Eklezjologia Papieża Franciszka - ebook

WYKAZ SKRÓTÓW

+--------------------------------------+--------------------------------------+
| AAS | _Acta Apostolicae Sedis._ |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| AG | _Ad Gentes divinitus, Dekret Soboru |
| | Watykańskiego II o działalności |
| | misyjnej Kościoła_, 1965. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| AL | _Amoris laetitia, Adhortacja |
| | Apostolska papieża Franciszka |
| | o miłości w rodzinie,_ 2016. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| AP | _V Ogólna Konferencja Episkopatów |
| | Ameryki Łacińskiej i Karaibów |
| | w Aparecidzie. Jesteśmy uczniami |
| | i misjonarzami Jezusa Chrystusa, aby |
| | nasze narody miały w nim życie_, |
| | 2007. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| CA | _Centesimus annus, Encyklika |
| | społeczna Jana Pawła II_, 1991. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| CD | _Christus Dominus, Dekret Soboru |
| | Watykańskiego II o pasterskich |
| | zadaniach biskupów w Kościele,_ |
| | 1965. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| CV | Benedykt XVI, _Caritas in veritate, |
| | Encyklika o integralnym rozwoju |
| | ludzkim w miłości i prawdzie,_ 2009. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| CELAM | Consejo Episcopal Latinoamericano, |
| | Rada Biskupów Ameryki Łacińskiej. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| CHL | _Christifideles laici, Posynodalna |
| | adhortacja apostolska Ojca Świętego |
| | Jana Pawła II o powołaniu i misji |
| | świeckich w Kościele i świecie |
| | w dwadzieścia lat po Soborze |
| | Watykańskim II,_ 1988. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| COEPAL | _Comisión Episcopal de Pastoral,_ |
| | Komisja Episkopatu Argentyny do |
| | spraw Duszpasterskich. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| CT | _Catechesi tradendae, Adhortacja |
| | Apostolska Jana Pawła II |
| | o katechizacji w naszych czasach, |
| | 1980._ |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| ĆD | Ignacy Loyola, _Ćwiczenia duchowe_, |
| | 2010. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| DI | _Dominu Iesus, O jedności |
| | i powszechności zbawczej Jezusa |
| | Chrystusa i Kościoła,_ Deklaracja |
| | Kongregacji Nauki Wiary, 2000. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| DH | _Dignitatis humanae, Deklaracja |
| | Soboru Watykańskiego II o wolności |
| | religijnej,_ 1965. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| DM | _Dives in misericordia_, _Encyklika |
| | Jana Pawła II o Bożym miłosierdziu, |
| | 1980._ |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| DP | _Presbyterorum ordinis_, _Dekret |
| | Soboru Watykańskiego II o posłudze |
| | i życiu prezbiterów,_ 1967. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| DPLIL | _Dyrektorium o pobożności ludowej |
| | i liturgii. Zasady i wskazania_, |
| | Kongregacja ds. Kultu Bożego |
| | i Dyscypliny Sakramentów, 2001. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| DV | _Dominum et Vivificantem, Encyklika |
| | Ojca Świętego Jana Pawła II o Duchu |
| | Świętym w życiu Kościoła i świata,_ |
| | 1986. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| EA | _Ecclesia in Asia, Posonydalna |
| | Adhortacja Apostolska Ojca Świętego |
| | Jana Pawła II o Jezusie Chrystusie |
| | Zbawicielu oraz Jego misji miłości |
| | i służby w Azji „…aby mieli życie |
| | i mieli je w obfitości”,_ 1999. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| EN | _Evangelii nuntiandi, Adhortacja |
| | apostolska Pawła VI o Ewangelii |
| | w świecie współczesnym,_ 1975. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| EG | _Evangelii gaudium, Adhortacja |
| | apostolska Ojca Świętego Franciszka |
| | o głoszeniu Ewangelii we |
| | współczesnym_ świecie_,_ 2013. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| ES | _Ecclesiam suam, Encyklika Pawła VI |
| | o drogach, którymi Kościół katolicki |
| | powinien kroczyć w dobie obecnej |
| | przy pełnieniu swojej misji,_ 1964. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| FC | _Familiaris consortio_, _Adhortacja |
| | Apostolska Ojca Świętego Jana Pawła |
| | II o zadaniach rodziny |
| | chrześcijańskiej w świecie |
| | współczesnym,_ 1991. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| FT | _Fratelli tutti. Encyklika Ojca |
| | Świętego Franciszka O braterstwie |
| | i przyjaźni społecznej,_ 2020. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| FR | _Fides et ratio, Encyklika Jana |
