Dzieje Tajlandii - ebook

SPIS ILUSTRACJI

1. Realizm życia codziennego wkracza na malowidła watów (fot. Steve Van Beek)

2. Król Mongkut między dwoma światami

3. Syjamska arystokracja w przeddzień nadejścia zachodniej cywilizacji (Thailand National Archives – Narodowe Archiwum Tajlandii)

4. Prezentujący się publicznie nowoczesny Król Chulalongkorn (Narodowe Archiwum Tajlandii)

5. Monarchia budzi historię (Narodowe Archiwum Tajlandii)

6. Przed ekspansją pól ryżowych (Rare Books Collection, Siam Society Library, Bangkok)

7. Pracujące kobiety (Rare Books Collection, Siam Society Library, Bangkok)

8. Uliczna gra hazardowa (Narodowe Archiwum Tajlandii)

9. Uprawa ziemi na grzbiecie ludu (kopia rysunku z Narodowej Biblioteki Tajlandii)

10. Rewolucjoniści w Paryżu (Archiwum Uniwersytetu Thammasat)

11. Wolny i wojowniczy naród (fot. dr Thamrongsak Petchlertanan)

12. Miss Popołudniowego Ubioru (Narodowe Archiwum Tajlandii)

13. Sarit w podróży do górskich wiosek w Mae Hong Son (księga kremacyjna, 1963)

14. Egzekucja Khronga Chandawonga i Thongphana Suthimata (prywatne archiwum córki Khronga)

15. Masowa demonstracja w wigilię 14 października 1973 roku (Archiwum Uniwersytetu Thammasat)

16. Plakat wspierający robotnice, które przejęły kontrolę nad fabryką Hara (Muzeum Pracy w Bangkoku, Chatchawan Chatsuthichai)

17. Ranny student na terenie Thammasat University (Archiwum Uniwersytetu Thammasat)

18. Mobilność na masową skalę (fot. Steve Van Beek)

19. Marsz czerwonych koszul w Bangkoku, marzec 2010 (gazeta „Matichon”)

SPIS MAP

Mapa 1. Azja Południowo-Wschodnia

Mapa 2. Geografia polityczna regionu w okresie Ajutthai

Mapa 3. Geografia polityczna regionu w przeddzień reform

Mapa 4. Wyznaczanie granic Syjamu, 1892–1909

Mapa 5. Tajlandia w czasie II wojny światowej

Mapa 6. Współczesna Tajlandia

Mapa 7. Geografia wyborcza, 2001–2011

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Populacja Tajlandii w latach 1800–2010 (szacunkowo)

Wykres 2. Realny dochód PKB Tajlandii w przeliczeniu na jednego mieszkańca, 1951–2012

SPIS SKRÓTÓW

------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------
ASEAN – Association of Southeast Asian Nations (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej)
KPT – Komunistyczna Partia Tajlandii
MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy
OECD – Organization for Economic Cooperation and Development (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju)
ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych
SEATO – Southeast Asia Treaty Organization (Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej)
------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

