- W empik go
Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym. Tom 2, (Od roku 1863 do końca XIX w.) - ebook
Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym. Tom 2, (Od roku 1863 do końca XIX w.) - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 512 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Czy dla badacza historyi myśli i usiłowań wyzwoleńczych narodu, pozostającego w niewoli, istnieje większe szczęście nad możność zapełnienia ostatnich kartek swej książki opisem tryumfu myśli wolnościowej, obrazem odzyskania przez naród utraconej niepodległości?
Szczęśliw z dożycia chwili, wieńczącej wysiłek czynnego bohaterstwa, ale także wysiłek myśli politycznej pokoleń, oddaję w ręce czytelników na razie tom drugi obrazu polskich zapasów ideowych w służbie o wyzwolenie ojczyzny.
Tom ten – muszę przytem zaznaczyć – nie jest pracą nową. Pierwszy wyszedł z pod prasy z końcem 1913 r.; obecny został nietylko oddany do druku, ale też do trzynastego arkusza wydrukowany, do ośmnastego złożony w połowie r. 1914.
Czemu wówczas nie poszedł w świat – odpowie sobie czytelnik po przejrzeniu pierwszej części książki, traktującej o historyi stosunków polsko-austryackich. Rozdział ten wymagał atmosfery, wolnej od bakcylów cenzury.
Nie tylko w arkuszach wydrukowanych przed wojną, lecz także w złożonych a nie wydrukowanych, nie poczyniłem żadnych zmian, krom architektonicznych w drugiej połowie tomu. Podczas wojny poczucie obowiązku nakazywało bronić polskiej idei państwowej wobec zaciętego jej wroga –
w Berlinie. Historya powtórzyła się z tym samym skutkiem, co w przeszłości: ujemnym dla próby, dzisiaj cudownie szczęśliwym dla narodu.
Wśród owych usiłowań wojennych wyszła też obecna książka, pomyślana jako środek propagandy, po niemiecku (Geschichte der politischen Ideen in Polen seit dessen Teilungen 1794 – 1914. Monachium, Księg. R. Oldenbourga). Wspominam o tem raz ze względu na związane z tem wydaniem wspomnienia charakterystyczne, powtóre na stosunek do wydania polskiego.
Wydawca monachijski przedłożył był rękopis mojej pracy do ocenzurowania bawarskiemu ministerstwu wojny, ono zaś odstąpiło je „kompetentnej” cenzurze w Warszawie. Naczelnym cenzorem był wówczas osławiony Cleinow. Przeczytał, kreślił bodaj na każdej stronicy, nareszcie wydał orzeczenie, że książka posiada wprawdzie wartość naukową (sam Cleinow pisał także, fałszując, dzieje polskiej myśli politycznej!), ale nie może wyjść drukiem, gdyż zawiera rozdziały – o Litwie i polskich celach wojennych.
Opuściłem tedy owe rekryminowane rozdziały i przedłożyłem rękopis cenzurze warszawskiej ponownie. Ta odstąpiła go do zreferowania „rzeczoznawcy”, profesorowi Zwiedineck, urzędującemu wówczas w Łodzi. Po miesiącach wydał on orzeczenie: książka posiada wprawdzie wartość naukową etc… ale ze względu na sposób, w jaki omawia stosunki prusko-poskie, powinna być pozbawiona debitu w Królestwie.
To dictum zakomunikował mi szef cenzury warszawskiej, już nie Cleinow, lecz następca jego dr. Mohr. Dodał jednak zarazem, że jest zdania, iż praca z dziedziny historyi politycznej nie może być naukową, że całkiem fałszywie traktuję historyę stosunku rządu pruskiego do Polaków, i że powinienem odnośne ustępy przerobić; do pomocy gotów mi dodać rzeczoznawcę przez siebie opłacanego – i wymienił nazwisko autora… głównego podręcznika hakatystycznego.
Oświadczyłem oczywiście, że do takich praktyk nie uciekała się nawet cenzura moskiewska. Dr. Mohr odesłał tedy rękopis naczelnej cenzurze wojskowej w Berlinie; ta po pewnym czasie odstąpiła go cenzurze pruskiego ministerstwa spraw wewnętrznych. I gdy już z wydania pracy zrezygnowałem, pragnąc tylko zwrotu rękopisu – ministerstwo pruskie pozwoliło na druk pod warunkiem, że książka nie będzie dopuszczona do Królestwa i że skreślę ustęp o stosunkach hakatystów z Rusinami galicyjskiemi (rewelacye red. Krysiaka!), gdyż… rnateryał doń dostał się w ręce polskie w sposób… niemoralny (wzięty z archiwum „Ostmarkenverein” przez wożnego-Polaka). To, co w tekście zostało jest – o ile mi wiadomo – najpełniejszym, po dziele prof. Buzka, obrazem polityki Prus wobec Polski i Polaków XIX i XX w.
