Dżihad. Wszystko, co warto wiedzieć - ebook

PODZIĘKOWANIA

Ta książka jest przeznaczona dla szerokiego grona czytelników. Jej styl ma być przystępny, nieobciążony zwykłym naukowym aparatem gęstych i obfitych przypisów. Zrezygnowałam również ze żmudnej transliteracji nazw i terminów arabskich i przyjęłam uproszczoną pisownię, która będzie wygodniejsza dla czytelników niespecjalizujących się w studiach arabskich. Kiedy wprowadzam nowy termin arabski, jest on pisany kursywą przy jego pierwszym wystąpieniu w każdym rozdziale, a następnie już prosto. Wiele z tych terminów i nazw zostało powtórzonych w słowniczku na końcu książki. Wszystkie daty są podane według kalendarza gregoriańskiego i oznaczone skrótem n.e. Tym, którzy mogą ubolewać nad brakiem przypisów w tej książce, z przyjemnością polecam swoją dłuższą (i gęsto opatrzoną przypisami!) książkę zatytułowaną Striving in the Path of God: Jihad and Martyrdom in Islamic Thought (Dążenie na ścieżce Boga: Dżihad i męczeństwo w myśli islamskiej, 2013) – przeprowadziłam w niej dogłębną analizę wielu kwestii poruszonych w tej pracy. Zachęcam czytelników do zapoznania się z tą wcześniejszą pracą, a także innymi publikacjami wymienionymi w bibliografii.

W takim przedsięwzięciu wkład współpracowników i przyjaciół zawsze stanowi nieocenioną pomoc. Korzystając z okazji, chcę wyrazić wdzięczność Johnowi Vollowi z Uniwersytetu Georgetown, który poświęcił czas na przeczytanie pełnego szkicu książki. Jego obserwacje i komentarze były bardzo przenikliwe. Podziękowania należą się ponadto Mohammadowi Fadelowi z Uniwersytetu w Toronto i Tomowi Heneghanowi, byłemu redaktorowi działu religii w agencji Reuters, a obecnie dziennikarzowi niezależnemu: obaj przeczytali fragmenty manuskryptu i zgłosili wiele pomocnych uwag. Dziękuję także Timothy’emu Watersowi z Indiana University za przydatne wyjaśnienia w kwestiach współczesnego prawa międzynarodowego. I oczywiście jestem wdzięczna Cynthii Read, niestrudzonej redaktor naczelnej Oxford University Press, która zaprosiła mnie do napisania tego tomu do dobrze znanej serii Wszystko, co powinniśmy wiedzieć i udzieliła cennych wskazówek oraz informacji zwrotnych na każdym etapie. Jej asystent redakcyjny Brent Matheny był tytanem pracy i nadawał tempo pracom nad tą książką.

Chcę również podziękować wielu członkom rodziny, którzy wspierali mnie, dopingowali dzięki pytaniom o postępy w pisaniu i zachęcali do zwycięskiego biegu w kierunku mety. Należą do nich moja mama Maleka Khatun, siostra Najma Hasib i szwagier Mansur Hasib.

Na koniec chcę wyrazić szczególną wdzięczność mojemu mężowi Steve’owi Vinsonowi za wielkie wsparcie moralne, którego mi zawsze udziela. On również przeczytał cały manuskrypt i nie szczędził wnikliwych komentarzy i sugestii dotyczącymi ulepszeń, co niezwykle mi pomogło.

Nie muszę dodawać, że za wszystkie niedociągnięcia odpowiadam wyłącznie ja.

Asma Afsaruddin

Bloomington, Indiana

13 września 2021 rokuPRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

Jako konsultantka przy polskim tłumaczeniu książki Dżihad – wszystko, co warto wiedzieć miałam unikalną okazję zagłębić się w jej złożone tematy i bogate konteksty kulturowe. Tłumaczenie dzieła, które splata skomplikowane zagadnienia religijne z rozbudowanymi narracjami, stanowiło szereg wyzwań, szczególnie w kontekście dostosowywania treści do specyfiki języka polskiego.