| | Pawła II o relacjach między wiarą |
| | a rozumem,_ 1998. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| GE | _Gaudete et exsultate, Adhortacja |
| | Apostolska Ojca Świętego Franciszka |
| | o powołaniu do świętości w świecie |
| | współczesnym,_ 2018. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| GS | _Gaudium et spes, Konstytucja |
| | Duszpasterska Soboru Watykańskiego |
| | II o Kościele w świecie |
| | współczesnym,_ 1965. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| IIM | _De iustitia in mundo, |
| | O sprawiedliwości w świecie,_ 1971. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| KKK | _Katechizm Kościoła Katolickiego_, |
| | 1992. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| KO | _Dei Verbum, Konstytucja dogmatyczna |
| | Soboru Watykańskiego II o Objawieniu |
| | Bożym,_ 1965. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| KPK | _Kodeks Prawa Kanonicznego_, 1983. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| LF | _Lumen fidei, Encyklika papieża |
| | Franciszka o wierze,_ 2013. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| LS | _Laudato si’, Encyklika Ojca |
| | świętego Franciszka poświęcona |
| | trosce o wspólny dom_, 2015. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| LG | _Lumen gentium, Konstytucja |
| | dogmatyczna Soboru Watykańskiego II |
| | o Kościele_, 1964. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| LN | _Libertatis nuntius, Instrukcja |
| | Kongregacji Nauki Wiary o niektórych |
| | aspektach „teologii wyzwolenia”,_ |
| | 1984. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| MC | _Mystici Corporis Christi, Encyklika |
| | Piusa XII o Kościele Mistycznym |
| | Ciele Chrystusa i o naszym w nim |
| | zjednoczeniu z Chrystusem,_ 1943. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| MM | _Misericordia et misera, List |
| | Apostolski_ _Ojca Świętego |
| | Franciszka_, 2016. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| MV | _Misericordiae vultus_, _Bulla Ojca |
| | świętego Franciszka o Nadzwyczajnym |
| | Jubileuszu Miłosierdzia,_ 2015. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| NMI | _Novo Millennio Ineunte, List |
| | Apostolski Ojca Świętego Jana Pawła |
| | II na zakończenie Wielkiego |
| | Jubileuszu Roku 2000_, 2000. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| NA | _Nostra aetate, Deklaracja Soboru |
| | Watykańskiego II o stosunku Kościoła |
| | do religii niechrześcijańskich, |
| | 1965._ |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| PC | _Perfectae caritatis, Dekret Soboru |
| | Watykańskiego o przystosowanej do |
| | współczesności odnowie życia |
| | zakonnego,_ 1965. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| PD | _Pastores dabo vobis, Posynodalna |
| | Adhortacja Apostolska Ojca_ |
| | Ś_więtego Jana Pawła II o formacji |
| | kapłanów we współczesnym_ świecie_,_ |
| | 1992. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| PG | _Pastores gregis, Posynodalna |
| | Adhortacja Apostolska Ojca Świętego |
| | Jana Pawła II o biskupie słudze |
| | ewangelii Jezusa Chrystusa dla |
| | nadziei świata,_ 2003. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| RH | _Redemptor hominis,_ _Encyklika Jana |
| | Pawła II,_ 1979. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| QA | _Querida Amazonia_, _Posynodalna |
| | Adhortacja Apostolska Ojca Świętego |
| | Franciszka,_ 2020. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| SC | _Sacrosanctum concillium, |
| | Konstytucja Soboru Watykańskiego II |
| | o liturgii świętej,_ 1963. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| SMK | Commisione Teologica Internazionale, |
| | _La Sinodalità nella vita e nella |
| | missione della Chiesa_, |
| | Międzynarodowa Komisja Teologiczna, |
| | _Synodalność w życiu i misji |
| | Kościoła,_ 2018. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| UR | _Unitatis redintegratio, Dekret |
| | Soboru Watykańskiego II |
| | o ekumenizmie,_ 1964. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| UUS | _Ut unum sint, Encyklika Ojca |
| | Świętego Jana Pawła II |
| | o działalności ekumenicznej,_ 1995. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+
| VC | _Vita consecrata, Posynodalna |
| | Adhortacja Apostolska Jana Pawła II_ |
| | o życiu konsekrowanym i jego misji |
| | w Kościele i świecie, 1996. |
+--------------------------------------+--------------------------------------+PRZEDMOWA