SŁOWNICZEK

----------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
angyi – tajne chińskie stowarzyszenie
baht – jednostka monetarna w Tajlandii
barami – charyzma, naturalny autorytet
bodhisatta – bodhisattwa, przyszły Budda
cakkavatin – władca uniwersalny w buddyjskiej kosmologii
chaiyaphum – dosłownie „zwycięskie stanowisko”, także nauka zakładania miasta
Czakri – nazwa dynastii panującej w Tajlandii, przejęta od wcześniejszego tytułu króla Ramy I w czasie, gdy był ministrem wojskowości
chaophraya – jeden z najwyższych niekrólewskich tytułów w tradycyjnej hierarchii
chat – narodziny, rasa, naród
chatprathet – państwo narodowe
chedi – stupa, świątynia z relikwiarzem
choduek – tradycyjny tytuł naczelnika chińskiej społeczności
ekkarat – zjednoczone i niezależne królestwo
dźataka – zbiór opowieści o wcześniejszych żywotach Buddy, często przywoływany w kazaniach albo jako motyw malowideł naściennych
farang – przybysz z Zachodu, Europejczyk, obcokrajowiec
itthiphon – protekcja, wpływy
jao – pan, władca, członek rodu / klanu królewskiego
jao pho – ojciec chrzestny / mafia
jao sua – chiński kupiec-arystokrata (tajska adaptacja frazy chińskiej)
jap jong – proces zgłaszania roszczeń do niewykorzystanej ziemi, zajęcie tej ziemi i uprawianie jej
jek – pejoratywne określenie Chińczyka w Tajlandii („chinol”)
kalahom – w tradycyjnej formie rządów minister (lub ministerstwo) odpowiedzialny za południowy region; dziś – za kwestie obronności
kamnan – naczelnik grupy wiosek
kanmueang ning – cicha lub spokojna polityka
kathin – buddyjska ceremonia obdarowywania mnichów nowymi szatami
kha ratchakan – biurokrata, pierwotnie: sługa królewski
khon samai mai – współcześni, nowocześni ludzie
khwaen – konferederacja mueangów
lak ratchakan – zasada służby królowi
lak wicha – zasada prawa i racjonalności (dotycząca awansów urzędniczych)
luk thung – „dziecko pól”, rodzaj popularnej muzyki
lukjin – „dziecko Chin”, termin określających potomków Chińczyków urodzonych w Tajlandii
mahanakhon – „wielkie miasta”
mankhong – bezpieczeństwo
manutsayatham – humanitaryzm, wiara w ludzi
muang fai – system nawadniający oparty na jazach i kanałach
mueang – jednostka polityczna, początkowo państwo-miasto, termin też stosowany do państwa
munnai – nadzorca
naga – mitologiczny wąż
nai – szef, nadzorca
nakleng – bandyta
nibbana – nirwana, w buddyjskim nauczaniu wyzwolenie z ziemskiej egzystencji
nirat – forma poetycka łącząca motyw podróży, wspomnienie ukochanej osoby (lub ukochanych osób) i ulubionych krajobrazów
phatthana – rozwój
phleng phua chiwit – pieśni dla życia
pho khun – paternalistyczny władca w legendarnym stylu królów Sukhothai
pho liang – patron
pho yu pho kin – „dość, by żyć i przeżyć”, samowystarczalność
phrai – w tradycyjnym porządku wolny człowiek z ludu zobowiązany do szarwarku
phrai mangmi – bogacz z ludu
phrakhlang – w tradycyjnym rządzie królewski skarbiec (i jego minister)
phramahakasat – wielki król
phu di – „dobrzy ludzie”, arystokracja
phu noi – „mali (zwykli) ludzie”, lud
phu yai – wielcy (potężni) ludzie
phueng ton eng – samodzielność
phumibun – cnotliwy, święty mąż, człowiek obdarzony specjalną lub nadprzyrodzoną mocą, czasami przywódca rewolty o charakterze mesjanistycznym
prathet – kraj
prathetchat – państwo narodowe
protégé – ktoś pod ochroną kolonialną siły (takiej jak Brytania czy Francja) zgodnie z zapisami o eksterytorialności w kolonialnych traktatach
rachasap – „królewski język”, oparty na słownictwie khmerskim system wyrażeń honoryfikatywnych, używanych w stosunku do króla, należący do języka etykiety
rai – jednostka powierzchni, 1600 m² (0,16 ha)
ratchathani – siedziba królów; w „strukturze szkatułkowej” wewnętrzne centralne królestwo
ratthaniyom – prawo dotyczące kultury, edykt państwowy
sae – chińska nazwa klanu
sakdina – „władza nad polami”, tradycyjny system rang w hierarchii społecznej wyrażanych liczbą sakdin, czasami używany jako pewien skrót myślowy, nazywający przednowożytny tajski porządek społeczny; jego znaczenie z grubsza odpowiada europejskiemu feudalizmowi
samakhom lap – tajemne stowarzyszenie
samakkhi(tham) – jedność
sanchat thai – narodowości tajskiej
sawatdi – powitanie
Seri Thai – Wolni Tajowie, ruch oporu przeciwko Japończykom w czasie II wojny światowej
siwilai – tajska adaptacja angielskiego słowa civilized, wyrażająca aspiracje do „postępu”
sukhaphiban – okręg sanitarny
thamma – dhamma, dharma, nauki Buddy, właściwe zachowanie
thammaracha – dhammaradźa, król postępujący zgodnie z buddyjską moralnością
thammathut – ambasador, posłaniec thammy
that – niewolnik
thesaphiban – „kontrola terytorium”, system centralnego zarządzania wprowadzony na terenie państwa w początkach XX wieku.
thotsaphit ratchatham – dziesięć reguł królewskiego postępowania
thudong – pielgrzymka
Traiphum – „Trzy Światy”, wczesna buddyjska kosmologia, napisana prawdopodobnie w XIV wieku
wat – buddyjska świątynia, klasztor
wihana – sala zgromadzeń w świątyni buddyjskiej
winaja – reguły dyscypliny dla buddyjskich mnichów
----------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------PRZEDMOWA