Jednym z głównych wyzwań było zapewnienie dokładnej transliteracji i tłumaczenia terminów z języka arabskiego i angielskiego. Język arabski, z jego unikatowymi strukturami fonetycznymi i semantycznymi, często nie ma bezpośrednich odpowiedników w języku polskim. Na przykład transliteracja specyficznych terminów religijnych wymagała starannego rozważenia, aby zachować zarówno fonetyczne podobieństwo, jak i kulturową istotność. Słowa takie jak „hadith” czy „sharia” musiały zostać dostosowane tak, aby pozostały wierne swoim pierwotnym znaczeniom, a jednocześnie były zrozumiałe dla polskich czytelników. Na przykład „hadith,” odnoszące się do wypowiedzi i działań proroka Mahometa, zostało transliterowane jako „hadis,” co zapewnia, że pozostaje rozpoznawalne, jednocześnie pasując do polskiej fonetyki.

Złożoność koncepcji religijnych stanowiła znaczne trudności w tłumaczeniu. Teksty religijne często niosą wielowarstwowe znaczenia i konotacje kulturowe, które nie są łatwo przekładalne na inne języki. Wyzwanie polegało na tłumaczeniu tych koncepcji w sposób, który zachowałby ich teologiczną istotność, a jednocześnie uczynił je dostępnymi i zrozumiałymi dla polskiej publiczności. Na przykład podczas tłumaczenia dyskusji na temat islamskiej jurysprudencji (fiqh), kluczowe było przekazanie niuansów interpretacji prawnych i różnorodności myśli w ramach prawa islamskiego. Termin „ijtihad,” odnoszący się do niezależnego rozumowania w teorii prawa islamskiego, musiał zostać starannie przetłumaczony, aby oddać jego głębię i znaczenie, ostatecznie został on przełożony jako „idżtihad” w języku polskim. Ponadto język polski, z jego słowiańskimi korzeniami, ma własne zawiłości lingwistyczne. Struktura gramatyczna języka, idiomatyczne wyrażenia i niuanse kulturowe wymagały starannego podejścia do tłumaczenia. Zapewnienie, że tłumaczony tekst płynnie brzmi i zachowuje głębię oraz klarowność oryginału, było zadaniem wymagającym zarówno umiejętności lingwistycznych, jak i wrażliwości kulturowej. Przykładowo język polski często wymaga bardziej wyraźnego wyjaśnienia niż angielski, dlatego zdarzało się wykorzystywanie uproszczeń językowych w stosunku do arabskich nazwisk. Zdania musiały być restrukturyzowane, aby zachować klarowność bez utraty zamierzonego znaczenia. Zwroty takie jak „The essence of Jihad” wymagały starannego rozwinięcia, aby przekazać zarówno kontekst historyczny, jak i współczesne interpretacje w sposób zrozumiały dla polskich czytelników.

Jako akademiczka i jednocześnie osoba głęboko zaangażowana w tematy arabsko-muzułmańskie dostrzegam potrzebę większej liczby książek, które jasno opisują te zagadnienia. Poprzez wnikliwy i interesujący format pytań i odpowiedzi autorka Asma Asfaruddin podjęła się bardzo trudnych tematów religijnych w islamie. Każde pytanie omawiane w książce mogłoby stanowić podstawę dla osobnej publikacji. Dla tych, którzy są zafascynowani tym tematem, ta praca może stanowić nieoceniony pierwszy krok w zrozumieniu złożoności islamu i kwestii dżihadu, która posiada skomplikowane wyjaśnienie. Na przykład pytanie „What is jihad?” może prowadzić do dyskusji na temat jego duchowych, społecznych i politycznych wymiarów, ilustrując, jak jeden termin może obejmować różnorodne znaczenia i interpretacje.

