Fizjoterapia w ortopedii - ebook
Fizjoterapia w ortopedii - ebook
Podręcznik został przygotowany z założeniem, że korzystający z niego Czytelnik dysponuje wiedzą z zakresu: anatomii, fizjologii, patofizjologii, kinezjologii, diagnostyki obrazowej i fizjoterapii. Zawiera praktyczne wiadomości użyteczne w pracy z pacjentami z pierwotnymi dysfunkcjami narządu ruchu. Opisuje postępowanie w leczeniu najczęstszych chorób i najczęściej występujących obrażeń narządu ruchu.
Zawarta w podręczniku treść została przedstawiona w uporządkowany i przejrzysty sposób. Dodatkowym uzupełnieniem książki jest ponad 80 instruktażowych filmów zamieszczonych na stronie internetowej www.fizjoterapia.pzwl.pl.
Filmy przedstawiają testy kliniczne w podziale na poszczególne części ciała i patologie. Pokazują również badanie odruchów, wybrane testy czynnościowe stosowane w fizjoterapii oraz podstawową analizę chodu z wykorzystaniem powszechnie dostępnego sprzętu. Każdy test opatrzony jest komentarzem dotyczącym jego wykonania oraz wskazówkami pozwalającymi na uniknięcie ewentualnych błędów w trakcie testowania lub interpretacji wyników.
Spis treści
Wykaz autorów
Wykaz skrótów
Wstęp – Dariusz Białoszewski
CZĘŚĆ OGÓLNA
1. Zasady stosowania metod fizjoterapii w ortopedii i traumatologii narządu ruchu – Dariusz Białoszewski, Magdalena Czajkowska, Izabela Korabiewska, Anna Mosiołek, Edyta Smolis-Bąk
1.1. Fizykoterapia
1.2. Kinezyterapia
1.2.1. Zastosowanie kinezyterapii w leczeniu pacjentów ze schorzeniami narządu ruchu
1.2.2. Specyfika kinezyterapii po zabiegach chirurgicznych
1.3. Masaż
1.4. Terapia manualna
1.5. Metody specjalne
1.6. Metody relaksacyjne i arteterapia
1.7. Optymalizacja fizjoterapii – fizjoterapia skojarzona (FS) (fusion physiotherapy, FP)
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
2. Podstawowe zasady celowanego postępowania fizjoterapeutycznego w wybranych zmianach patologicznych narządu ruchu – Dariusz Białoszewski, Magdalena Czajkowska, Anna Słupik, Izabela Korabiewska, Anna Mosiołek
2.1. Stłuczenia i krwiaki tkanek miękkich
2.2. Rany
2.3. Obrzęki pourazowe
2.4. Wysięki, przesięki i krwiaki śródstawowe
2.5. Skręcenia
2.6. Zwichnięcia
2.7. Złamania
2.8. Przykurcze stawów
2.9. Przykurcze mięśni (skrócenie mięśni lub przykurcz z nadmiernego napięcia)
2.10. Zaniki mięśni z nieczynności
2.11. Dysfunkcje powięzi
2.12. Dysfunkcje kaletek maziowych
2.13. Dysfunkcje ścięgien
2.14. Wybrane powikłania poprzeciążeniowe, pourazowe i jatrogenne
2.14.1. Wtórne dysfunkcje nerwów obwodowych – usidlenia i zespoły cieśni
2.14.2. Zespoły algodystroficzne (zespół Sudecka)
2.14.3. Odleżyny
2.14.4. Stany septyczne tkanek miękkich/septyczne zapalenia stawów
2.14.5. Artrofibroza
2.14.6. Zakrzepica żylna
2.14.7. Obrzęki limfatyczne
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
3. Wybrane aspekty fizjoterapii narządu ruchu u pacjentów z wywiadem onkologicznym – Piotr Majcher, Rafał Sapuła
3.1. Uwagi ogólne dotyczące fizjoterapii narządu ruchu u pacjentów z wywiadem onkologicznym
3.2. Fizjoterapia pacjenta z wywiadem onkologicznym w okresie okołooperacyjnym43 3.3. Leczenie ambulatoryjne
3.4. Leczenie uzdrowiskowe
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
4. Zasady stosowania ortez w fizjoterapii – Grzegorz Benke
4.1. Ortezy elastyczne
4.2. Ortezy kończyn dolnych
4.3. Ortezy kończyn górnych
4.4. Ortezy tułowia
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
5. Zasady stosowania i przydatność dynamicznego plastrowania w leczeniu pacjentów z dysfunkcjami narządu ruchu – Zbigniew Śliwiński
5.1. Wybrane aspekty teoretyczne dynamicznego plastrowania – kinesiology tapingu
5.2. Testy przesiewowe stosowane w kinesio tapingu w celu określenia dysfunkcji i tzw. afektacji wybranych obszarów ciała
5.2.1. Testy przesiewowe dla górnej części ciała
5.2.2. Testy przesiewowe dla dolnej części ciała
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
6. Wybrane aspekty rehabilitacji chodu – Anna Słupik
6.1. Ocena chodu
6.2. Wybrane metody reedukacji chodu
6.3. Nauka chodu z wykorzystaniem pomocy ortopedycznych i przyrządów