Historię wymyślono dla państwa narodowego. Jej twórcy mają skłonność do tworzenia „fałszywej jedności rozwijającego się w czasie homogenicznego, narodowego podmiotu” (Prasenjit Duara). W tej narracji naród zbyt łatwo staje się czymś naturalnym, czymś, co istniało zawsze, a ostateczne urzeczywistnienie zyskało dopiero w państwie narodowym. Dzisiaj w reakcji przeciwko tej tendencji historycy wolą mówić o ludziach, rzeczach, ideach, miejscach, regionach albo świecie – o wszystkim, ale nie o narodzie. Albo piszą refleksyjne analizy o wzajemnej grze pomiędzy narodem i jego własną, tworzoną przezeń historią.

W przyjętym tutaj podejściu chcielibyśmy uczynić z kariery państwa narodowego widoczne ogniwo całej opowieści. Jednym z tematów tej książki jest powstanie idei narodu i całej jego maszynerii oraz sposób, w jaki różne siły społeczne starały się zrobić z tego użytek – poprzez reinterpretację znaczenia pojęcia narodu i poszukiwanie sposobów kontrolowania władzy państwowej oraz wywierania na tę władzę wpływu. Drugi główny temat to ewolucja sił społecznych zaangażowanych w ten proces. Poczynając od rozdziału drugiego praca oscyluje między tymi dwoma nurtami, które wzajemnie się przeplatają.

Życzeniem wydawcy jest, by książki z tej serii były dostępne szerszemu gronu czytelników, niezbyt długie i nieobciążone naukowymi odniesieniami. Przyjęliśmy zasadę ograniczania przypisów do wypowiedzi cytowanych. Dodatek Wybrana bibliografia wymienia najważniejsze opracowania opublikowane po angielsku, choć w poprzednim pokoleniu niewiele powstało prac po angielsku na temat współczesnej Tajlandii. W tajskich dialektach jest ich mnóstwo. Jeszcze większa liczba prac, z których korzystaliśmy, zarówno po tajsku, jak i po angielsku, pozostaje nieopublikowana. Wśród najważniejszych znawców tajskiej tematyki i autorów naszych źródeł znaleźli się: Srisak Vallibhotama, Geoff Wade, Phiset Jiajanphong i Sratsawadi Ongsakun (wczesna historia); Nidhi Eoseewong i Saichon Sattayanurak (wczesne społeczeństwo Bangkoku); Davisakdi Puaksom, Attachak Sattayanurak i Rujaya Abhakorn (era reform Chulalongkorna); Phimpraphai Phisanbut, Chamnongsri Rutnin i Panni Bualek (społeczeństwo miejskie); Chatthip Nartsupha, David Johnston i Atsushi Kitahara (społeczeństwo wiejskie); Nakharin Mektrairat, Eiji Murashima, Thamrongsak Petchloetanan, Chanida Phromphayak Puaksom, Saichon Sattayanurak, Chaloemkiat Phianuan, Morakot Jewachinda, Vichitvong na Pombejra, Phenphisut Inthraphirom i Matt Copeland (nacjonalizmy); Chalong Soontravanich, Somsak Jeam teerasakul, Suthachai Yimprasoet i Charnvit Kasetsiri (era amerykańska); Praphat Pintoptaeng, Thirayuth Boonmi, Anek Laothamatas, Ubonrat Siriyuvasak, James Ockey, Kasian Tejapira i Thongchai Winichakul (Tajlandia po 1975 roku). Chcielibyśmy wyrazić dla nich nasze uznanie, podziękować i jednocześnie z góry przeprosić za wszelkie nieścisłości, jakich się ewentualnie dopuściliśmy, korzystając z ich prac.

