Ewolucja azjatyckiej polityki bezpieczeństwa - ebook

Wstęp

Światowy kryzys gospodarczy, który zapoczątkował – jak wiadomo – upadek w 2008 r. amerykańskiego banku Lehman Brothers nie spowodował, czego należałoby oczekiwać, znaczącego zmniejszenia wydatków na zbrojenia. Wręcz przeciwnie, rządy wielu państw zwiększyły nawet kwoty przeznaczane na cele związane z bezpieczeństwem. Warto przy tym odnotować, że tendencja ta obserwowana jest zwłaszcza w tych państwach azjatyckich, których pozycja gospodarcza oraz polityczna w ostatnim czasie konsekwentnie rośnie. Co istotne, z jednej strony sytuacja polityczna w Azji nie jest w pełni ustabilizowana, z drugiej zaś zarzewiem potencjalnych konfliktów może okazać się to, że choć dynamiczny rozwój tego regionu świata jest faktem niezaprzeczalnym, to jednak ma on nierównomierny charakter.

Publikację otwiera rozdział opracowany przez Andrzeja Purata, który analizuje wpływ wojen i konfliktów w Azji Południowej na bezpieczeństwo globalne współczesnego świata.

Trzej kolejni autorzy (Karol Kościelniak, Jacek Raubo i Tadeusz Dmochowski) oceniają stosunki dwustronne Chińskiej Republiki Ludowej z: Wietnamem, Stanami Zjednoczonymi oraz Federacją Rosyjską. W dalszej części omawianego tomu Adam Paweł Olechowski przedstawia współczesną strukturę, technikę oraz perspektywy rozwoju sił zbrojnych Chińskiej Republiki Ludowej. Z kolei profesor Lech Wyszczelski omawia teorie wojny ludowej w ujęciu Mao Zedonga. Dwa następne rozdziały książki poświęcone zostały Japonii. Łukasz Ho Thanh analizuje zmiany w polityce bezpieczeństwa Państwa Środka w pierwszej dekadzie XXI wieku, natomiast wybitny znawca problematyki terroryzmu – Krzysztof Karolczak – charakteryzuje system zarządzania kryzysowego Japonii.

Ciekawe studium poświęcone problematyce bezpieczeństwa Malezji przygotował z kolei Krzysztof Chmielewski. Rozdział autorstwa Piotra Kwiatkiewicza traktuje natomiast o dwustronnych relacjach Azerbejdżanu z Iranem w trudnym okresie konfliktu o Górny Karabach.

W dalszej części omawianego tomu poruszono problem separatyzmu. Franciszek Czech w swoim artykule przedstawia genezę i rozwój separatyzmu muzułmańskiego na południu Filipin, zaś Małgorzata Klimczak omawia kwestie naruszania praw człowieka przez indyjskie służby bezpieczeństwa oraz członków sikhijskich organizacji separatystycznych.

Ostatni blok prezentowanej publikacji stanowią teksty poświęcone problematyce morskiej. Łukasz Stach przedstawia rozwój morskich zbrojeń na Dalekim Wschodzie na początku XXI wieku i wynikające zeń implikacje dla militarnej oraz politycznej sytuacji regionu. W kolejnym rozdziale Łukasz Wyszyński dokonuje oceny potencjału Marynarki Wojennej Chińskiej Republiki Ludowej i jej znaczenia dla wzrostu mocarstwowej pozycji tego państwa. Natomiast Grzegorz Piwnicki i Jerzy Bojko omawiają zmiany w morskiej strategii Państwa Środka. Tom zamyka artykuł autorstwa Kseni Kakareko, poświęcony analizie polityki energetycznej Kazachstanu.

W zamierzeniu Redakcji przygotowana publikacja miała za cel uzupełnić istniejącą literaturę przedmiotu w zakresie polityki bezpieczeństwa wielu państw azjatyckich. Dzisiaj bowiem istotne jest, aby dostrzegając różnice wynikające m.in. z przyjęcia różnych strategii politycznych i militarnych, wielkości potencjałów produkcyjnych oraz obronnych, uwarunkowań regionalnych, analizować sytuację polityczną i gospodarczą Azji z uwzględnieniem, w większym niż dotychczas stopniu, właśnie czynnika militarnego.

Joanna Marszałek-Kawa

Robert GawłowskiKarol Kościelniak Stosunki chińsko-wietnamskie po 1945 roku i ich wpływ na bezpieczeństwo wewnętrzne Wietnamu w XXI wieku

Zadaniem każdego państwa jest zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego swoim obywatelom, kwestia ta jest jednym z istotniejszych elementów polityki wewnętrznej danego kraju. Samo bezpieczeństwo wewnętrzne nie jest czynnikiem jednolitym, kształtuje się ono w relacjach pomiędzy zagrożeniami, tak wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi, poziomem bezpieczeństwa, polityką bezpieczeństwa a poczuciem bezpieczeństwa. Przykładając to do naszego tematu, aby osiągnąć spokój (bezpieczeństwo) wewnętrzny, należy w pierwszej kolejności zadbać o spokój (bezpieczeństwo) zewnętrzny. Dlatego też przedstawione zostaną czynniki zewnętrzne warunkujące bezpieczeństwo wewnętrzne Socjalistycznej Republiki Wietnamu na przykładzie kontaktów z Chińską Republiką Ludową.

Dnia 31 grudnia 2008 roku Chińska Republika Ludowa i Socjalistyczna Republika Wietnamu podpisały porozumienie, które zakończyło długi spór graniczny między tymi dwoma państwami. Granica lądowa liczy obecnie 1400 kilometrów. Przez prawie dziesięć lat trwało oznakowanie jej zgodnie z obowiązującymi na świecie zasadami. I właśnie to wydarzenie stało się podstawą napisania tych kilku zdań na temat stosunków chińsko-wietnamskich z drugiej połowy XX i początków XXI wieku.