6.4. Znaczenie doboru obuwia i wkładek w reedukacji chodu
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
7. Zasady stosowania leków dostępnych bez recepty w chorobach narządu ruchu – Paweł Krząścik
7.1. Skuteczność (profil działania)
7.1.1. Leki przeciwbólowe
7.1.2. Leki przeciwzapalne (NLPZ)
7.1.3. Inne leki stosowane w chorobach narządu ruchu
7.2. Bezpieczeństwo stosowania (działania niepożądane i toksyczne)
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
8. Wybrane psychologiczne aspekty praktyczne pracy fizjoterapeuty w leczeniu pacjentów z dysfunkcjami narządu ruchu – Krzysztof Owczarek
8.1. Wprowadzenie
8.1.1. Postawa pacjentów wobec choroby
8.1.2. Temperament – typ układu nerwowego
8.1.3. Problematyka różnic indywidualnych
8.1.4. Podsumowanie
8.1.5. Wnioski
8.2. Asertywność
8.2.1. Zachowania agresywne
8.2.2. Zachowania bierne
8.2.3. Zachowania asertywne
8.2.4. Wybrane techniki asertywne
8.2.5. Asertywne krytykowanie i przyjmowanie ocen
8.2.6. Istota asertywnej komunikacji
8.3. Wybrane psychologiczne aspekty wzajemnej relacji fizjoterapeuta–pacjent
8.3.1. Dzieci
8.3.2. Osoby starsze
8.4. Pacjenci po urazie
8.5. Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
9. Fizjoterapia a niepełnosprawność narządu ruchu – Jakub Grzegorz Adamczyk
9.1. Amputacje
9.2. Urazy i uszkodzenia rdzenia kręgowego
9.3. Choroby i urazy ośrodkowego układu nerwowego
9.4. Inne schorzenia narządu ruchu
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
10. Wybrane aspekty współpracy fizjoterapeuty z zespołem terapeutycznym i rola edukacyjna fizjoterapeuty – Monika Lewandowska
10.1. Współpraca w zespole terapeutycznym
10.2. Rola edukacyjna fizjoterapeuty
10.2.1. Rola edukacyjna fizjoterapeuty skierowana na osobę pacjenta
10.2.2. Rola edukacyjna fizjoterapeuty skierowana na samego siebie
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA
11. Rozwojowe wady kręgosłupa i klatki piersiowej – Janusz Nowotny
11.1. Wady kręgosłupa
11.1.1. Postawa ciała
11.1.2. Nieprawidłowa postawa ciała
11.1.3. Wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej
11.1.4. Boczne skrzywienia kręgosłupa
11.1.5. Diagnostyka wad postawy
11.1.6. Postępowanie korekcyjne
11.2. Wady klatki piersiowej
11.2.1. Klatka piersiowa lejkowata
11.2.2. Inne wady klatki piersiowej
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
12. Kręgosłup – Jerzy Edward Kiwerski, Katarzyna Czerniewska
12.1. Charakterystyka czynnościowa
12.2. Wybrane sposoby funkcjonalnej oceny kręgosłupa
12.3. Zespoły przeciążeniowe
12.4. Najczęstsze choroby kręgosłupa
12.4.1. Zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego
12.4.2. Zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego
12.4.3. Kręgozmyk
12.4.4. Choroba Scheuermanna
12.5. Urazowe uszkodzenia kręgosłupa
12.5.1. Rehabilitacja pacjentów po urazie rdzenia szyjnego
12.5.2. Rehabilitacja pacjentów po urazach niższego segmentu rdzenia kręgowego
12.6. Specyfika leczenia fizjoterapeutycznego pacjentów w wieku podeszłym z osteoporozą
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
13. Obręcz barkowa i staw ramienny – Leszek Romanowski, Ewa Lisiewicz-Bręborowicz
13.1. Zespół ciasnoty podbarkowej, uszkodzenie pierścienia rotatorów
13.1.1. Anatomia, patofizjologia, rozpoznanie
13.1.2. Leczenie zachowawcze
13.1.3. Leczenie operacyjne
13.2. Bark zamrożony
13.2.1. Patofizjologia, rozpoznanie
13.2.2. Leczenie zachowawcze
13.2.3. Leczenie operacyjne
13.2.4. Postępowanie pooperacyjne
13.3. Zwichnięcie i niestabilność stawu ramiennego
13.3.1. Anatomia, patofizjologia, rozpoznanie
13.3.2. Leczenie zachowawcze
13.3.3. Leczenie operacyjne
13.3.4. Postępowanie pooperacyjne
13.4. Endoprotezoplastyka stawu ramiennego
13.4.1. Anatomia, wskazania, rodzaje endoprotez, powikłania
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
14. Ramię i staw łokciowy – Stanisław Pomianowski, Szymon Pietruszka
14.1. Wstęp
14.2. Zespoły przeciążeniowe
14.2.1. Łokieć tenisisty a zespół bólowy przedziału bocznego stawu łokciowego
14.2.2. Łokiec golfisty
14.3. Choroby okolicy stawu łokciowego