Książka została napisana w Tajlandii, ale z pomocą innych niezbędnych źródeł: od badań terenowych po kwerendy biblioteczne i studia w ośrodkach badawczych w innych krajach. Jesteśmy szczególnie wdzięczni Center of Southeast Asian Studies (Kyoto University), Nordic Institute of Asian Studies (Kopenhaga), Johns Hopkins School of Advanced International Studies (Waszyngton) oraz bibliotekom Australian National University i Cambridge University.

Szczególne podziękowania należą się Kevinowi Hewisonowi, Craigowi Reynoldsowi, Malcolmowi Falkusowi, Grantowi Evansowi, Andrew Brownowi i Johnowi Funstonowi, którzy komentowali wcześniejsze wersje manuskryptu.Rozdział 1 PRZED BANGKOKIEM

Nazwa „Tajlandia” powstała w 1939 roku. Państwo, do którego się odnosiła, a które wcześniej nazywano Syjamem, mieściło się w ramach granic wytyczonych na przełomie XIX i XX wieku. Jego stolicę, Bangkok, założono w 1792 roku; zastąpiła ona dawną stolicę, Ajutthaję, zburzoną piętnaście lat wcześniej. Ajutthaja była dużym azjatyckim portem na trasie szlaków handlowych rozciągających się od Persji do Chin, a jej polityczne i ekonomiczne zaplecze stanowiły tereny znajdujące się głównie w dorzeczu rzeki Menam .

Społeczeństwo tego zaplecza rozwijało się przez wieki w sposób podobny do tego, w jaki rozwijały się inne społeczeństwa Azji Południowo-Wschodniej. W krajobrazie dominowały lasy zwrotnikowe i podzwrotnikowe. Ludność mieszkała w miastach-państwach. Podstawą organizacji społecznej były osobiste więzy poddania i ochrony. W epoce wojen trwającej od XIII do XVI wieku powstały silne zmilitaryzowane królestwa oparte na bramińskim rytuale, dochodach z handlu i systemie pracy przymusowej. Jednak w XVII wieku społeczny i polityczny porządek zaczął zmierzać w kierunku gospodarki opartej na handlu, więzy pracy słabły, pojawiła się arystokracja, a buddyzm therawady ponownie rozkwitł.

ZALUDNIANIE SIĘ DORZECZA MENAMU

Azja Południowo-Wschodnia jest jednym z najbardziej urodzajnych i różnorodnych biologicznie regionów naszej planety. Na północy wysokie pasma górskie oddzielają ten region od Chin, rozciągając się na południe niczym palce dłoni (mapa 1). Niziny położone pomiędzy górami nagrzewają się do zwrotnikowych i podzwrotnikowych temperatur, podczas gdy pięć wielkich rzek niesie stopiony śnieg z wysokich gór Azji wewnętrznej, a monsuny co roku zalewają cały kraj potężnymi deszczami trwającymi od czterech do sześciu miesięcy. Wysokie temperatury i duża wilgotność tworzą środowisko sprzyjające nadzwyczaj bujnej roślinności. Naturalnym ekosystemem są na północy gęste lasy liściaste, przechodzące na południu w tropikalny las deszczowy, aż po gęste lasy namorzynowe wzdłuż wybrzeża.

Mapa 1. Azja Południowo-Wschodnia

W przeszłości środowisko naturalne było znacznie lepszym miejscem do życia dla innych niż ludzki gatunków – poczynając od słoni, dzikiego bydła i jeleniowatych, przez małpy, tygrysy, węże i krokodyle, na szerokiej gamie pasożytniczych insektów i mikroorganizmów kończąc. Ludzi mieszkało tu wówczas niewielu i tak było do stosunkowo niedawnych czasów. W górskich jaskiniach zachowały się ślady bytności myśliwsko-zbierackich plemion, sięgające czasów sprzed 180 tysięcy lat, jednak są one nieliczne i słabo udokumentowane. Osadnictwo zwiększyło się z nadejściem kultury ryżu i epoki brązu około 2500 lat p.n.e., nasilając się jeszcze bardziej w epoce żelaza około V wieku p.n.e.

