Elementarz pielęgnacji. Twoja droga do pięknej i zdrowej skóry krok po kroku - ebook

WSTĘP

„Zostanę kosmetolożką” – taką decyzję podjęłam już jako nastolatka, wybierając swoją zawodową drogę. Kosmetologia od początku była dla mnie czymś więcej niż tylko sposobem na poprawę wyglądu. Wiedziałam, że ograniczenie jej do praktyk, które jedynie chwilowo poprawiają samopoczucie, to za mało. Kosmetologia znaczy więcej. Jest to wyraz szacunku do swojego ciała i życia, które otrzymałyśmy. Czy istnieje coś bliższego nam niż my same? Bez względu na to, gdzie się znajdujesz, twoim domem zawsze będzie twoje ciało.

Od momentu otwarcia gabinetu kosmetologicznego moją misją stało się propagowanie holistycznego podejścia do urody. Wierzę, że zabiegi pielęgnacyjne to zaledwie wierzchołek góry lodowej. Dbanie o ciało oznacza troskę o każdy aspekt naszego życia – tworzenie codziennych rytuałów, zdobywanie wiedzy o fizjologii ciała, prowadzenie zdrowego i aktywnego trybu życia. To także pielęgnowanie swojej duszy i bycie w kontakcie ze sobą. W końcu – droga do codziennej uważności.

W książce nie znajdziesz konkretnego planu pielęgnacji skóry. Mimo długoletniej praktyki nie znam jednego, uniwersalnego sposobu, który sprawdzi się w pielęgnacji różnych typów skóry. Chcę, abyś dzięki tej książce zyskała coś więcej niż plan. Chcę pokazać ci, jak rozumieć swoją skórę, by samodzielnie rozpoznawać jej potrzeby. Chcę też, abyś utwierdziła się w przekonaniu, że nasz organizm to wzajemnie oddziałujące na siebie układy, a zdrowy wygląd skóry stanowi rezultat pielęgnacji, diety, aktywności fizycznej i szeroko rozumianego dobrostanu.

Pielęgnacja kosmetyczna nie zastąpi zdrowego trybu życia, odpowiedniej diety czy profesjonalnych zabiegów kosmetologicznych. Te ostatnie, wykonywane regularnie, przynoszą szybsze i lepsze rezultaty, skuteczniej radząc sobie z problemami takimi jak przebarwienia czy blizny.

Jednak nawet najlepsze zabiegi kosmetologiczne nie są jedynym sposobem, który sprawi, że poczujesz się bardziej atrakcyjnie. Czytając tę książkę, przekonasz się, że piękno to coś więcej niż zdrowy wygląd. Piękno rodzi się z harmonii.

Z pasją

Agata Zejfer

1
Budowa i funkcje skóry

Zdrowa, promienna i gładka skóra to cel, do którego dążymy niemal wszyscy, niezależnie od wieku czy płci. W dzisiejszych czasach mamy coraz większą świadomość, że jej piękno jest nie tylko symbolem atrakcyjności, ale również przejawem dbania o zdrowie, wyrazem troski o siebie i swoje samopoczucie. Zadbana skóra wpływa na to, jak odbierają nas inni, ale też na to, jak postrzegamy samych siebie. Lepsza samoocena ma z kolei wpływ na jakość naszych relacji, efektywność zawodową, odwagę w podejmowaniu decyzji, motywację itp. Dbając o naszą skórę, dbamy o nasze zdrowie – fizyczne i psychiczne.

Skóra jako jedyny narząd ma bezpośredni kontakt zarówno z czynnikami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi mechanizmami regulującymi pracę naszego organizmu. Odbiera nie tylko bodźce z otoczenia, ale reaguje też na zmiany zachodzące wewnątrz ciała, takie jak wahania hormonalne, działanie neuroprzekaźników czy reakcje układu odpornościowego. Dzięki temu jest nie tylko naszą tarczą ochronną przed szkodliwymi mikroorganizmami i czynnikami środowiskowymi, lecz także kluczowym wskaźnikiem stanu naszego zdrowia.

Dbając o skórę, wspieramy jej naturalne mechanizmy obronne, regulujemy procesy odnowy komórkowej, chronimy ją przed negatywnym wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Dlatego tak ważne jest, aby skupić się nie tylko na kosmetykach, które poprawiają wygląd, ale także na działaniach i produktach pielęgnujących skórę od wewnątrz, wspierając jej zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie.

To warto wiedzieć

Skóra. Czym właściwie ona jest?

Skóra, największy organ ludzkiego ciała, to złożona struktura składająca się z trzech głównych warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Każda z nich pełni unikalne funkcje. Razem tworzą dynamiczny system, który chroni nas przed zewnętrznymi czynnikami, a także odgrywa istotną rolę w interakcji z innymi układami organizmu: krwionośnym, endokrynnym, nerwowym i immunologicznym. Powiązania skóry z tymi układami są ważne nie tylko dla utrzymania zdrowia, ale także dla adaptacji organizmu do zmieniających się warunków środowiskowych. Warto tu również wspomnieć o stratum microbium, które choć nie jest strukturalną warstwą skóry, stanowi istotny element jej ekosystemu i ma znaczący wpływ na jej zdrowie. Na mikrobiom skóry składają się bakterie, wirusy, grzyby oraz inne drobnoustroje żyjące ze sobą w symbiozie. Ta złożona społeczność chroni przed patogenami, wspomagając układ odpornościowy i utrzymując zdrową barierę skórną. Wpływa również na różnorodne funkcje biologiczne, takie jak modulacja reakcji zapalnych oraz wsparcie układu endokrynnego. Zakłócenia w jej równowadze mogą stać się źródłem problemów skórnych, takich jak trądzik, egzema czy łuszczyca.

Naskórek i jego pięć warstw

Kiedy dotykasz skóry pod palcami, czujesz jej warstwę rogową. Składa się ona z korneocytów – martwych komórek pozbawionych jądra, zbudowanych głównie z keratyny. To one tworzą pierwszą linię obrony przed utratą wody i przedostawaniem się patogenów do wnętrza organizmu.

Pod warstwą rogową znajdują się kolejne, żywe warstwy naskórka: jasna (występująca jedynie na dłoniach i stopach), ziarnista, kolczysta i podstawna. To właśnie w warstwie podstawnej, od komórek macierzystych, rozpoczyna się proces odnowy komórkowej, trwający w zdrowej skórze około 28 dni. Dzięki temu mechanizmowi skóra jest w stanie nieustannie się regenerować, zapewniając ciągłość ochrony.

Skóra właściwa

Pod błoną podstawną leży skóra właściwa, bogata w kolagen, elastynę i kwas hialuronowy. Te kluczowe składniki, produkowane przez fibroblasty, są fundamentem dla jędrności, elastyczności i odpowiedniego nawilżenia skóry. Właśnie dlatego, aby zachować jej młodość i zminimalizować oznaki starzenia, konieczne jest stymulowanie fibroblastów poprzez odpowiednio dobrane zabiegi kosmetologiczne (np. mezoterapię igłową, stosowanie peelingów chemicznych i retinoidów). Skóra właściwa jest dobrze unaczyniona, co oznacza, że zawiera gęstą sieć naczyń krwionośnych. Dostarczają one tlen i składniki odżywcze do komórek skóry oraz usuwają produkty przemiany materii. Między innymi dlatego właśnie tryb życia i dieta w tak dużym stopniu wpływają na ogólny stan tego narządu.

Tkanka podskórna

Tkanka podskórna, będąca najgłębszą warstwą skóry, składa się głównie z komórek tłuszczowych, włókien kolagenu i naczyń, które zapewniają izolację termiczną i amortyzację. Z biegiem czasu naturalna utrata tkanki podskórnej prowadzi do zmian w napięciu skóry i proporcjach twarzy, co jest jednym z widocznych znaków starzenia.

Rycina 1.1. Budowa skóry

Jakie zadania pełni największy organ naszego ciała?

Nie bez powodu budowa skóry jest bardzo złożona. Jako narząd łączący środowisko zewnętrzne ze środowiskiem wewnętrznym organizmu pełni szereg różnorodnych funkcji.

