Edukacja pacjentów w pielęgniarstwie diabetologicznym. Konspekty - ebook

PRZEDMOWA

Szanowni Państwo,

oddajemy w Państwa ręce nietypowy podręcznik. Jest to propozycja zastosowania konspektu edukacji w cukrzycy i obszerny zbiór takich właśnie konspektów.

Zgodnie z zaleceniami towarzystw naukowych edukację pacjenta przeprowadza zespół terapeutyczny z udziałem pielęgniarki lub położnej bądź edukatora do spraw diabetologii, przy czym sam pacjent odgrywa w tym zespole kluczową rolę.

Edukacja jest formą opieki pielęgniarskiej i stanowi jeden ze składników pielęgnowania. Na funkcję edukacyjną pielęgniarki składa się wiele czynności i zadań związanych z przygotowaniem pacjenta i jego rodziny do prowadzenia samoopieki i samokontroli. Przygotowanie takie pomaga mu nabrać pewności w codziennym funkcjonowaniu i nauczyć się żyć z chorobą. Edukacja powinna się opierać na diagnozie potrzeb edukacyjnych pacjentów i ich rodzin oraz uwzględniać hierarchię ich problemów.

Edukator, przygotowując się do realizacji zadań, opracowuje autorski konspekt zajęć, planując szczegółowo swoje czynności i czynności uczestników spotkania, czyli przede wszystkim pacjenta i ewentualnie jego rodziny. W toku planowania edukator koncentruje się na tym, co dany uczestnik powinien wiedzieć i rozumieć, w jaki sposób wykonać daną czynność. Planowanie obejmuje również określenie treści edukacji, środków dydaktycznych oraz czasu potrzebnego do osiągnięcia zaplanowanego rezultatu w odniesieniu do tematu spotkania edukacyjnego.

Konspekt z prawdziwego zdarzenia ma być z jednej strony dokumentem, który zawiera informacje, czego będzie dotyczyć spotkanie, a z drugiej – zbiorem haseł, pod którymi kryje się określony pomysł na poprowadzenie takiego spotkania edukacyjnego. Konspekt to bardzo ważny dokument, szczególnie dla początkującego edukatora, który można modyfikować z uwzględnieniem możliwości uczestników spotkania oraz własnych twórczych pomysłów. W tym sensie jest on zatem przydatnym narzędziem w procesie kształcenia podyplomowego edukatorów oraz samodoskonalenia zawodowego.

Podręcznik zawiera przykłady konspektów odpowiadające różnym etapom edukacji, nadające się do wykorzystania w różnych sytuacjach terapeutycznych.

Zespół autorów z wieloletnim doświadczeniem zdobytym w codziennej pracy z chorymi na cukrzycę podjął się zadania przygotowania podręcznika dla pielęgniarek, położnych i edukatorów do spraw diabetologii. Zgodnie z założeniem ma to być praktyczny poradnik dla profesjonalistów zajmujących się tymi pacjentami.

W książce omówiono teoretyczne założenia i praktyczne zastosowanie konspektu edukacji diabetologicznej. Szczególną uwagę zwrócono na planowanie procesu nauki, uwzględniono również wykorzystanie nowoczesnych narzędzi edukacji diabetologicznej, takich jak technologie informacyjne i telemedycyna.

Autorzy podręcznika – specjaliści w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego – jako materiał do omówienia w formie konspektu spotkania edukacyjnego proponują różne zagadnienia diabetologiczne. Szczegółowo opisują udział pielęgniarki i położnej w przygotowaniu pacjenta do samoopieki i samokontroli oraz podkreślają zalety planowania procesu edukacji diabetologicznej i przygotowania swojego warsztatu w formie konspektu.

Mam nadzieję, że zamieszczone w podręczniku propozycje konspektów przyczynią się do usprawnienia pielęgniarskiej opieki diabetologicznej w Polsce i ujednolicenia metod jej realizacji. Sam zaś podręcznik jako swego rodzaju kompendium wiedzy pozwoli na wdrażanie procesu edukacji w sposób przemyślany, zaprojektowany z uwzględnieniem udziału pacjenta.

Serdecznie zachęcam do sięgnięcia po tę pozycję.

Alicja Szewczyk1. NOWOCZESNE ELEMENTY EDUKACJI DIABETOLOGICZNEJ I TERAPII PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ. TELEMEDYCYNA Anna Stefanowicz

Cukrzyca jest współczesną, przewlekłą chorobą społeczną i cywilizacyjną. W ostatnich latach na całym świecie obserwuje się stały wzrost zachorowalności na nią. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy prowadzi do uszkodzenia i zaburzenia czynności oraz w konsekwencji – do niewydolności wielu narządów, w tym głównie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Najczęstszym i najpoważniejszym ostrym powikłaniem leczenia cukrzycy jest hipoglikemia. Ciężka, długo trwająca, może być przyczyną napadu drgawek, utraty przytomności, trwałego uszkodzenia mózgu i śmierci. Powtarzające się ciężkie hipoglikemie są w stanie spowodować trwałe zaburzenia funkcji poznawczych u chorego. Uznaje się ją za czynnik ograniczający skuteczność leczenia cukrzycy.

Nieprawidłowe dawkowanie insuliny prowadzi do nieprawidłowego wyrównania metabolicznego cukrzycy, do rozwoju kwasicy i śpiączki cukrzycowej. Najczęściej występuje kwasica ketonowa. Jest ona następstwem niedoboru insuliny oraz zespołem zaburzeń przemiany gospodarki węglowodanowej, tłuszczowej, białkowej, wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Wymaga bezzwłocznego zastosowania intensywnego leczenia, gdyż nieleczona może doprowadzić do obrzęku mózgu i zgonu.

Wprowadzenie insuliny do leczenia cukrzycy spowodowało wydłużenie życia chorych na cukrzycę, a wraz z tym pojawiły się problemy związane z rozwojem późnych powikłań choroby. Na rozwój przewlekłych powikłań wpływają następujące czynniki:

• wiek i płeć chorego,

• czas trwania choroby,

• hiperglikemia,

• nieprawidłowe wyrównanie metaboliczne,

• uwarunkowania genetyczne,

• predyspozycja osobnicza,

• nadciśnienie tętnicze,

• zaburzenia lipidowe,

• palenie tytoniu,

• nadwaga.