Osiedla z epok brązu i żelaza zakładano na wzgórzach i otaczano fosami, służącymi prawdopodobnie do obrony, a być może także do magazynowania wody. Uprawiano ryż i hodowano bydło, trzymano także psy, w dalszym ciągu parano się łowiectwem i zbieractwem, handlowano cennymi przedmiotami, takimi jak korale i ceremonialne bębny. Wymianę handlową prowadzono między bardzo nieraz odległymi od siebie miejscami. Archeolodzy podejrzewają, że właśnie w tym czasie nowa fala ludności mogła rozproszyć się po całym regionie, przynosząc uprawę ryżu, obróbkę metali, domowe zwierzęta i języki, które dziś zaliczamy do grupy mon-khmerskiej. Prawdopodobnie osiedlano się wzdłuż wybrzeży, wchodzono także w głąb lądu, wzdłuż rzek, aż ku wyżynom, łatwiejszym do zasiedlenia i oferującym zdrowsze warunki do życia.

W okolicach ostatniego stulecia przed naszą erą ludność regionu zaczęła handlować z Indiami, co przyniosło idee i technologie z okolic, gdzie rozwinęły się już miejskie ośrodki. Zaczęły się pojawiać większe osiedla, zwłaszcza w dorzeczu dolnego Mekongu oraz na zachodzie, poczynając od dolnego biegu Menamu, poprzez pasma górskie na przesmyku Kra u nasady Półwyspu Malajskiego aż do jego zachodniego wybrzeża. W VI wieku n.e., dzięki zaadaptowaniu pisma przyniesionego z południowych Indii, ludność zamieszkująca oba regiony zaczęła pisać w językach khmerskim i mon. W kraju Khmerów rolnicy stali się ekspertami w zbieraniu i magazynowaniu wody deszczowej, a także wody z jezior i rzek, co pozwalało na utrzymanie gęstego zaludnienia terenu. Prace melioracyjne organizowali władcy, wprowadzając równocześnie indyjskie koncepcje miejskiego życia, budowli, religii i zarządzania krajem, tworząc tym samym nowe centra miejskie, systemy państwowe i monarchie. Wspaniała stolica w Angkorze stała się wzorem, który budził szacunek i był odtwarzany w mniejszych centrach rozproszonych na zachodzie, na równinie Korat i w dorzeczu Menamu.

Wczesna mon-khmerska tradycja zakotwiczona była na wybrzeżu, lecz rozwijała się także głębiej na lądzie. Do kolejnego napływu ludności doszło z północy drogami wiodącymi przez pasma górskie.

Grupa językowa znana obecnie jako tajska zrodziła się najprawdopodobniej wśród ludności mieszkającej na południe od rzeki Jangcy, zanim Chińczycy Han przybyli do regionu z północy około VI wieku p.n.e. Gdy armie Hanów zaczęły kontrolować południowe wybrzeże Chin w pierwszych wiekach naszej ery, część ludności wycofała się ku wysoko położonym dolinom w górach.

W następnych wiekach niektórzy ruszyli na zachód, niosąc dialekty języka tajskiego wzdłuż ponadtysiąckilometrowego obszaru, poczynając od regionu Guangxi aż po dolinę Brahmaputry. Prawdopodobnie to oni przynieśli ze sobą umiejętność uprawy ryżu z użyciem wody spływającej z górskich strumieni. Zdecydowali się osiedlić w górskich dolinach, gdzie z powodzeniem mogli stosować tę technikę. Społeczności te zajmowały się głównie właśnie uprawą ryżu, mogły też nabyć pewne umiejętności w sztuce wojennej dzięki kontaktom z Chińczykami – inne ludy widziały w nich zaciętych wojowników. Część wcześniejszych mieszkańców, głównie Monowie i Khmerowie, wycofała się w góry. Pozostali żyli wśród tej elity rolników-wojowników, często przyjmując język tajski i stopniowo tracąc własną odrębność etniczną.

Ludność mówiąca językiem tajskim na ogół osiedlała się w rozległych rozlewiskach rzecznych między wzgórzami. Część ludności znad Mekongu ruszyła na południe – zarówno wzdłuż samego Mekongu, jak i innych rzek, dochodząc na pogórza leżące wokół wyższych dopływów rzeki Menam. Możliwe, że wypchnęły ich na południe mongolskie najazdy w późnych latach XII wieku. Może skusiła ich możliwość uprawiania handlu w innych regionach. Inni być może po prostu przenieśli się na względnie niezamieszkane tereny, szukając nowych ziem do zagospodarowania. Początkowo zatrzymywali się wzdłuż linii pasm górskich, schodzących na niziny. Tutaj mogli budować osiedla u stóp świętych wzgórz i wykorzystywać pod uprawy wody spływające z gór. W końcu jednak rozeszli się dalej po nizinnych równinach.

