej­mu. Resz­ta czyn­no­ści de­le­ga­cyi. Ar­ty­ku­ły od­dziel­ne. Trak­ta­ty han­dlo­we. Gwa­ran­cya mo­skiew­ska. Za­koń­cze­nie sej­mu i roz­wią­za­nie kon­fe­de­ra­cyi

LV. Zwrot po­wol­ny opi­nii pu­blicz­nej w Pol­sce na dro­gę re­form. Ko­mi­sya edu­ka­cyj­na i roz­daw­ni­cza. Za­tar­gi kró­la z w. het­ma­nem kor. Wy­ciecz­ka te­goż i Stac­kel­ber­ga do Pe­ters­bur­ga. Spra­wa roz­gra­ni­cze­nia z trze­ma mo­car­stwa­mi roz­bior­cze­mi

PA­NO­WA­NIE

STA­NI­SŁA­WA AU­GU­STA PO­NIA­TOW­SKIE­GO.

I. Po­gląd na okres Sa­sów a oraz na oświa­tę i oby­cza­je za ich pa­no­wa­nia.

Świet­ność i po­tę­ga Pol­ski, tego „przed­mu­rza chrze­ściań­stwa” prze­ciw dzi­czy wscho­du, za­chwia­ły się już w wie­ku XVII w sku­tek bun­tów ko­zac­kich a bar­dziej jesz­cze z po­wo­du wy­pa­cze­nia się wszyst­kich urzą­dzeń spo­łecz­nych tej Rzpl­tej szla­chec­ko-gmi­no­wład­nej z obie­ra­nym kró­lem na cze­le. Osła­bie­nie zby­tecz­ne wła­dzy wy­ko­naw­czej rzą­du od­ję­ło te­muż wszel­ką pra­wie moż­ność trzy­ma­nia na wo­dzy moż­no­wład­ców, wy­ła­mu­ją­cych się z pod pra­wa po­spo­li­te­go, z cze­go wy­wią­zać się mu­sia­ły mno­gie nad­uży­cia, bez­pra­wia a na­wet gwał­ty, po­grą­ża­ją­ce kraj w od­męt strasz­ne­go bez­rzą­du. Po­czą­tek złe­go się­ga cza­sów daw­niej­szych, lecz do­kąd była oświa­ta w na­ro­dzie, nie mo­gły się owe za­ro­dy złe­go tak szyb­ko roz­wi­jać, po­nie­waż opi­nia pu­blicz­na prze­szka­dza­ła ich roz­bu­ja­niu, a cno­ty oby­wa­tel­skie sta­ły na stra­ży pra­wa i ca­ło­ści oj­czy­zny. Gdy zaś w roz­na­mięt­nie­niu spo­rów re­li­gij­nych duch prze­śla­dow­czy owład­nął dość wy­ro­zu­mia­łe przed­tem du­cho­wień­stwo na­sze, a chęć zu­peł­ne­go wy­tę­pie­nia in­no­wier­stwa wy­two­rzy­ła myśl zgub­ną za­kła­da­nia szkół je­zu­ic­kich, przy­szło nie­ba­wem do co­raz więk­sze­go przy­ga­sza­nia oświa­ty w kra­ju. Na­stęp­stwem tego ko­niecz­nem było z jed­nej stro­ny wą­tle­nie du­cha oby­wa­tel­skie­go, a z dru­giej pod­ko­pa­nie wol­no­ści su­mie­nia, któ­rą zmie­nio­no w co­raz bar­dziej ście­śnio­ną to­le­ran­cya. Szko­ły bo­wiem za­czę­ły do­star­czać żar­li­wych prze­ciw­ni­ków in­no­wier­stwa, któ­rzy z sej­mi­ków i sej­mu prze­mo­cą ru­go­wa­li nie ka­to­li­ków, lecz za to spo­strze­ga­my co­raz mniej oby­wa­te­li dba­łych o do­bro wła­snej oj­czy­zny, ro­zu­mie­ją­cych jej po­trze­by, czu­łych na jej god­ność i zna­cze­nie pań­stwo­we lub go­to­wych do bez­wa­run­ko­we­go po­świę­ce­nia w jej obro­nie.

Zwrot ten nie­szczę­sny ob­ja­wił się już naj­wi­docz­niej w dru­giej po­ło­wie XVII wie­ku. Lecz do­kąd nie było kró­lów spi­sku­ją­cych z ob­cy­mi na upo­śle­dze­nie Rzpl­tej, utrzy­my­wa­ła się jesz­cze jako tako po­zor­na przy­najm­niej świet­ność jej i po­tę­ga na ze­wnątrz, a zwy­cię­stwa Jana III usta­li­ły na­wet jej sła­wę wo­jen­ną. Z śmier­cią jego zmie­ni­ło się wszyst­ko. Wy­bór Fry­de­ry­ka Au­gu­sta, elek­to­ra sa­skie­go wpły­nął zgub­nie na przy­szłe losy oj­czy­zny. Król ten bo­wiem za­szcze­pił za­ra­zę oby­cza­jo­wą w Pol­sce, wznie­cił w za­mia­rach sa­mo­wład­nych woj­nę z Szwe­cyą i za­czął pierw­szy wcho­dzić w ta­jem­ne so­ju­sze z ca­rem mo­skiew­skim Pio­trem, któ­re­mu chciał część dzier­żaw Rzpl­tej od­dać, aby tyl­ko z jego po­mo­cą za­pa­no­wać w resz­cie jako mo­nar­cha dzie­dzicz­no-sa­mo­wład­ny. Lecz car ma­rzą­cy o roz­sze­rze­niu wła­sne­go pań­stwa i o przy­szłej prze­wa­dze te­goż w Eu­ro­pie, nie ży­czył so­bie by­najm­niej w Pol­sce kró­la sa­mo­wład­ne­go, któ­ry roz­rzą­dza­jąc wiel­ką siłą zbroj­ną mógł­by po­krzy­żo­wać jego pla­ny i za­mia­ry zdo­byw­cze. Rad więc z za­kłó­ceń, ja­kie Au­gust II po­stę­po­wa­niem swo­jem wy­wo­ły­wał w Pol­sce, pod­trzy­my­wał zręcz­nie opór zie­mian, a w koń­cu wy­stą­pił jako roz­jem­ca i go­dzi­ciel mię­dzy nim i kon­fe­de­ra­cyą Le­du­chow­skie­go. Przyj­mu­jąc na sie­bie gwa­ran­cyą ugo­dy za­war­tej, po­sta­rał się jako obroń­ca i opie­kun za­gro­żo­nych swo­bód na­ro­du pol­skie­go, aby przedew­szyst­kiem zmniej­szo­no siłę zbroj­ną Rzpl­tej do 24000 lu­dzi, na któ­rych utrzy­ma­nie sta­ły ob­my­ślo­no do­chód. Car zy­skał po­dwój­nie, gdy naj­przód roz­bro­ił zu­peł­nie pra­wie są­siedz­ką Rzpl­tą, któ­ra po­ło­że­niem swo­jem je­ogra­ficz­nem mo­gła ha­mo­wać za­chce­nia jego za­bor­cze, a po­wtó­re gdy jako gwa­rant na­był pra­wo mie­sza­nia się w spra­wy jej we­wnętrz­ne. Od­tąd też po­czy­na się owa za­leż­ność Pol­ski od Mo­skwy, któ­ra w krót­kim bar­dzo cza­sie zbyt sze­ro­kie przy­bra­ła roz­mia­ry.