Egzorcyzmy. Historia, doktryna i praktyka - ebook

WSTĘP DO SERII PSZENICA I KĄKOL.
LABORATORIUM MUTACJI WIARY

Żyjemy w czasie synkretyzmu i pomieszania pojęć – także w dziedzinie religii i wiary. Czym jest religia, a czym duchowość? Czym jest wiara chrześcijańska? Co ją rozwija i karmi, a co prowadzi na bezdroża, stanowi dla niej zagrożenie? Co jest ewangeliczną pszenicą, a co kąkolem? Jak odkrywać drogę do Chrystusa w świecie tak wielu religijnych doktryn i duchowości, _quasi_-religijnych propozycji rozwoju czy też alternatywnych metod leczenia? Jak mamy rozwijać zdrową pobożność, będąc w Kościele i często stykając się z rozmaitymi formami nabożeństw, modlitw czy odmian medytacji?

Jesteśmy zdania, że w postmodernistycznym świecie (świecie, jak mówią niektórzy, „postprawdy”) trzeba mówić właśnie o prawdzie: o prawdzie danej doktryny czy ścieżki duchowej, a przede wszystkim o Prawdzie, którą jest Chrystus. Trzeba mówić o prawdzie, która przeciwstawia się kłamstwu i pozwala coraz pełniej odkrywać naszą drogę do zbawienia. Bo tylko ostatecznie to się liczy: zbawienie, które daje Bóg.

Namysł nad różnymi aspektami religii, wiary i duchowości ma – z punktu widzenia teologii – dwa wymiary: 1) zewnętrzny (_ad extra_), czyli odnoszący się do tego, co na zewnątrz Kościoła; 2) wewnętrzny (_ad intra_), stanowiący refleksję nad tym, co jest wewnątrz Kościoła.

Pierwszy dotyczy zatem tego, co jest poza Kościołem, a z czym się stykamy, żyjąc w świecie wielu religii i duchowości niechrześcijańskich, tradycji ezoterycznych oraz rozmaitych metod rozwoju i samodoskonalenia człowieka. W związku z powyższym powstaje wiele szczegółowych pytań: Jak nowe formy religijne zaspokajają duchowy głód człowieka? Czy da się z nich coś zaczerpnąć? Czy można korzystać z orientalnych technik medytacyjnych, wschodnich sztuk walki czy też chińskich praktyk leczniczych? Czy magia jest czymś niebezpiecznym dla człowieka? Jak roztropnie korzystać z rozmaitych ofert rozwoju, aby nie zatracić perspektywy wzrostu w miłości chrześcijańskiej? Które z doktryn, obrzędów czy metod medycyny alternatywnej mogą być niebezpieczne dla wiary chrześcijańskiej i prowadzą człowieka na duchowe bezdroża, a nawet przyczyniają się do utraty zdrowia psychofizycznego czy wręcz możliwości zbawienia?

Z kolei wymiar _ad intra_ dotyczy przemian (mutacji) zachodzących w obrębie treści wiary chrześcijańskiej (doktryna) oraz w ramach pewnej praktyki w Kościele (pobożność). W polskim Kościele możemy zaobserwować rozmaite zjawiska; nowe mody, praktyki pobożnościowe, jak również nowe poglądy, niekiedy zrywające z wcześniejszą tradycją. Czy mamy wierzyć wszystkim nowym prorokom albo objawieniom prywatnym, zwłaszcza wieszczącym rychły koniec świata? Czy każda pobożność prowadzi ku Bogu? Jakie praktyki wypaczają naszą duchowość? W jaki sposób Kościół rozumie cud czy uzdrowienie? Co to znaczy czytać Biblię „po katolicku”? Kiedy dana wspólnota jest zdrowa i można w niej wzrastać, a kiedy staje się ona sektą, która zamyka człowieka na Chrystusa? Kim powinien być świecki lider i jaka jest jego rola we wspólnocie kościelnej? To tylko niektóre z pytań, na które chcemy poszukać odpowiedzi.

Obydwie perspektywy (zewnętrzna i wewnętrzna) wpływają na naszą wiarę. Część owych poglądów oraz praktyk jest dobra i ożywcza dla wiary, ale niektóre powodują jej negatywną mutację, sprawiając, że wiara słabnie, co niekiedy prowadzi nawet do odejścia od Chrystusa. W tej drugiej sytuacji człowiek tworzy sobie własną postać wiary (wierzeń), wiarę sprywatyzowaną, coś w rodzaju religijno-duchowego koktajlu, w którym są elementy chrześcijaństwa, ale równocześnie składniki niechrześcijańskie, magiczne czy też czysto psychologiczne. Może to być także wiara z dużą domieszką lęku i braku krytycyzmu, gdzie ktoś skupia się na sobie samym zamiast na Bogu.