Tłumaczenie musiało również poruszać wrażliwe kwestie polityczne i religijne. Kluczowe było zapewnienie, że tekst odzwierciedla złożoność wierzeń i praktyk islamu. Na przykład podczas tłumaczenia sekcji dotyczących muzułmańskich ruchów politycznych istotne było przekazanie niuansów różnych ideologii i unikanie redukcyjnych interpretacji, które mogłyby prowadzić do nieporozumień lub stereotypów. Szczególnym wyzwaniem było również tłumaczenie religijnej poezji i prozy. Bogata tradycja poetyckiego wyrazu w literaturze arabskiej często wykorzystuje metafory i idiomatyczne wyrażenia, które nie mają bezpośrednich odpowiedników w języku polskim. Przykładowo, tłumaczenie poezji Rumiego wymagało uchwycenia duchowej istoty i lirycznej piękności oryginalnego tekstu, jednocześnie czyniąc go rezonującym z polskimi odbiorcami. Często wymagało to kreatywnej adaptacji i objaśniających notatek, aby zachować znaczenie i emocjonalny wpływ poezji. Ponadto struktura książki, która opiera się na formacie pytanie–odpowiedź, przedstawiała zarówno wyzwania, jak i możliwości. Taki format pozwala na konwersacyjny i angażujący styl, czyniąc złożone tematy bardziej przystępnymi. Jednakże wymagało to również starannej uwagi, aby zachować płynność i spójność dialogu w tłumaczeniu. Zapewnienie, że każda para pytań i odpowiedzi była jasna i zachowała pierwotny zamysł, było kluczowe dla zachowania integralności książki.

Edycja polska wiernie reprezentuje oryginalne dzieło, pozwalając czytelnikom w pełni zaangażować się w jego tematy i wglądy. Proces konsultacji był wyzwaniem, ale również ogromną satysfakcją, i dlatego jestem zaszczycona, że mogłam przyczynić się do wprowadzenia tej książki do świata polskojęzycznego. Jednocześnie pragnę wspierać głębsze zrozumienie i docenienie bogatego gobelinu kultury i myśli islamu wśród polskich czytelników, zachęcając do dalszej eksploracji i dialogu. Ostatecznie nie tylko proces konsultacji, lecz także tłumaczenie tej książki było czymś więcej niż tylko ćwiczeniem lingwistycznym; było to odkrywanie kulturowych mostów i świadectwo siły literatury w promowaniu międzykulturowego zrozumienia. Zachęcam polskich czytelników do podjęcia tej podróży, otworzenia umysłów i serc na bogaty i różnorodny świat islamu i do docenienia subtelnych perspektyw, które autorka Asma Asfaruddin tak znakomicie przedstawia. Ta książka to nie tylko tłumaczenie, lecz także brama do głębszej wiedzy i empatii, torująca drogę do bardziej świadomego i zintegrowanego świata.

Magdalena El GhamariWPROWADZENIE

Słowo „dżihad” zdaje się pojawiać wszędzie. Jest często używane, zwłaszcza w mediach zachodnich, w odniesieniu do aktów przemocy dokonywanych przez bojowników ze środowisk muzułmańskich w ramach cywilizacyjnej walki z Zachodem. Właśnie to jest odruchowo kojarzone z dżihadem nawet przez wykształconych niemuzułmanów na Zachodzie; ta perspektywa w przeważającej mierze zabarwia dziś publiczną retorykę o islamie i muzułmanach. Jest to jednak wysoce zniekształcone rozumienie pojęcia, którego podstawowym znaczeniem jest „walka”, „dążenie”, „najwyższy wysiłek”. Dla większości muzułmanów dżihad reprezentuje najwyższą walkę człowieka o promowanie i realizowanie tego, co moralnie dobre, sprawiedliwe i szlachetne we wszystkich dziedzinach życia, oraz zapobieganie temu, co jest moralnie złe, niesprawiedliwe i poniżające dla ludzi i wszystkich stworzeń. Walka taka może i powinna być prowadzona różnymi środkami, w zależności od kontekstu: moralnego, etycznego, duchowego, umysłowego, intelektualnego, werbalnego, finansowego, fizycznego i wojskowego.

