Eseje dla Kassandry - ebook

O CZERNIENIU PAPIERU

Pisanie nie jest dla mnie nowością, ale nigdy nie miałem przekonania do takiego spędzania czasu. Zawsze, dziś w większym stopniu niż kiedykolwiek, miałem poczucie, że takie zajęcie wymaga ode mnie jakiegoś szczególnego umotywowania lub usprawiedliwienia. Przypuszczam, że nie jestem w tym uczuciu odosobniony, i że brak usprawiedliwienia – bardziej niż wszystkie względy oportunistyczne – popychał pisarzy do oceny ich działalności z punktu widzenia użyteczności społecznej.

Znaczną część dzieciństwa i młodości spędziłem wśród ludzi piszących, poprawiających korekty i oddających się innym zajęciom literackim, prowadzącym rzadko do jakichś godnych uwagi wyników. W naszym wieku są one zapewne ubocznym produktem maszyn drukarskich i fabryk papieru, które – jak maszyny w ogóle – nie mogą pozostawać niezatrudnione.

Z wczesnego zapoznania się z mechanizmem pisania i druku wyniosłem przekonanie, że nie ma żadnej obiektywnej potrzeby pomnażania olbrzymiej produkcji słowa drukowanego. Nawet najpilniejszy czytelnik nie potrafi wyczerpać wybranego przez siebie programu lektur. Poczytywałem więc sobie niemal za zasługę powstrzymywanie się od czernienia papieru.

Pisać zacząłem późno, w trzydziestym szóstym roku życia, dla przyczyn przypadkowych, w okresie szczególnie ubogim w rozrywki. Patrząc dziś z oddalenia, nie jestem pewny, czy zacząłbym pisać, gdybym miał w tym czasie możność bardziej systematycznego zajmowania się muzyką lub udania się w daleką podróż. Być może sprzykrzyłbym sobie prędko te rozrywki, ale być może starczyłoby ich na czas, który zużyłem na pierwsze próby pióra.

Nietaktownie być może jest pisać o tym w książce, która może być czytana przez literatów, pisanie było jednak za wszystkich czasów zajęciem _minorum gentium_1. Brali się do niego wprawdzie panujący _Dei gratia_2 __ w chwilach przewielebnej skruchy na widok mizernych wyników ich panowania, ministrowie w niełasce, ambasadorzy zmuszeni do życia ze skromnej emerytury, a wreszcie i deputaci, którym lud odmówił mandatu, wysyłając do stolicy lepszego demagoga, i którzy przez kilka lat musieli czekać na otwarcie nowej kampanii wyborczej. Główny wszakże trzon piszących stanowili ludzie poszukujący w słowie kompensaty za to wszystko, czego życie im odmówiło lub w ogóle nikomu dostarczyć nie mogło.

Umiejętność stawiania na papierze znaków skrywała w sobie zawsze zbliżone do czarnoksięstwa możliwości tworzenia fikcji olśniewających samego eksperymentatora. W młodości widziałem dadaistów klejących uroczyście na ścianie wyrazy wycięte z gazety i zmieszane w kapeluszu. Z wyrazów tych układało się coś w rodzaju wierszy pełnych nieoczekiwanych skojarzeń. Surrealiści wzięli te możliwości na serio, próbując tak zwanego _écriture automatique_.

Nawet znaki stawiane na chybił trafił mogą przynieść uderzające niespodzianki, cóż dopiero słowa oszlifowane przez wirtuozów pisma! Ułożone przez nich wyrazy odrywają się od ich związku z autorem i zaczynają żyć samodzielnie, podobne do drogich kamieni, talizmanów i fetyszów obiecujących fikcyjną fortunę i skrywanych zazdrośnie w pamięci.