Niniejsza książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej – napisanej w Szczecinie i Lublinie pod kierunkiem wybitnego teologa, dogmatyka, ks. prof. Janusza Bujaka – obronionej przeze mnie w 2021 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego. To właśnie w trakcie obrony zrodził się pomysł opublikowania mojej rozprawy w formie książkowej. Zarówno promotor, obaj recenzenci – ks. dr hab. Przemysław Artemiuk oraz ks. dr hab. Paweł Rabczyński – jak i przewodniczący komisji egzaminacyjnej ks. prof. dr hab. Andrzej Draguła, a także dyrektor Instytutu Nauk Teologicznych ks. prof. dr hab. Grzegorz Chojnacki wyrażali się przychylnie na ten temat. Jak zauważył ksiądz Paweł Rabczyński, książka „może i powinna być wykorzystana przez duszpasterzy, poszukujących wciąż nowych – i adekwatnych do dzisiejszej sytuacji Kościoła w Polsce – form posługi kościelnej”. Zdaniem ks. prof. Jana Perszona (recenzenta dla Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu Szczecińskiego): „można ufać, że oryginalność podjętego tematu – czyli Franciszkowego nauczania o Kościele – wzbudzi zainteresowanie nie tylko Czytelników z kręgów kościelnych, lecz także zwykłych zjadaczy chleba, których papieskie spojrzenie na Kościół (a jest jego widzialną głową) zwyczajnie interesuje”.

Obecnie ten cel zostaje osiągnięty. Książka trafia do Czytelników. Nie jest wydana jako praca naukowa, lecz jako tekst skierowany do wszystkich zainteresowanych tematyką Kościoła czy osobą papieża Franciszka. Mam nadzieję, że publikacja znajdzie Odbiorców nie tylko z przygotowaniem teologicznym, lecz także osoby pragnące pogłębiać swoją wiedzę o współczesnym Kościele czy poszukujące odpowiedzi na pytanie, w jakim kierunku obecny biskup rzymski prowadzi Kościół. Są to zagadnienia istotne.

Uważam jednak, że na początku potrzebne jest przynajmniej jedno wyjaśnienie. W tytule rozprawy i wielokrotnie w tekście pojawia się pojęcie _eklezjologia_. Należy wytłumaczyć Czytelnikowi (nieposiadającemu studiów teologicznych), że jest to po prostu „nauka o Kościele” lub inaczej „teologia Kościoła”. Za twórcę tego terminu uważa się Angelusa Silesiusa – niemieckiego poetę, teologa, lekarza, urodzonego we Wrocławiu w 1624 roku. Współcześnie w teologii katolickiej eklezjologia jest jednym z podstawowych przedmiotów wykładanych podczas studiów zarówno dla osób przygotowujących się do posługi duszpasterskiej, jak i dla świeckich studentów. Eklezjologia może być przedstawiana w ujęciu dogmatycznym – wtedy stara się wyjaśnić istotę, cele i przymioty Kościoła – lub pastoralnym – w tym ujęciu Kościół jest przedstawiany jako tajemnica Boskiej miłości, urzeczywistniającej się w sakramentach, przepowiadaniu Słowa Bożego czy duszpasterstwie, w przypadku papieża ujęcie pastoralne będzie oznaczało również zadanie przewodzenia Kościołowi.

W niniejszej książce opieram się zwłaszcza na tych dwóch ujęciach: dogmatycznym i pastoralnym. Istnieją jeszcze inne sposoby rozumienia eklezjologii, np. liturgiczny¹, apologetyczny², każdy z nich w nieco inny sposób opisuje Kościół…

Zachęcam do lektury książki i twórczych poszukiwań odpowiedzi na pytania, jakie mogą się pojawić odnośnie do tematów, jakie w niej występują. Na szczęście w obecnym świecie wiedza naukowa, również z zakresu teologii, jest ogólnie dostępna i łatwo po nią sięgnąć w książkach, czasopismach, Internecie, bibliotekach itd. Owocnej lektury!

Ks. Paweł Piotr Błasiak

1 Liturgia oznacza kult oddawany Bogu. W Kościele rzymskokatolickim dotyczy zwłaszcza sprawowania Mszy Św., sakramentów oraz Liturgii Godzin.

2 Apologetyka skupia się na uzasadnianiu i skutecznym przekazywaniu wiary chrześcijańskiej.ROZDZIAŁ I

Doświadczenie Kościoła J.M. Bergoglio

Zadaniem Zadaniem niniejszejniniejszej pracy nie jest przedstawianie biografii papieża Franciszka. Trzeba jednak w życiorysie Jorge Maria Bergoglia wskazać te osobiste doświadczenia, które mają szczególny wpływ na jego przeżywanie Kościoła. Jako papież nie zostawił za sobą tego, co ukształtowało jego myślenie, a co można nazwać jego osobistym doświadczeniem życiowym. Przeciwnie, wyraźnie widać, że głęboko czerpie z bogactwa własnych przeżyć, często powraca myślą, refleksją do tego, co było jego doświadczeniem duszpasterskim zdobytym w Argentynie. Stara się przełożyć tamten duchowy, intelektualny i pastoralny dorobek na bardziej uniwersalne nauczanie, poprzez wyprowadzanie z niego nauki ofiarowanej całemu Kościołowi.

Sztandarowym przykładem takiego zabiegu jest częste nawiązywanie przez papieża do _Dokumentu z Aparecidy_, który stanowił końcowy dokument Konferencji Episkopatu Ameryki Południowej i Karaibów (CELAM)¹, uchwalony dla Ameryki Południowej w 2007 r. To właśnie J.M. Bergoglio przewodniczył komitetowi redakcyjnemu tworzącemu ten akt. Jak sam przyznaje, wskazania w nim zawarte są mu niezwykle bliskie i nadal aktualne w perspektywie Kościoła powszechnego. „Czytając papieskie teksty – dostrzega P. Kiejkowski – bardzo często znajdziemy w nich podobne ujęcia, akcenty oraz idee”².

Nowością na Stolicy Piotrowej jest jezuickość obecnego papieża. Franciszek utożsamia się ze swoją formacją w Towarzystwie Jezusowym. W jego sposobie życia, wypowiedziach, duchowości można odnaleźć styl charakterystyczny dla jezuitów.

Ponadto papież zwraca uwagę swoją głęboką wrażliwością na ludzi ubogich, wykluczonych, wykorzystywanych. Często wskazuje na obszary niesprawiedliwości w świecie, na ludzkie cierpienie. Ostrzega przed budowaniem świata, w którym najważniejszym celem jest zysk, pieniądz, technologia czy bezduszna funkcjonalność, co_ –_ jego zdaniem_ –_ prowadzi do degradacji świata i jakości życia wielu ludzi .³ Takie spojrzenie wypływa nie tylko z głębi wrażliwości ludzkiego serca, lecz także zapewne z doświadczenia życia na kontynencie, na którym dysproporcje pomiędzy nędzą a bogactwem są bardzo ostro zarysowane.

Franciszek proponuje nowe spojrzenie na świat i ekologię, który to temat często pojawia się w jego nauczaniu. Jest zwolennikiem ekologii integralnej opartej na uzdrowieniu i chronieniu relacji między światem stworzonym, człowiekiem i Bogiem. Wzywa do ekologicznego nawrócenia – ta wrażliwość wyrosła również na doświadczeniu latynoamerykańskim. Przykładem może być tu zanikanie lasów równikowych na terenie Ameryki Południowej, co ma niebagatelne znaczenie dla całego globu.

Zatem już samą swoją osobą i doświadczeniem obecny papież wnosi dużo nowego na Stolicę Piotrową, gdyż po raz pierwszy w nowożytnej historii Kościoła mamy papieża jezuitę, wychowanego w duchu Kościoła peryferyjnego, nieeuropejskiego, wciąż misyjnego, zmagającego się z innymi problemami i inną rzeczywistością niż Kościół w Europie, którego dojrzewanie do pełnienia posługi Piotrowej dokonywało się w czasie istotnych przeobrażeń w Kościele w wyniku wdrażania w życie reform Soboru Watykańskiego II.