Nietylko dla charakterystyki stosunków podaję dzieje tego wydania niemieckiego; z przykrością muszę zaznaczyć, iż mimo śladów ołówka cenzorskiego na każdej stronicy (które czytelnik polski sam pozna) i opuszczenia całych Rozdziałów, pierwsza część edycyi niemieckiej jest-trzeba powiedzieć: niestety – lepiej opracowana, niż pierwszy tom wydania polskiego.
W przedmowie do pierwszego opracowania wyznałem był, iż powstało z konieczności wśród walk orjentacyjnych, iż pełno jest zapewne luk i niedokładności. Tych ostatnich nader na mnie łaskawa krytyka nie wykazała, ale po pewnym czasie, głębiej wmyśliwszy się w przedmiot, nowe poznawszy materyały, następne opracowanie byłem w stanie lepiej skomponować i poważnemi wzbogacić szczegółami. Przybył też nowy rozdział: dzieje powstawania nowoczesnych kierunków politycznych w Polsce, znacznie uzupełniony i wycieniowany został obraz stosunków austryacko-polskich i prusko-polskich, wyodrębniony został rozdział, obrazujący poi – ską myśl polityczną podczas wojny krymskiej. Niesłusznie bowiem w wydaniu polskiem utopiłem ten moment historyczny w jednym rozdziale z ideologią poprzedzającą bezpośrednio powstanie 1863 r. Posiadaczy I tomu polskiego proszę, by na str. 336 zechcieli zaznaczyć początek nowego rozdziału; poprzedni powinien nosić tytuł: „Wiara w mocarstwa”, gdyż ten czynnik cechował politykę polską podczas wojny krymskiej, następny zaś ma być zatytułowany: „Polonia fara da se”, gdyż pod tem głównie hasłem rozwijała się ideologia przedpowstaniowa. W ogólności według, mojego ujęcia przedmiotu, którego – o ile mi wiadomo – nikt dotychczas na okresy nie podzielił, rozpada się polska myśl polityczna po rozbiorach na następujące etapy: I. Orjentacya francuska (do r. 1813). II. Orjentacya polsko-rosyjska (do r. 1830). III. Wiara w ludy (1830 – 1848). IV. Wiara w mocarstwa (1852–1 858). V. Polonia fara da se.(1859 – 1863). VI. Orjentacya polsko-austrjacka (1866 – 1879). VII. Trójlojalizm (1879 – 1897). VIII. Ożywienie ruchu niepodległościowego pod wpływem nowoczesnych ruchów społecznych (Socjalizm. Narodowa demokracya, 1897–l906). IX. Polonia irredenta i Dążenie do scałkowania się (1907–1914). Niestrudzoną, zaiste, była myśl polska w wytężonem poszukiwaniu drogi zbawienia Ojczyzny, t… j… znalezienia sposobu wskrzeszenia państwa polskiego. Każde pokolenie, niezrażone bolesnymi zawodami poprzedniego, podejmowało pracę zdawało się, syzyfową, nanowo, tworząc na gruzach „orjentacyi” poprzedniej inną, wskazaną koniecznościami czasu, byle wiodącą do upragnionego celu. „Orjentacye” były rozmaite: o Francyę czepiały się i rozpaczliwie o Rosyę, o inne mocarstwa i o ludy, w gruncie rzeczy – była tylko jedna: polska, krwawym wysiłkiem mózgów różnymi drogami, raz tylko zemdlawszy, rwąca się do tego samego celu.
Pokój tej przeszłości! Cel został osiągnięty. Walki o „orjentacye” przechodzą na szczęście z gorączki interesów i namiętności dnia do chłodnej atmosfery badań i rozważań historyka. Książka obecna jest w tym kierunku bodaj pierwszą próbą, stąd znaczne zapewne jej niedostatki. Zresztą nie chce ona obwiniać, ni chwalić, lecz rozumieć. Oby utorowała drogę innym, rozporządzającym bogatszym materyałem, w szczęśliwszych opracowanym warunkach.
