Fizjoterapia w ginekologii i położnictwie - ebook

AUTORZY

mgr Katarzyna Bieńkowska

II Klinika Psychiatryczna

Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Krzysztof Cendrowski

Katedra i Klinika Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej

Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Krzysztof Czajkowski

II Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii

Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. k. f. Aneta Dąbek

Katedra Fizjoterapii Klinicznej

Wydział Rehabilitacji

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

dr Katarzyna Jórasz

Wydział Rehabilitacji

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Andrzej Kokoszka

II Klinika Psychiatryczna

Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Elżbieta Nowacka

Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. W. Orłowskiego

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie;

Oddział Anestezjologii

Szpital Kliniczny im. księżnej Anny Mazowieckiej w Warszawie

mgr Maria Rylke

Szpital Kliniczny im. księżnej Anny Mazowieckiej w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Sawicki

Katedra i Klinika Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej

Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. k. f. Ewa Strupińska-Thor

Katedra Fizjologii i Medycyny Sportowej

Wydział Wychowania Fizycznego

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie;

Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki im. Haliny Konopackiej w Pruszkowie

dr hab. n. med. Grzegorz Szewczyk

Zakład Biofizyki, Fizjologii i Patofizjologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Dariusz Szukiewicz

Zakład Biofizyki, Fizjologii i Patofizjologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. k. f. Hanna Tchórzewska-Korba

Zakład Rehabilitacji

Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr hab. n. med. Justyna Teliga-Czajkowska

Zakład Dydaktyki Ginekologiczno-Położniczej

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Aleksandra Truszczyńska-Baszak, prof. AWF

Katedra Fizjoterapii Klinicznej

Wydział Rehabilitacji

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

dr hab. n. k. f. Ida Wiszomirska, prof. AWF

Katedra Podstaw Fizjoterapii

Wydział Rehabilitacji

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

dr n. med. Anna Wnuk

Katedra i Klinika Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Paweł Wypych

Szpital Medicover w WarszawiePRZEDMOWA DO WYDANIA PIERWSZEGO

Fizjoterapia, stanowiąca podstawę idącej krok dalej rehabilitacji medycznej, to dziedzina, bez której obecnie trudno sobie wyobrazić nowoczesną medycynę. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu fizjoterapia upowszechniła się głównie w zakresie tych specjalności medycznych, w których choroby powodowały upośledzenie sprawności fizycznej pacjentów, a więc szczególnie w ortopedii, reumatologii i neurologii. W XXI wieku fizjoterapeuci mają do dyspozycji coraz więcej zdobyczy nauki i techniki, co przejawia się m.in. dużą różnorodnością wykonywanych zabiegów z wykorzystaniem skomplikowanych urządzeń, których obsługa wymaga niekiedy intensywnego przeszkolenia, a także potrzebą ustawicznego kształcenia.

Umiejętne zastosowanie metod medycyny fizykalnej, modulujących działanie fizjologicznych mechanizmów samoregulacji i warunkujących samozdrowienie, jest także niezbędnym elementem optymalizacji wyników leczenia operacyjnego i farmakoterapii. Przydatność fizjoterapii w zapewnieniu powrotu chorego do zdrowia, w utrwalaniu efektów leczenia, a także jej walory profilaktyczne i ogólnie poprawiające komfort życia osób chorych na przewlekłe nieuleczalne choroby są niekwestionowane. Potencjał tej dyscypliny w krajach o wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego wynika przede wszystkim z danych demograficznych, świadczących o starzeniu się populacji, oraz priorytetowego postrzegania potrzeby zachowania odpowiedniej sprawności psychofizycznej do późnych lat życia.