Powikłania o charakterze mikro- i makroangiopatii odpowiadają za wielokrotnie większą śmiertelność w grupie chorych na cukrzycę w porównaniu z populacją ogólną. Chorzy ci umierają głównie z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycowej choroby nerek i udarów mózgu. Jakość ich życia istotnie pogarsza rozwój retinopatii, nefropatii i neuropatii cukrzycowej. Zmiany mikronaczyniowe mogą prowadzić do uszkodzenia każdego narządu. Najczęściej występują retinopatia oraz nefropatia cukrzycowa.

Celem leczenia cukrzycy jest osiągnięcie dobrej kontroli metabolicznej z towarzyszącym temu utrzymaniem w granicach normy stężenia glukozy we krwi, wartości hemoglobiny glikowanej, ciśnienia tętniczego, parametrów gospodarki lipidowej oraz masy ciała, przy równoczesnym unikaniu hipoglikemii. Takie postępowanie pozwala zapobiec występowaniu ostrych i przewlekłych powikłań oraz umożliwia prowadzenie aktywnego życia rodzinnego, zawodowego i społecznego.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Każdy pacjent powinien nauczyć się samodzielnie obserwować, kontrolować i rozpoznawać objawy braku wyrównania metabolicznego cukrzycy.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Samokontrola jest podstawą nowoczesnego leczenia tej choroby. „Samokontrola w cukrzycy – to aktywny udział w terapii osoby chorej na cukrzycę, składający się z wielu decyzji i czynności wykonywanych samodzielnie (lub przez najbliższe otoczenie, opiekuna, rodzinę), których celem jest ocena wyrównania metabolicznego cukrzycy i jej powikłań oraz umiejętność modyfikacji terapii w zmieniających się warunkach życia codziennego” – zgodnie z definicją dr. Mariusza Tracza.

Samokontrola stanowi bardzo istotny element systemu opieki medycznej. Prawidłowy proces samokontroli i zaangażowanie pacjentów oraz ich rodzin w jego przebieg wpływa na efektywność terapii. Samokontrola decyduje o wyrównaniu metabolicznym cukrzycy. Warunkuje prawidłowy rozwój fizyczny, psychiczny, emocjonalny i społeczny oraz zatrzymuje rozwój powikłań. Odpowiedzialność za nią ponoszą zarówno pacjenci z cukrzycą typu 1, jak i ich opiekunowie oraz członkowie zespołu terapeutycznego.

Samokontrola obejmuje:

• regularne pomiary glikemii przy użyciu glukometru,

• oznaczanie stężenia glukozy i ciał ketonowych we krwi i w moczu,

• systematyczne pomiary ciśnienia tętniczego i masy ciała,

• obserwację objawów hipo- i hiperglikemii,

• kontrolę stóp,

• prowadzenie dzienniczka samokontroli,

• regularne zgłaszanie się pacjentów na badania kontrolne do poradni diabetologicznej.

Choroby przewlekłe wymagają aktywnego, nieustającego leczenia. Mimo zwiększonej w ostatnich latach dostępności do nowoczesnych leków i sprzętu służącego do ich aplikowania choroby te wymagają od pacjentów stałego kontaktu z lekarzami, pielęgniarkami i dietetykami.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Rozpowszechnienie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych zasadniczo zmienia model opieki nad chorym i jego rodziną oraz poszerza możliwości edukacji.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Telemedycyna jest nowym działem medycyny, który dynamicznie rozwija się na świecie i w Polsce. Według American Telemedicine Association (ATA) opiera się ona na wykorzystaniu informacji medycznej, która podlega wymianie między odległymi miejscami przy wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w celu świadczenia pacjentowi usługi medycznej, prowadzenia edukacji medycznej lub przekazania informacji innemu lekarzowi z zamiarem poprawienia jakości usługi medycznej oraz poprawy klinicznej stanu zdrowia pacjenta.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) telemedycyna jest to świadczenie usług opieki zdrowotnej – w której kluczową rolę odgrywa rozłączność miejsca – przez wszystkie osoby wykonujące zawody medyczne, przy wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych (information and communication technologies – ICT), służących wymianie istotnych informacji w celach diagnostycznych, leczniczych oraz w celu zapobiegania chorobom i urazom, prowadzeniu badań i ich ocenie, zapewnienia, kontynuacji kształcenia pracowników służby zdrowia, poprawy zdrowia jednostek oraz tworzonych przez nie społeczności.

Telemedycyna jest najnowocześniejszą formą świadczenia usług lekarskich i pielęgniarskich stosowaną w sytuacjach, w których pielęgniarka, lekarz i pacjent nie znajdują się w tym samym miejscu. Wykorzystuje zaawansowane osiągnięcia z zakresu medycyny, informatyki, telekomunikacji oraz inżynierii biomedycznej. Pokonuje bariery geograficzne. Pozwala na przeprowadzenie procesu profilaktyki, procesu diagnostycznego i leczenia. Umożliwia kontrolę stanu zdrowia pacjenta na znaczną odległość, prowadzenie w czasie rzeczywistym interaktywnych konsultacji i wideokonferencji przy użyciu cyfrowych linii transmisyjnych (Integrated Services Digital Network – ISDN), linii satelitarnych, internetu, publicznych sieci telefonicznych i sieci Global System for Mobile Communications (GSM). Umożliwia zdalne postawienie lekarskiej i pielęgniarskiej diagnozy oraz przeprowadzenie konsultacji, edukacji i leczenia, które można zastosować synchronicznie (w czasie rzeczywistym) lub asynchronicznie.