L’étoile a pleuré rose au coeur de tes oreilles,

L’infini roulé blanc de ta nuque à tes reins,

La mer a perlé rousse à tes mammes vermeilles

Et l’homme saigné noir à ton flanc souverain.3

Władza tworzenia takich formuł słownych, które nawet w kilkadziesiąt lub kilkaset lat później zaprzątają przez dłuższy czas naszą uwagę i zostawiają niezatarte ślady na mijających godzinach, warta jest zapewne władzy rozkazywania. Tak ją też oceniano, bo tym, którzy ją posiedli, oddawano za wszystkich czasów honory przysługujące wodzom i panującym. Nie ma więc zapewne racji Marcjalis, kiedy, mówiąc o karierze zbogaconego szewca, wyrzuca rodzicom, że dali mu tylko wykształcenie literackie: _At me litterulis stulti docuere parentes_4. Zresztą i Marcjalisa, i Horacego, i wszystkich ich następców do Tuwima włącznie rozpierała duma z posiadania magicznej władzy nad słowem, zwanej także skromnie rzemiosłem poetyckim.

Wszystko to jednak warte jest tylko dla poezji. Proza nie czerpie tej siły z magii, lecz z jasności myśli porządkującej chaos zjawisk. Czarnoksięstwo słowa jest tu rzeczą podrzędną. Nawet retorzy są zgodni w tym, że najwymowniejszy jest ten, kto ma najważniejszą rzecz do obwieszczenia, chociażby mówił nieokrzesanym narzeczem. Potrzeba porządkowania i opanowywania myślą otaczających zjawisk wydaje się zresztą funkcją autonomiczną, niedającą żadnego bezpośredniego impulsu do pisania. Potrzeba propagowania swej myśli i narzucania jej innym jest już czymś zgoła odmiennym, czego najlepszym dowodem jest fakt, że nie sprzyja zazwyczaj jasności i rzetelności wypowiedzi. Kokietowanie jasnością myśli i uleganie wszystkim innym pobudkom stanowi wewnętrzną sprzeczność prozy.

Wyjście z milczenia, które zdaje się być właściwą postawą myśli, jest pewnego rodzaju odstępstwem od jej ambicji. Wymaga parania się słowem, tworzywem niepewnym, na przemian zbyt opornym lub zbyt płynnym, posłusznym prawom innym od praw myśli i wydającym przy manipulowaniu nim nieoczekiwane iskry i zgrzyty.

Paranie się słowem, zwłaszcza pisanym, nieoddającym dokładnie ani majaczenia, ani rozumowania ścisłego, wymaga wyrzeczenia się wielu ambicji, uproszczenia się do poziomu kucharza, który – nie znając chemii i fizjologii – w prostocie ducha miesza w garnku przyniesione z rynku wiktuały.

1953

1 _minorum gentium_ (łac.) – niższego rzędu.

2 _Dei gratia_ (łac.) – z Bożej łaski.

3 „Gwiazda w muszli twych uszu płakała różowo, / Bezkres biało z twych ramion na biodra się stoczył, / Morze spłoniło wzgórza twych piersi perłowo, / A człowiek na twym łonie czarno krwią się zbroczył” (Jean Arthur Rimbaud, _Czterowiersz_, przeł. Julian Tuwim).

4 _At me litterulis stulti docuere parentes_ (łac.) – „A mnie kształcić niemądrzy kazali rodzice” (Marcjalis, _Epigramaty_ IX 73, 7, przeł. Jan Czubek).Książki Jerzego Stempowskiego

_Pielgrzym_, napisał B Serafin, ilustracje: B Hubert , „Biblioteka Pstrykońska”, tom I, Warszawa 1924.

_Pan Jowialski i jego spadkobiercy. Rzecz o perspektywach śmiechu szlacheckiego. Szkic literacki_, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa .

Paweł Hostowiec, _Dziennik podróży do Austrii i Niemiec_, Instytut Literacki, Rzym 1946.

Paolo Hostowiec, _Il Calvario continua... Diario di un vaggio in Austria e Germania_, trad. Carlo Verdiani, Casa Editrice Lettere, Roma 1947 .

Georges Stempowski, _La Terre Bernoise_, Librairie E. Droz, Genève 1954; deuxième édition avec introduction Hans Zbinden, Herbert Lang Librairie, Bern 1969.

