Dźwięk – głos – literatura. Przestrzenie intermedialności - ebook

Spis treści

Od redaktorów

Pismo, pisanie i fenomen głosu

Tadeusz Sławek

Olśniewająca ortografia. Dickinson, Thoreau, cummings i radość głosu

Jakub Momro

Głos jest literą

Andrzej Hejmej

„...dotknąć inne ciało”. Głos i skryptoralność

Katarzyna Ciemiera

Usłyszeć Innego. Głos zdeponowany w tekście w warunkach kultury akuzmatycznej

Norbert Gacek

S/P – między słuchaniem a pisaniem w Les Soirées de Paris Rolanda Barthes’a

Dominik Antonik

Głos pisarza jako znak tożsamości. Od etyki do ekonomii, od jednostkowości do reprodukcji

LITERATURA NA GŁOS

Elżbieta Winiecka

Widmowość lektury. Głos autora a granice interpretacji wiersza

Tomasz Kunz

„Śmiertelne piosenki” Marcina Świetlickiego. Głos – skryptoralność – metalepsa

Dorota Walczak-Delanois

O rytmach serca w najnowszych wierszach. Uwagi na marginesie „bicia, szmerów i arytmii” współczesności

Karolina Górniak-Prasnal

„Mówiąc milczę”. Zapisy Krystyny Miłobędzkiej w perspektywie sound studies i w projektach intermedialnych

SŁUCHANIE I DOŚWIADCZENIA SENSORYCZNE

Tomasz Misiak

(O)pisanie słuchającego. Na marginesie Notatek z terenu Marcina Dymitera

Anna R. Burzyńska

Możliwe niemożliwe światy Bartosza Zaskórskiego

Adam Regiewicz

Odgłosy od głosu – między biologią a muzyką. Na marginesie Słownika odgłosów somatycznych

Jakub Koryl

Luter: słowa i zmysły (z warsztatu hermeneutyki multisensorycznej XVI wieku) 241

(AWANGARDOWE) EKSPERYMENTY

Beata Śniecikowska

Głosy Europy – dźwięk w intermedialnych wcieleniach poematu Anatola Sterna

Monika Kopcik

Sens dźwiękowy Słopiewni (Tuwim, Szymanowski, Themersonowie)

Piotr Bogalecki

Dochodząc do głosu. Wiersze-partytury w audiosferze polskiej neoawangardy

Aleksandra Reimann-Czajkowska

Słuchając opery Dydona i Eneasz Henry’ego Purcella, Nahuma Tate’a i Stanisława Barańczaka

GŁOS, UMUZYCZNIENIA, TRANSPOZYCJE

Małgorzata Janicka-Słysz

Głos i jego barwa. Studium z pamięci emocjonalnej. Refleksje o muzyce Krzysztofa Pendereckiego

Agnieszka Draus

Dwa wiersze Czesława Miłosza w interpretacji Pawła Mykietyna – między dźwiękiem i głosem, literaturą i muzyką

Kinga Kiwała

Słowo – znaczenie – brzmienie. Audycje Andrzeja Krzanowskiego

Iwona Puchalska

Głos koncertujący – wokół projektu „Chopin bez fortepianu”

Katarzyna Kucia-Kuśmierska

Poezja na głos z towarzyszeniem muzyki jazzowej: Wisława Szymborska – Tomasz Stańko i Ewa Lipska – Leszek „HeFi” Wiśniowski

Bibliografia

Spis osób występujących w książceOd redaktorów

Słyszenie i słuchanie głosu czy głosów, a szerzej ujmując – bycie w dźwięku (sygnalizujące zakres problemowy znacznie bardziej pojemny niż formuła Jeana-Luca Nancy’ego „être à l’écoute”1), to doświadczenie dzielone przez wszystkich mieszkańców globu, niezależnie od specyfiki określonych przestrzeni kulturowych, doświadczenie oczywiste, utrwalone w powiedzeniu „uszy nie mają powiek” (konsekwencje tego zjawiska komentują między innymi Jacques Lacan czy Pascal Quignard). W przypadku literatury fenomen głosu i dźwięku od zawsze odgrywał istotną rolę i wciąż nie traci na znaczeniu – „celem dyskursu nadal pozostaje cielesność głosu”2, o czym przypomina Paul Zumthor. Problem ten jest jednak słabo rozpoznany i nieczęsto pojawia się w dzisiejszej refleksji literaturoznawczej, pomijanie sfery zagadnień związanych z głosem w analizach literatury odnotowuje na przykład Handbuch Literatur & Musik3.