Telemedycyna umożliwia prosty, szybki i stały dostęp do diagnostyki oraz do specjalistycznych usług medycznych, do wyników badań za pośrednictwem systemu telemedycznego wykluczający konieczność ich osobistego odbioru oraz do własnej dokumentacji medycznej. Nie wymaga od pacjentów i ich rodzin konieczności dojazdu do ośrodków medycznych. Zmniejsza liczbę hospitalizacji i wezwań pogotowia ratunkowego. Pacjent sprawnie otrzymuje pomoc w nagłych wypadkach. System telemedycyny skraca pobyt w szpitalu przez zapewnienie części świadczeń medycznych, zwiększa nadzór nad stanem zdrowia pacjenta poprzez aktywny jego udział w procesie profilaktyki, diagnostyki i leczenia. Telemedycyna zwiększa poczucie bezpieczeństwa, motywację chorego, poprawia jakość życia oraz umożliwia stały nadzór medyczny. Korzystanie z systemów telemedycznych korzystnie wpływa również na proces edukacji.

W przypadku niektórych pacjentów telemedycyna wiąże się z powstaniem pewnych barier związanych z jej stosowaniem, m.in. takich jak:

• opór przed posługiwaniem się nowymi technologiami informacyjnymi,

• nieumiejętność w zakresie obsługi tabletu, laptopa, komputera stacjonarnego i telefonu komórkowego typu smartphone,

• wysokie koszty zakupu niezbędnego sprzętu, np. tabletu, laptopa, komputera stacjonarnego, telefonu komórkowego typu smartphone,

• brak wiedzy nt. dostępności systemów telemedycznych dla pacjentów przewlekle chorych,

• przyzwyczajenie się pacjentów do tradycyjnych wizyt lekarskich i pielęgniarskich,

• związane z wiekiem osłabienie funkcji poznawczych utrudniające korzystanie z systemu telemedycznego,

• częste pogorszenie sprawności funkcjonalnej w przebiegu chorób przewlekłych.

Do obszaru telemedycyny zaliczamy telezdrowie. Polega ono na wykorzystaniu technologii telekomunikacyjnych do połączenia dwóch lub większej liczby użytkowników za pomocą interaktywnych, elektronicznych środków, takich jak: telefony, komputery, poczta elektroniczna, interaktywna wideotransmisja, w celu transferu lub wymiany informacji i danych mających zastosowanie w wybranym aspekcie zdrowia.

Telezdrowie jest rozszerzeniem świadczenia usług opieki zdrowotnej i informacji. To pojęcie bardziej pojemne i lepiej oddające zagadnienia opieki zdrowotnej, która jest czymś więcej niż tylko leczeniem chorób czy obrażeń. Obejmuje także edukację zdrowotną, zmianę stylu życia oraz zwiększa świadomość wpływu różnych czynników na indywidualną, profesjonalną opiekę zdrowotną.

Natomiast telepielęgniarstwo to element telezdrowia, który wykorzystuje informatykę telekomunikacyjną i pielęgniarską w celu wsparcia praktyk pielęgniarskich w świadczeniu opieki zdrowotnej pacjentom z odległych terenów lub objętych kliniczną opieką domową. Jest rodzajem połączenia informatyki, nauki i umiejętności pielęgniarskich. Telepielęgniarstwo wykorzystuje się w wielu sytuacjach, np. podczas klinicznej rozmowy pielęgniarskiej z chorym lub jego rodziną przez telefon na temat zleceń lekarza bądź stanu zdrowia pacjenta.

Telemedycyna jest transferem informacji medycznych z jednego odległego miejsca do innego, który wykorzystuje elektroniczną komunikację w celu prewencji chorób, utrzymania zdrowia, zapewnienia i monitoringu opieki zdrowotnej, edukacji pacjentów i osób świadczących opiekę zdrowotną, a także wsparcia pracowników opieki zdrowotnej z innych dyscyplin. Jest ona wykorzystywana prawie we wszystkim dziedzinach medycyny i adresowana do osób w różnym wieku. To istotny element organizacji opieki medycznej, lekarskiej i pielęgniarskiej, który ułatwia pacjentowi i jego rodzinie dostęp do wyspecjalizowanego lekarza lub pielęgniarki.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
W telemedycynie wyróżniamy różne rodzaje usług, np.: telediagnostykę, teleradiologię, telepatologię, teleendoskopię, telekardiologię, telediabetologię, telerehabilitację, telemedyczną opiekę domową i teleedukację.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Telediabetologia pomaga w profilaktyce, diagnostyce i kontroli cukrzycy. Techniki i systemy telediabetologiczne umożliwiają: pomiar stężenia glikemii we krwi włośniczkowej lub w płynie śródtkankowym oraz przesyłanie danych z glukometru do centralnej bazy danych w ośrodku diabetologicznym w celu ich interpretacji przez lekarza lub pielęgniarkę. Informacje te przesyłane są przez telefon komórkowy bądź komputer za pomocą sieci bezprzewodowych, standardowego modemu telefonicznego lub internet. Następnie chory otrzymuje informację zwrotną w postaci SMS-a albo wiadomości e-mail z instrukcją dalszego postępowania. Dane te są elementem dokumentacji medycznej danego pacjenta.

Coraz bardziej popularna staje się telemedyczna opieka domowa (tele-home care). Jest to zintegrowany system telemedyczny służący do pełnienia całodobowej, kompleksowej, holistycznej opieki nad przewlekle chorym pacjentem w domu. Monitoruje podstawowe parametry życiowe, np. ciśnienie tętnicze krwi, tętno, masę ciała, stężenie glukozy we krwi włośniczkowej lub płynie śródtkankowym, temperaturę ciała, saturację krwi oraz rejestruje incydenty omdleń i upadków. Istotnie wpływa na zmniejszenie stężenia hemoglobiny glikowanej u pacjentów z cukrzycą. System telemedycznej opieki domowej umożliwia pacjentowi i jego opiekunom interaktywne wideokonsultacje z lekarzem, pielęgniarką, psychologiem i dietetykiem. Jest głównie przeznaczony dla pacjentów przewlekle chorych, dla osób starszych, samotnych i unieruchomionych. Funkcjonowanie tego systemu zapewnia pacjentowi i jego rodzinie poczucie bezpieczeństwa.