Tom III, obejmujący zakreślone przedstawionym powyżej planem rozdziały, raz już do druku opracowane, wyjdzie niebawem. Będzie też zawierał: indeks imion, indeks rzeczowy i – spis omyłek.
Co do pisowni – podtrzymuję uwagę z pierwszej przedmowy.
Warszawa, 28 grudnia 1918.ROZDZIAŁ PIERWSZY.
Orjentacya austrjacka.
I. Stosunki polsko-austrjackie za Rzpltej (3). Pierwszy rozbiór (5).
II. Polityka szlachecka wobec Austryi w r. 1790 (7), za insurekcyi kościuszkowskiej (9), w czasie legionów (U). Odrodzenie uczuć patrjotycznych.
III. Po kongresie wiedeńskim (14), przed powstaniem listopadowem (17), polityka Austryi w r. 1831 (18).
IV. Kokietowanie powstańców przed r. 1833 (20), reakcya (23), R. 1848 (24).
V. Dyplomacya Austryi podczas wojny krymskiej (28), złowroga ówczesna postawa Bismarcka (29).
VI. Idea wskrzeszenia Polski w r. 1859 (32). Z Austryą czy z Rosyą w. r. 1863 (35). Bierność Austryi (41).
VII. Rosyjska zemsta po r. 1863 (43), upadek ducha u konserwatystów (46-7).
VIII. Walka prądów wśród emigracyi po r. 1863 (50–60).
IX. Zabór pruski w pierwszych latach rządów Bismarcka (61). Polityka ks. Ledóchowskiego (62).
X. Nowe widoki w Austryi (63). Konserwatyści krakowscy (65) a Gołuchowski (66). Polityka czarno-żółta w r. 1866 (67), przyczyny kompromisu polsko-austryackiego (69). Kwestya ruska (70). „Przy tobie stoimy i stać chcemy” (71). Tendencya antyrosyjska (72).
XI. Irredenta przeciw ugodzie (73), Szujski przeciw irredencie (75), Walka o przeobrażenie Austryi (77–80). Idee Fr. Smolki (83). ugodowość Ziemiałkowskiego (86) i Goluchowskiego (88).
XII. Wspólny front polski przeciw Rosyi (90). Próby wciągnięcia Austryi a Andrassy (95). Nadzieje pokładane we Francyi (98) R. 1870 (99). Mowa Kłaczki na sejmie lwowskim (102). Udział Polaków w ruchu komunistycznym (108). Francya a Polska po r. 1870 (107).
XIII. Wrażenie klęski Francji (108). Zniknięcie sprawy polskiej z dziedziny międzynarodowej (110).
XIV. Myśl filozoficzna demokracyi polskiej (112). Odrodzenie a… myt Polski (113). Etyka narodowa (114). Praca kulturalna demokracyi (117). Ideologia konserwatywna (119). Poglądy Pawła Popielą (120–121). Szujski (123). Tarnowski (125). Stańczycy a demokraci (127–128).
XV. Różnice praktyczne (130). Roboty irredenty polskiej (131–136).Konserwatywna straż pożarna (137). Kwestya ruska (138-139).Skonsolidowanie się stańczyków (141). XVI. Europa po r. 1870 (142). Charakterystyka Bismarcka (143–150) Polityka konserwatystów w Austryi (151 – 153). Sprawa polska a Andrassy (154–156). Klerykalizm (159-160).
XVII. Wojna rosyjsko-turecka (162). W Królestwie słowianofilstwo (164). Głos Smolki (165). Romanowicz żąda od Austryi gwarancyi (166). Stanowisko Poznańskiego (167). „Konfederacja narodu polskiego” (169). Polityka Anglii (17O) , Piusa IX (171), Austryi (173). „Rząd narodowy” (174).
XVIII. Słabość legionu polskiego (178). Wzburzenie demokracyi (177), konserwatyści liczą się z Rosyą (179). Grochol ki i Dunajewski apelują do Austryi (182). Kongres berliński (184). Trzy memoryały polskie (184–188). Artur Hausner i Ludw. Wolski przeciw aneksyi Bośni i przeciw Rosyi (190). Stanowisko Czechów (192). Koło polskie rozstrzyga na korzyść rządu (193).
XIX. Upadek myśli polskiej w Austryi (194) a wzmożenie się wpływów polskich (195), Koźmian formułuje program trójlojalizmu (197).