Opisanym wyżej zjawiskom chcielibyśmy się na spokojnie przyjrzeć w naszym „laboratorium mutacji wiary”; zbadać je jak pod mikroskopem, aby lepiej ocenić ich zawartość, sięgnąć do ich istoty. Chcemy zobaczyć – mówiąc językiem biblijnym – co jest ewangeliczną pszenicą, a co zasiewem Złego, kąkolem. Przyświecają nam w tym słowa z Pierwszego Listu św. Jana: „Umiłowani, nie dowierzajcie każdemu duchowi, ale badajcie duchy, czy są z Boga, gdyż wielu fałszywych proroków pojawiło się na świecie” (1 J 4,1).

Interesuje nas każdy fakt religijny, czyli wszystko to, w czym przejawia się religijność czy też duchowość chrześcijanina. Nasza seria to kolekcja książek dotyczących powiązań pomiędzy teologią, duchowością a praktyką życia chrześcijańskiego. Chcemy, aby teologia służyła praktyce i pobożności, a jednocześnie, aby konkretne doświadczenie było weryfikowane przez nauczanie Kościoła i teologię otwartą – co istotne – na różne nauki. Teologia potrzebuje doświadczenia i doświadczenie domaga się refleksji, interpretacji, teologii właśnie. Do naszego _laboratorium_ (łac. „pracownia”) wspólnej refleksji chcemy zapraszać specjalistów w danym temacie, szczególnie teologów (choć nie wyłącznie ich) otwartych na doświadczenie życia chrześcijańskiego. Zależy nam na tym, aby tematy, które podejmujemy, dotyczyły konkretnych zjawisk duchowo-religijnych obecnych w Kościele w Polsce.

Pragniemy, aby książki z naszej serii charakteryzowały się następującymi cechami: 1) ortodoksją; 2) rzetelnością naukową; 3) przystępnością; 4) zwięzłością. Jesteśmy przekonani, że katolicy potrzebują dziś klarownego wykładu doktryny Kościoła oraz jasnych kryteriów – zgodnie z Biblią, Tradycją i Urzędem Nauczycielskim Kościoła – w odniesieniu do zjawisk, które się pojawiają. Zależy nam na solidnej treści, która jest oparta na dobrych, wiarygodnych źródłach, w tym oficjalnym nauczaniu Kościoła. Chcemy także sięgać do życiodajnego nurtu myśli ojców i doktorów Kościoła, pism świętych, nauki papieży, ale też do rzetelnych, współczesnych opracowań naukowych. Pragniemy także, aby nasze publikacje były napisane przystępnym językiem, bez zbędnego naukowego żargonu, który często powoduje, że są one niedostępne dla niespecjalistów. Zależy nam, aby wyjaśniać pojęcia, a nie by tylko nimi operować. Naszą ambicją jest także to, aby książki były krótkie i zwięzłe, zdajemy sobie bowiem sprawę, że wielu ludzi nie ma czasu na lekturę obszernych i zawiłych traktatów. Zatem będzie: ortodoksyjnie, solidnie, przystępnie, zwięźle.

Pomysł na serię Pszenica i Kąkol zrodził się w Dominikańskim Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach. Podejmowane w poszczególnych tomikach tematy mają swoje źródło nie tylko „za biurkiem”, ale wyrastają także ze spotkań z konkretnymi ludźmi stawiającymi pytania oraz szukającymi pomocy. Im wszystkim pragniemy zadedykować niniejszą serię, mając nadzieję, że rozważania naszych autorów będą choć w części odpowiedzią na pytania, z którymi przychodzi nam wszystkim się zmagać.

Radosław Broniek OPCokolwiek mówiliby niektórzy powierzchownie myślący teologowie, diabeł jest dla wiary chrześcijańskiej tajemniczą, ale rzeczywistą, osobową, a nie symboliczną realnością. Co więcej, jest on realnością władczą, złowrogą wolnością przeciwstawiającą się Bogu i panującą nad ludźmi, o czym poucza nas historia ludzkości – ten ogrom nieszczęść, których nie sposób wytłumaczyć działalnością wyłącznie człowieka. Sam człowiek nie ma dość siły, by stawić opór szatanowi. Ale zjednoczeni w Jezusie mamy pewność, że go zwyciężymy.