1.1.1. TECHNOLOGIE INFORMACYJNE W LECZENIU CUKRZYCY

Technologie informacyjne (information technology – IT) dotyczą technologii cyfrowych (jak np. komputer, oprogramowanie, internet) oraz transmisji i przechowywania różnego typu informacji i zarządzania nimi z dowolnego miejsca w dowolnym czasie. Urządzenia informatyczne włączone w leczenie cukrzycy poprawiają proces opieki i leczenia, zapewniają wsparcie dla pacjentów i ich rodzin oraz dają kliniczne i ekonomiczne korzyści.

Narzędzia informacyjne dzielimy na:

1. Technologie wykorzystywane przez dostawców:

• Krajowe Rejestry Chorych na Cukrzycę (KRC), które są elektroniczną bazą danych pozwalającą na identyfikację i śledzenie pacjentów z cukrzycą oraz poprawiają jakość opieki medycznej nad chorym. Rejestry mogą stanowić źródło danych pewnego odsetka pacjentów, którzy mają zaburzenia metaboliczne oraz odległe powikłania. Pomagają stworzyć listę osób z niewyrównaną metabolicznie cukrzycą.

• Systemy wspomagania decyzji klinicznej (CDS), które są programami komputerowymi zaprojektowanymi tak, aby pomóc lekarzom i pielęgniarkom podejmować decyzje terapeutyczne w trakcie wizyty pacjenta. Takie systemy zawierają najnowsze zalecenia, procedury i standardy kliniczne. Obejmują skomputeryzowane powiadomienia i przypomnienia dla chorych. Tworzą raporty, podsumowania danych pacjenta oraz szablony dokumentów.

• Elektroniczna dokumentacja medyczna (EMRS), która może być udostępniona w różnych placówkach opieki zdrowotnej. Zawiera medyczne informacje o pacjencie, o przebiegu leczenia danej choroby oraz laboratoryjne i radiologiczne wyniki badań. Może również obejmować systemy ePrescribing i eBooking. Program ePrescribing jest elektronicznym systemem przepisywania leków. Odpowiada za generowanie i przekazanie elektronicznej recepty. Ma na celu zmniejszenie ryzyka popełnienia błędów. Jest dokładny oraz zwiększa bezpieczeństwo pacjenta. Elektroniczne systemy rezerwacji (eBooking) umożliwiają pacjentom zaplanowanie i zorganizowanie spotkania on-line w celu lepszego dostępu do opieki medycznej i oszczędności czasu.

• Usługi telemedyczne i teleopieka – to szeroki wybór urządzeń i technologii wspomagających opiekę nad pacjentem. Usługi telemedyczne obejmują głównie trzy elementy: reagowanie kryzysowe oraz monitoring środowiska i życia. Przykładem są czujniki, alarmy i przypomnienia, które mogą wykryć zagrażającą zdrowiu sytuację, zdarzenie lub problem. Połączone są z centrum monitoringu.

• Technologie i narzędzia internetowe – to narzędzia internetowe, takie jak skomputeryzowane przypomnienia, kalkulatory medyczne i skomputeryzowane porady dotyczące dawkowania leku oraz materiały e-learningowe. Niskie koszty dostępu do internetu i jego powszechność powodują zniesienie barier geograficznych, demograficznych i gospodarczych, co sprzyja uzyskaniu medycznego wsparcia przez internet.

2. Technologie stosowane przez pacjentów, tj. każdą formę techniki wykorzystywaną w celu umożliwienia monitorowania pacjenta poza warunkami klinicznymi (np. w domu). Często wiąże się to z przynajmniej dwukierunkową komunikacją między pacjentem, jego opiekunami i poszczególnymi członkami zespołu terapeutycznego. Zastosowanie tych technologii w terapii cukrzycy daje ogromne możliwości zwłaszcza w obszarach edukacji i wsparcia pacjentów. Istnieją cztery główne elementy zdalnego monitorowania pacjentów:

• Systemy wideokonferencyjne, np. sprzęt wideokonferencyjny (kamery telewizyjne i cyfrowe, wideofon). Są używane w celu przezwyciężenia ograniczeń czasowych i stwierdzenia lokalizacji pacjenta oraz operatora.

• Systemy oparte na telefonach – pacjenci przekazują dane o swoim stanie zdrowia i otrzymują retrospektywną, zwrotną instrukcję postępowania dzięki regularnym kontaktom telefonicznym ze strony pielęgniarek diabetologicznych w celu kontynuacji lub dostosowania leczenia. Konsultacje telefoniczne to alternatywa dla klasycznych wizyt klinicznych. Są bezpieczne, wygodne i zwiększają dostęp do poradni klinicznej. Systemy oparte na telefonach stanowią najprostszy przykład telemedycznej opieki domowej.

• Systemy bazujące na sieci Internet (Web-based learning) – wykorzystują interaktywne strony internetowe, które przyjmują informacje przesłane bezpośrednio z glukometrów i innych urządzeń domowych. Pacjenci otrzymują wsparcie w danym czasie oraz w miejscu najbardziej dla siebie dogodnym. Systemy te mogą także łączyć pacjentów poprzez e-mail operatora. Klasycznym przykładem są interaktywne elektroniczne programy edukacyjne odtwarzane na komputerach, laptopach, tabletach oraz internetowe zasoby informacyjne stanowiące nowe narzędzia w samokontroli cukrzycy. Za pomocą internetu mogą powstawać społeczne sieci dla grup wzajemnego wsparcia. Są one istotnym elementem opieki diabetologicznej. Technologie informacyjne służące do samokontroli cukrzycy cechuje dobra ogólna dostępność; mogą być używane w domu i poza nim, w dowolnym miejscu. Jedynym warunkiem jest posiadanie urządzenia elektronicznego, na którym można z nich skorzystać. Internet (sieć komputerowa) i usługi internetowe (np. strony www, poczta elektroniczna) są jednymi z najbardziej znanych i ogólnie dostępnych technologii informacyjnych. Strony internetowe dotyczące samokontroli ułatwiają codzienną samoopiekę diabetologiczną pacjenta. Pacjent może uzyskać dostęp do swoich danych, wprowadzić je i śledzić swoje postępy w zakresie samokontroli. Od kilku lat narzędziami alternatywnymi wobec komputerów stacjonarnych, laptopów i tabletów, mającymi zastosowanie w prowadzeniu diabetologicznej samoopieki i samokontroli, są nowoczesne telefony komórkowe. Coraz częściej wykorzystują je pacjenci z cukrzycą, aby uzyskać stały dostęp do istotnych informacji na temat choroby oraz do natychmiastowej pomocy w jej monitorowaniu. Diabetologiczne interwencje internetowe umożliwiają edukację diabetologiczną, wsparcie i motywację do samoopieki i samokontroli. Web-based learning zapewnia łatwy dostęp bez ograniczeń czasowych lub lokalizacyjnych, pozwala użytkownikom pracować we własnym tempie. Interwencje internetowe obejmują edukację, wyznaczają cele, analizują zachowania pacjenta oraz zapewniają wsparcie informacyjne.