Paweł Hostowiec, _Eseje dla Kassandry_, Instytut Literacki, Paryż 1961; reprint w drugim obiegu: ABC Kraków 1981; wydanie II: Biblioteka Mnemosyne pod redakcją Piotra Kłoczowskiego, notę edytorską opracował Jerzy Timoszewicz, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2005.

Jerzy Stempowski / Paweł Hostowiec, _Od Berdyczowa do Rzymu_, Instytut Literacki, Paryż 1971.

Jerzy Stempowski / Paweł Hostowiec, _Listy z ziemi berneńskiej_, przedmowa Wiktor Weintraub, opracowała Lidia Ciołkoszowa , Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1974.

_Eseje_, wybór i wstęp Wojciech Karpiński, Znak, Kraków 1984.

_Szkice literackie_, tom I: _Chimera jako zwierzę pociągowe (1929–1941)_, tom II: _Klimat życia i klimat literatury (1948–1968)_, wybór i opracowanie Jerzy Timoszewicz, Czytelnik, Warszawa 1988; wydanie II, zmienione i poszerzone, t. I: 1926–1941, t. II: 1948–1967, Czytelnik, Warszawa 2001.

_Ziemia berneńska_, przełożył i posłowiem opatrzył Andrzej Stanisław Kowalczyk, Czytelnik, Warszawa 1990; wydanie II , seria „Podróże” pod redakcją Marka Zagańczyka, „Zeszyty Literackie”, Warszawa 2012.

_Essais pour Cassandre_, trad. Krystyna Bourneuf i Anna Ciesielska, Noël Blandin, Paris 1991.

_Listy do Jerzego Giedroycia _, wybór, opracowanie i posłowie Andrzej Stanisław Kowalczyk, LBN, Warszawa 1991.

_W dolinie Dniestru i inne eseje ukraińskie. Listy o Ukrainie_, wybór, oprac. i posłowie Andrzej Stanisław Kowalczyk, LBN, Warszawa 1993; wydanie II pt.: _W dolinie Dniestru. Pisma o Ukrainie_, wybór, posłowie i przypisy Andrzej Stanisław Kowalczyk, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 2014.

_Felietony dla Radia Wolna Europa_, opracował Jerzy Timoszewicz, seria „Utwory nieznane”, pod red. Pawła Kądzieli, „Twój Styl”, Warszawa 1995.

_Listy_ (Bolesław Miciński i Jerzy Stempowski), opracowali Anna Micińska, Jarosław Klejnocki, Andrzej Stanisław Kowalczyk, wprowadzenie Halina Micińska-Kenarowa, Konstanty Regamey, LBN, Warszawa 1998.

_Listy_ (Jerzy Giedroyc i Jerzy Stempowski), wybór, wstęp i przypisy Andrzej Stanisław Kowalczyk, część I: 1946–1957, część II: 1958–1969, seria Archiwum KULTURY, tom 5, pod red. Piotra Kłoczowskiego, Czytelnik, Warszawa 1998.

_Bibliothek der Schmuggler_, hrsg. von Basil Kerski, aus dem Polnischen von Agnieszka Grzybowska sowie Nina Kozłowska, mit einem Vorwort von Jan Kott und mit einem Nachwort von Basil Kerski, ROSPO, Hamburg 1998.

_Pamiętnik teatralny trzeciej klasy i inne szkice_, wybór, wstęp i opracowanie Jerzy Timoszewicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.

_Esszék Kasszandrának_, vál., ford. és az utószót írta Lajos Pálfalvi, ford. Csaba Galambos, Noémi Kartész, Gábor Körner, Tamás Lóky, Zsuzsa Mihályi, Fanni Nánay, Lajos Pálfalvi, Barbara Somfai, Orpheusz Könyvek, Budapeszt 1999.