14.3.1. Zespół Kiloha–Nevina
14.3.2. Zespół mięśnia nawrotnego obłego
14.3.3. Górny zespół cieśni nerwu łokciowego
14.4. Obrażenia ramienia i okolicy stawu łokciowego
14.4.1. Złamanie trzonu kości ramiennej + zespół cieśni nerwu promieniowego
14.4.2. Zwichnięcia stawu łokciowego
14.5. Złamanie dalszego końca kości ramiennej
14.6. Złamanie bliższego końca kości łokciowej
14.7. Złamanie bliższego końca kości promieniowej
14.8. Specyfika leczenia przykurczów pourazowych stawu łokciowego
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
15. Przedramię i ręka – Leszek Romanowski, Ewa Lisiewicz-Bręborowicz
15.1. Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego
15.2. Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego
15.3. Neuropatie uciskowe nerwu promieniowego
15.4. Rola fizjoterapii w leczeniu neuropatii w obrębie przedramienia i ręki
15.5. Uszkodzenia ścięgien w obrębie przedramienia i ręki
15.5.1. Uszkodzenie ścięgien prostowników palców
15.5.2. Uszkodzenie ścięgien zginaczy nadgarstka i palców
15.5.3. Fizjoterapia w uszkodzeniach ścięgien w obrębie przedramienia i ręki
15.5.4. Tenoliza ścięgna
15.6. Złamania w obrębie przedramienia i ręki
15.6.1 Złamania dalszego końca kości promieniowej
15.6.2. Fizjoterapia w leczeniu złamań w obrębie przedramienia i ręki
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
16. Obręcz biodrowa, staw biodrowy i udo – Jarosław Czubak, Agnieszka Stępień
16.1. Charakterystyka czynnościowa stawu biodrowego
16.2. Wybrane aspekty oceny funkcjonalnej
16.3. Wady rozwojowe stawu biodrowego
16.3.1. Rozwojowe przykurcze mięśni okolicy stawu biodrowego
16.4. Biodro koślawe, szpotawe i dysplastyczne
16.4.1. Biodro koślawe
16.4.2. Biodro szpotawe
16.4.3. Biodro dysplastyczne
16.5. Zespoły przeciążeniowe miednicy i okolicy stawu biodrowego
16.5.1. Entezopatie obręczy miednicznej i stawu biodrowego
16.5.2. Zapalenia przeciążeniowe kaletek maziowych okolicy stawu biodrowego
16.6. Choroby stawu biodrowego
16.6.1. Choroba Legga–Calvégo–Perthesa
16.6.2. Konflikt udowo-panewkowy
16.6.3. Choroba zwyrodnieniowa stawów z umiejscowieniem w stawie biodrowym – koksartroza
16.7. Obrażenia miednicy i stawu biodrowego
16.7.1. Uszkodzenia obrąbka stawu biodrowego
16.7.2. Złamania kości krzyżowej i miednicy
16.7.3. Złamanie bliższego końca kości udowej
16.7.4. Złamania trzonu kości udowej
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
17. Staw kolanowy – Artur Stolarczyk, Magda Kamińska
17.1. Diagnostyka dysfunkcji stawu kolanowego
17.1.1. Badanie podmiotowe
17.1.2. Badanie przedmiotowe
17.1.3. Diagnostyka obrazowa – wskazania
17.1.4. Ocena funkcjonalna aktywności codziennej i sportowej
17.2. Wady rozwojowe i choroby wieku dziecięcego
17.2.1. Kolano koślawe i szpotawe
17.2.2. Kolano tyłowygięte
17.2.3. Choroba Osgooda–Schlattera
17.3. Obrażenia stawu kolanowego
17.3.1. Złamania
17.3.2. Uszkodzenia więzadłowe
17.3.3. Uszkodzenia łąkotek
17.3.4. Uszkodzenia chrząstki
17.3.5. Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
18. Podudzie i stopa – Jarosław Czubak, Agnieszka Stępień
18.1. Charakterystyka czynnościowa
18.2. Wybrane sposoby oceny funkcjonalnej
18.3. Dziecięce wady rozwojowe
18.3.1. Stopa dziecięca płaska i płasko-koślawa
18.4. Stopa płaska statyczna u dorosłych
18.4.1. Badanie przedmiotowe
18.4.2. Leczenie
18.5. Stopa poprzecznie płaska
18.5.1. Leczenie
18.6. Paluch koślawy
18.6.1. Badania obrazowe
18.6.2. Leczenie
18.7. Zespoły przeciążeniowe
18.7.1. Przewlekłe zespoły przeciążeniowe ścięgna piętowego – achillodynia
18.7.2. Zespół kanału stępu
18.7.3. Zespół przeciążeniowy rozcięgna podeszwowego – tzw. ostroga piętowa
18.8. Choroby stopy
18.8.1. Choroba Haglunda–Severa
18.8.2. Paluch sztywny
18.9. Obrażenia podudzia i stopy
18.9.1. Skręcenia stawu skokowo-goleniowego
Pytania sprawdzające
Piśmiennictwo
Skorowidz
| Kategoria: | Medycyna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-200-5098-1 |
| Rozmiar pliku: | 7,7 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Dr n. kult. fiz. Jakub Grzegorz Adamczyk
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Dr n. med. Grzegorz Benke