Niniejszy rozdział stawia sobie za cel prezentację bardziej osobistych czynników, jakie ukształtowały Franciszka. Są to: jego argentyńskie pochodzenie i osobisty stosunek do tego kraju, a nawet całego kontynentu; niepowtarzalne doświadczenie życiowe związane z konkretną sytuacją polityczno-społeczną Argentyny czasu Bergoglio; pewne charakterystyczne przejawy jego duchowości – rola Słowa Bożego; doświadczenie osobistej relacji z Jezusem Chrystusem; jego mariologia oraz formacja duchowa i intelektualna ze szczególnym uwzględnieniem formacji zakonnej.

1.1. Główne cechy Kościoła katolickiego w Argentynie

Ojciec święty Franciszek jest człowiekiem, który urodził się, żył i realizował znaczną część swojego powołania w Ameryce Południowej, w Argentynie, a więc w kraju posiadającym odrębną od europejskiej tożsamość i kulturę. W Ameryce Południowej w XX w. powstała teologia wyzwolenia, niestety również w formie wypaczonej pod wpływem myśli marksistowskiej pochodzącej z Europy⁴– na kontynencie południowoamerykańskim naznaczonym rażącymi dysproporcjami społecznymi mogła znaleźć środowisko sprzyjające jej rozwojowi. Episkopaty krajów latynoamerykańskich stworzyły i kontynuują niepowtarzalną na żadnym innym kontynencie konferencję CELAM. W Argentynie zrodziła się teologia ludu, która nadal jest głęboko obecna zarówno w mentalności papieża, jak i w jego przeżywaniu wiary_._ W Argentynie Franciszek doświadczył bolesnego czasu dyktatury wojskowej, był świadkiem prześladowań i terroru ludzi podejrzewanych o spiskowanie przeciw władzy. W Argentynie wreszcie jako arcybiskup Buenos Aires musiał wziąć na siebie odpowiedzialność za Kościół w całym jego zróżnicowaniu i złożoności, tutaj był zmuszony odważnie i z determinacją mierzyć się z laicyzacją oraz stawać w obronie wiary, a także ludzi ubogich i prześladowanych⁵.

1.1.1. Ewangelizacja Ameryki Łacińskiej

_Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej_

1 Por. Documento Conclusivo de Aparecida. Discipulos y Misioneros de Jesucristo para que nuestros pueblos en El tengan vida «Yo soy la Verdad y la Vida» (J 14, 6). W jęz. polskim dokument ten ukazał się z inicjatywy Zespołu Konferencji Episkopatu Polski ds. Nowej Ewangelizacji w 2014 r. pt. Aparecida V Ogólna Konferencja Episkopatów Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Jesteśmy uczniami i misjonarzami Jezusa Chrystusa, aby nasze narody miały w nim życie, tłum. K. Zabawa, K. Łukoszczyk, Gubin 2014 .

2 P. Kiejkowski, Ubodzy papieża Franciszka, „Teologia Dogmatyczna” 10 (2015), s. 28.

3 Por. Franciszek, Laudato si’, Encyklika Ojca świętego Franciszka poświęcona trosce o wspólny dom, Città del Vaticano, 2015 .

4 Piotr A. Sokołowski tak opisuje ten nurt w teologii: „Kościół latynoamerykański wypracował rodzimą teologię zwaną – pars pro toto – teologią wyzwolenia. Marksistowska teologia wyzwolenia stanowi tylko część tego i jest raczej czymś schyłkowym i marginalnym. Cechą charakterystyczną teologii latynoamerykańskiej jest jej nastawienie duszpasterskie i wrażliwość na problemy społeczne”. P.A. Sokołowski, Ecclesia in America – przesłanie dla Kościoła na kontynencie amerykańskim oraz dla Kościoła powszechnego, w: J. Różański (red.), Ecclesia in America. Wybrane problemy Kościoła w Ameryce Płd. w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, Warszawa 2003, s. 13.

5 Pośród wielu biografii J.M. Bergoglio opisujących jego życie i posługę w Argentynie oraz ich kontekst społeczno-historyczny na szczególną uwagę zasługuje dzieło A. Ivereigh, Prorok. Biografia papieża radykalnego, tłum. M. Jasny, Bytom 2015.