_Listy. Do różnych adresatów: do Marii i Józefa Czapskich, Jana Kotta, Czesława Miłosza, Marii i Stanisława Stempowskich, Wiktora Weintrauba, Józefa Wittlina_, wybór i redakcja Barbara Toruńczyk, słowo wstępne Jan Kott, Wojciech Karpiński, posłowie Andrzej Stanisław Kowalczyk, przypisy Marek Zagańczyk, „Zeszyty Literackie”, Warszawa 2000.

_Das Bernerland_, aus dem Französichen übersetzt und herausgegeben von Hilde Fieguth, Hans Huber, Bern 2001.

_Od Berdyczowa do Lafitów_, wybór, opracowanie i przedmowa Andrzej Stanisław Kowalczyk, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2001.

_Notes pour une ombre suivi de Notes d’un voyage dans le Dauphiné_, texte établi et annoté par Jan Zieliński; préface de Wojciech Karpiński; postface de Jan Zieliński. Les. Éd. Noir sur Blanc, Montriche 2004.

_Zapiski dla zjawy oraz Zapiski z podróży do Delfinatu_, tekst ustalił, przełożył i posłowiem opatrzył Jan Zieliński, przedmowa Wojciech Karpiński, Oficyna Literacka Noir sur Blanc, Warszawa 2004.

_Von Land zu Land. Essays eines Kosmopolen_, aus dem Polnischen übersetzt von Agnieszka Grzybowska, Herausgegeben von Basil Kerski, Friedenauer Presse, Erschienen 2006.

_Listy_ (Maria Dąbrowska i Jerzy Stempowski), tom I: 1926–1953, tom II: 1954–1958, tom III: 1959–1965, opracował, wstępem i przypisami opatrzył Andrzej Stanisław Kowalczyk, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 2010.

_Notatnik niespiesznego przechodnia_, tom I i II, zebrał i notą wstępną opatrzył Jerzy Timoszewicz, opracowała Dorota Szczerba, Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską Oddział Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 2012.

_„Bez tytułu” oraz inne publikacje nieznane i zapomniane 1925–1939_, wybrał Jerzy Timoszewicz, opracowali i notami opatrzyli Paweł Kądziela i Jerzy Timoszewicz, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 2014.

_„Po powodzi”. Eseje i dzienniki podróży_, wybór, opracowanie, wstęp Magdalena Chabiera, seria „W kręgu paryskiej KULTURY” pod red. Andrzeja Peciaka, Instytut Literacki KULTURA – Instytut Książki, Paryż – Kraków 2015.

_Listy 1941–1966_ (Jerzy Stempowski i Tymon Terlecki), opracowała, wstępem i przypisami opatrzyła Nina Taylor-Terlecka, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 2015.

_Niemcy_, tom I: 1923–1939, tom II: 1940–1965, wybór, opracowanie i wstęp Magdalena Chabiera, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2018.Indeks nazwisk

Abdur Rahman Chan

Ajschylos

Aleksander III Wielki, zw. Macedońskim

Alkibiades (Alcybiades)

Amanullah

Anders Jarosław

Antoniewicz Bernard

Antoninus Pius (Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius)

Apollinaire Guillaume, właśc. Wilhelm Kostrowicki

Aragon Louis

Ariosto Lodovico

Arystoteles

Askenazy Felicja, z d. Tykociner

Askenazy Janina

Askenazy Szymon

Asurbanipal (gr. Sardanapal)

Aubignac Abbé zob. Hédelin François de

Auerbach Erich

August (Iulius Caesar Octavianus Augustus)

Aulard Alphonse

Aurelian (Lucius Domitius Aurelianus)

Bakchylides z Keos

Balla Hugo

Balzak Honoré de

Bałmaszow, nauczyciel

Bałucki Michał

Barbou Alfred

Baudelaire Charles

Beckett Samuel

Begijew Musa

Bergegruen Werner

Bergson Henri

Berlioz Hektor

Bernard Claude

Bertrand Aloysius

Blaringham

Blei Franz

Blüth Marceli Rafał

Boccaccio Giovanni

Boisrobert François le Métel de

Bolingbrok Henry

Borensztajn, administrator

Bourneuf Krystyna

Braniccy

Breton André

Broch Hermann

Brodowski Feliks

Brosses Charles de

Brueghel Pieter

Brummell George Bryan

Bułganin Nikołaj

Buras Jacek St.