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. med. Dariusz Białoszewski
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Mgr Magdalena Czajkowska
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Mgr Katarzyna Czerniewska
Mazowieckie Centrum Rehabilitacji w Konstancinie
Dr hab. n. med., prof. nadzw. Jarosław Czubak
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Mgr Magda Kamińska
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Prof. dr hab. n. med. Jerzy Edward Kiwerski
Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie
Dr n. med. Izabela Korabiewska
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr n. farm. Paweł Krząścik
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr n. med. Monika Lewandowska
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Mgr Ewa Lisiewicz-Bręborowicz
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Dr hab. n. med., prof. nadzw. Piotr Majcher
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ośrodek Rehabilitacji Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej
im. św. Jana z Dukli w Lublinie
Mgr Anna Mosiołek
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Prof. dr hab. Janusz Nowotny
Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej
Dr hab. n. med. Krzysztof Owczarek
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Mgr Szymon Pietruszka
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Prof. dr hab. n. med. Stanisław Pomianowski
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Prof. dr hab. n. med. Leszek Romanowski
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Dr n. med. Rafał Sapuła
Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu
Dr n. o zdr. Anna Słupik
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. kult. fiz. Edyta Smolis-Bąk
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr n. kult. fiz. Agnieszka Stępień
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Dr hab. n. med. Artur Stolarczyk
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dr hab. n. med., prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w KielcachWykaz skrótów
CPM – ciągły ruch bierny (continuous passive motion)
EMG – badanie elektromiograficzne
F – fizykoterapia
K – kinezyterapia
M – masaż
MR – badanie rezonansem magnetycznym
MS – metody specjalne
NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne
PIR – poizometryczna relaksacja mięśni (post isometric relaxation)
PNF – torowanie nerwowo-mięśniowe (proprioceptive neuromuscular facilitation)
ROM – zakres ruchu (range of motion)
RTG – badanie radiologiczne
T – testy czynnościowe
TK – tomografia komputerowa
TM – terapia manualna
USG – badanie ultrasonograficzne
Z – ważne zalecenia praktyczneWstęp
Niniejszy podręcznik jest w swym zamyśle przeznaczony dla studentów i absolwentów studiów I stopnia kierunku fizjoterapia, którzy po zdobyciu tytułu licencjata otrzymują dyplom uprawniający ich w świetle obowiązującego obecnie w Polsce stanu prawnego (2014 rok) do samodzielnego prowadzenia prywatnej praktyki fizjoterapeutycznej (w tym miejscu jednak należy wyraźnie przypomnieć, że na razie w świetle obowiązującego obecnie w Polsce systemu prawnego za leczenie chorych odpowiada wyłącznie lekarz). Jest to dla wielu świeżo upieczonych absolwentów duża pokusa, ale i znaczny stres związany z koniecznością pełnej samodzielności niewspartej, tak jak w przypadku lekarzy, żadnym wymaganym stażem zawodowym. Ta książka ma im w tym pomóc. Zawiera wiedzę praktyczną, użyteczną w pracy z pacjentami wymagającymi leczenia z powodu pierwotnych dysfunkcji narządu ruchu. Opisano w niej postępowanie w leczeniu najczęstszych chorób i najczęściej występujących obrażeń narządu ruchu. Nie ujęto w podręczniku metod leczenia pacjentów z wtórnymi zmianami w obrębie narządu ruchu spowodowanymi np. chorobami reumatoidalnymi albo zoonozami. W podręczniku omówiono również rzadko poruszane, a niezmiernie ważne dla efektu procesu usprawniania aspekty psychologiczne pracy z pacjentem oraz zasady pracy fizjoterapeuty w zespole terapeutycznym.
Podręcznik ten, napisany przez wybitnych klinicystów, ma być zatem swoistym praktycznym przewodnikiem po fizjoterapii narządu ruchu bazującym na nabytej wcześniej przez studentów wiedzy z zakresu: anatomii, fizjologii, patofizjologii, kinezjologii, diagnostyki obrazowej i fizjoterapii (fizykoterapii, kinezyterapii, masażu, terapii manualnej i metod specjalnych). Nie jest on zatem podręcznikiem nauczającym tych dziedzin. Nie jest również podręcznikiem ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Syntetyczna wiedza przekazana w podręczniku jest podana w sposób zunifikowany, przejrzysty i ma charakter wybitnie praktyczny.
W publikacji podzielonej na część ogólną i szczegółową po każdym rozdziale zamieszczono pytania sprawdzające nabytą podczas lektury podręcznika wiedzę oraz odsyłacze do wybranych przez autorów wiarygodnych pozycji piśmiennictwa dotyczących opisywanych zagadnień. Integralną częścią książki jest towarzyszący jej materiał multimedialny, w którym pokazano sposób wykonywania wiarygodnych, czynnościowych testów klinicznych najbardziej użytecznych w praktyce fizjoterapeutycznej.
Niniejszy podręcznik może być przydatny dla studentów studiów II stopnia kierunku fizjoterapia i dla zawodowo już czynnych fizjoterapeutów. Mamy nadzieję, że zainteresuje również specjalistów w dziedzinie ortopedii i traumatologii oraz rehabilitacji medycznej. Odpowiednio przygotowany merytorycznie Czytelnik, po przyswojeniu wiedzy zawartej w podręczniku i w zintegrowanym z nim materiałem multimedialnym, powinien potrafić podjąć skuteczne, nowoczesne postępowanie fizjoterapeutyczne pacjentów z najczęściej występującymi pierwotnymi dysfunkcjami narządu ruchu dzięki nabyciu umiejętności:
- syntetycznego, czynnościowego spojrzenia na narząd ruchu człowieka;
- posługiwania się odpowiednimi testami do oceny funkcjonalnej narządu ruchu (służy temu załączony do podręcznika materiał filmowy);
- odpowiedniego zaplanowania i realizacji zleconego przez lekarza postępowania fizjoterapeutycznego we wszystkich obszarach fizjoterapii narządu ruchu;
- wiarygodnej oceny wyników funkcjonalnych prowadzonego leczenia na każdym z jego etapów;
- wskazania pacjentom ich istotnych ograniczeń czynnościowych i sposobów ich kompensacji;
- zaplanowania postępowania profilaktycznego – fizjoterapii prewencyjnej wczesnej i profilaktyki zmian wtórnych – tzw. fizjoterapii odległej.
Ze względu na pionierski w Polsce sposób prezentowania zagadnień dotyczących fizjoterapii narządu ruchu będziemy jako autorzy wdzięczni Czytelnikom za każde słowo rady i krytyki. Pozwoli nam to na doskonalenie kolejnych wydań prezentowanego dzieła. Wszelkie uwagi prosimy kierować pod adres mailowy [email protected]
W imienu swoim i postałych autorów życzę wszystkim Czytelnikom pożytecznej lektury.
Dr hab. n. med. Dariusz Białoszewski