Mówiąc Wietnam, od razu przed oczami pojawia się nam obraz wojny, komunistów, zniszczeń i biedy. Jest to wynik sytuacji, w jakiej ten kraj znalazł się w drugiej połowie XX wieku, a mianowicie walk toczonych w celu uzyskania niepodległości, a następnie zjednoczenia kraju, w tym dwóch dużych wojen z Francją, w latach 1946–1954, i Stanami Zjednoczonymi, w latach 1965–1973, oraz kilkoma mniejszymi konfliktami. Dnia 30 kwietnia 1975 roku wojska Demokratycznej Republiki Wietnamu zajęły miasto Sajgon na południu kraju, tym samym zakończyła się wojna między Wietnamem Północnym a Wietnamem Południowym, trwająca od 1957 roku. W 1976 roku powstała z połączenia tych dwóch części Socjalistyczna Republika Wietnamu . Można posunąć się do stwierdzenia, że w tym miejscu powszechna wiedza na temat Wietnamu się kończy, co ciekawe, ukształtowana ona została przez kino w głównej mierze amerykańskie. Jednak historia Wietnamu po 1945 roku to nie tylko wojna ze Stanami Zjednoczonymi, to również kwestia unormowania sytuacji wewnętrznej kraju oraz relacji z sąsiadami. Od 1986 roku w Wietnamie mamy do czynienia z gospodarką wolnorynkową, która została potwierdzona także w rozdziale drugim Konstytucji Socjalistycznej Republiki Wietnamu z 1992 roku¹.

Wietnam leży na Półwyspie Indochińskim, graniczy z Kambodżą, Laosem i Chinami. Swoimi granicami obejmuje 331 688 kilometrów kwadratowych powierzchni, a zamieszkuje go 90 549 390 mieszkańców, w tym 86,2% rdzennych Wietnamczyków , resztę stanowią mniejszości narodowe².

Kontakty chińsko-wietnamskie liczą sobie ponad dwa tysiące lat. Około 111 roku p.n.e. chińska dynastia Han podbiła tereny dzisiejszego Wietnamu, rozpoczynając bardzo długi okres panowania na tych tenarach chińskich dynastii, który trwał do 938 roku n.e. W 907 roku upadła dynastia Tang, co spowodowało, że w Chinach wybuchła wojna domowa, którą wykorzystali Wietnamczycy, podejmując działania w celu uzyskania niepodległości, co udało się im we wspomnianym już 938 roku³. Utworzenie niezależnego państwa wietnamskiego przez pierwszą dynastię Ngo nie oznaczało, że Chiny zrezygnowały z dominacji nad Wietnamem. Pozostawał on w dalszym ciągu państwem wasalnym, a jego niezależność w różnych okresach była mniejsza lub większa. Co ciekawe, w latach 1406–1427 miała miejsce ponowna okupacja Wietnamu przez chińską dynastię Ming⁴. Te informacje można potraktować jako wstęp do właściwych rozważań. Widzimy zatem, że historia stosunków chińsko-wietnamskich jest bardzo długa.

Przejdźmy do głównego zagadnienia szkicu, a mianowicie wzajemnych relacji i stosunków tych dwóch państw po 1945 roku. Można powiedzieć, że pierwsze napięcia na linii Chiny–Wietnam pojawiły się bezpośrednio po zakończeniu drugiej wojny światowej, kiedy to na mocy porozumień sojuszniczych kapitulację wojsk japońskich w Wietnamie Północnym przyjmowały siły zbrojne Republiki Chińskiej Czang Kaj-szeka, a wietnamskie podziemie zaczynało tworzyć powoli administrację niepodległego Wietnamu⁵. Dnia 2 września 1945 roku na centralnym placu w Hanoi w obecności tłumu Ho Chi Minh proklamował utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu, wypowiadając następujące słowa: „Wietnam ma prawo być wolnym i niepodległym i właśnie stał się wolny i niepodległy. Naród wietnamski jest zdecydowany oddać swoje duchowe i materialne siły, poświęcić życie i majątek aby obronić swoje prawo do wolności i niepodległości”⁶. Słowa te stały się przyczyną konfliktu, jaki wybuchł między DRW a Francją. W październiki 1945 roku wojska francuskie powróciły do Indochin, do swoich kolonii. Do tego momentu Wietnam już dwukrotnie ogłaszał niepodległość, po raz pierwszy w marcu 1945 roku, gdzie powstał rząd projapoński cesarza Bao Daia, i po raz drugi 2 września 1945 roku⁷. Tymczasem Francja nie zamierzała uznawać Ho Chi Minha, ponadto dążyła do pozostawienia status quo sprzed 1940 roku⁸. Dnia 1 czerwca 1946 roku proklamowano utworzenie Autonomicznej Republiki Kochinchiny, funkcjonującej na zasadzie samodzielnego państwa stowarzyszonego z Francją. W tym momencie stało się realne podzielenie Wietnamu na dwie części, co w ostateczności doprowadziło do wieloletniej wojny w latach 1946–1975. Wojny, która tak naprawdę toczyła się o zjednoczenie kraju, problem polegał jednak na tym, że na tle sytuacji międzynarodowej konflikt ten wpisał się w proces dekolonizacji, a przede wszystkim w jeden z etapów „zimnej wojny” między dwoma blokami polityczno-militarnymi. Dnia 19 grudnia 1946 roku wybuchła regularna wojna⁹.