Joseph RatzingerWSTĘP

Gdy byłem klerykiem trzeciego roku, wykłady ze Starego Testamentu prowadził we wrocławskim seminarium ksiądz Zbigniew Kaznowski, tłumacz Księgi Amosa w Biblii Tysiąclecia. Pamiętam, że bardzo poruszyła mnie opowiedziana przez niego historia. Mówił o swoim przyjacielu, również kapłanie z Polski, który jako misjonarz pracował w Chinach. Pewnego razu w środku nocy usłyszał głośne stukanie do drzwi. Stawało się coraz bardziej natarczywe. Przed drzwiami stała chińska młoda kobieta z błagalnym wyrazem twarzy. „Niech ksiądz szybko przyjdzie do mnie do domu. Moja siedmioletnia córka jest dręczona przez złego ducha. Niech ją ksiądz ratuje. Trzeba się modlić” – błagała zrozpaczona mama. „Nie ma złego ducha” – uspokajał ją kapłan. „Takie rzeczy się nie zdarzają”. Wykształcony w nurcie raczej liberalnej teologii misjonarz odrzucał wiarę w demony. Gdy jednak wszedł wraz z matką dziecka do mieszkania, dziewczynka spojrzała na niego i rezolutnie zapytała w czystym polskim języku: „Ty jesteś księdzem i nie wierzysz w diabła?”. Wtedy uwierzył.

✽✽✽

Wydaje się, że takie przypadki mają na myśli autorzy dokumentu _Chrzest w Duchu Świętym_, gdy piszą:

W częściach świata, gdzie uciekanie się do demonów czy praktyk okultystycznych jest szeroko rozpowszechnione, może zaistnieć potrzeba modlitw o uwolnienie lub, w przypadkach ekstremalnych, egzorcyzmu przyprowadzonego przez uprawnionego diecezjalnego egzorcystę. Należy reagować na wszelkie znaki demonicznego działania1.

Właśnie dlatego w 2019 roku Międzynarodowe Stowarzyszenie Egzorcystów, którego założycielem był o. Gabriele Amorth, opublikowało swoisty podręcznik dla egzorcystów, zatytułowany _Linee guida per il ministero dell’esorcismo alla luce del rituale vigente_ (Roma 2019)2. Wstępem opatrzył go kard. Angelo De Donatis, wikariusz generalny Jego Świątobliwości papieża Franciszka dla diecezji rzymskiej. Przedmowę napisał ówczesny przewodniczący Stowarzyszenia, o. Francesco Bamonte ICMS. Z całą prostotą stwierdził w niej:

Ewangelie mówią nam bez cienia wątpliwości, że Jezus w swoim ziemskim życiu stawiał czoła i zmagał się z dwiema formami działania świata demonicznego: zwyczajną i nadzwyczajną. Z tą zwyczajną konfrontował się, nie tylko ucząc ludzi, jak pokonywać zwodzenia Szatana, ale także doświadczając jej osobiście, jak choćby wtedy, gdy Zły kusił go przez czterdzieści dni na pustyni. Nadzwyczajnej formie działania Zła stawiał czoła, pomagając ludziom, którzy byli jej ofiarami. Czynił to przez egzorcyzmy.

Od 2016 roku jestem członkiem Zespołu Ekspertów ds. Egzorcyzmów przy Konferencji Episkopatu Polski. To druga kadencja. Okazuje się, że o ile na początku XXI wieku w każdej diecezji był zazwyczaj jeden egzorcysta (a diecezji terytorialnych w Polsce mamy obecnie czterdzieści jeden), o tyle w 2024 roku jest ich około stu dwudziestu, a liczba ta i tak nie jest wystarczająca. Jak widać, problem zniewoleń duchowych narasta.

Z tej potrzeby zrodziła się niniejsza książka. Pierwsza jej część przedstawia bardzo ogólny zarys historyczny praktyki egzorcyzmowania: od czasów Starego Testamentu począwszy, przez działalność Jezusa i pierwotnego Kościoła, czasy poapostolskie i średniowiecze, aż do dziś. W części drugiej zatrzymano się nad istotnymi zagadnieniami doktrynalnymi i duszpasterskimi związanymi z odprawianiem obrzędu egzorcyzmu i modlitwy o uwolnienie od duchowych zniewoleń. W konkluzji natomiast wskazano na aktualność omawianej tematyki.

Serdecznie zapraszam

ks. Mariusz Rosik