Funkcja ochronna

Skóra stanowi barierę ochronną dla organizmu, zabezpieczając go przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak patogeny (bakterie, wirusy, grzyby), promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiskowe oraz urazy mechaniczne. Warstwa rogowa naskórka i produkowane przez skórę sebum tworzą barierę ochronną, która ogranicza możliwość przenikania szkodliwych substancji i zapobiega utracie wody.

Funkcja ochronna skóry stanowi również przeszkodę dla aktywnych składników znajdujących się w kosmetykach. Nie tylko czynniki szkodliwe mają trudność z przenikaniem przez skórę. Niełatwe zadanie mają również substancje działające w sposób przez nas pożądany. Jak sobie z tym radzą producenci kosmetyków? Otóż głównie wykorzystują odpowiednie rozpuszczalniki, np. alkohole czy glikole, które zapewniają lepszy transport i efektywniejsze wchłanianie właściwych składników. Stosują również nanotechnologię, która pozwala na umieszczanie składników aktywnych w mikrostrukturach, umożliwiających przenikanie tych substancji w głąb skóry. Zwykle jednak cząsteczki składników stosowanych w kosmetykach są tak duże, że nie docierają głębiej niż do warstwy rogowej naskórka. Wśród nich znajdziemy m.in. kluczowe elementy macierzy międzykomórkowej, czyli kolagen, elastynę i kwas hialuronowy. Ich aplikacja w formie kosmetyku zadziała wyłącznie na naskórek, wpływając na jego nawilżenie i wygładzenie. Jeśli chcesz, aby wskazane składniki dotarły głębiej, skorzystaj z zabiegów kosmetologicznych, które przetransportują je bezpośrednio do skóry właściwej. W tym przypadku doskonale sprawdzi się np. mezoterapia igłowa czy mikroigłowa.

Regulacja temperatury

Dzięki procesom takim jak pocenie się i rozszerzanie naczyń krwionośnych skóra pomaga w utrzymaniu stałej temperatury ciała. Pocenie się i parowanie potu z powierzchni skóry umożliwiają chłodzenie organizmu, natomiast zwężanie naczyń krwionośnych w chłodniejszych warunkach pomaga zatrzymać ciepło w organizmie.

Zbyt częste zmiany temperatury i intensywna termoregulacja mogą powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych na powierzchni skóry i powstanie rumienia, który może prowadzić do rozwoju rosacea (trądziku różowatego). Jeśli więc pracujesz w warunkach cechujących się zmiennością temperatur (chłodnie itp.), szczególnie zadbaj o ochronę twojej skóry z zewnątrz, stosując kremy o bogatych, ochronnych formułach.

Udział skóry w produkcji witaminy D₃

Pod wpływem promieniowania UVB skóra bierze udział w syntezie witaminy D. Jej obecność jest kluczowa dla wielu procesów zachodzących w organizmie, ponieważ bezpośrednio wpływa na metabolizm komórkowy. Ponadto witamina ta pomaga w absorpcji wapnia, co jest niezbędne dla utrzymania mocnych i zdrowych kości oraz funkcjonowania mięśni.

Mieszkając w mniej nasłonecznionej części Europy, jesteśmy narażeni na niedobór witaminy D. Wystawianie się na działanie słońca bez filtrów niewiele w tym zakresie zmieni, natomiast zdecydowanie pogorszy stan Twojej skóry. Jeśli chcesz zachować prawidłowy poziom tej witaminy w organizmie, zadbaj o odpowiednią dietę i dobrze dobrane suplementy. Co najmniej raz w roku wykonuj badania kontrolne, by na podstawie ich wyniku specjalista mógł dobrać właściwą dawkę suplementu.

Funkcja sensoryczna

Skóra jest siedliskiem licznych receptorów czuciowych, dzięki którym odbieramy bodźce z otoczenia, takie jak dotyk, temperatura, ból czy ciśnienie. Umożliwia to reakcję na zmiany w środowisku, chroniąc nas przed urazami i pomagając w adaptacji do warunków zewnętrznych.

To właśnie dzięki funkcji sensorycznej skóry tak bardzo lubimy dotyk. Świadome jego wykorzystanie, np. poprzez masaż, może poprawić jej stan, a także wpłynąć na nasze samopoczucie i zdrowie. Używanie peelingów, kremów, balsamów nie tylko nawilża i odżywia skórę, ale też stymuluje zakończenia nerwowe, poprawia krążenie krwi i absorpcję składników zawartych w produktach kosmetycznych.

Funkcja wydalnicza

Funkcja wydalnicza skóry polega na usunięciu z organizmu zbędnych produktów przemiany materii poprzez pot. Podczas pocenia się skóra eliminuje wodę, sole mineralne oraz niewielkie ilości metabolitów, co wspomaga detoksykację organizmu.

Na jej powierzchni gromadzą się też kurz, bakterie i zanieczyszczenia powietrza. Regularne oczyszczanie jest jednym z elementów umożliwiających skórze prawidłowe pełnienie funkcji wydalniczej: odblokowuje pory, usuwa martwe komórki naskórka oraz reguluje produkcję sebum. Dzięki temu gruczoły potowe mogą funkcjonować prawidłowo (więcej na temat znaczenia oczyszczania przeczytasz na stronie 69).

Funkcja immunologiczna

Skóra to złożony organ, który odgrywa kluczową rolę w obronie immunologicznej organizmu. Jej układ odpornościowy, zwany SALT (skin-associated lymphoid tissue), składa się z różnorodnych komórek i mechanizmów, które ściśle ze sobą współpracują, aby chronić organizm przed patogenami i innymi szkodliwymi czynnikami.

W obronie immunologicznej skóry uczestniczą:

• Keratynocyty – komórki nabłonkowe tworzące barierę mechaniczną naskórka. Produkują peptydy przeciwdrobnoustrojowe i cytokiny, regulujące odpowiedź immunologiczną.

• Melanocyty – komórki odpowiedzialne za produkcję melaniny, pigmentu chroniącego skórę przed promieniowaniem UV. Uczestniczą w fagocytozie patogenów i wydzielają cytokiny.

• Komórki dendrytyczne – komórki prezentujące antygen. Biorą udział m.in. w inicjowaniu odpowiedzi immunologicznej. Wyróżnia się kilka ich podtypów, m.in. komórki Langerhansa.

• Makrofagi – komórki fagocytujące, które eliminują patogeny i uczestniczą w gojeniu się ran.

• Komórki tuczne – uwalniają histaminę i inne mediatory stanu zapalnego, zaangażowane w reakcje alergiczne i obronę przed pasożytami.

• Limfocyty – komórki odpornościowe odpowiedzialne za rozpoznawanie i niszczenie patogenów.

• Komórki NK (natural killer) – to limfocyty o właściwościach cytotoksycznych, które niszczą komórki nowotworowe lub zakażone wirusem.

• Inne komórki – takie jak fibroblasty, komórki śródbłonka i neurony, które również uczestniczą w odpowiedzi immunologicznej.

Wszystkie te komórki stanowią swoistą tarczę ochronną naszego organizmu, zabezpieczającą nas przed atakami ze strony bakterii, wirusów, grzybów i innych szkodliwych czynników. Możemy wspierać sprawne działanie tej funkcji, m.in. dbając o unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce (promieniowanie UV osłabia funkcje ochronne skóry).

Funkcja komunikacyjna

Skóra odgrywa istotną rolę w komunikacji. Wyraża indywidualność i wpływa na to, jak jesteśmy postrzegani, uczestnicząc w komunikacji niewerbalnej. Zmiany w jej kolorze, takie jak zarumienienie czy bladość, mogą sygnalizować emocje, np. wstyd, złość, lęk. Potliwość może być oznaką zdenerwowania.

Skóra informuje nas również o stanie zdrowia poprzez różnego rodzaju objawy, sygnalizując potrzebę podjęcia odpowiednich działań. Takimi komunikatami mogą być np. wypryski alergiczne, poparzenia posłoneczne czy gorączka.

Funkcja estetyczna

Skóra odgrywa istotną rolę w postrzeganiu atrakcyjności zarówno przez nas samych, jak i przez innych. Jej wygląd często jest traktowany jako odzwierciedlenie ogólnego stanu zdrowia, ale ma też duże znaczenie w kształtowaniu koncepcji piękna. Zdrowa, dobrze nawilżona i zadbana skóra jest powszechnie uważana za atrakcyjną, co w dużym stopniu wpływa na nasze funkcjonowanie społeczne i osobiste. Pielęgnacja skóry i kosmetyki mogą poprawiać jej wygląd, maskować niedoskonałości i wpływać na samoocenę oraz sposób, w jaki jesteśmy odbierani przez innych.

Nieustanna ekspozycja społeczna, wzmocniona przez udział w naszym życiu mediów społecznościowych, sprawiła, że przywiązywanie uwagi do wyglądu stało się powszechnym zjawiskiem, kształtującym normy i trendy. W grupach społecznych, które wizerunkowi przypisują dużą wartość, obsesja na punkcie piękna może prowadzić do nadmiernej pielęgnacji skóry lub stosowania drastycznych metod poprawy jej wyglądu. Nie pozostaje to bez wpływu na stan skóry. Używanie kosmetyków w nadmiernej ilości lub korzystanie ze zbyt inwazyjnych zabiegów często skutkuje pojawieniem się problemów skórnych. Ponadto kreowanie określonych, często nieosiągalnych standardów piękna w reklamach czy mediach społecznościowych prowadzi do niskiej samooceny i frustracji u osób, które tych standardów nie spełniają. W konsekwencji rośnie zapotrzebowanie na kosmetyki i zabiegi dermatologiczne, które obiecują poprawę wyglądu.

O ile zadbana skóra kojarzy się ze zdrowiem i atrakcyjnością, o tyle problemy skórne mogą prowadzić do stygmatyzacji i poczucia wykluczenia. Choroby, takie jak łuszczyca, egzema czy bielactwo, a nawet trądzik, często spotykają się z brakiem zrozumienia i akceptacji ze strony społeczeństwa, co może prowadzić do izolacji i problemów emocjonalnych. Osoby, których skóra nie spełnia określonych standardów, mogą czuć się oceniane lub odrzucane z powodu swojego wyglądu. Zwłaszcza że dermatozy bywają odbierane też jako oznaka zaniedbania. Stygmatyzacja i poczucie wykluczenia są istotnym problemem prowadzącym do wielu negatywnych następstw w obszarze dobrostanu i zdrowia psychicznego. Z kolei zdrowa skóra może budować pewność siebie i wpływać pozytywnie na obszar życia społecznego i zawodowego. Jest to jeden z przejawów norm społecznych i kulturowych ukształtowanych w naszym społeczeństwie, nagradzający za ogólnie pojęte piękno. Z pewnością jest to obszar, w którym wciąż mamy wiele do zrobienia.

Fakty na temat skóry

1. Skóra zajmuje pierwsze miejsce pod względem rozmiaru i masy wśród wszystkich naszych organów. Odpowiedzialna za ochronę, termoregulację i wiele innych kluczowych funkcji staje się barierą między naszym wnętrzem a otoczeniem. Średnio waga skóry stanowi 10–12% całkowitej masy naszego ciała. Jeśli przykładowo ważysz 60 kilogramów, twoja skóra może ważyć nawet 6–7 kilogramów! To zdumiewające, ile pracy i zadań każdego dnia wykonuje ten niezwykły organ.

2. Skóra składa się z trzech warstw: tkanki podskórnej, skóry właściwej i naskórka. Naskórek ma ich pięć: podstawną, kolczystą, ziarnistą, jasną (dłonie i stopy) oraz rogową. W pielęgnacji skupiamy się przeważnie na warstwie rogowej. Jest to bariera, chroniąca przed czynnikami zewnętrznymi. Zdrowie skóry zależy jednak od stanu każdej z jej warstw. Odpowiednia pielęgnacja powinna uwzględniać odżywianie, nawilżanie i działanie przeciwzapalne zarówno na poziomie warstw powierzchniowych, jak i głębszych. Dzięki temu możemy cieszyć się piękną i dobrze funkcjonującą skórą, odzwierciedlającą nasze zdrowie i samopoczucie.

3. Melanogeneza to proces odpowiedzialny za naturalny kolor skóry. Ilość barwnika wpływa na to, jak skóra reaguje na promieniowanie UV i jak łatwo ulega poparzeniom słonecznym. W diagnostyce stosuje się skalę Fitzpatricka, która klasyfikuje typy skóry w zależności od jej reakcji na słońce.

4. Skóra ludzka jest zasiedlona przez złożone grupy mikroorganizmów, głównie bakterie składające się na tzw. mikrobiom skóry. Ten mikrobiologiczny ekosystem pełni istotne funkcje dla zdrowia skóry i organizmu jako całości. Mikrobiom współtworzy barierę ochronną, zapewniającą odporność na potencjalnie patogenne czynniki zewnętrzne, takie jak mikroorganizmy chorobotwórcze czy toksyny. Gdy układ immunologiczny zostaje osłabiony, np. w wyniku chorób, stosowania immunosupresyjnych leków czy innych czynników, mikrobiom skóry może ulec zaburzeniu. Może to skutkować proliferacją patogenów, takich jak Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), który jest obecny na skórze, ale w kontrolowanych ilościach. Nadmierna ekspansja tych patogenów może prowadzić do różnych infekcji skóry, a w niektórych przypadkach również do poważnych stanów zapalnych.

5. Gruczoły łojowe, stanowiące integralną część przydatków skóry, pełnią funkcję natłuszczającą i ochronną. Głównym produktem tych gruczołów jest sebum – mieszanina lipidów znacząco wpływająca na zdrowie i funkcjonowanie skóry. Obecność sebum na powierzchni skóry nie tylko zapewnia jej odpowiednią ochronę przed utratą wody i czynnikami zewnętrznymi, lecz także bierze udział w utrzymaniu prawidłowego pH skóry i umożliwia przenikanie składników aktywnych rozpuszczalnych w tłuszczach do głębszych warstw skóry. Interesującym aspektem jest fakt, że po usunięciu warstwy lipidowej, np. poprzez silne odtłuszczanie za pomocą środków myjących, proces jej odnowy zajmuje około godziny. Fakt ten wskazuje na znaczenie warstwy lipidowej w ochronie skóry, jej zdolność do samoregeneracji oraz przywracania właściwej równowagi lipidowej.

6. Fibroblasty to komórki, które są odpowiedzialne za produkcję kolagenu i elastyny – białek zapewniających jędrność, elastyczność i odporność skóry. Kwas hialuronowy, popularny w pielęgnacji, również jest syntezowany przez fibroblasty. Wraz z innymi komponentami, wchodzi on w skład macierzy zewnątrzkomórkowej (ECM). Stanowi ona złożoną sieć białek i polisacharydów otaczającą komórki i zapewniającą im strukturalne wsparcie. ECM utrzymuje jędrność skóry, mając wpływ na jej elastyczność, nawodnienie oraz wspomagając komunikację między komórkami.

7. Skóra pod oczami to obszar wyjątkowo wrażliwy, wymagający specjalnego podejścia do pielęgnacji. Wysokie stężenia składników aktywnych w produktach do twarzy sprawiają, że używanie tych samych kremów na całą twarz i w okolicach oczu może nasilać obrzęki, pogłębiać cienie i wywoływać podrażnienia. Dlatego istotne jest zastosowanie delikatnych kremów lub maseczek przeznaczonych specjalnie do pielęgnacji okolic oczu, aby zapewnić odpowiednią opiekę bez ryzyka wystąpienia efektów niepożądanych.

8. Glikacja, czyli połączenie cukrów z białkami (np. kolagenem), jest niekorzystnym procesem dla komórek skóry. Powoduje osłabienie włókien, które z biegiem czasu tracą jędrność i elastyczność. W rezultacie skóra staje się wiotka i podatna na powstawanie zmarszczek. Dieta bogata w cukry przyspiesza proces starzenia się skóry i wywołuje długofalowe niekorzystne konsekwencje.