Podczas tej wojny ogromną rolę w procesie umacniania armii DRW odegrało zwycięstwo Mao Zedonga w Chinach i utworzenie 1 października 1949 roku Chińskiej Republiki Ludowej. Dzięki temu otwarta została granica, co umożliwiło dostarczanie DRW specjalistów i sprzętu niezbędnego do prowadzenia wojny. Dnia 18 stycznia 1950 roku w Pekinie podpisano umowę o pomocy wojskowej między Chinami a Wietnamem i co najważniejsze, tego samego dnia Pekin zagwarantował uznanie Demokratycznej Republiki Wietnamu na arenie międzynarodowej¹⁰. Pomoc szła nie tylko z Chin, ale z całego bloku państw socjalistycznych, ponieważ podczas trwania „zimnej wojny” Wietnam stał się jednym z teatrów działań wojennych dwóch przeciwstawnych systemów. Na przełomie lat 1949–1950 tajnymi szlakami w górach do Wietnamu docierały pierwsze dostawy broni chińskiej i radzieckiej¹¹. W momencie zakończenia działań na Półwyspie Koreańskim pomoc chińska dla Demokratycznej Republiki Wietnamu zwiększyła się, od tego momentu z Chin docierały ogromne ilości broni i środków niezbędnych do prowadzenia działań wojennych¹². Zainteresowanie Chin wydarzeniami w Wietnamie systematycznie wzrastało. Ich czynne zaangażowanie w dostawy broni dla DRW oraz instruktorów wojskowych w kołach wojskowych USA odczytywane było jako „druga po Korei” próba naruszenia amerykańskiej strefy wpływów w Azji. Było oczywiste, iż w razie umocnienia się Stanów Zjednoczonych w Wietnamie, to Amerykanie będą chcieli utworzyć z Wietnamu bastion wymierzony bezpośrednio w Chińską Republikę Ludową, tak myślano w Pekinie¹³. Wynikało to z coraz większego zaangażowania się USA w wojnę w Indochinach po stronie francuskiej, a po wycofaniu się Francji z Indochin – przejęcia roli decydenta w sprawach dotyczących Azji Południowo-Wschodniej. W okresie wojen indochińskich kierunki polityki Chin i Wietnamu wyznaczały potrzeby wzmocnienia sił poprzez zawiązanie sojuszu. Państwa te odrzuciły wzajemne urazy w imię ważniejszych ideałów. Co ciekawe, Chiny wcieliły się jakby w rolę protektora, starając się realizować tradycyjną politykę mocarstwa regionalnego, licząc na poparcie Wietnamu w zamian za wsparcie dla idei zjednoczenia państwa wietnamskiego¹⁴.

Rola, jaką odegrały Chiny w czasie wojny indochińskiej (także koreańskiej), wynikająca ze wspierania Wietnamu oraz stawiania oporu Francji i USA, spowodowała, że znacznie wzrósł wpływ Chin na politykę międzynarodową, czego przejawem było zaproszenie Chińskiej Republiki Ludowej do uczestniczenia w obradach konferencji genewskiej w 1954 roku¹⁵. Co ciekawe, właśnie na tej konferencji pojawiły się pierwsze nieporozumienia na linii Hanoi–Pekin, chociaż nie były jeszcze zbytnio eksponowane¹⁶.

Chińska pomoc dla Wietnamu w znacznym stopniu przyczyniła się do zwycięstwa DRW nad Francją. Szykował się jednakże kolejny konflikt DRW z Wietnamem Południowym wspieranym przez Stany Zjednoczone. W tym czasie strategicznym sojusznikiem komunistów wietnamskich były Chiny, które udzielały DRW ogromnej pomocy wojskowej i gospodarczej. Sytuacja ta trwała do zakończenia wojny i zjednoczenia Wietnamu, czyli do 1975 roku, wtedy też stosunki między tymi dwoma państwami znacznie się pogorszyły. Przyczyn pogarszania się stosunków między ChRL a DRW należy szukać w relacjach Pekin–Moskwa, które zaczęły się psuć już w latach pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to rozpoczynała się m.in. rywalizacja tych dwóch państw o hegemonię wśród państw komunistycznych, do tego doszły spory gospodarcze i graniczne, które swoje apogeum miały w 1969 roku, kiedy to miał miejsce graniczny konflikt na rzece Ussuri, co ostatecznie zakończyło się podziałem państw socjalistycznych na dwa bloki, czyli tych, którzy w sporze ZSRR–ChRL poparli Związek Radziecki, i tych, co opowiedzieli się po stronie Chin. Wietnamczycy musieli wypracować taktykę, która w powstałej sytuacji najbardziej będzie odpowiadała ich interesom, ponieważ potrzebowali obojga sojuszników¹⁷. W sporze Wietnam stanął po stronie Związku Radzieckiego, ponieważ od niego otrzymywał ogromną pomoc gospodarczą i militarną, a z drugiej strony nie chciał popaść w zależność od ChRL, myśląc także o roli równoważni pomiędzy ZSRR a ChRL w Azji Południowo-Wschodniej. Odbiło się to oczywiście na stosunkach DRW–ChRL. Komuniści północnowietnamscy otrzymali ogromną pomoc z ZSRR i innych państw komunistycznych. I na tym tle doszło do kolejnego spięcia między Moskwą a Pekinem. Chińczycy zachęcali Ho Chi Minha do nasilenia ofensywy, chcieli uzależnić od siebie komunistów z Wietnamu Północnego, lecz mieli im niewiele do zaoferowania. Natomiast ZSRR zalecał bardziej elastyczną i długofalową taktykę oraz oferował pomoc, odciągając tym samym Ho Chi Minha od Pekinu. W ostateczności Hanoi przyjęto taktykę proponowaną przez ZSRR, a polegającą na wspomaganiu akcji Vietcongu na południu oraz stawianiu wygórowanych warunków wstępnych rokowań¹⁸. Rywalizacja ZSRR z ChRL na terytorium Wietnamu nasiliła się po dojściu Leonida Breżniewa do władzy. Związek Radziecki bardziej zaangażował się w Wietnamie, rywalizując tym samym o wpływy w tym kraju z Chinami¹⁹.