• Systemy mobile – urządzenia mobilne zapewniają pacjentowi opiekę w każdym miejscu, w którym może się on znaleźć. Powszechne korzystanie z telefonów komórkowych na całym świecie zwiększa dostęp do opieki zdrowotnej, głównie w przypadku pacjentów z odległych, trudno dostępnych obszarów oraz z myślą o osobach starszych i niepełnosprawnych. Najnowsze zdalne monitorowanie polega na zastosowaniu urządzeń mobilnych, dzięki którym glukometr pacjenta z cukrzycą łączy się z telefonem komórkowym, aby natychmiast przesyłać dane. Następnie wszystkie przechowywane informacje mogą być przesyłane bezpośrednio do lekarzy i pielęgniarek. Inne możliwości wspomnianych systemów wiążą się z wykorzystaniem tekstu lub obrazu, czyli SMS-ów lub MMS-ów. Umożliwiają one zdalne monitorowanie i telekonsultację.

Jednymi z największych osiągnięć współczesnej techniki są smartfony, czyli przenośne urządzenia telefoniczne łączące w sobie funkcje telefonu komórkowego i komputera kieszonkowego (Personal Digital Assistant – PDA): poczty elektronicznej, przeglądarki sieciowej, pagera, sygnału GPS, cyfrowego aparatu fotograficznego i kamery wideo. Smartfony do prawidłowego funkcjonowania potrzebują systemów operacyjnych sterujących urządzeniem. Do najbardziej znanych i popularnych zalicza się: Android, IOS, Windows 10 Mobile, BlackBerry OS, Salfish OS oraz Firefox OS.

Aktualnie na całym świecie są dostępne zaawansowane aplikacje na smartfony, tablety, laptopy i komputery stacjonarne. Umożliwiają one stałe monitorowanie stężenia glukozy we krwi oraz dokumentowanie podawanej dawki insuliny, ocenę masy ciała i ciśnienia tętniczego krwi, ocenę spożytej liczby wymienników węglowodanowych, nagrywanie nawyków żywieniowych i momentów aktywności fizycznej, stanów hipoglikemii i hiperglikemii. Oferują wiele narzędzi, takich jak: dzienniki elektroniczne, przypomnienia, kalkulatory do obliczania dawki leku (np. insuliny) czy ilości możliwych do spożycia węglowodanów (np. wymienników węglowodanowych), bazy danych żywności dla optymalizacji składników odżywczych w diecie i śledzenie efektów aktywności fizycznej.

Pacjenci coraz częściej interesują się elektronicznymi dzienniczkami samokontroli cukrzycy i aplikacjami dotyczącymi samokontroli cukrzycy na urządzenia mobilne. Pozwalają one monitorować ostre zaburzenia metaboliczne i odległe powikłania. Pomagają pacjentom i ich opiekunom rozwiązywać problemy, wspomagają podejmowanie decyzji, doprowadzają do zmian w zachowaniu pacjentów. Członkom zespołu terapeutycznego umożliwiają szybszą interwencję i pomoc pacjentom. Mogą być wykorzystane do świadczenia usług zdrowotnych i są narzędziami zarządzającymi samymi sobą.

Aplikacje mobilne to alternatywa wsparcia interwencyjnego. Telefony komórkowe zapewniają pacjentom możliwość przetwarzania i przekazywania danych w czasie rzeczywistym. Interwencje za ich pośrednictwem mogą być skuteczniejsze ze względu na wygodę, łatwiejszy kontakt z członkami zespołu terapeutycznego, większą dostępność, a sygnały i informacje zwrotne przekazywane przez telefon bezpośrednio zwielokrotniają skuteczność i bezpieczeństwo prowadzonego leczenia oraz poprawiają jakość opieki diabetologicznej.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tradycyjne metody komunikowania się pacjenta z zespołem terapeutycznym nie są szczególnie skuteczne, jeśli chodzi o osiągnięcie celów leczenia cukrzycy. Telemedycyna zwiększa dostęp do opieki zdrowotnej i poprawia jakość opieki nad chorym, zmniejsza koszty leczenia, minimalizuje wystąpienie powikłań długoterminowych oraz zapewnia lepszą jakość życia pacjentom z cukrzycą.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jak wspomniano wyżej, nowoczesna technologia ułatwia pacjentowi samokontrolę cukrzycy. Pacjenci dotknięci tą chorobą są coraz młodsi i bardziej doświadczeni w obsłudze urządzeń elektronicznych. Natomiast urządzenia te stają się coraz różnorodniejsze i powszechnie dostępne.

Technologie informacyjne w terapii cukrzycy dają ogromne możliwości zwłaszcza w obszarach edukacji i wsparcia pacjentów. Należy tu jak najpowszechniej wykorzystywać współczesne technologie komunikacji elektronicznej. Podstawę edukacji stanowi ustalenie indywidualnych celów postępowania w chorobie, z uwzględnieniem trudności i problemów specyficznych dla danej osoby. Program edukacji powinien zwiększać motywację pacjenta w zakresie stosowania zaleceń terapeutycznych, ponieważ sama wiedza nie jest wystarczająca do tego, by postępować w sposób prawidłowy.

Aktualnie coraz więcej pielęgniarek, położnych i lekarzy na całym świecie w swojej codziennej pracy korzysta z różnych form nowoczesnych, zdalnych technologii (jak usługi telefoniczne, wideotelefon, internet, system telekonferencyjny). Rozwój nowych technologii jest bardzo szybki, a ich zastosowanie w pielęgniarstwie i w medycynie – nieuniknione.

W dzisiejszych czasach pielęgniarki muszą doskonalić umiejętności obsługi nowych technologii oraz wykorzystywać je w edukacji i opiece nad pacjentem z chorobą przewlekłą.

PIŚMIENNICTWO

Binkowska-Bury M., Nagórska M., Januszewicz P.: Współczesna wizja pielęgniarstwa w systemie e-Zdrowia. Probl. Pielęg. 2010; 18(3): 342–347.

Bujnowska-Fedak M., Kumięga P., Sapilak B.J.: Zastosowanie nowoczesnych systemów telemedycznych w opiece nad ludźmi starszymi. Fam. Med. Prom. Care Rev. 2013; 15(3): 441–446.

Carriazo A.M., Lara J.L., Aguilar M. i wsp.: Telemedicine services for diabetes in Andalusia – patient empowerment and conditio joint-management. Int. J. Integr. Care 2015; 27(15): 1–3.

Chojnowski P., Wasyluk J., Grabska-Liberek I.: Cukrzyca – epidemiologia i patogeneza. Post. Nauk. Med. 2009; XXII(6): 420–428.

Cusick M., Meleth A.D., Agrón E. i wsp.: Early Treatment Diabetic Retinopathy Study Research Group: Associations of mortality and diabetes complications in patients with type 1 and type 2 diabetes: early treatment diabetic retinopathy study report no. 27. Diabetes Care 2005; 28(3): 617–625.

Czarnucka M., Grabowski M., Najbuka P., Kołtowski Ł.: Otoczenie regulacyjne telemedycyny w Polsce – stan obecny i nowe otwarcie. Telemedyczna Grupa Robocza, Warszawa 2015, 9–13, https://www.dzp.pl/files/Publikacje/Otoczenie_Regulacyjne_Telemedycyny_w_Polsce.pdf.pdf.

Czech A., Tatoń J., Bernas M. i wsp.: Postępy kliniki i technika samokontroli glikemii – innowacje, które wpływają na poprawę wyników leczenia cukrzycy w codziennej praktyce. Med. Metab. 2010; XIV(4): 64–74.

Derkacz M., Chmiel-Perzyńska I., Nowakowski A.: Problemy hipoglikemii w cukrzycy. Curr. Prob. Psychiatry 2011; 12(4): 569–574.

Fisher L., Dickinson W.P.: New technologies to advance self-management support in diabetes. Diabetes Care 2011; 34(1): 240–243.

Gawłowicz K., Miechowicz I., Krzywińska-Wiewiorowska M. i wsp.: Zadowolenie dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 z wiedzy na temat swojej choroby. Probl. Hig. Epidemiol. 2012; 93(3): 546–550.

Glinkowski W.: Wprowadzenie do telemedycyny. Med. Dydakt. Wych. 2005; 6: 3–8.

Górska M.: Obraz kliniczny cukrzycy typu 1. W: Cukrzyca (red. J. Sieradzki). Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2006.

Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin. Diabet. 2017; 6(suppl. A): A1-AB0. DOI: 10: 5603/DK2017.0001.

Hermanns N., Kulzer B., Kubiak T. i wsp.: The effect of an education programme (HyPOS) to treat hypoglycaemia problems in patients with type 1 diabetes. Diabetes Metab. Res. Rev. 2007; 23: 528–538.

Hirose M., Beverly E.A., Weinger K.: Quality of life and technology: Impact on children and families with diabetes. Curr Diab. Rep. 2012; 12: 711–720.

Hunt C.W.: Technology and diabetes self-management: An integrative review. World J. Diabetes. 2015; 15, 6(2): 225–233.

Jarosz-Chobot P., Otto-Buczkowska E.: Epidemiologia cukrzycy typu 1. Lekarz 2010; 7–8: 28–32.

Jensen M.H., Christensen T.F., Tarnow L. i wsp.: An information and communication technology system to detect hypoglycemia in people with type 1 diabetes. Stud. Health Technol. Inform. 2013; 192: 38–41.

Kanstrup A.M., Bertelsen P., Nohr Ch.: Patient innovation: an analysis of patients’ designs of digital technology support for everyday living with diabetes. Health Inf. Man. J. 2015; 44(1): 12–20.

Kaufman N.: Internet and information technology use in treatment of diabetes. Int. J. Clin. Pract. 2010; 64 (Suppl. 166): 41–46.

Laing S.P., Swerdlow A.J., Slater S.D. i wsp.: Mortality from heart disease in a cohort of 23,000 patients with insulin treated diabetes. Diabetologia 2003; 46(6): 760–765.

Matejko B.: Nowoczesne technologie w terapii cukrzycy typu 1. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Ścisłe 2011; 2(3): 5–18.

Mianowska B., Szadkowska A., Młynarski W.: Hipoglikemia w przebiegu cukrzycy typu 1 u dzieci i młodzieży – charakterystyka, zapobieganie, leczenie. Stand. Med. Pediatr. 2010; 7: 426–433.

Mubarak A.: Insulin pump therapy in type 1 diabetes mellitus is a new technology being introduced in Pakistan. Pulse International 2015; 16(6): 1–3.

Myśliwiec M.: Zapobieganie kwasicy ketonowej. Zagrożenie występowania kwasicy ketonowej u dzieci z cukrzycą typu 1. Med. Metab. 2007; XI(3): 72–75.

Olak-Białoń B., Deja G., Jarosz-Chobot P., Otto-Buczkowska E.: Ocena występowania i analiza wybranych czynników ryzyka kwasicy ketonowej w momencie ujawnienia cukrzycy typu 1. Pediatr. Endocr. Diabetes Metab. 2007; 13(2): 85–90.

Pals R.A.S., Hansen U.M., Johansen C. i wsp.: Making sense of a new technology in clinical practice: A qualitative study of patient and physician perspectives. BMC Health Serv. Res. 2015; 22, 15(402): 1–10.

Paul D., Preast J., Garrett Z., Coustasse A.: Importance of new technologies for diabetes monitoring. Insight Changing World 2014; 2: 2–21.

Piontek E.: Ostre powikłania cukrzycy u dzieci. Klin. Pediatr. 2008; 16(4): 417–422.

Pisarczyk-Wiza D., Zozulińska-Ziółkiewicz D., Strojwąs A. i wsp.: Ocena częstości występowania mikroangiopatii u chorych na cukrzycę typu 1 z ponad 20-letnim wywiadem choroby. Diabetol. Dośw. Klin. 2011; 11(1): 14–19.

Rewers M., Pihoker C., Donaghue K. i wsp.: Assessment and monitoring of glycemic control in children and adolescents with diabetes. Pediatr. Diabetes 2009; 10 (Suppl. 12): 71–81.

Shalitin S., Phillip M.: The role of new technologies in treating children and adolescents with type 1 diabetes mellitus. Pediatr. Diabetes 2007; 8, Suppl. 6: 72–79.

Sieradzki J. (red.): Cukrzyca, t. 2, wyd. 2, Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2016.

Snoek F.J.: Self management education and good professional consultation skills for patients with diabetes. BMJ 2012; 344: 1–2.

Stanković S.M., Živić S.R., Šaranac L. i wsp.: Determinants of atherosclerosis in children and adolescents with diabetes type 1. Endokrynol. Pol. 2012; 63(6): 414–419.

Szczeklik-Kumala Z., Wojterska J., Tatoń J.: Doskonalenie samokontroli cukrzycy – wybrane, istotne problemy. Nowa Klin. 2010; 17(1): 62–67.

Szypowska A., Pańkowska E.: Przewlekłe powikłania u dzieci chorujących na cukrzycę typu 1. Klin. Pediatr. 2005; 13(5): 5135–5139.

Tatoń J., Czech A.: Spełniamy wyzwanie: Personalistyczna diabetologia w praktyce. Metodologiczny zarys personalistycznie ujętej edukacji terapeutycznej i psychospołecznej osób z cukrzycą – własne doświadczenia oparte na EBM. Med. Metab. 2011; XV(2): 41–51.

Tobiaszewska M., Głowińska-Olszewska B., Łuczyński W., Bossowski A.: Współczesne metody samokontroli oraz ich zastosowanie u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1. Probl. Pielęg. 2011; 19(4): 557–565.

Trippenbach-Dulska H.: Kwasica ketonowa u dzieci. Klin. Pediatr. 2005; 13(5): 5140–5144.

Zieger R., Heidtmann B., Hilgard D. i wsp.: DPV-Wiss-Initiative: Frequency of SMBG correlates with HbA1c and acute complications in children and adolescents with type 1 diabetes. Pediatr. Diabetes 2011; 12(1): 11–17.

ŹRÓDŁO INTERNETOWE:

http://www.diapedia.org/management/81040851628/information-technology-in-dm.2. KONSPEKT EDUKACJI DIABETOLOGICZNEJ – TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA I PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIA Natasza Tobiasz-Kałkun

Dobrem, które można zrobić dla drugiego, jest
nie tylko to, aby podzielić się swoim bogactwem,
ale by odsłonić mu jego własne.

Benjamin Disraeli (1868)

Edukacja w cukrzycy, nazywana też edukacją diabetologiczną (ED), opiera się na założeniach edukacji terapeutycznej, której podmiotem są: osoba chora oraz jej opiekun, rodzina i najbliższe otoczenie. Według Murphy edukacja chorych na cukrzycę to „proces dostarczania danej osobie wiedzy i kształtowania umiejętności potrzebnych do samodzielnego leczenia cukrzycy, postępowania w ostrych zaburzeniach metabolicznych i kryzysach oraz wprowadzania zmian stylu życia w celu skutecznego radzenia sobie z chorobą”.

Przygotowanie pacjenta do samoopieki, samokontroli, a jego rodziny – do świadczenia opieki nieprofesjonalnej jest jednym z zadań zawodowych pielęgniarki i położnej. Ze względu na specyfikę choroby zakres edukacji osób z cukrzycą pozostaje bardzo szeroki, dlatego też prowadzenie jej przez pielęgniarkę/położną przy okazji innych czynności jest niewystarczające. Zgodnie z zaleceniami wielu towarzystw naukowych w edukacji diabetologicznej powinni uczestniczyć członkowie zespołu terapeutycznego, a kluczową rolę odgrywa tu edukator ds. diabetologii, czyli odpowiednio przygotowana pielęgniarka i/lub położna, której obowiązki obejmują przede wszystkim edukację. Edukacja w cukrzycy, w pełnym tego słowa znaczeniu, powinna być procesem zaplanowanym (zorganizowanym) opartym na programie edukacji, poddawanym ciągłej ewaluacji i ocenie skuteczności. Edukacja diabetologiczna musi być zindywidualizowana i uwzględniać diagnozę potrzeb edukacyjnych. Planowaniu i ewaluacji należy poddać nie tylko programy edukacyjne, lecz także każde działanie edukacyjne lub jednostkę dydaktyczną (jednostka lekcyjna, jednostka e-learningowa).

Przygotowując plan nauczania pacjentów, należy opisać pożądane wyniki (przygotować plan wynikowy), a następnie zastanowić się, które procesy i sytuacje pomogą „uczniom” w osiągnięciu tych wyników (plan metodyczny).

W planowaniu dydaktycznym wykorzystuje się: plan, konspekt, sylabus lub scenariusz. Ogólnie można określić je mianem dokumentacji metodycznej, za pomocą której w różnym stopniu szczegółowości opisuje się strukturę i przebieg jednostki dydaktycznej.

Najmniejszym stopniem szczegółowości charakteryzuje się plan. Konspekt z kolei jest rozwinięciem planu. Istotnym elementem konspektu są krótkie informacje, ujęte w następujących pozycjach:

1. Temat.

2. Forma zajęć.

3. Liczebność grupy.

4. Przewidywany czas trwania ogniw lekcji.

5. Cele dydaktyczne.

6. Metody nauczania.

7. Środki dydaktyczne (sprzęt i materiały edukacyjne).