Dżihad jest zatem terminem poliwalentnym; to znaczy zawierającym w sobie warstwy znaczeniowe, które stają się widoczne w określonych okolicznościach. Dlatego koncepcję dżihadu należy rozpatrywać z wielu perspektyw: koranicznej, teologicznej, moralnej, etycznej, prawnej i społeczno-politycznej. Ta książka ma na celu omówienie tych aspektów dżihadu. Kiedy używam słowa „dżihad” ogólnie, mam na myśli walkę istot ludzkich o życie na ziemi w przyzwoity i moralnie godny pochwały sposób oraz urzeczywistnienie ich pełnego potencjału jako istot ludzkich. Muzułmanie rozumieją tę ciągłą ludzką walkę o to, by żyć zgodnie z wolą Bożą. Kiedy odnoszę się do wojennych aspektów dżihadu, używam terminu „dżihad militarny” lub „dżihad wojskowy”, aby wskazać, że jest on stosowany w tym ograniczonym sensie. Obserwacje dotyczące dżihadu militarnego lub bojowego i zasad nim rządzących nie dotyczą innych aspektów ludzkiego dążenia na ziemi w określonych sferach społeczno-kulturowych, duchowych i intelektualnych.

Książka podkreśla to, co opisuję jako „holistyczne” podejście do złożonej koncepcji dżihadu. Ukazuje perspektywę, która uwzględnia różne wymiary tego terminu bez nadmiernego uprzywilejowania aspektów prawnych i wojskowych, jak to zwykle się dzieje. Niniejsza praca ma być swoistym przewodnikiem po różnorodnych rozumieniach dżihadu w czasie, od wczesnych wieków islamu po współczesność. Mam nadzieję, że dzięki zgromadzeniu tych informacji, pochodzących z publikacji naukowych, w jednym miejscu moja książka będzie pomocnym źródłem dla wszystkich zainteresowanych tematem: dla studentów i doktorantów; specjalistów i niespecjalistów, naukowców, propagatorów nauki, decydentów, dziennikarzy i po prostu wykształconych czytelników.

Książka opisuje istotne pytania i (błędne) wyobrażenia na temat dżihadu, które są dziś powszechne na Zachodzie (i poza nim). Te popularne (błędne) obrazy często opierają się na trzech głównych założeniach.

1. Dżihad jest nieustanną, krwawą wojną toczoną przez wszystkich muzułmanów przeciwko wszystkim niemuzułmanom, dopóki islam nie obejmie całego świata lub do końca czasu – w zależności od tego, co nastąpi wcześniej.

2. Muzułmanie mogą wezwać do dżihadu w dowolnym miejscu i czasie, pod jednym pretekstem: gdy uparci niewierzący nie podporządkują się politycznie – bez względu na to, czy stanie się to dobrowolnie czy nie. Dzisiejsze grupy bojowników, same deklarujące „dżihad” przeciwko niemuzułmanom oraz przeciwko muzułmanom, z którymi się nie zgadzają, przestrzegają w ten sposób podstawowej zasady islamu.

3. Muzułmanie, którzy twierdzą, że prawdziwy dżihad militarny jest przede wszystkim defensywny i warunkowy, podczas gdy wewnętrzny, pokojowy dżihad jest ciągły i bezwarunkowy, celowo kłamią na temat prawdziwej natury dżihadu i powinni być uważani za apologetów swojej wiary.

Nie tylko antyislamskie (islamofobiczne) strony internetowe prezentują takie postrzeganie dżihadu. Popularne media i wiele wydawnictw głównego nurtu powstających na Zachodzie często opisują przybliżone wersje tego zjawiska i przyczyniają się do kształtowania takich poglądów. Strony internetowe wojujących islamistów oraz literatura często wzmacniają takie idee. Na poparcie poglądów bojowników te ostatnie dostarczają wybiórczych cytatów z Koranu, hadisów i literatury prawniczej bez odwoływania się do ich kontekstów historycznych lub interpretacji przez nich kontestowanych. Dla przeciętnego odbiorcy takich źródeł poglądy te mogą wydawać się rzeczywiście dość przekonujące.