Wydaje się, że po osiągnięciu strategicznego celu, czyli zakończeniu wojny i zjednoczeniu państwa, precyzja w kontaktach z ZSRR i ChRL dyplomacji wietnamskiej została osłabiona. Ostatecznie, jak już zostało wspomniane, wybór partnera strategicznego padł na Związek Radziecki, który w tym czasie postrzegany był w Pekinie jako największy wróg Chin, co oczywiście odbiło się na stosunkach z Hanoi, ponieważ ChRL nie chciała i nie mogła tolerować sojusznika ZSRR u granic swojego kraju²⁰.

Jednak już na początku 1974 roku pojawił się znaczny problem w stosunkach chińsko-wietnamskich. Od tego roku dochodziło do incydentów na granicy chińsko-wietnamskiej, których liczba lawinowo rosła, a obie strony wzajemnie oskarżały się o ich prowokowanie. Z czasem stawały się one coraz groźniejsze. Zaczęto używać jednostek wojskowych, a nawet ciężkiej artylerii, co pociągało za sobą coraz więcej ofiar²¹. Do konfliktu doszło na tle przynależności wysp z archipelagu Paracelskiego na Morzu Południowochińskim. Wyspy grupy Crescent należały do Wietnamu Południowego. W wyniku osłabienia go przez nacierające z północy oddziały Wietnamu Północnego dnia 18 stycznia 1974 roku chińska eskadra w sile jedenastu okrętów podjęła operację desantową na wyspy grupy Crescent w Archipelagi Paracelskim. Uczestniczyło w niej około 600 żołnierzy piechoty morskiej Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, walki trwały dwa dni, do 20 stycznia 1974 roku. Wojska chińskie zmusiły oddziały południowowietnamskie do wycofania się, przejmując tym samym pełną kontrolę nad Archipelagiem Paracelskim²². Sytuacja, która się w tym momencie wytworzyła, była dość ciekawa, ponieważ rząd DRW traktujący ChRL jako swojego głównego sojusznika zareagował, wysyłając tylko notę dyplomatyczną, w której potwierdzał, że Paracele są integralną częścią Wietnamu. Zareagował natomiast Tymczasowy Rząd Rewolucyjny Wietnamu Południowego, wydając 20 stycznia 1974 roku specjalne oświadczenie, proponując jednocześnie rozmowy w sprawie rozwiązania tego sporu. Nic to nie dało ponieważ strona chińska od tego momentu odmawiała jakichkolwiek rozmów z Wietnamem w sprawie przynależności Archipelagu Paracelskiego²³. Nawet dzisiaj strona chińska odmawia podjęcia negocjacji z Wietnamem w sprawie przynależności tego Archipelagu, uważając go za integralną część terytorium Chin.

Z czasem gdy stosunki Chin z większością państw świata normalizowały się, to w południowo-wschodniej Azji sytuacja stawała się coraz bardziej napięta. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Chiny w sporze z ZSRR poparte zostały przez Kambodżę, co stało się kolejną przyczyną zaostrzenia i tak złych stosunków Wietnamu z Chinami, ponieważ pod koniec wojny wietnamskiej zaczął narastać konflikt między Wietnamem a Czerwonymi Khmerami. W początkach 1975 roku na pograniczu kambodżańsko-wietnamskim doszło do starć zbrojnych między oddziałami Czerwonych Khmerów a wojskami północnowietnamskimi, szykującymi się do ostatecznego uderzenia na Sajgon²⁴. W latach 1975–1978 Pol Pot prowokował Wietnam coraz bardziej, czując silne wsparcie ze strony Pekinu, który dodatkowo szachował siły wietnamskie na północy. Na terenie Kambodży Czerwoni Khmerzy dokonywali masowych mordów mniejszości wietnamskiej i było to jedną z przyczyn wietnamskiej interwencji w Kambodży. Pol Pot, przy wsparciu Chin, już w 1977 roku poczuł się na tyle silny, że akcje zaczepne Czerwonych Khmerów były coraz odważniejsze, zaczął się przygotowywać do większej ofensywy. Wietnamczycy postanowili wyprzedzić ewentualny atak Czerwonych Khmerów i w połowie roku 1978 zaatakowali. Udało im się 7 stycznia zająć Phnom Penh, gdzie proklamowano powstanie Kampuczańskiej Republiki Ludowej²⁵. Stało się to jedną z przyczyn otwartego konfliktu pomiędzy Socjalistyczną Republiką Wietnamu a Chińską Republiką Ludową, która odbywała się na tle rywalizacji radziecko-chińskiej. Można powiedzieć, że zarzuty strony chińskiej dotyczyły imperialnej polityki Wietnamu w Indochinach i chęci podporządkowania sobie Laosu i Kambodży, złego traktowania chińskiej mniejszości Hoa w Wietnamie, nielojalności i nieuczciwości we wzajemnych stosunkach. Strona wietnamska natomiast powoływała się na historyczny kontekst wzajemnego sąsiedztwa, w którym to Chiny wyrażały chęć narzucenia politycznych, ideologicznych i gospodarczych rozwiązań przyjętych w Chinach²⁶.