Nikogo więc nie dziwi, że fizjoterapeuci są pełnoprawnymi członkami zespołów sprawujących opiekę medyczną w większości specjalności lekarskich. Dotyczy to również ginekologii i położnictwa. Jak każda inna specjalizacja, ma ona swoją specyfikę, chociażby dlatego że zasadniczo koncentruje się na jednej płci. Ponadto oczywiste są odrębności położnictwa i ginekologii. Opieka nad ciężarną i poród wymagają innego podejścia i przygotowania zawodowego niż np. praca na oddziale ginekologii onkologicznej. Stosowane metody leczenia zachowawczego i operacyjnego w różnorodnych chorobach kobiecych stwarzają konieczność przygotowania się współpracujących fizjoterapeutów, chociażby odnośnie do wskazań i przeciwwskazań do określonych działań fizjoterapeutycznych. Nie bez znaczenia są też psychologiczne aspekty pracy na oddziałach: położniczym i ginekologicznym oraz w warunkach ambulatoryjnych, np. w ramach szkoły rodzenia.

Niniejszy podręcznik przeznaczony jest dla studentów studiów licencjackich (I stopnia) na kierunku fizjoterapia. Powstał on w odpowiedzi na wzrastające zainteresowanie tematyką zarówno ze strony studentów, jak i nauczycieli przedmiotu, którzy wskazywali na potrzebę stworzenia swoistego kompendium wiedzy dla fizjoterapeutów w zakresie położnictwa i ginekologii. Mam nadzieję, że informacje w nim zawarte będą przydatne w nauce i wykonywaniu zawodu fizjoterapeuty, gdyż zakres podręcznika i selektywny stopień szczegółowości przedstawiania poszczególnych zagadnień jest dostosowany do kompetencji zawodowych fizjoterapeutów. Udało się w nim, jak sądzę, uniknąć zbędnego omawiania np. technik operacyjnych czy też dokładnego podawania zasad farmakoterapii, a skoncentrowano się na przedstawieniu konkretnych zastosowań fizjoterapii.

Z niekłamaną satysfakcją przyjąłem pozytywną opinię o celowości napisania podręcznika Kierowników dwóch jednostek Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, które mają doświadczenie w nauczaniu studentów fizjoterapii: Katedry i Kliniki Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej II Wydziału Lekarskiego (prof. Jerzy Stelmachów) oraz II Katedry Położnictwa i Ginekologii (prof. Krzysztof Czajkowski). To życzliwe stanowisko pozwoliło na dobór kompetentnych autorów – wykładowców przedmiotu, a zarazem praktyków – wysokiej klasy specjalistów w dziedzinie ginekologii i położnictwa oraz rehabilitacji.

Zamieszczenie w niniejszej publikacji podrozdziału na temat fizjoterapii w leczeniu raka gruczołu sutkowego uważam za w pełni uzasadnione, gdyż choroba dotyczy narządów rozrodczych. Co więcej, w niektórych krajach (np. w Niemczech) leczenie raka piersi leży często w gestii lekarzy ginekologów.

Udało mi się również zaprosić do współpracy autorów wywodzących się z Akademii Wychowania Fizycznego, z dużym doświadczeniem dydaktycznym. Zrobiłem to poniekąd celowo, aby stworzyć publikację, która ma szansę stać się uniwersalną, łączącą w zakresie treści nauczania środowiska związane ze wszystkimi podmiotami prowadzącymi nauczanie fizjoterapii na poziomie licencjackim.

Interesującym w mojej opinii dopełnieniem treści podręcznika jest jego ostatni, 6 rozdział, w którym wybitny specjalista w dziedzinie psychiatrii, psychologii i seksuologii, prof. Andrzej Kokoszka, przybliża w przystępny sposób reakcje psychologiczne związane z chorobą i hospitalizacją w odniesieniu do ginekologii i położnictwa oraz podaje sposoby oddziaływania psychologicznego w określonych sytuacjach. Zaznajomienie się fizjoterapeuty z „psychologią choroby” pozwala na empatię i uzyskiwanie lepszego kontaktu z pacjentką, co może pozytywnie wpływać na leczenie.