Gdy to konieczne, przedstawiam krótki przegląd bieżących debat dotyczących dżihadu w globalnej sferze publicznej, a także w bardziej zamkniętej przestrzeni akademickiej. Pod koniec książki zamieściłam dyskusję o tym, jak bardzo upolitycznione i ideologiczne stały się te publiczne rozmowy, najpierw po 11 września, a ostatnio po wyborach prezydenckich w USA w 2016 roku, które doprowadziły do zwycięstwa Donalda Trumpa. W związku z tymi wydarzeniami niniejsza książka przedstawia historycznie ugruntowane podejście do tematu w przystępnej formie pytań i odpowiedzi.

W rozdziale 1, zatytułowanym Dżihad w Koranie i literaturze komentatorskiej, omawiam podstawowe znaczenia terminu „dżihad” i jego głównych komponentów w Koranie, najważniejszym piśmie islamu. Podkreśliłam najistotniejsze wersety Koranu i przedstawiłam krótki przegląd odpowiednich poglądów zarówno przednowoczesnych, jak i współczesnych komentatorów tej księgi (egzegetów) na te wersety.

Skupiam się również na kontekstualizacji takich poglądów w zależności od społeczno-historycznych okoliczności ich powstania, aby czytelnik mógł się dowiedzieć, jak różni egzegeci z różnych okresów rozumieli najistotniejsze wersety Koranu. W tym rozdziale poruszam też trudną kwestię pojęcia abrogacji (w języku arabskim naskh). Zgodnie z tą koncepcją, przyjętą przez wielu muzułmańskich uczonych, niektóre wczesne fragmenty Koranu można uznać za zastąpione, jeśli nie faktycznie uchylone lub anulowane przez późniejsze objawienia. Stanowisko to jest szeroko dyskutowane w islamskiej tradycji komentatorskiej, a także w kręgach prawniczych. Dlatego jednym z pytań, które podejmuję w tym rozdziale, jest to, czy wersety Koranu nawołujące do pokoju można uznać za uchylone, jak twierdzą niektórzy, przez późniejsze wersety zachęcające do wojny ujawnione w różnych okolicznościach historycznych.

Inną szeroko dyskutowaną kwestią, do której się odnoszę, jest koncepcja wewnętrznego, duchowego dżihadu oraz to, czy ma ona poparcie w Koranie czy też reprezentuje późniejszą konstrukcję „marginalnych” grup mistycznych. Ostatnim krytycznym pytaniem jest to, czy samobójstwo (umyślne odebranie sobie życia) i terroryzm są dopuszczalne w świetle nauk Koranu, ponieważ często przyjmuje się, że przeprowadzanie samobójczych zamachów bombowych przez bojowników w wielu społeczeństwach muzułmańskich opiera się na doktrynie islamskiej.

Rozdział 2 omawia dżihad przedstawiony w literaturze hadisów. Hadisy to powiedzenia przypisywane prorokowi Mahometowi (zm. 632). Te, które są prawdziwe i wiarygodne, uznaje się za normatywne lub wiążące dla muzułmanów. Większość zbiorów hadisów zazwyczaj zawiera sekcję o dżihadzie. Porównanie treści fragmentów jego dotyczących we wczesnych i późniejszych kolekcjach hadisów może dostarczyć cennych dowodów na stopniowe zmiany w konceptualizacjach dżihadu. Zasadniczą kwestią jest identyfikacja tych hadisów na temat dżihadu, które są ogólnie uważane za wiarygodne, oraz takich, które nie są.