Jak zauważa Jarosław Piątek, rywalizacja sowiecko-chińska przyjęła szczególnie ostrą formę właśnie w Indochinach. W regionie wykształciły się dwa komunistyczne podobozy. Jeden miał na celu uzależnienie Indochin od Pekinu i stworzenie tam szeregu uzależnionych od niego państw. Drugi miał na celu utrzymanie bądź wzmocnienie przyczółka wpływów Związku Radzieckiego, który miał równoważyć wzrastającą potęgę Chin w tym regionie²⁷. Rywalizacja doprowadziła do otwartego konfliktu chińsko-wietnamskiego, wojna trwała od 17 lutego do 16 marca 1979 roku i obie strony uznały się zwycięzcami. Zjednoczony Wietnam opromieniony sławą zwycięstwa nad Stanami Zjednoczonymi, rościł sobie hegemonistyczną pozycję w Indochinach. I w tym miejscu zaczęły krzyżować się interesy Chin i Wietnamu. Do konfliktu interesów chińsko-wietnamskich doszło m.in. w Laosie. Natomiast do konfrontacji zbrojnej na większą skalę doszło w Kambodży²⁸. Kraj ten nie był jedynym punktem zapalnym na linii Hanoi–Pekin. Sprzeczności wystąpiły również na tle ludności Hoa (mniejszości narodowej pochodzenia chińskiego zamieszkującej Wietnam), która zaczęła masowo uciekać z Wietnamu lub była ewakuowana przez Chińską Republikę Ludową na jej terytorium²⁹. W formie represji za wydalenie (względnie ucieczkę) ludności Hoa władze chińskie zastosowały najpierw w postaci ograniczenia, a następnie zaprzestania od 3 lipca 1978 roku wszelkiej pomocy gospodarczej dla Wietnamu. Rząd w Pekinie nie bez podstaw zakładał, że działania Hanoi inspirowała Moskwa. 3 listopada 1978 roku SRW i ZSRR podpisały w Moskwie traktaty o przyjaźni i wzajemnej pomocy, co w Pekinie przyjęto jako próbę okrążenia Chin³⁰. Co w ostateczności zakończyło się interwencją wojskową armii chińskiej w Wietnamie, w dniach od 17 lutego do 16 marca 1979 roku. Próba dania Wietnamczykom nauczki i potwierdzenia chińskiej potęgi w regionie skończyła się katastrofalnie dla Chin. Okazało się, że upolityczniona w czasie Rewolucji Kulturalnej armia jest niewydolna technicznie. Obie strony ogłosiły się zwycięzcami. Można pokusić się o stwierdzenie, że taktycznie Chińska Republika Ludowa wygrała w tej wojnie, ponieważ zniszczyła przygraniczne tereny Wietnamu. Zaś pod względem strategicznym zwyciężyła Socjalistyczna Republika Wietnamu, ponieważ zachowała swój stan posiadania, nie wycofała się z Kambodży, a jej gospodarka otrzymała duże wsparcie od ZSRR.

Jednak napięcie między Chinami i Wietnamem pozostało i dawało jeszcze o sobie znać, szczególnie w latach osiemdziesiątych XX wieku³¹. Wojna ta nie spowodowała przewartościowania polityki wietnamskiej i odsunięcia się od sojuszu ZSRR ani tym bardziej do porzucenia hegemonistycznych aspiracji dotyczących Indochin. Z tego powodu w kolejnych latach Chiny utrzymywały stan napięcia w stosunkach z Wietnamem. Chińscy przywódcy zaczęli bardzo stanowczo wypowiadać się w tej sprawie, do tego dochodziła jeszcze koncentracja wojsk chińskich nad granicą z Wietnamem. To wszystko zmusiło SRW do utrzymywania w gotowości armii, której liczebność przekraczała możliwości państwa³².

Konflikt graniczny swoje apogeum osiągnął w latach osiemdziesiątych XX wieku, szczególnie ważny był rok 1984, kiedy to doszło do tzw. drugiej wojny chińsko-wietnamskiej, kiedy to Wietnam stracił na rzecz Chin góry Laoshan (1422 m n.p.m.), po ataku ChALW. Po 1979 roku ten punkt wykorzystywali Wietnamczycy do akcji zbrojnych skierowanych przeciwko Chinom. Dlatego też 28 kwietnia 1984 roku o godzinie 5.50 oddziały Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej rozpoczęły ostrzał artyleryjski pozycji wietnamskich, następnie o godzinie 6.24 do natarcia ruszyła piechota i po niecałej godzinie zajęła Laoshan³³. Wietnamczycy nie zamierzali się jednak poddawać i 11 czerwca o godzinie 3.00 podjęli próbę odbicia Laoshan, jednak akcja ta zakończyła się niepowodzeniem i Chińczykom udało się utrzymać zajmowane pozycje³⁴. Granica między obu państwami stała się mocno zmilitaryzowana, a incydenty graniczne nader częste. Obecnie Laoshan znajduje się w granicach Socjalistycznej Republiki Wietnamu.

Spory między Chinami a Wietnamem miały miejsce także na morzu. Chodziło o wspomniane już Wyspy Paracelskie, ale także w sferze rywalizacji znajdowały się Wyspy Spratly. Archipelag Spratly to 170 wysepek rozrzuconych na przestrzeni około 180 tys. km², których powierzchnia łącznie stanowi zaledwie 19 km². Aktualnie 22 wysepki zajmuje Wietnam, 14 – Chiny, 11 – Filipiny, 10 – Malezja oraz jedną Tajwan³⁵. Co ciekawe, roszczenia do regionu zgłaszają Chiny, Wietnam, Filipiny, Tajwan, Malezja i Indonezja, dlatego też w tej sytuacji nie można zastosować rozwiązań wynikających z Konwencji Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza z 10 grudnia 1982 roku³⁶. Archipelag i tworzące go wyspy mają ważne znaczenie jako szlaki komunikacyjne, ponieważ tamtędy przechodzi jedna czwarta światowego transportu morskiego, dodatkowo stanowi on strategiczny odcinek tras przepływu sił morskich światowych mocarstw³⁷.