8. Metody ewaluacji.

9. Praca domowa.

10. Bibliografia.

Scenariusz lekcji charakteryzuje się najbardziej szczegółowym opisem realizacji zajęć. Bardzo dokładnie przedstawia on czynności nauczyciela (edukatora) i ucznia (pacjenta, rodziny, opiekuna). Typowe dla scenariusza jest również umieszczenie w nim opisu interakcji zachodzącej pomiędzy prowadzącym a uczestnikiem oraz wskazanie czasu potrzebnego do zrealizowania poszczególnych elementów jednostki edukacyjnej.

Celem niniejszego rozdziału jest omówienie wybranych elementów konspektu, którego przykłady przedstawiono w następnych rozdziałach książki. Szczególną uwagę poświęcono zagadnieniu celów operacyjnych edukacji diabetologicznej. Przy wyjaśnianiu istoty zaleceń metodycznych posłużono się licznymi przykładami z praktyki edukatora ds. diabetologii. W podsumowaniu rozdziału przedstawiono rolę konspektu w edukacji diabetologicznej, prowadzonej przez pielęgniarkę/położną na stanowisku edukatora.

2.1.1. TEMAT JEDNOSTKI DYDAKTYCZNEJ W EDUKACJI DIABETOLOGICZNEJ

Jednym z elementów planowania edukacji jest sformułowanie tematu. Stanowi on nadrzędny motyw jednostki dydaktycznej. Często zajmuje pierwsze miejsce w strukturze konspektu i rozpoczyna spotkanie edukacyjne. Warto podkreślić, że program edukacji może określać ogólną jej tematykę, np. elementy i zasady samokontroli glikemii w cukrzycy. W procesie formułowania tematu jednostki dydaktycznej należy go przeredagować, uwzględniając odbiorców, indywidualny cel zajęć i zakładane efekty. Ten sam temat można ująć w nieco bardziej przystępny sposób, np. „Samokontrola glikemii w cukrzycy – krok po kroku”.

Odpowiednio sformułowany temat sam w sobie stanowi formę oddziaływania na uczących się. Będzie wzbudzał zainteresowanie odbiorców lub zachęcał ich do aktywnego udziału w zajęciach. Temat niektórych szkoleń może być kontrowersyjny, przez co zachęci do refleksji. W edukacji pacjentów, szczególnie z nowo rozpoznaną cukrzycą, temat zawierający wiele trudnych, fachowych określeń może stać się przyczyną dodatkowego stresu.

FORMY UJĘCIA TEMATU SPOTKANIA EDUKACYJNEGO

Sposób oddziaływania na uczącego się będzie zależeć m.in. od sformułowania tematu. Wybór formy gramatycznej będzie uwarunkowany metodą prowadzenia lekcji. Przykładowo, zdania pojedyncze są typowe dla lekcji problemowych. Temat można zapisać w następującej postaci:

• zdania prostego lub złożonego,

• zdania pytającego,

• równoważnika zdania,

• zdania niedokończonego,

• zdania oznajmującego,

• zdania rozkazującego,

• kilku zdań lub kilku równoważników.

W tabeli 2.1 przedstawiono przykłady tematów sformułowanych w różnych formach gramatycznych z uwzględnieniem metod edukacji i odbiorców.

CECHY PRAWIDŁOWO SFORMUŁOWANEGO TEMATU SPOTKANIA EDUKACYJNEGO

Prawidłowo sformułowany temat jednostki edukacyjnej powinien być:

• dostosowany do potrzeb edukacyjnych uczestników szkolenia i jednocześnie spójny z tematyką programu edukacji,

• zrozumiały, przystępny dla odbiorców,

• trafny – najlepiej oddający to, co będzie przedmiotem edukacji,

• ciekawy, wzbudzający zainteresowanie uczestników szkolenia,

• poprawny językowo – pozbawiony błędów stylistycznych, gramatycznych i ortograficznych.

Tabela 2.1. Przykłady tematów z zakresu edukacji diabetologicznej

PRZYKŁAD TEMATU SPOTKANIA EDUKACYJNEGO

METODA/TECHNIKA EDUKACJI

POZIOM EDUKACJI DIABETOLOGICZNEJ
I/LUB ODBIORCA

Elementy i zasady samokontroli glikemii w insulinoterapii funkcjonalnej

Wykład informacyjny

Edukacja wstępna: pacjenci dorośli/opiekunowie osoby z cukrzycą

Jak skutecznie prowadzić samokontrolę glikemii w cukrzycy?

Wykład problemowy

Samokontrola glikemii w cukrzycy – sukcesy i porażki

Wykład konwersatoryjny,

dyskusja

Edukacja bieżąca,

reedukacja

Samokontrola a samowola w cukrzycy

Wykład problemowy, wykład konwersatoryjny, pogadanka, dyskusja z udziałem młodzieży, webinarium

Reedukacja – młodzież z niewyrównaną cukrzycą, zaniedbująca samokontrolę w cukrzycy typu 1, niewspółpracująca z rodzicami i członkami ZT

Zły czy dobry cukier – fakty i mity

Wykład konwersatoryjny, dyskusja z ekspertami

Reedukacja – grupa nastolatków

Słodkie wpadki – skąd biorą się te przecukrzenia?

Debata, burza mózgów

Reedukacja – młodzież w wieku 16–18 lat

Słodkie kłamstwa – gorzka prawda

Pogadanka, dyskusja okrągłego stołu

Reedukacja – pacjenci dorośli

2.1.2. FORMY ORGANIZACJI PROCESU NAUCZANIA I LICZEBNOŚĆ GRUPY

Istotą edukacji diabetologicznej jest nie tylko edukacja osoby chorej, lecz również edukacja osób z jej najbliższego otoczenia. Dlatego planując takie lekcje, należy uwzględnić obecność opiekuna/członków rodziny. W konspekcie określa się, do jakiej grupy odbiorców jest edukacja skierowana (czy są to rodzice, dzieci, czy obie grupy łącznie). W tabeli 2.2 przedstawiono formy nauczania i przykłady ich zastosowania w ED.