Dżihad przedstawiony w literaturze prawniczej jest tematem rozdziału 3. Prawnicy, w przeciwieństwie do komentatorów Koranu, znawców hadisów i teologów moralistów, zajmowali się głównie dżihadem jako militarnym zobowiązaniem państwa do zapewnienia bezpieczeństwa jego mieszkańcom przed zagrożeniami zewnętrznymi. To właśnie w tych utworach prawnych stworzonych po II wieku islamu (czyli po VIII wieku n.e.) zaczynamy dostrzegać pełniejsze wyartykułowanie praw wojny i pokoju. Dzieła te często opierały się na wersetach Koranu i sunnie (normatywnych praktykach) proroka przy tworzeniu konkretnych zasad, które rządziły prowadzeniem walki zbrojnej. Jednak niektóre kontrowersyjne stanowiska prawne nie miały związku z tymi dwoma źródłami, lecz opierały się raczej na Realpolitik – przybrały kształt twardych, praktycznych odpowiedzi na ówczesne okoliczności polityczne i historyczne.

Niektóre z tych kontrowersyjnych stanowisk prawnych wzmacniają powszechne założenia o charakterze i celu dżihadu militarnego. Uprzywilejowanie literatury prawniczej względem innych rodzajów literatury w dyskusjach o dżihadzie prawie nieuchronnie prowadzi do wniosku, że jest to przede wszystkim obowiązek wojskowy w służbie państwa i religii nałożony na sprawnych muzułmanów.

W związku z tym jedno z głównych pytań, którymi się zajmuję w rozdziale 3, ma związek ze szczególnymi obawami i priorytetami prawników, które doprowadziły ich do spojrzenia na dżihad militarny przez pewną soczewkę w różnych okolicznościach społeczno-politycznych. Ważnym pytaniem historycznym jest to, czy przednowoczesny podział świata, propagowany przez niektórych prawników, na Siedzibę / Dom Islamu (Dar al-Islam) i Siedzibę / Dom Wojny (Dar al-Harb) nadal obowiązuje w okresie nowożytnym. Zastanawiam się również, czy konkretne przednowoczesne wypowiedzi prawne dotyczące prowadzenia dżihadu wojskowego, które odzwierciedlały inny porządek świata, są nadal aktualne współcześnie.

Holistyczne podejście do tematu dżihadu pozwala mi na pełniejszą rekonstrukcję znaczeń zawartych w tym pojęciu i dłuższej frazie al-jihad fi sabil allah (dążenie na drodze Boga). Przeprowadzam ją w rozdziale 4, zatytułowanym Dżihad w literaturze moralnie budującej i teologicznej. Badam w nim szerszy wachlarz źródeł literackich. Pisma koncentrujące się na kwestiach moralnych, etycznych i duchowych stworzone przez badaczy różnych opcji akcentują sabr (wyrozumiała cierpliwość) jako główny komponent dżihadu w sferze etyki religijnej i postępowania publicznego.

Zainteresowania teologów i etyków moralistów znacznie różniły się od zainteresowań prawników, co wpływało na to, w jaki sposób priorytetyzowali znaczenia dżihadu. W tym kontekście badam moralne i etyczne implikacje dżihadu w codziennym życiu przeciętnego wierzącego, a nie tylko w kręgach prawno-administracyjnych.

Rozdział ten daje mi możliwość połączenia kropek między koraniczną koncepcją sabru a tym, co w późniejszej literaturze jest określane jako „walka duchowa” par excellence (jihad al-nafs). Jest to związek, który na ogół był pomijany lub ignorowany w pracach zachodnich akademików studiujących islam i Bliski Wschód. Pokazuję natomiast, że wewnętrzne duchowe i moralne wymiary dżihadu są istotnymi elementami głównego nurtu muzułmańskich praktyk religijnych i są głęboko zakorzenione w fundamentalnych tekstach islamu.

W rozdziale 5 omawiam, w jaki sposób dżihad jest przedstawiany w nowoczesnej i współczesnej literaturze sekurytyzacyjnej. Literatura sekurytyzacyjna ukazuje dżihad jako kosmiczną (uniwersalną) walkę do końca czasu. Ostatecznie zwycięska grupa będzie składać się z „prawo myślących” muzułmanów, którzy tworzą obóz faworyzowany przez Boga: to znaczy taki, w którym zabraknie innych muzułmanów, niemyślących tak jak oni. Zbadanie czynników socjohistorycznych i politycznych pomaga wyjaśnić wzrost nastawienia bojowego i kooptacji symboli oraz koncepcji religijnych, a zwłaszcza dżihadu, do tego celu.

Badam również, w jaki sposób poglądy bojowników różnią się od poglądów klasycznych uczonych i śledzę te różnice aż do konkretnych czynników historycznych i politycznych. Bardzo ważnym pytaniem, którym należy się zająć, jest makabryczne zjawisko samobójczych zamachów bombowych: na jakiej podstawie bojownicy usprawiedliwiają takie akty w ramach legalnego dżihadu? Odkrywam wśród nich – co zaskakujące – wiele poglądów.

Rozdział 6. zatytułowany Dżihad w myśli nowoczesnych i współczesnych badaczy głównego nurtu skupia uwagę na głosach muzułmańskich uczonych głównego nurtu i intelektualistów, którzy w przekonujący i uzasadniony sposób obalają postawy promilitarne. Ci uczeni i myśliciele pojmują dżihad w sposób kontekstualny i holistyczny oraz podkreślają jego historycznie uwarunkowane wielorakie znaczenia w czasie. Zazwyczaj uznają, że walka zbrojna była i musi nadal być niezbędną cechą dżihadu w określonych okolicznościach – ale w żadnym wypadku nie jest to jedyny znaczący aspekt tego złożonego terminu. Myśliciele ci angażują tradycję islamską z całą jej różnorodnością, która rozwijała się od VII wieku do współczesności. Podkreślają wielorakie dyskursy, które wyrosły wokół dżihadu w odpowiedzi na wymagania specyficznych okoliczności społeczno-politycznych.

Rozdział 7 koncentruje się na dżihadzie jako przedsięwzięciu przywracającym pokój. Wielu współczesnych uczonych i aktywistów skupiło się w swoich pracach na pokojowym aktywizmie, który ich zdaniem jest dominującym znaczeniem dżihadu. Takie osoby zazwyczaj kładą nacisk na cnotę wyrozumiałej cierpliwości (sabr) jako najważniejszy aspekt, a zatem na pokojowo nastawioną niepodatność na złe postępowanie. Ten nacisk na pokojowy aktywizm jako najlepszy wyraz dżihadu jest w dużej mierze zjawiskiem współczesnym, które mimo wszystko szuka legitymizacji, odwołując się do Koranu, hadisów i praktyk historycznych wczesnych muzułmanów.

Rozdział 8 omawia, w jaki sposób dżihad jest postrzegany i wyobrażany na Zachodzie (przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej). Prawie bez wyjątku dżihad jest opisywany w zachodnich mediach, Internecie, a nawet w kręgach akademickich jako „święta wojna”. Z tej perspektywy korzenie wojującego islamizmu są rozumiane jako wywodzące się z fundamentalnych tekstów islamu. Co więcej, w tej optyce brutalna działalność wojskowa jest przedstawiana jako podstawowy obowiązek religijny muzułmanów. Rozdział 8 bada, w jaki sposób i dlaczego te wyobrażenia są tak głęboko zakorzenione na Zachodzie oraz jak wpływają na promowanie islamofobii (strachu przed islamem).

Rozdział ten wskazuje również na podobieństwa między dżihadem militarnym a chrześcijańską koncepcją „wojny sprawiedliwej”. Bada prawdopodobny wpływ islamskiego prawa narodów na rozwój współczesnego prawa międzynarodowego, szczególnie w związku z zasadą „sprawiedliwego postępowania” podczas legalnej wojny, koncepcji, która rozwinęła się bardzo późno w zachodniej tradycji wojny sprawiedliwej.