Przekazując Szanownym Czytelnikom I wydanie „Fizjoterapii w ginekologii i położnictwie”, jesteśmy otwarci na wszelkie opinie i uwagi mające na celu jak najlepsze dostosowanie zawartych w nim treści do potrzeb kształcenia oraz zastosowań praktycznych w codziennej pracy.

dr hab. n. med. Dariusz Szukiewicz,

specjalista położnictwa i ginekologii

Warszawa, 30 stycznia 2012 r.PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO

Zawód fizjoterapeuty na całym świecie ma ugruntowaną pozycję, która wynika wprost ze znaczenia jego roli – zarówno w leczeniu wszechobecnych problemów z narządem ruchu, jak i przywracaniu maksymalnej sprawności chorym oraz poprawie ich funkcjonowania w życiu codziennym. Nie dziwi zatem, że fizjoterapeuci to trzecia pod względem liczebności (po pielęgniarkach i lekarzach) grupa zawodowa personelu medycznego w Polsce. W Krajowym Rejestrze Fizjoterapeutów do dnia 15 stycznia 2020 roku zarejestrowano ponad 66 tys. osób. Popularność fizjoterapii jako kierunku studiów pozostaje na wysokim poziomie, a kształcenie fizjoterapeutów wymaga stosowania sprawdzonych i aktualnych podręczników, które odpowiadają bieżącym programom nauczania, m.in. w zakresie ginekologii i położnictwa.

Minęło 10 lat od pierwszego wydania podręcznika „Fizjoterapia w ginekologii i położnictwie”, który został pozytywnie przyjęty na rynku edukacyjnym i doczekał się w późniejszych latach dodruku. Jednakże postęp w naukach medycznych spowodował, że po dekadzie stało się niezbędne opracowanie kolejnego wydania, zaktualizowanego i wyraźnie zmodyfikowanego. Wszyscy wiodący twórcy poprzedniego wydania tej publikacji pozytywnie zareagowali na potrzebę opracowania jej kolejnej wersji (drugiego wydania). Niektórzy autorzy zakończyli karierę akademicką, dlatego przybyło kilka nowych osób, które tak jak ich poprzednicy są związane z nauczaniem fizjoterapii na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym lub Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Przykładowo, rozdziały dotyczące ginekologii i ginekologii onkologicznej napisał de facto na nowo dr hab. n. med. Grzegorz Szewczyk, współautorką rozdziału na temat celów i zadań szkoły rodzenia jest dr hab. n. med. Justyna Teliga-Czajkowska, a nowy podrozdział dotyczący badania ultrasonograficznego w diagnostyce wysiłkowego nietrzymania moczu został opracowany we współpracy z prof. dr. hab. n. med. Włodzimierzem Sawickim.

W ciągu minionych 10 lat wielu autorów uzyskało awans zawodowy i naukowy, co z pewnością podnosi prestiż drugiego wydania podręcznika. Jego objętość wzrosła w niewielkim stopniu, zachowano ten sam układ rozdziałów, chociaż niektóre założenia redakcyjne uległy zmianom. Każdy rozdział w nowym wydaniu jest poprzedzony krótkim wprowadzeniem (streszczeniem) informującym o jego zawartości. Podane są również słowa kluczowe. Zrezygnowano natomiast z pytań kontrolnych na końcu każdego z rozdziałów. Zostały zamieszczone nowe zdjęcia, które często zastępują te z poprzedniego wydania i precyzyjniej ilustrują omawiane zagadnienia.

Podobnie jak w przypadku pierwszego wydania, podręcznik wydawany pod patronatem merytorycznym Komitetu Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów na kierunku fizjoterapia, przy czym zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 września 2016 roku w sprawie warunków prowadzenia studiów są one prowadzone jako jednolite studia magisterskie (wcześniej dwustopniowe: licencjackie i magisterskie).