Burckhard Jakub

Butler Samuel

Byron George G.

Calaudianus Claudius

Camus Albert

Carossa Hans

Carrel Armand

Casanova de Seingalt Giovanni Giacomo

Cazotte Jacques

Céard Henry

Celender Abraham

Céline Louis-Ferdinand, właśc. Destouches

Cervantes Saavedra Miguel de

Chabiera Magdalena

Chapelain Jean

Chase Stuart

Chateaubriand François-René de

Chesterton Gilbert Keith

Chlewaski (Klewański)

Chuquet Arthur Maxime

Ciesielska Anna

Ciołkoszowa Lidia

Cioran Émile

Citroën André

Congreve William

Conrad Joseph

Constant Benjamin

Corneille Pierre

Courier Clavier

Courier Paul-Louis

Culbertson Ely

Culbertson Eugène

Culbertson Sasha

Culbertson, senior

Cwietkowskij Jurij

Cyceron (Marcus Tullius Cicero)

Czapska Maria

Czapski Józef

Czartoryski Adam Kazimierz

Czechow Anton P.

Czubek Jan

D’Annunzio Gabriele

Dante Alighieri

Darwin Charles Robert

Daudet Alphonse

Dąbrowska Maria

Defoe Daniel

Degler Janusz

Dekobra Maurice

Dell Robert

Demokryt z Abdery

Descaves Lucien

Deschner Karl-Heinz

Dębowski Wacław zob. Adolf Gelbhaar

Dickens Charles

Diogenes Laërtios

Dostojewski Fiodor

Droz Eugénie

Du Camp Maxime

Dumas Georges

Dürer Albrecht

Dyck Anton van

Dyevre Laurence

Einstein Albert

Epikur

Escarpit Robert

Eurypides

Farbarowicz Icek Boruch zob. Nachalnik Urke

Faulkner William

Ferrero Guglielmo

Fieguth Hilde

Flaubert Gustave

Flora Francesco

France Anatol

Franciszek, stróż

Fredro Aleksander

Fryderyk II Hohenzollern, zw. Wielkim

Gajusz Juliusz Cezar (Caius Iulius Caesar)

Galambos Csaba

Gallimard Gaston

Garrison-Villard Oswald

Gautier Théophile

Gelbhaar Adolf (Wacław Dębowski)

Gide André

Giedroyc Jerzy

Giraudoux Jean

Glasberg, kupiec

Gliksman Jasza

Godwin William

Goethe Johann Wolfgang von

Gogol Nikołaj W.

Goncourt Edmond de

Goncourt Jules de

Good William

Gorbaniewska Natalia

Goya y Lucientes Francisco

Grabski Władysław

Gracián y Morales Baltasar

Granas Aleksander

Grazzini Anton Francesco, ps. Il Lasca

Grzybowska Agnieszka

Grzymała-Siedlecki Adam

Gualino Riccardo

Guyau Jean-Marie

Haga, hrabia

Haldane John Burdon Sanderson

Hannibal

Hazlitt Henry

Heck Dorota

Hédelin François, abbé d’Aubignac

Hegel Georg Wilhelm Friedrich

Hemingway Ernest

Heraklit z Efezu

Herling-Grudziński Gustaw

Hervé Pierre

Hitler Adolf

Hłasko Marek

Hoffmann Ernst Theodor Amadeus

Holbein Hans

Holmes Olivier Wendell

Homer

Hoover Herbert Clark

Horacy (Quintus Horatius Flaccus)

Hosenknopf

Hugo Victor

Humboldt Alexander von

Huret Jules

Huysmans Joris Karl, właśc. Georges Charles Huysmans

Huysmans z Malines

Ibsen Henrik

Ingres Jean Auguste

Jabłczyński Feliks

Jahnn Hans Henny

James William

Janion Maria

Jansenius (właśc. Cornelius Jansen)

Jaroszyński Karol

Jarry Alfred

Jeleński Konstanty A.

Jelisiejew Grigorij

Joyce James

Józewski Henryk

Jünger Ernst

Juwenalis z Akwinum (Decimus Iunius Iuvenalis)

Kafka Franz

Kaligula (Caius Iulius Caesar)

Kałużyński Zygmunt

Kamieniecka Elżbieta

Kant Immanuel

Karol V Habsburg, 60

Karpiński Wojciech

Kartész Noémi

Kądziela Paweł

Kerski Basil

Kiepura Jan

Klaczko Julian

Klecel Marek

Klejnocki Jarosław

Kłak Tadeusz

Kłoczowski Piotr

Köhler Wolfgang

Könyvek Orpheusz

Körner Gábor

Kopiejka

Korab-Brzozowski Wincenty

Körner Gábor

Korolenko Władimir G.

Kott Jan

Kowalczyk Andrzej Stanisław

Kozłowska Nina

Krutch Joseph Wood

La Fontaine Jean de

Lamartine Alphonse de

Lange Carl G.

Lautréamont de, właśc. Isidore Ducasse

Leconte de Lisle Charles Marie René

Lenin Włodzimierz Iljicz, właśc. Uljanow

Lewis Sinclair

London Jack

Lóky Tamás

Loucheur Louis

Lukianos z Samosaty

Łukasiński Walerian

Machiavelli Niccolò

Maeterlinck Maurice

Maistre Xavier de

Majakowski Władimir

Malkiewicz-Strzałkowa Maria

Mallarmé Stéphane

Malraux André

Malthus Thomas Robert

Małynicz Zofia

Manet Édouard

Mangin Charles

Mann Heinrich

Mann Thomas

Marcjalis (Marcus Valerius Martialis)

Marek Krystyna

Marinetti Filippo Tommaso

Marty Michel

Marks Karol

Maupassant Guy de

Meyerson Émile

McColvin Lionel R.

Michajłowski Nikołaj K.

Micińska Anna

Micińska-Kenarowa Halina

Miciński Bolesław

Midas, władca Frygii

Mignard Maurice

Mihályi Zsuzsa

Mikołaj I Romanow

Miłosz Czesław

Montaigne Michel de

Montesquieu (Monteskiusz) Charles

Mościcki Henryk

Murger Henri

Musil Robert

Musset Alfred de

Mussolini Benito

Muszkowski Jan

Myślicki Ignacy

Nachalnik Urke, właśc. Icek Boruch Farbarowicz

Nánay Fanni

Napoleon I, Bonaparte

Napoleon III, Bonaparte

Niemirska-Pliszczyńska Janina

Nietzsche Friedrich

Nodier Charles

Nowakowski Tadeusz

O’Bannon

Oktawian August (Caius Iulius Caesar Octavianus Augustus)

Orsay Alfred Guillaume de

Ostrowski Aleksandr N.

Otto Rudolf

Owidiusz (Publius Ovidius Naso)

Painlevé Paul-Prudent

Pálfalvi Lajós

Papini Giovanni

Pareto Vilfredo

Pascal Blaise

Paszkowski Józef

Paweł Apostoł, św.

Peciak Andrzej

Péladan Joséphin

Perón Juan Domingo

Perykles

Petrarca Francesco

Petroniusz (Caius Titus Petronius)

Piasecki Sergiusz

Piotrowski Andrzej

Platon

Polti Georges

Poniatowski Józef

Potocki Antoni

Prevost d’Exiles Antoine-François, abbé

Prod’homme Jacques-Gabriel

Proust Marcel

Prus Bolesław

Rabelais François

Racine Jean Baptiste

Radek Karol

Régamey Konstanty

Reiss

Remarque Erich Maria, właśc. Erich Paul Remark

Ribemont-Dessaignes Georges

Ribera Jusepe de (Lo Spagnoletto)

Ribot Théodule

Richards Ivor Armstrong

Rimbaud Jean Arthur

Robbe-Grillet Alain

Rolland Romain

Roosevelt Theodore

Rorschach Hermann

Rosiek Stanisław

Russel Bertrand

Russolo Luigi

Sagan Françoise

Saint-Simon Louis de Rouvroy de

Sardanapal zob. Asurbanipal

Sarfatti Cesare

Sawinkow Boris W.

Scheler Max

Schiller Friedrich

Schmidgall Renata

Scott Walter

Secound Joseph

Seneka (Lucius Annaeus Seneca)

Severini Gino

Shaw Bernard

Siewierianin Igor

Sinclair Upton

Słowacki Juliusz

Snyders Frans

Sofokles

Sokrates

Solon

Somfai Barbara

Sommer Karol

Sorel Georges

Soupault Philippe

Spagnoletto zob. Ribbera Jusepe de

Spinoza Benedykt de

Stalin Józef, właśc. Dżugaszwili

Stempowska Maria

Stempowski Jerzy (ps. Paweł Hostowiec) 325

Stempowski Stanisław

Stendhal, właśc. Marie-Henri Beyle

Stinnes Hugo

Suarès André

Sue Eugène

Swetoniusz (Caius Suetonius Tranquillus)

Szczerba Dorota

Szekspir William

Szestow Lew

Śmigaj Józef

Tacyt (Publius Cornelius Tacitus)

Taine Hipolit

Tarnawski Władysław

Tarnowski Stanisław

Taylor-Terlecka Nina

Tarzy Mahmud

Terlecki Tymon

Thibaudet Albert

Timoszewicz Jerzy

Tisafernes

Tokarzewski Szymon

Tołstoj Lew N.

Toruńczyk Barbara

Trajan (Marcus Ulpius Traianus)

Tsara Tristan

Tuchaczewski Michaił

Tukidydes (Tucydydes)

Turgieniew Iwan S.

Tuwim Julian

Tycjan, właśc. Tiziano Vecellio

Tyrmand Leopold

Valli Luigi

Vauvenargues Luc de Clapiers de

Veblen Thorstein

Verdiani Carlo

Vidocq François-Eugène

Villa Francisco, zw. Pancho Villa, właśc. Doroteo Arango

Villiers de l’Isle-Adam Auguste de

Volney Constantin François, właśc. Chassebeuf

Voltaire (Wolter), właśc. François Marie Arouet

Ważyk Adam

Weber Max

Weill-Schott Alberto

Weintraub Wiktor

Weli Chan

Wells Herbert George

Welsh John David

Wergiliusz (Publius Vergilius Maro)

Wędkiewicz Stanisław

Węgierko Aleksander

Wiech zob. Wiechecki Stefan

Wiechecki Stefan, ps. Wiech

Wilkoński August

Wittlin Józef

Wojciechowska Kalina

Woolf Wirginia

Zagańczyk Marek

Zapata Emiliano

Zbinden Hans

Zieliński Jan

Zola Émile

Żeleński Tadeusz, ps. Boy

Żeromski Stefan

Żurowski MaciejSpis rzeczy

O czernieniu papieru

O współczenej formacji humanistycznej

Esej dla Kassandry

Klimat życia i klimat literatury

Czytając tukidydesa

Monsieur chlewaski

Dzieci warszawy w początkach XX stulecia

Wronia i sienna

Obrazy z czasów kryzysu rolnego

Portret młodego panurga

NOTATNIK NIESPIESZNEGO PRZECHODNIA

Rubis d’orient

Nad wodospadem w Szafuzie

Granice literatury

Kłopoty recenzenta muzycznego

New look

Po powodzi

Pan Jowialski i jego spadkobiercy

Polacy w powieściach Dostojewskiego

Graniczne punkty sztuki u naturalistów

Chimera jako zwierzę pociągowe

Pełnomocnictwa recenzenta

Nota edytorska

Książki Jerzego Stempowskiego

Indeks nazwisk