W aktualnych realiach kulturowych kwestia dźwięku i głosu w sytuacji literatury okazuje się ważna nie tylko ze względu na formy archiwizacji – dynamicznie rozwijaną dystrybucję i w konsekwencji łatwość dostępu do nagrań audialnych i audiowizualnych (analogowych, a zwłaszcza cyfrowych), wśród których znajdują się autorskie realizacje głosowe, utwory literackie rozpowszechniane w postaci audiobooków, słuchowiska radiowe, adaptacje filmowe i sceniczne, rozmaite formy umuzycznienia itd. Kwestia ta okazuje się ważna również dlatego, że współczesna audiosfera jest nieusuwalnym elementem zarówno przestrzeni, w której powstają zapisy literackie, jak i środowiska, w którym są one przyswajane i interpretowane, wpływającego bezpośrednio na sposób działania czytelnika/słuchacza. Literatura współczesna rodzi się w określonej audiosferze, ujawniając dzisiejszemu odbiorcy na nowo znaczenie dźwięku i (nie)obecności głosu (wybrzmiewającego głosu autora lub głosu dającego się zaledwie rekonstruować poprzez tekst), i często funkcjonuje w realiach społeczeństwa medialnego jako zjawisko dźwiękowe. Uwzględnienie tego rodzaju uwarunkowań związanych z rozmaitymi procesami słyszenia i praktykami słuchania, które pozostają w centrum uwagi przedstawicieli różnych nurtów filozofii, muzykologii, antropologii dźwięku, antropologii głosu, sound studies (takich jak Peter Szendy, Jean-Luc Nancy, Mladen Dolar, Lawrence Kramer, David Le Breton, Veit Erlmann, Jonathan Sterne czy Michael Bull), odsłania niewątpliwie nowe wyzwania stojące przed literaturoznawstwem i komparatystyką literacką.

Książka, którą oddajemy w ręce czytelników, jest zbiorem indywidualnie wypracowanych koncepcji i trybów interpretacji fenomenu głosu i dźwięku w literaturze, prezentuje różne sposoby diagnozowania sytuacji literatury i literaturoznawstwa we współczesnej kulturze audiowizualnej. Poszczególne propozycje teoretyczno-interpretacyjne – uporządkowane przez nas w pięciu kolejnych częściach opracowania: Pismo, pisanie i fenomen głosu; Literatura na głos; Słuchanie i doświadczenia sensoryczne; (Awangardowe) eksperymenty; Głos, umuzycznienia, transpozycje – uwzględniają zarówno zmiany w sposobach tworzenia i w samym funkcjonowaniu literatury w XX i XXI wieku, jak i toczone obecnie dyskusje nad rolą dźwięku (praktykami słuchania, procesami słyszenia), a w szczególności głosu, w dobie konwergencji mediów i różnorodnych transferów intermedialnych.

Potrzeba dogłębnego przemyślenia w kontekście literatury kwestii głosu i dźwięku – literackich form artykulacji doświadczenia audialnego, szeroko rozumianego problemu intermedialności współczesnej kultury – oraz kontynuacji badań prezentowanych w niniejszym tomie doprowadziła do koncepcji kolejnego opracowania zbiorowego Dźwięk i głos. Rezonans literatury (red. A. Hejmej, K. Kucia-Kuśmierska, K. Ciemiera; w przygotowaniu). W obydwu publikacjach zasadniczy cel pozostaje właściwie ten sam, bowiem w przypadku analiz i interpretacji konkretnych tekstów literackich (czy szerzej: realizacji artystycznych) i ich audialnych uwarunkowań chodzi przede wszystkim o ujawnienie rozmaitych konsekwencji bycia w dźwięku w dzisiejszym świecie.

1 Zob. J.-L. Nancy, À l’écoute, Paris 2002, s. 16–17.

2 P. Zumthor, Właściwości tekstu oralnego, przeł. M. Abramowicz, w: Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima, wstęp i redakcja G. Godlewski, Warszawa 2003, s. 218 (zob. P. Zumthor, A ras de texte, w: idem, Introduction à la poésie orale, Paris 1983, s. 144).

3 F. Hörner, Stimme, w: Handbuch Literatur & Musik, Hrsg. N. Gess, A. Honold, Berlin–Boston 2017, s. 613.