Najprawdopodobniej koegzystowali oni pokojowo z wcześniejszymi mieszkańcami, ponieważ stosowane przez nich odmienne techniki uprawy ryżu wymagały innych ziem i warunków wodnych niż te uprawiane przez autochtonów. Monowie i Khmerowie zatrzymywali wodę z opadów w stawach, Tajowie zaś wykorzystywali przepływy wód i zaczęli stosować swoje uprawy nad rzekami. W końcu język znany dziś jako tajski zdominował dorzecze Menamu. Język ten jednak jest świadectwem mieszania się tutaj różnych grup ludności. Przejął tak wiele podstawowych słów, reguł gramatycznych i zasad składniowych od Khmerów (a prawdopodobnie także od Monów), że trudno odróżnić go od innych języków z grupy tajskiej (jeden z lingwistów nazwał go wręcz khmero-tajskim). Pierwsi Europejczycy uznali większość ludności mówiącej tym językiem za Monów. Wiadomo też, że chińscy osadnicy byli obecni w regionie już w XIII wieku. Nieznany jest jednak czas migracji w tym regionie i zmian językowych. Pierwszy znany zapis tajskich dat na południowych skrajach gór pochodzi z XIII wieku. Wszystkie późniejsze zapisy, aż do XV wieku, odnalezione bardziej na południu, bliżej nizin, sformułowane są w języku khmerskim lub w językach indyjskich, co dowodzi prestiżu tych języków. Portugalczycy, którzy przybyli tam we wczesnych latach XVI wieku, usłyszeli, że dolna część dorzecza Menamu znana jest jako Muang Thai, kraj Tajów.

Nawet wtedy jednak dorzecze Menamu było wciąż słabo zaludnione. Po wyrębie puszczy okolice okazały się bardzo urodzajne, wcześniej jednak było to siedlisko drapieżników, a także malarii i innych chorób tropikalnych. Długa pora sucha powodowała, że trudno było przeżyć w miejscu odległym od stałego źródła wody, dlatego rozproszone osadnictwo rozciągało się wzdłuż rzek i na wybrzeżu. Większość dorzecza stanowiła jednak puszcza, nietknięta ludzką ręką aż do ostatniego stulecia.

Rozproszenie osadnictwa oznaczało, że zawsze znalazło się miejsce dla nowych przybyszy, którzy przez kolejne stulecia powiększali etniczną mozaikę tamtejszej ludności. Karenowie zajęli wzgórza wzdłuż zachodniej granicy dorzecza Menamu, chociaż nikt już nie pamięta, kiedy przybyli i skąd. Grupy Monów regularnie wędrowały na wschód wzdłuż tych samych wzgórz, szukając ucieczki przed politycznymi kłopotami. Malajscy żeglarze z archipelagu dobijali do plaż na wybrzeżach półwyspu, znajdując tam schronienie. Chińscy handlarze mieszali się z ludnością zamieszkującą porty w całej zatoce i głębiej na półwyspie. Na równinie Korat w XVIII wieku zaczęły osiedlać się ludy Lao i Kui, wędrujące na zachód wzdłuż wyznaczającej północną granicę równiny rzeki Mekong. Mieszkańcy wzgórz przenikali na niziny, wypychani z północy przez ekspansję Chińczyków.

Rozproszone osadnictwo sprzyjało niewolnictwu, handlowi niewolnikami i wojnom. Osady potrzebowały ochrony, aby utrzymać w bezpiecznej odległości puszczę i drapieżniki. Wodzowie potrzebowali wojowników, rolników, rzemieślników, budowniczych i służby. We wczesnym okresie handlu morskiego niewolników importowano z Chin i Archipelagu Malajskiego. Często wręcz rozpoczynano wojny, by zdobyć ludzi. Zwycięskie armie wracały do domu, niosąc stosy łupów i wiodąc kolumny więźniów. W cenie byli szczególnie rzemieślnicy. Zwykłych jeńców wojennych wcielano do osobistej świty władców albo osiedlano w koloniach jako osadników-pionierów, żeby zwiększali produkcję żywności i liczbę ewentualnych rekrutów. Do XIX wieku niektóre społeczności wyspecjalizowały się w handlu niewolnikami, porywając ludzi z gór lub sąsiednich krajów i sprzedając ich w miastach na nizinach.