A teraz przejdźmy do dyskusji na temat wielowartościowego terminu „dżihad” w Koranie, ponieważ bez zrozumienia koranicznego znaczenia dżihadu nie możemy zrozumieć bogactwa i złożoności tej koncepcji, której ludzkie interpretacje miały i nadal mają trwały wpływ na nasz współczesny świat.1
DŻIHAD W KORANIE I LITERATURZE KOMENTATORSKIEJ

Termin „dżihad” i słowa z nim związane występują w Koranie kilkakrotnie. Koran (co po arabsku oznacza „recytację” i „czytanie”) jest według wierzeń muzułmanów tekstem objawionym prorokowi Mahometowi. Objawienia rozpoczęły się mniej więcej w 610 roku n.e. w Mekce i trwały przez mniej więcej dwadzieścia dwa lata, aż do śmierci proroka w Medynie w 632 roku n.e. Zarówno Mekka, jak i Medyna to miasta na terenie dzisiejszej Arabii Saudyjskiej.

Każda sura (rozdział) Koranu jest zazwyczaj przypisana do mekkańskiego lub medyńskiego okresu życia proroka. Sury należące do okresu mekkańskiego odnoszą się do objawień, których dostąpił Mahomet, gdy mieszkał w Mekce (między około 610 a 622 rokiem). Sury medyńskie pochodzą z czasów, gdy prorok wyemigrował z Mekki do Medyny w 622 roku. Wydarzenie to, znane po arabsku jako hidżra („emigracja”, „migracja”), oznacza również początek kalendarza islamskiego. Okres medyński kończy się śmiercią Mahometa dziesięć lat później i odnosi się do lat między 622 a 632 rokiem n.e.

Muzułmańscy uczeni czasami nie zgadzali się między sobą co do dokładnego datowania poszczególnych wersetów Koranu. Istnieje jednak szeroki konsensus co do ogólnego przypisania sur do okresu mekkańskiego lub medyńskiego na podstawie ich związku z konkretnymi wydarzeniami w życiu Mahometa oraz wspólnych cech tematycznych i stylistycznych. Sam tekst Koranu nie jest ułożony według porządku chronologicznego, ale według długości sur, od najdłuższej do najkrótszej. (Wyjątek stanowi pierwsza krótka sura, składająca się z siedmiu wersów).

Koran jest nie tylko tekstem pisanym, który trzeba czytać po cichu i rozważać, lecz także tekstem liturgicznym, którego trzeba nauczyć się na pamięć, aby go recytować podczas obrzędów. W miesiącu ramadan, kiedy muzułmanie poszczą od świtu do zachodu słońca, cały tekst Koranu jest powszechnie recytowany w meczetach podczas specjalnych modlitw zgromadzenia odprawianych w nocy. Recytuje się go przy wielu ważnych okazjach w życiu, takich jak narodziny dziecka, małżeństwo i śmierć. Koran jest zawsze recytowany po arabsku. Odzwierciedla to przekonanie muzułmanów, że cały stanowi transkrypcję Bożych objawień dla Mahometa; jego przesłanie może być w pełni docenione i zrozumiane wyłącznie w oryginalnym języku objawienia. Istnieją liczne tłumaczenia na inne języki, ale nie zastępują one oryginalnego tekstu w języku arabskim. Zgodnie z doktryną islamską Bóg (zwany po arabsku Allahem, którego to imienia Boga używają również arabskojęzyczni chrześcijanie i Żydzi) jest autorem Koranu. To boskie autorstwo przepełnia święty tekst majestatem i autorytatywnością, do których żaden inny tekst spisany przez człowieka nie może się przybliżyć.

Zważywszy na centralną rolę Koranu we wszystkim, co islamskie, musimy rozpocząć naszą dyskusję od skupienia się na tym, jak termin „dżihad” i terminy pokrewne są używane w różnych fragmentach Koranu. Pomoże nam to zrozumieć pierwotne znaczenia i funkcje tych terminów wywodzące się ze Świętej Księgi. Cytowane wersety Koranu zostały w tekście pogrubione, aby je wyróżnić. Tłumaczenia są na ogół moje, chociaż czasami korzystałam z opublikowanych tłumaczeń.