Możliwości operacyjne Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej w rejonie Archipelagu Spratly do momentu opanowania Wysp Paracelskich w 1974 roku były mocno ograniczone. Jednak z postępującą modernizacją chińskiej marynarki wojennej i lotnictwa sytuacja w tym rejonie uległa istotnej zmianie w latach osiemdziesiątych XX wieku. W drugiej połowie tego dziesięciolecia Chiny, które do tego momentu nie kontrolowały żadnej z wysepek Archipelagu Spratly, podjęły działania zmierzające do istotnej zmiany tej sytuacji, co oczywiście musiało odbić się na relacjach z Socjalistyczną Republiką Wietnamu. W latach 1987 i 1988 chińskie oddziały dokonały desantu na wysepki i rafy koralowe w grupie Thitu, Tizard Bank, Loaita oraz Union Bank, które formalnie kontrolowane były przez Wietnam. Na tych wysepkach Chiny utworzyły swoje pierwsze przyczółki, w których dość szybko postępowała rozbudowa infrastruktury wojskowej³⁸. Oczywiście w tej sytuacji musiało dojść do konfliktu między CHRL a SRW, i doszło na przykład w marcu 1988 roku w trakcie sporu o rafę Johnson chińskie okręty bojowe zatopiły wietnamski uzbrojony okręt transportowy wspierający lądowanie, na skutek działań wojennych śmierć poniosło około 70 żołnierzy. Incydentów tego typu było wiele, zwykle dwustronnych i o małej skali, dzięki czemu nie przekształciły się one w poważny konflikt zbrojny w regionie³⁹.

Można stwierdzić, że Morze Południowochińskie stanowi prawdziwy węzeł gordyjski sporów terytorialnych między Chinami, Tajwanem, Wietnamem, Filipinami, Malezją, Brunei, Singapurem i Indonezją. Ten największy akwen Azji Wschodniej rozciąga się na obszarze 2 240 000 km². Znaczenie mieszczących się tam Wysp Paracelskich i Archipelagu Spratly zaczęto odkrywać już po pierwszej wojnie światowej, lecz największe zainteresowanie nimi przypada dopiero na drugą połowę XX wieku, kiedy to odkryto tam bogate złoża ropy naftowej (nie do końca oszacowane), gazu, podwodnych minerałów, zaostrzyła się rywalizacja o tereny połowów. Nie bez znaczenia okazało się nasilenie żeglugi morskiej i lotniczej. Wzrosło także znaczenie strategiczne tych wysp związane z szeroko pojętymi wymogami bezpieczeństwa znajdujących się tam państw, a także państw korzystających jedynie ze szlaków komunikacyjnych⁴⁰. Najważniejsze jednak jest to, że w ostatnim okresie sytuacja w tym regionie się ustabilizowała i nie odnotowano bezpośredniego użycia sił w ramach tego wielostronnego sporu. Dochodziło tylko do dużych napięć dyplomatycznych, w szczególności między Chińską Republiką Ludową a Socjalistyczną Republiką Wietnamu. W grudniu 2006 roku doszło na linii dyplomatycznej do napięcia między Hanoi a Pekinem, gdzie w wyniku wyznaczenia przez Chiny linii bazowej na Morzu Południowochińskim Wietnam określił ten ruch jako pogwałcenie własnej suwerenności⁴¹. Jednak już w 2002 roku podjęto starania w celu rozwiązania konfliktu na Morzu Południowochińskim, na linii Chiny–państwa ASEAN i podpisano Deklarację Postępowania na Morzu Południowochińskim⁴², która zakładała tylko pokojowe wykorzystywanie Morza i jego zasobów. W 2005 roku narodowe spółki naftowe Chin, Wietnamu i Filipin podpisały porozumienie zakładające wspólne wydobycie surowców z dna morskiego⁴³.

Wycofanie się wojsk wietnamskich z Kambodży w 1989 roku i postępujący proces rozpadu ZSRR stworzyły przesłanki do normalizacji stosunków dwustronnych. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku nastąpiła rzeczywista poprawa stosunków chińsko-wietnamskich. Powstał sprzyjający klimat do rozwiązania trudnych i budzących emocje kwestii granicznych. Przełomowe stały się rozmowy przywódców wietnamskich i chińskich. W listopadzie 1991 roku wizytę w Chińskiej Republice Ludowej złożyli sekretarz generalny Komunistycznej Partii Wietnamu Do Muoi i premier Wietnamu Vo Van Kiet, co oznaczało wznowienie kontaktów na najwyższym szczeblu. Wspólny komunikat ogłoszony 10 listopada określał podstawowe zasady i dziedziny normalizacji stosunków, w tym wolę uregulowania spornych problemów granicznych⁴⁴.