Cały nasz zespół z wdzięcznością przyjmie wszelkie opinie i konstruktywne uwagi Szanownych Czytelników dotyczące aktualnej wersji podręcznika, na które jesteśmy zawsze otwarci, mając na uwadze jak najlepsze dostosowanie jego treści i formy do potrzeb kształcenia oraz zastosowań praktycznych w codziennej pracy.

prof. dr hab. n. med. Dariusz Szukiewicz,

specjalista położnictwa i ginekologii,

Zakład Biofizyki, Fizjologii i Patofizjologii

Wydziału Nauk o Zdrowiu,

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Warszawa, 16 kwietnia 2022 r.WPROWADZENIE

Dariusz Szukiewicz

Pierwsze zastosowania kinezyterapii i masażu w położnictwie i ginekologii, które udokumentowano i uzasadniono w sposób spełniający kryteria naukowe, miały miejsce stosunkowo niedawno, bo w latach 20. ubiegłego wieku w Niemczech. Nie ulega jednak wątpliwości, że oddziaływanie za pomocą medycyny fizykalnej (np. w formie balneoterapii i hydroterapii) było praktykowane w ciąży i schorzeniach kobiecych już od czasów Hipokratesa (V–IV wiek p.n.e.).

Rozwój zastosowań fizjoterapii szczególnie wyraźnie dał się zaobserwować w położnictwie, wraz z opracowaniem metod zwalczania bólu i stresu porodowego za pomocą specjalnych ćwiczeń ruchowych. Ten sposób postępowania przedstawił całościowo w 1950 roku i następnie rozpropagował francuski położnik, Fernand Lamaze, nazywając go psychoprofilaktyką porodową. W Polsce jako pierwsza na ten temat ukazała się w 1956 roku praca prof. Jana Lesińskiego pt. „Psychoprofilaktyka bólów porodowych”. Wkrótce potem zaczęto organizować pierwsze w Polsce szkoły rodzenia (Łódź, Kraków), których najbardziej znanym popularyzatorem (wraz z ideą „porodu naturalnego”) był profesor Włodzimierz Fijałkowski.

Równolegle stopniowo poszerzały się możliwości zastosowań i znaczenie fizjoterapii w ginekologii zachowawczej i operacyjnej, co znajdowało wyraz w liczbie publikacji naukowych oraz w programach szkolenia personelu (ówcześnie techników rehabilitacji). W 1974 roku powołano Sekcję Psychoprofilaktyki Porodowej i Kinezyterapii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, którą następnie (w roku 1983) przemianowano na Sekcję Psychosomatyczną PTG.

Fizjoterapia w ostatnich latach stała się w Polsce kierunkiem bardzo popularnym, wręcz modnym, z liczbą ośmiu, dziewięciu kandydatów zgłaszających się na jedno miejsce w renomowanych uczelniach. Moje osobiste obserwacje, wynikające z faktu pełnienia funkcji prodziekana i uczestnictwa w pracach komisji rekrutacyjnej, potwierdzają powyższe.

Po wejściu w życie Uchwały nr 25/97 Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 marca 1997 roku, zmieniającej uchwałę tejże Rady z dnia 28 listopada 1991 roku w sprawie nazw kierunków studiów i wprowadzeniu w miejsce kierunku studiów rehabilitacja ruchowa kierunku studiów fizjoterapia, oprócz wyższych uczelni wychowania fizycznego nauczanie rozpoczęły uczelnie medyczne, pedagogiczne, uniwersytety, wyższe szkoły zawodowe, a także uczelnie niepubliczne o różnych profilach kształcenia, często niezwiązanych z medycyną lub wychowaniem fizycznym. W roku akademickim 2009/2010 było w Polsce aż 61 uczelni kształcących fizjoterapeutów. Znaczna część tych szkół oferuje kształcenie jedynie na poziomie podstawowym (studia I stopnia), stając się następnie – dla innych uczelni – źródłem kandydatów na studentów studiów magisterskich. Niezwykle ważna jest w tych warunkach jakość kształcenia na poziomie licencjackim, przy czym dostęp do oddziałów klinicznych, kontakt z odpowiednio wykwalifikowaną, przygotowaną do prowadzenia dydaktyki kadrą i możliwość poznania różnego rodzaju pacjentów przez bezpośredni kontakt są na tym etapie nie do przecenienia.