Socjalistyczna Republika Wietnamu zabiegała o normalizację stosunków z Chińską Republiką Ludową, przede wszystkim o rozwiązanie konfliktów, zwłaszcza granicznych. Przełomem w procesie normalizacji stosunków dwustronnych była wizyta Do Muoi i Vo Van Kieta. Od tej pory intensywność wzajemnych wizyt znacznie wzrosła. Nastąpił okres podpisywanie poszczególnych szczegółowych umów między tymi dwoma krajami. I tak 7 listopada 1991 roku oba rządy podpisały porozumienie o wymianie handlowej. 14 lutego 1992 roku podpisano porozumienie o współpracy gospodarczej. W grudniu 1992 roku doszło do podpisania porozumienia o ochronie inwestycji. 26 maja 1993 roku doszło do porozumienia o współpracy między bankami państwowymi obsługującymi wymianę gospodarczą. 22 listopada 1994 roku utworzono Wspólny Komitet ds. Współpracy Gospodarczej i Handlowej. 17 maja 1995 roku podpisano porozumienie o unikaniu podwójnego opodatkowania. 19 października 1995 roku miało miejsce porozumienie o handlu granicznym. W grudniu 1995 roku w trakcie wizyty sekretarza generalnego KPW Do Muoi w Pekinie, strony uzgodniły wspólny komunikat, w którym potwierdziły wolę rozwijania normalnych stosunków wzajemnych na zasadach wypracowanych w czasie spotkania w 1991 roku i rozwiązania problemów granicznych, które wymagają czasu i rozwagi⁴⁵.

Na początku 1992 roku otworzone zostały przejścia graniczne, a wkrótce potem przystąpiono do negocjacji w sprawach terytorialnych, które zostały uwieńczone podpisaniem 30 grudnia 1999 roku w Hanoi traktatu o granicy lądowej, ustalając, że do końca 2008 roku proces deliminacji granic lądowych zostanie zakończony. I rzeczywiście 31 grudnia 2008 roku obie strony ogłosiły ukończenie demarkacji wspólnej granicy lądowej. Odnośnie do granicy morskiej 25 grudnia 2000 roku w Pekinie zawarto porozumienie dotyczące podziału wód Zatoki Tonkińskiej (Beibu) i współpracy rybołówczej⁴⁶. Dodatkowo w grudniu 2002 roku obie strony podpisały porozumienie o współpracy dyplomatycznej. We wrześniu 2003 roku zawarły porozumienie w zakresie bezpieczeństwa społecznego, a w październiku tego roku umowę o współpracy w dziedzinie obrony⁴⁷.

Odejście od polityki konfrontacji przez Wietnam nastąpiło w drugiej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to rozpoczął nie proces reform gospodarczych w SRW⁴⁸. Przyczyn tego stanu rzeczy było wiele, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Przede wszystkim był to pryncypializm władz we wdrażaniu socjalistycznego modelu gospodarczego, regulacja cen, kolektywne gospodarstwa rolne. Innym czynnikiem pogłębiającym kryzys było ograniczenie pomocy z krajów RWPG oraz konieczność ponoszenia ogromnych, jak na możliwości kraju, wydatków wojskowych związanych z konfliktem w Kambodży i napięciami na granicy z Chińską Republiką Ludową⁴⁹. Spowodowały one przejście do tzw. polityki „doi moi” ogłoszonej na VI Zjeździe Komunistycznej Partii Wietnamu w 1986 roku. Była to swoista polityka odnowy. Proces modernizacji miał objąć niemal wszystkie sfery życia społecznego i gospodarczego, z włączeniem sfery politycznej. Na pierwszym miejscu postawiona została gospodarka⁵⁰. System społeczno-gospodarczy i poziom życia ludności po reformach „doi moi” zmienił się na lepsze. Wietnam zanotował stały wzrost PKB i eksportu. Można powiedzieć, że Wietnam zaczął się pod tym względem upodabniać do swojego sąsiada – Chin.

Cechą charakterystyczną wietnamskiej gospodarki połowy lat osiemdziesiątych był brak rodzimego kapitału, który mógłby zostać wykorzystany do przyspieszenia wzrostu PKB, dlatego też jednym z głównych założeń reform stało się otwarcie kraju na współpracę z zagranicą, co spowodowało napływ inwestycji zagranicznych, a także zintensyfikowało wymianę handlową⁵¹.

Kluczem do sukcesu gospodarki wietnamskiej było jej przeorientowanie w kierunku gospodarki prorynkowej, otwartej na współpracę międzynarodową i wymianę handlową. Polityka zagraniczna przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku służyła polityce wewnętrznej i stanowiła jej integralną część⁵². Wietnam dzisiaj pełnymi garściami korzysta na przypływie kapitału i technologii. Jego otwarta polityka i wysoka rentowność spowodowały, że państwa regionu zaczęły w nim inwestować. Postęp w globalizacji gospodarki SRW postępuje bardzo szybko, jednak nie nadąża za nim postęp w sferze politycznej oraz bezpieczeństwa społecznego, ponieważ globalizacja obejmuje swoim zasięgiem nie tylko sferę wymiany handlowej, ale w znaczący sposób wpływa na inne dziedziny życia ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturowego⁵³. Co ciekawe, przyspieszenie rozwoju gospodarczego Socjalistycznej Republiki Wietnamu, związane z polityką modernizacji, stworzyło realną szansę zlikwidowania obszarów biedy i zmniejszenia różnic między mniejszościami narodowymi a większością Khin. Właśnie z tą kwestią wiążą się nierozwiązane problemy. Jednym z problemów, z którymi rząd wietnamski postanowił się uporać, była polityka stałego osiedlania koczowniczych – do tej pory – grup etnicznych. Następnie zaczęto przywiązywać dużą wagę do rozwoju gospodarczego terenów zamieszkałych przez te mniejszości. Wprowadzono politykę równouprawnienia, która sprowadza się do następujących zagadnień: polityki tworzenia nowych miejsc pracy, budowy infrastruktury mieszkaniowej i transportowej, polityki rolnej i leśnej, polityki migracyjnej, polityki edukacyjnej, polityki zdrowotnej oraz rozwijania i upowszechniania tożsamości kulturowej⁵⁴. A związane jest to z artykułem 5 uchwalonej w 1992 roku konstytucji, który mówi: „Every nationality has the right to use its own language and system of writing, to preserve its national identity, and to promote its fine customs, habits, traditions and culture”⁵⁵. Wszystko to ma na celu zlikwidowanie różnic i polepszenie sytuacji mniejszości, a co za tym idzie zniwelowania konfliktów wewnętrznych, oczywiście nie do końca się to udaje, lecz to zagadnienie nie powoduje destabilizacji wewnętrznej Socjalistycznej Republiki Wietnamu.

Otwarcie Wietnamu spotkało się z pozytywnym odbiorem społecznym. Zastosowane procedury wewnętrzne i nowy system prawny zarządzania gospodarką przyniosły niemal natychmiastowy efekt. Socjalistyczna Republika Wietnamu osiągnęła duże sukcesy w niwelowaniu różnic między mniejszościami a Khan, w redukcji biedy, rozwoju oświaty i szkolnictwa wyższego oraz w budowie społeczeństwa obywatelskiego. Energia społeczna przełożyła się na przedsiębiorczość jego obywateli⁵⁶. To wszystko powoduje, że Wietnam tworzy spójną całość, może nie w pełni, ale stabilną wewnętrznie, która oddziaływa na bezpieczeństwo wewnętrzne Socjalistycznej Republiki Wietnamu. Przyczyniło się do tego zarówno nawiązanie pozytywnych relacji z Chińską Republiką Ludową, jak również dążenie Wietnamu do członkostwa w różnych organizacjach Międzynarodowych, m.in. w ASEAN. Celem ASEAN było i jest zapewnienie stabilności i pokoju w regionie, szarpanym licznymi mniej lub bardziej zauważalnymi konfliktami i sporami⁵⁷. Dlatego też jednym z priorytetów wietnamskiej polityki zagranicznej stało się wejście do struktur ASEAN. Podczas VI Kongresu Komunistycznej Partii Wietnamu w 1986 roku władze Socjalistycznej Republiki Wietnamu podjęły decyzję o rozpoczęciu procesu reform. Jego integralną częścią miał stać się zdecydowany zwrot właśnie w sferze polityki zagranicznej, skierowany na skuteczną realizację celów w polityce wewnętrznej. Przypuszczalnie dlatego też wśród głównych założeń przyjętej wtedy doktryny politycznej znalazły się następujące postulaty: wprowadzenie zasady multilateralizmu, czyli pokojowej współpracy ze wszystkimi krajami, następnie odejście od dotychczasowego postrzegania rzeczywistości międzynarodowej, opartej na kryterium ideologicznym, jak również przyjęcie koncepcji „integralnego bezpieczeństwa”, obejmującej kwestie gospodarcze, polityczne i militarne, oraz uznanie tzw. dyplomacji gospodarczej za priorytetową część polityki zagranicznej⁵⁸.

Relacje chińsko-wietnamskie stanowią ważny element historii stosunków międzynarodowych na Dalekim Wschodzie. Pokazują na przykład dążenie Wietnamu do realizacji własnych narodowych aspiracji i podejmowania suwerennych decyzji, niezależnych od interesów państw trzecich, są również przykładem polityki Chin wobec sąsiadów, nierozerwalnie związanej z zapewnieniem sobie pozycji mocarstwa regionalnego. Analizując niektóre historyczne wybory dokonywane przez SRW i ChRL, metody działania i formy współpracy, można wysnuć wniosek, że wykazują one duże podobieństwo, niezależnie od czasu, sytuacji zewnętrznej czy systemu politycznego⁵⁹.

Tak naprawdę Chiny to naturalny sojusznik Wietnamu. Sąsiad o podobnym systemie politycznym, na którym wzorowano się, modernizując gospodarkę. Co ciekawe, bez Chin niemożliwa byłaby integracja regionu w ramach ASEAN⁶⁰.

Obecnie oba państwa mają wspólne cele polityczne, między innymi dążą do dywersyfikacji partnerów, większego zaangażowania ekonomicznego Stanów Zjednoczonych, przy jednoczesnym uwzględnieniu własnych interesów i rozwiązaniu spornych kwestii⁶¹. Tymi spornymi kwestiami są i pozostaną na długo wyspy na Morzu Południowochińskim, ponieważ obszar Morza Południowochińskiego jest niezwykle atrakcyjny pod względem zasobów surowcowych. Dlatego też pogodzenie stron biorących udział w tym sporze wydaje się zadaniem bardzo trudnym. Zapotrzebowanie na surowce energetyczne w państwach regionu systematycznie wzrasta ze względu na ich dynamiczny rozwój gospodarczy, więc dążą one do eksploatacji trudno dostępnych zasobów podmorskich⁶². A główną rolę w tym sporze odgrywają Chiny i Wietnam.

Wietnam i Chiny ostrożnie odbudowują współpracę. Proces ten nie jest jednak łatwy. Chiny są regionalnym mocarstwem, liczącym się na arenie międzynarodowej, państwem, które rozpoczęło reformowanie swojej gospodarki znacznie wcześniej, bo już w końcu lat siedemdziesiątych XX wieku. Wietnam w tym związku zawsze pozostaje słabszą stroną, na domiar tego później, bo dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku, rozpoczął politykę reform. Należy przy tym pamiętać, że wzmocnił swoją pozycję w regionie Azji Południowo-Wschodniej poprzez akcesję do liczących się w świecie struktur gospodarczych i politycznych, takich jak ASEAN, do którego Wietnam przystąpił 28 lipca 1995 roku, APEC przyjęty w 1998 roku czy WTO 11 stycznia 2007 roku. Atutem Wietnamu stała się otwarta i stabilna gospodarka przyciągająca inwestorów zagranicznych⁶³. To wszystko działa na stabilizację wewnętrzną Wietnamu, a tym samym sprzyja poprawie bezpieczeństwa wewnętrznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu.