Fundamenty kariery. Strategiczne poszukiwanie i zdobywanie pracy - ebook

Rozdział 6. Znajomość zawodu, w którym poszukujesz zatrudnienia

Z ogólną charakterystyką i opisem zawodów każdy z nas spotkał się już w dzieciństwie. Poprzez bajki i historie poznawaliśmy zawody transparentne, takie jak lekarz, policjant, strażak, żołnierz czy budowlaniec. Ta wiedza pozwalała nam porządkować świat i powoli dostrzegać różnice pomiędzy tym, co wykonują ludzie wokół nas. Równocześnie nasze najbliższe otoczenie — rodzice, dalsza rodzina i znajomi, nauczyciele czy sąsiedzi — dawało nam swoim przykładem opis profesji, którymi się zajmowali. W efekcie nasze wyobrażenia o wielu zawodach są stosunkowo stałe i stereotypowe. Jednocześnie często są również obarczone wieloma mitami dotyczącymi pracy.

Świat zawodów nie jest środowiskiem stałym, więc raz zdobyta wiedza musi być aktualizowana. Zjawisko zanikania zawodów i pojawiania się nowych specjalizacji mogliśmy obserwować zawsze, jednak na przestrzeni ostatnich lat stało się ono jeszcze wyraźniejsze. Najważniejszym czynnikiem mającym na to wpływ jest technologia i jej ciągły rozwój oraz związane z tym potrzeby. Wzrost standardu życia powoduje równolegle rozwój nowych potrzeb, dla których zaspokojenia wymagane są nowe specjalizacje. Często nawet nie zdajemy sobie sprawy, jak intensywny jest to proces. Przykłady tych zmian możemy dostrzec wokół nas. Czy słysząc nazwiska, takie jak Bednarz, Rymarz, Sitarz czy Stelmach, wiedziałeś, że pochodzą one od zawodów dawno już niewykonywanych lub będących w zaniku? To kolejny przykład zachodzących wokół nas zmian. Przykład, który jednocześnie pokazuje nam, jak ważnym elementem budowania własnej tożsamości zawodowej jest poczucie „bycia w danym zawodzie” — bycia specjalistą. Już wieki temu nazwiska wielu ludzi pochodziły w linii prostej od pracy, jaką wykonywali. Z analizą zawodu możemy się spotkać w przypadku stosowania w swoim życiu strategii bycia krok przed. Przy podejmowaniu decyzji zawodowej przydaje się wiedza dotycząca zawodów — tych zanikających i tych, które dopiero, coraz śmielej, pojawiają się na rynku. Te zmiany charakteru i treści świadczonej pracy są efektem tego, co możemy obserwować na rynku pracy. Współczesny rynek pracy w coraz większym stopniu opiera się na wiedzy i relacjach z innymi ludźmi (również w wymiarze międzykulturowym). Specjaliści rynku pracy zwracają uwagę, że w najbliższej przyszłości będziemy pracować w zawodach, które jeszcze nie powstały.

Ćwiczenie

Poniżej znajduje się krótka lista wybranych zanikających i rozwijających się zawodów. Zastanów się, czym zajmuje się osoba wykonująca dany zawód. Spróbuj określić, czy jest to praca, na którą jest zapotrzebowanie, czy raczej dany zawód można zaliczyć do grupy zawodów wymierających (zanikających).

------------------- ------------------------------------------------------------------- ------------------ -----------------
Zawód Czym zajmuje się osoba na tym stanowisku? Co stanowi treść pracy? Zawód zanikający Zawód w rozwoju
Barista
Bednarz
Broker informacji
Ceklarz
Coach
Etyczny haker
Groomer
Fizjoterapeuta
Flisak
Introligator
Kapelusznik
Mechatronik
Tajemniczy klient
Teletutor
Tester gier
Zecer
Szewc
Zdun
------------------- ------------------------------------------------------------------- ------------------ -----------------

Zastanów się, czy któryś z powyższych zawodów byłby dla Ciebie atrakcyjny.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Czy w którymś z wymienionych zawodów mógłbyś pracować? Jeśli tak, to jakie wymagania musisz spełnić? Jeśli nie, to dlaczego nie podjąłbyś wyzwania?

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Przeciętny człowiek nie posiada wszystkich informacji o zawodach, bowiem w życiu są mu one po prostu niepotrzebne. Mamy przecież wiele innych spraw, które nas zajmują i które w hierarchii ważności są zdecydowanie wyżej niż wiedza o zawodach. Poznanie własnego zawodu (zawodów), w którym chcemy podjąć zatrudnienie, jest czynnością często pomijaną i nieuwzględnianą w poszukiwaniach pracy. Często rezygnują z niej również specjaliści, którzy nie dostrzegają korzyści wynikających z tego — wydaje się — elementarnego procesu. Dopiero w sytuacjach, gdy stajemy przed wyborem zawodu lub koniecznością jego zmiany, takie informacje nabierają szczególnego znaczenia. Dostrzegamy wówczas, że wiedza o własnym zawodzie pozwala nam spojrzeć na niego zdecydowanie szerzej. Umożliwia odniesienie się do własnych doświadczeń, które do tej pory nie zawsze były kojarzone z zadaniami wykonywanymi w danym zawodzie. Dla specjalistów, np. doradców zawodowych czy rekruterów, aktualna wiedza o zawodach również jest bardzo pożyteczna. Doradcy zawodowi, pracując ze swoim klientem nad wyborem ścieżki zawodowej lub zmianą zawodu, mają możliwość przyjęcia innej perspektywy. Wiedza o zawodzie pozwala im także uniknąć wpadnięcia w pułapkę myślenia o zawodzie przez pryzmat doświadczeń swojego klienta. Z kolei pracodawca lub występujący w jego imieniu rekruter, mając taką wiedzę, mogą łatwiej dostrzec potencjał pracownika, który wykracza poza ramy opisu stanowiska.

Z punktu widzenia wyboru pracy czy jej zmiany rzetelne poznanie własnego zawodu powinno być procesem elementarnym. Kształcimy się bowiem w danym zawodzie, co nie pozostaje bez wpływu na nasze postrzeganie siebie. Przecież to właśnie zawód buduje naszą tożsamość zawodową. Mówimy o sobie: „jestem psychologiem”, „jestem lekarzem”, „jestem adwokatem” czy „jestem inżynierem”. Za każdym razem, chcąc przedstawić się zawodowo, odnosimy się do zawodu, który wykonujemy lub w którym zdobyliśmy wykształcenie. Sytuacja pracy w innym zawodzie niż ten, do którego się kształciliśmy, jest zresztą zjawiskiem dość powszechnym na rynku. Z jednej strony wynika ona z ograniczeń rynku pracy — nie każdy absolwent danego kierunku podejmie bowiem pracę w danym zawodzie, gdyż nie zawsze jest takie zapotrzebowanie. Z drugiej strony jest to efekt świadomej zmiany, dokonanej na skutek nietrafnego wyboru szkoły i trwania przy tym wyborze. W efekcie człowiek pomimo uzyskania konkretnego zawodu nie chce podjąć w nim pracy. Zdarzają się również przypadki losowe, które uniemożliwiają podjęcie lub kontynuowanie pracy w danym zawodzie. To utrata zdrowia, uprawnień potrzebnych do wykonywania danej pracy czy chociażby zmiana sytuacji społecznej, np. zmiana miejsca zamieszkania.

Rysunek 6.1. Zawód wyuczony i zawód wykonywany

Z tej perspektywy podjęcie pracy zgodnej z zawodem wyuczonym wydaje się optymalną sytuacją. Gwarantuje ona pracownikowi zdecydowanie szerszą perspektywę zawodową, niż ma człowiek, który przypadkowo rozpoczyna pracę na danym stanowisku. Dla tego pierwszego zakres obowiązków na danym stanowisku będzie przewidywalny, przewidywalne również będą kierunki rozwoju oraz możliwości zmiany. Ten drugi musi się wszystkiego nauczyć i, przynajmniej w początkowym okresie poznawania zawodu, jego możliwości przewidywania rozwoju zawodowego (teoretycznie) będą mniejsze. Takie postawienie sprawy stanowi jednak pewne uproszczenie. Otóż nie zawsze podjęcie innego zawodu niż ten, którego się nauczyliśmy, jest niekorzystne, gdyż może się wiązać z transferem kompetencji i wykorzystaniem ich w innym celu i w inny niż planowany sposób. Przykładowo osoba, która przez okres swojej nauki myślała, że będzie nauczycielem, może w olbrzymim stopniu wykorzystać swoje kompetencje w zupełnie innym zawodzie i innym kontekście. Może to być praca w zawodzie pokrewnym, gdy wykorzystuje się większość swoich kompetencji, a zmienia się jedynie treść pracy. Może to też być praca w innym zawodzie, który co prawda trudno zakwalifikować do zawodów pokrewnych, ale w wielu zawodach w większym bądź mniejszym stopniu wykorzystuje się i twórczo rozwija posiadane już kompetencje.

W tym miejscu podkreślmy wspomnianą wcześniej tożsamość zawodową w kontekście posiadanych kompetencji. O ile bowiem zawód pozwala nam budować poczucie tożsamości i wzbogaca odpowiedź na pytanie „Kim jestem”, o tyle posiadanie kompetencji na określonym poziomie pozwala nam odczuć, że jesteśmy dobrymi specjalistami (fachowcami) w swoim zawodzie. Kompetencje, których poziom weryfikujemy w praktyce, wzmacniają naszą samoocenę w kontaktach z innymi przedstawicielami naszego zawodu, a także w pozostałych relacjach zawodowych, ocenie klientów i przełożonych (rysunek 6.2).

Rysunek 6.2. Wzajemna zależność tożsamości zawodowej i świadomości posiadanych kompetencji

Znajomość zawodu pozwala określić charakter zadań, poznać środowisko pracy, możliwości awansu czy chociażby miejsce w strukturze organizacyjnej. Jest to długotrwały proces. Zawód zdobywamy w toku nauki lub poprzez praktykę. Kompetencje pełnią natomiast ważną rolę w ocenie i samoocenie pracownika. Dla pracodawcy są one niezbędne przy określaniu potencjału, jakim dysponuje pracownik. Już podczas rozmowy kwalifikacyjnej wprowadza się szereg rozwiązań, które mają pomóc dookreślić deklarowany przez kandydatów poziom wymaganych na dane stanowisko kompetencji. Z punktu widzenia pracownika ważna jest świadomość, jakie kompetencje chce się rozwijać i czemu ma to służyć. Jednocześnie kompetencje mają wpływ na poczucie zadowolenia i spełnienia.

Rzetelne podejście do scharakteryzowania swojego zawodu wcale nie jest rzeczą prostą. Co prawda większość specjalistów bez żadnego problemu dokona takiej charakterystyki. Któż bowiem — jeśli nie my sami, pracując i osiągając sukcesy w danym zawodzie — może najlepiej go opisać? Sęk jednak w tym, że taka analiza nie zawsze będzie dla nas wystarczająca. W większości przypadków dostaniemy opis zawodu oparty wyłącznie na zakresie zadań i obowiązków typowych dla zajmowanego przez daną osobę stanowiska. Będzie to zatem rzetelny opis stanowiska zajmowanego przez danego człowieka, a nie jego zawodu. Opieranie się tylko na własnym doświadczeniu jest dość typową tendencją w opisywaniu otaczającego nas świata. Większości z nas wystarcza wiedza o swoim zawodzie i niewielkim kręgu spraw z nim związanych. W dyskusji o zawodach stawiamy nasze doświadczenia na pierwszym miejscu. Doskonale obrazuje to sytuacja przedstawiania się, podczas której wielu specjalistów mówi o sobie „praktyk”, kiedy chcą oni podkreślić fakt, że z danym zjawiskiem, problemem lub sytuacją już się spotkali. Samo słowo „praktyk” używane w takim kontekście wiąże się z pewną pułapką. Chodzi tu o zbytnie koncentrowanie się na własnych doświadczeniach z pominięciem wiedzy specjalistycznej z danego zakresu. Idąc tym tropem, każdy z nas na pewnym etapie życia staje się „praktykiem” w zakresie poszukiwania pracy. Długość tej praktyki wcale jednak nie oznacza, że jesteśmy lepszymi specjalistami! Może być wręcz przeciwnie. Co więcej, nasze własne doświadczenia, mimo że bardzo cenne, mogą powodować wysnuwanie fałszywych wniosków. Przykładowo grafik komputerowy, któremu urząd pracy nie przedstawia żadnej satysfakcjonującej go oferty, może stwierdzić, że w jego profesji brakuje ofert pracy. To słuszne stwierdzenie, gdyż człowiek ten ciągle słyszy, że odpowiednich dla niego ofert pracy po prostu nie ma. Pytanie, jakie powinniśmy postawić w takiej sytuacji, powinno jednak brzmieć: „Czy wybrał on optymalną metodę i miejsce poszukiwania pracy?”. Jego jednostkowe doświadczenia narzucają mu przekonanie, że brakuje ofert na jego stanowisku pracy. Podstawą takiego twierdzenia są jego własne, indywidualne doświadczenia.

Warto też zwrócić uwagę, że nasza wiedza o zawodach stale się zwiększa, jednak w wielu przypadkach wciąż postrzegamy wiele zawodów stereotypowo, wykorzystując jedynie dostępne nam informacje, które nie zawsze są aktualne. Co więcej, o wielu zawodach nie potrafimy nic powiedzieć. W niektórych przypadkach nie potrafimy nawet ocenić charakteru pracy, jaką wykonuje dany człowiek. Dlatego warto korzystać z wszelkich dostępnych źródeł poświęconych opisom zawodu, gdyż pozwala to spojrzeć na zawód, który nas interesuje, z szerszej perspektywy (rysunek 6.3).

Rysunek 6.3. Analiza zawodu i jego kontekst (opracowanie własne)

W literaturze zawodoznawczej analizę zawodu rozpoczyna się od jego nazwy. Zazwyczaj korzysta się z Klasyfikacji zawodów i specjalności — dokumentu określającego w uporządkowany sposób strukturę zawodową w Polsce. Został on skonstruowany z myślą o ułatwieniu pracy specjalistom rynku pracy w zakresie pośrednictwa i doradztwa, a także edukacji i badań. Korzystanie z tego źródła pozwala nam na wprowadzenie jednolitego nazewnictwa do naszego języka. Wiele zawodów na rynku pracy występuje bowiem pod różnymi nazwami. Klasyfikacja zawodów i specjalności stanowi jedynie uporządkowaną listę zawodów. Szerszych informacji o interesujących nas profesjach powinniśmy szukać w innych źródłach: opracowaniach dotyczących zawodu, aktach prawnych, standardach kwalifikacji zawodowych itp. Korzystajmy z wszelkich możliwych źródeł, gdyż tylko w ten sposób poszerzymy swoją wiedzę. Warto wiedzieć, że niektóre publikacje są dostępne tylko dla określonej grupy specjalistów.

Syntetyczny opis zawodu będzie obejmował przede wszystkim cele i zadania, pomoże nam jednak także poznać pożądane kompetencje, wymagania (lub ograniczenia) prawne, psychologiczne, fizyczne i zdrowotne istotne dla zawodu. Pozwoli zrozumieć specyfikę środowiska pracy i lokalizację zawodu w określonej strukturze. Bardzo istotnym elementem jest też poznanie zawodów pokrewnych. Dzięki temu mamy więcej możliwości przy poszukiwaniu pracy i ewentualnej zmianie zawodu, a jednocześnie pozostajemy w obrębie wymaganych kompetencji. Warto również poszukać informacji dotyczących warunków podjęcia pracy w zawodzie oraz zapotrzebowania na zawód. Te informacje należałoby stosunkowo często i regularnie aktualizować, ponieważ zwykle postrzegamy rynek pracy poprzez utarte opinie i stereotypy.

Poznawanie własnego zawodu jest procesem, w trakcie którego tworzymy sobie bardzo szeroki obraz, gdyż staramy się dostrzec każdy aspekt, który w danym zawodzie ma znaczenie. Bardzo ważnym elementem stają się w tym kontekście wymagania dotyczące cech osobowych w danym zawodzie. Są to zarówno wymagania dotyczące kwestii osobowości zawodowej, stylów poznawczych i preferencji zawodowych, jak i dotyczące zdrowia oraz kondycji fizycznej. Pomimo że uwzględnienie naszych predyspozycji psychofizycznych wydaje nam się czymś oczywistym, nie zawsze jest tak w momencie wyboru. Zdarza się, że jakiś wybrany aspekt zawodu potrafi zdominować perspektywę jego postrzegania. W efekcie postrzegamy zawód przez pryzmat jego najbardziej transparentnej części, a nie zauważamy innych jego aspektów; na przykład zbytnio koncentrujemy się na atrakcyjnych zadaniach, a zupełnie pomijamy aspekt zdrowotny.

Nasze właściwości psychofizyczne są więc w stanie uniemożliwić nam wykonywanie konkretnego zawodu. Jednak w wielu sytuacjach — pomimo konkretnych ograniczeń — dzięki naszej motywacji i determinacji możemy zniwelować te ograniczenia, co pozwoli nam podjąć daną pracę. Dlatego właśnie tak ważne jest ciągłe pogłębianie wiedzy o sobie. Jeśli znamy dany zawód, możemy w takiej sytuacji odnieść wymagania osobowościowe do własnych cech, posiadanych predyspozycji i preferencji.

Każdy zawód możemy umiejscowić w pewnej strukturze społecznej i organizacyjnej. Za każdym razem będzie się ona trochę różniła, gdyż jest charakterystyczna dla konkretnej firmy, jednak równocześnie zawsze spotkamy się z podobnymi wymaganiami odnośnie do realizowanych przez jednostkę zadań. Ten aspekt wiedzy o zawodzie pozwala nam zawczasu zweryfikować własne oczekiwania względem pracy i skonfrontować je z możliwościami, jakie dany zawód nam daje. Jeśli bowiem ważne jest dla nas znalezienie pracy, która da nam możliwość zarządzania zespołem, nie będziemy wybierać pracy samodzielnego specjalisty. Gdy oczekujemy pracy w stabilnych godzinach, informacja o wymaganej dużej mobilności w danym zawodzie może być dla nas cenną wskazówką. Gruntowne przeanalizowanie konstrukcji własnego zawodu pokazuje nam więc przeróżne jego aspekty i możliwości zaspokojenia potrzeb, jakie nam oferuje. Wiedza o strukturze pozwala nam zawczasu dostrzec, jaki będzie kontekst relacji z innymi w wybranym przez nas zawodzie. Zrozumiemy, jakie są i czym się charakteryzują typowe dla danego zawodu relacje społeczne.

Dokonując analizy konkretnego zawodu, należy uwzględnić występujące w jego obrębie ograniczenia prawne. Ten etap „technicznej” analizy zawodu pozwala również poznać ścieżki dające możliwość zdobycia kwalifikacji koniecznych do wykonywania danego zawodu. W rezultacie możemy przyjąć odpowiednią perspektywę czasową w procesie zdobywania kompetencji zawodowych. Powinna ona również uwzględniać perspektywę rozwoju zawodu. Zmieniające się wymagania rynku pracy i oczekiwania względem pracownika pozwalają nam jedynie w umiarkowanym stopniu przewidywać, jakie wymagania będą wyrażać pracodawcy w dalszej perspektywie. Dużego znaczenia nabierają tu rola warunków podjęcia pracy w zawodzie oraz zapotrzebowanie na zawód. Kwestie popytu i podaży stanowią temat wielu badań i analiz. Wnioski, jakie z nich płyną, wskazują na brak zbilansowania popytu i podaży na dane specjalności na rynku pracy. Jest to efektem dużego rozłożenia w czasie podejmowanych decyzji edukacyjnych w oparciu o aktualnie dostępne dane i nieustannych zmian na współczesnym rynku pracy. Znaczenia w takim wypadku nabierają zawody pokrewne, pozwalające na transfer kompetencji i optymalne wykorzystanie własnych zasobów.

Zawód jest nieustannie kształtowany przez rynek pracy. Pojawiające się na nim oferty uzmysławiają nam, które aspekty danego zawodu stanowią jego rdzeń. Jeśli przyjrzymy się dostępnym na rynku ofertom pracy pod kątem danego zawodu, zauważymy, że w większości wpisują się one w zawód, a jedynie rzadko wykraczają poza jego ramy. Dzieje się tak sporadycznie, jeśli jednak taki trend się utrzymuje, jest to przesłanka wskazująca na trwałą zmianę w zakresie charakterystyki danego zawodu (rysunek 6.4).

Rysunek 6.4. Oferty pracy i ich zakotwiczenie w zawodzie (opracowanie własne)

Nawet jeśli pracodawca dokonałby szczegółowego opisu stanowiska pracy, w rzeczywistości prawie nigdy nie spotkamy się z sytuacją wyczerpania możliwych do realizacji zadań dla danego zawodu. Mnogość zadań przypisanych do danego zawodu wykracza zazwyczaj swoim zakresem poza liczbę zadań określoną dla danego stanowiska pracy, choć i tu zdarzają się oferty o dużej rozpiętości obowiązków do realizacji. Przyglądając się temu charakterystycznemu „wpisywaniu się” ofert pracy w zawód, warto zatrzymać się na celach i zadaniach, które to informacje stanowią rdzeń wiedzy o zawodzie. Poszerzamy w ten sposób swoją wiedzę o informacje dotyczące tego, co będzie treścią pracy w danym zawodzie. Umożliwia nam to także zdobywanie wiedzy o zawodzie wynikającej z analizy ofert pracy. Oczywiście tutaj powinniśmy wykorzystać zebraną wiedzę o zawodzie w kontekście oczekiwań pracodawców. Aktualnie prezentowane na rynku ogłoszenia o pracę opierają się bowiem na opisach stanowiska pracy, które uwzględniają bieżące potrzeby pracodawców. W efekcie nasze postrzeganie zawodu może zostać sztucznie ograniczone do tego, co jest najistotniejsze tu i teraz. Nie jest to nic nagannego, ale z perspektywy budowania własnej kariery i wizji prezentowania siebie na tle konkurencji znacznie ogranicza naszą kreatywność w przypadku korzystania z własnych zasobów.

Zjawisko wpisywania się oferty pracy w zawód jest na tyle charakterystyczne, że spotkamy się z nim niemal w każdej sytuacji (oferty A i B). Niezależnie od charakterystyki firmy oczekiwania względem kandydata są zbliżone. W rezultacie obie oferty wpisują się w zawód, choć wymagania względem kandydata różnią się od siebie. Nie może nam jednak umknąć fakt, że czasem oferta pracy na danym stanowisku może wykraczać poza zakres obowiązków określonych dla danego zawodu (oferta C). Jest to efektem konkretnych oczekiwań danej firmy względem planowanego zatrudnienia na danym stanowisku (rysunek 6.5).

Rysunek 6.5. Oferta pracy a zawód — wpisywanie się oferty pracy w zawód (opracowanie własne)

Za każdym razem to wpisywanie się ofert w zawód dotyczy zarówno tych samych obszarów (kluczowych dla zawodu), jak i obszarów charakterystycznych, unikatowych i wyjątkowych dla konkretnej organizacji. Obszar, w którym wymagania pracodawcy wpisują się w zawód, jest rezultatem dokonanej w firmie diagnozy stanowiska pracy i będących jej konsekwencją sprecyzowanych wymagań względem kandydata. Wykraczanie przez ofertę pracy poza zakres charakterystyki zawodu (oferta C) jest wynikiem jednostkowych, specyficznych dla danej organizacji potrzeb, o które dane stanowisko zostało poszerzone w sferze wymagań. Takie „wychodzenie” poza zawód nie jest zjawiskiem częstym. Jeśli jednak jest to trwała tendencja, pojawiająca się w coraz większej liczbie ogłoszeń, to za chwilę zaobserwujemy poszerzenie się obszaru wchodzącego w skład zadań i celów przypisanych do zawodu. Jest to zazwyczaj efektem jakiejś ważnej zmiany w zakresie prawa lub modyfikacji wymagań względem danej specjalizacji.

Ten sposób patrzenia na budowanie swojej kariery zawodowej jest punktem centralnym strategii wykorzystywania znajomości własnego zawodu (jajka sadzonego). Jak pamiętamy, strategia ta opiera się na rzetelnym poznaniu zawodu lub zawodów, w których poszukujemy pracy. Opis jajka sadzonego nie jest tu bez znaczenia, gdyż w dość trafny sposób obrazuje zależność oczekiwań pracodawców, które zostały zawarte w opisie stanowiska pracy, od charakterystyki konkretnego zawodu. Żółtko jest tu bowiem tym, co dla konkretnego pracodawcy jest najważniejsze. To zawarte w ofercie pracy wymagania, cele i zadania stawiane przed potencjalnym pracownikiem. Jeśli chcemy się odnieść do aktualnej sytuacji na rynku pracy, to są to kluczowe elementy dla zawodu wymagane przez pracodawców. Jeśli pomyślimy o konkretnej ofercie pracy, to wymagania stawiane przez pracodawcę są elementem centralnym — żółtkiem. Myśląc o konkretnej ofercie pracy, możemy w przypadku stosowania tego podejścia uruchomić posiadaną wiedzę o konkretnym zawodzie. Charakterystyka zawodu stanowi tu bowiem całe jajko, gdyż obejmuje swoim zakresem zarówno to, czego teraz wymaga pracodawca, jak i to, co dla danego zawodu jest ważne i charakterystyczne w szerszej perspektywie. Nawet jeśli w danej chwili nikt tego od nas nie wymaga, to znajomość białka, czyli tych elementów, które są ważne dla zawodu, ale których w danym momencie pracodawca nie oczekuje lub nie dostrzega konieczności ich definiowania, może być dla nas dodatkowym atutem (rysunek 6.6).

Rysunek 6.6. Strategia wykorzystywania znajomości własnego zawodu (jajka sadzonego) — zawód i oferty pracy

Pełna znajomość charakterystyki swojego zawodu jest elementem pozwalającym się skutecznie przygotować do procesów rekrutacji i selekcji (można nawet wyprzedzić pojawienie się oferty). Dzięki temu nie będziemy się kierować tylko i wyłącznie naszym doświadczeniem, które nacechowane jest postrzeganiem zawodu przez pryzmat aktualnych ofert pracy, ale spojrzymy też na zawód z szerszej perspektywy. Innymi słowy, dobra znajomość zawodu wynikająca z bogatej praktyki lub analizy ogłoszeń o pracę pozwoli nam określić kluczowe elementy dla danego zawodu: typowe cele i zadania, najczęściej wykonywaną pracę, oczekiwania względem osoby pracującej na tym stanowisku. Nie pozwala jednak dostrzec elementów unikatowych, wykorzystywanych rzadziej, będących jednak w obszarze kompetencyjnym dla danego zawodu. To właśnie w tym obszarze (białka) będziemy poszukiwać elementów, które należy rozwijać równolegle do tych kluczowych. Będą one miały jednak charakter unikatowy i mogą stanowić nasz znak rozpoznawczy.

Ćwiczenie: cele i zadania

Spróbuj na podstawie swojej wiedzy określić, jakie cele i zadania są wymagane na Twoim stanowisku pracy (wersja A) i/lub na stanowisku, na które aplikujesz (wersja B). W pierwszej kolumnie wpisz elementy będące efektem wymagań pracodawcy w oparciu o analizę oczekiwań względem Twojego stanowiska pracy (wersja A) lub analizę dostępnych ogłoszeń o pracę w zawodzie, w którym poszukujesz zatrudnienia (wersja B).

Wersja A — dla pracujących

------------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------------------
Cele i zadania, jakie realizujesz na swoim stanowisku pracy Co jeszcze może wchodzić w zakres obowiązków na tym stanowisku pracy?

------------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------------------

Wersja B — dla poszukujących pracy

-------------------------------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------------------
Cele i zadania, jakie są oczekiwane względem kandydata na tym stanowisku pracy Co jeszcze może wchodzić w zakres obowiązków na tym stanowisku pracy?

-------------------------------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------------------

W ten sposób określiłeś to, co merytorycznie jest wymagane na danym stanowisku, ale i to, co może się pojawić w bliższej lub dalszej perspektywie. Obszar ten może stanowić strefę najbliższego rozwoju w Twoim zawodzie. Wskazanie tego obszaru pozwoli Ci podjąć kroki, które w najbliższej perspektywie mogą stanowić o Twojej przewadze nad konkurencją. Zastanów się, które z tych obszarów (celów i zadań) są najbardziej prawdopodobne na zajmowanym przez Ciebie stanowisku.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Poza charakterystyką zadań bardziej i mniej typowych dla konkretnego zawodu warto również zdobyć informacje na temat kompetencji, które pozwalają je w optymalny sposób realizować. O określaniu własnych kompetencji mówiliśmy już wcześniej, jednak wskazanie kompetencji charakterystycznych dla zawodu może być dla nas olbrzymim źródłem bardzo użytecznych informacji. Rzadko bywa tak, że dany kandydat w obszarze oczekiwanych kompetencji spełnia wszystkie postawione przez pracodawcę wymagania. Zwraca się uwagę, że osoby ubiegające się o pracę zazwyczaj w jakimś stopniu przewyższają oczekiwania kompetencyjne lub też ujawniają kompetencje na poziomie niższym niż wymagany. W takim przypadku mówimy o przeroście kompetencji (w pierwszym przypadku) lub luce kompetencyjnej (w drugim przypadku). Kandydat może jednak, posiadając wiedzę o profilu zawodowym, w sposób świadomy kształtować swój rozwój, tak aby stać się w swoim zawodzie wysokiej klasy specjalistą. Warto zatem poszukiwać wszelkich źródeł, koncentrując się głównie na tych, które w największym stopniu nas interesują. Skoro tak wiele ciekawych informacji o zawodzie dają nam profile kompetencji opracowane dla konkretnego zawodu czy stanowiska, musimy ich aktywnie poszukiwać. Dzięki temu spojrzymy na zawód przez pryzmat wymagań biznesowych czy oczekiwanych efektów pracy. W rezultacie pozwoli nam to dookreślić kluczowe kompetencje dla zawodu. Pełna znajomość zawodu umożliwia również dostrzeżenie białka i zlokalizowanie tych elementów, które są charakterystyczne tylko dla nas i mogą stanowić o naszej przewadze konkurencyjnej.

Zawody pokrewne

Poszukując pracy, zawężamy zakres własnych poszukiwań do kilku zawodów, w których będziemy mogli najlepiej wykorzystać swój potencjał i które pozwolą nam spełnić nasze oczekiwania. Powody mogą być różne: chęć skupienia się na jednym obszarze zawodowym, dotychczasowe doświadczenia lub, niestety, brak wiedzy o innych alternatywach i niedostrzeganie powiązań pomiędzy poszczególnymi zawodami. Dlatego dokonując analizy każdego zawodu, warto zwrócić szczególną uwagę na zawody pokrewne. Dzięki temu dostrzeżemy dany zawód w szerszym kontekście, co pozwoli nam zwiększyć listę ofert pracy i pozwoli poszerzyć spektrum poszukiwań zatrudnienia. Jeśli na przykład poszukujemy pracy dla specjalisty ds. reklamy, to spojrzenie na zawody pokrewne, do których należą specjalista ds. analizy rynku, specjalista ds. kontaktów z prasą i PR, specjalista metod promocji sprzedaży, kierownik działu promocji i sprzedaży, agent reklamowy czy demonstrator wyrobów, pozwala nam dostrzec powiązania pomiędzy tymi zawodami. Co je łączy? Kompetencje potrzebne do realizacji zadań. To właśnie tutaj w praktyce możemy zauważyć ten ważny element kompetencji, jakim jest ich transferowalność. Ta specyficzna „łatwość przenoszenia” wymaga jednak zapoznania się z możliwościami i przeanalizowania ich. Nie zawsze bowiem zawody pokrewne są dla nas tak oczywiste. Czasami wystarczy się głębiej zastanowić, żeby dostrzec powiązanie, którego w pierwszym momencie nie bierzemy pod uwagę. Na przykład jakie zawody mogą być pokrewne dla zawodu fotografa? Po chwili dostrzeżemy, że będą to grafik komputerowy, operator kamery i operator światła. W każdej z tych konfiguracji zauważymy przepływ pewnych kompetencji. Oczywiście nie będzie on stuprocentowy, gdyż najzwyczajniej w świecie inne są cele i zadania oraz kontekst wykonywania tych wszystkich zawodów. Ale zmiana i poszerzenie powinny być rozpatrywane bardzo indywidualnie, gdyż każdy z nas ma inny potencjał. Oczywiście poszukując zawodów pokrewnych, należy czerpać z wielu źródeł: internetu, literatury specjalistycznej czy od samych specjalistów. Po przejrzeniu literatury fachowej i opisów interesujących nas zawodów poznamy więcej możliwości (np. w analizowanym przypadku fotografa zawodem pokrewnym są jeszcze pisarz oraz reżyser).

Naturalnie, nie w każdym zawodzie pokrewnym będziemy chcieli pracować. Nie zawsze będziemy mieli odpowiednie kompetencje czy nawet ochotę. Nie każdy zawód pozwoli nam na zrealizowanie naszych oczekiwań. Jednak szerokie ujęcie zawodu i umiejscowienie go pośród zawodów pokrewnych pozwala mądrzej planować kolejne kroki i podejmować trafniejsze decyzje.

Ćwiczenie: zawody pokrewne

Poszukując zatrudnienia, najczęściej wybieramy trzy lub cztery zawody, wokół których koncentrują się nasze poszukiwania. Ćwiczenie polega na spojrzeniu z szerszej perspektywy na swój zawód poprzez uzupełnienie dotychczasowych poszukiwań o zawody pokrewne. Oczywiście, nie oznacza to, że w efekcie musimy analizować wszystkie dostępne opcje. Pozwala nam to jednak wybrać spośród pomysłów i propozycji te dodatkowe zawody, w których będziemy mogli wykorzystać swój potencjał.

Krok 1. Wybierz zawody, w których poszukujesz pracy.

1......................................................................................................

2......................................................................................................

3......................................................................................................

4......................................................................................................

Krok 2. Wpisz je w przyciemnionych polach, po czym poszukaj zawodów pokrewnych do tych, które znajdują się w ciemniejszych polach, i wpisz je w jasnych polach. Nie oceniaj zawodów pokrewnych. Wypisz wszystkie, które przyjdą Ci do głowy lub o których znajdziesz informacje w dodatkowych materiałach. Jeśli zawodów pokrewnych jest więcej niż pól, dorysuj dodatkowe pola.

Krok 3. Przyjrzyj się zawodom, które wymieniłeś. Teraz skreśl te, których na pewno nie możesz zaakceptować, i jednocześnie odpowiedz sobie, dlaczego skreślasz dany zawód. Motywy mogą być różne, np. brak uprawnień, dotychczasowe doświadczenia, obowiązująca umowa o zakazie konkurencji itp.

Wymień jeszcze raz zawody, które wpisałeś na początku ćwiczenia.

1......................................................................................................

2......................................................................................................

3......................................................................................................

4......................................................................................................

I uzupełnij je o zawody pokrewne, które wydają Ci się atrakcyjne i na które mógłbyś aplikować.

1......................................................................................................

2......................................................................................................

3......................................................................................................

4......................................................................................................

5......................................................................................................

6......................................................................................................

7......................................................................................................

8......................................................................................................

9......................................................................................................

10......................................................................................................

11......................................................................................................

12......................................................................................................

Wypisz również zawody, o pracę w których nie zamierzasz się starać.

1......................................................................................................

2......................................................................................................

3......................................................................................................

4......................................................................................................

5......................................................................................................

6......................................................................................................

7......................................................................................................

8......................................................................................................

Zastanów się, jakie są powody odrzucenia tych zawodów. Czy jest to konsekwencją ograniczeń formalnych, np. braku licencji? A może jest to spowodowane po prostu Twoją niechęcią? Czy są inne powody? Jakie?

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Ważnym aspektem poszerzania katalogu zawodów, jakiego dokonujemy, przygotowując listę zawodów pokrewnych, jest transfer kompetencji, jaki pomiędzy tymi profesjami następuje. Pozwala on nam na znaczne ograniczenie wysiłków związanych z budowaniem własnych kompetencji dla każdego zawodu z osobna. Im większa bliskość zawodów pokrewnych i większy transfer, tym szybciej potrafimy odnaleźć się w nowych realiach. Szybciej również przychodzi nam uczenie się nowych ról. Co ciekawe, żyjemy w czasach, gdy wielu ludzi pracuje w dwóch lub trzech zawodach pokrewnych — takie osoby z transferem kompetencji mają do czynienia na co dzień.

Częstym powodem braku analizy zawodu jest presja czasu, jaka towarzyszy specjaliście, związana ze stawianymi wobec niego wymaganiami znalezienia pracy na już. W takich sytuacjach pominięcie pracy nad znajomością własnego zawodu daje wrażenie dużego przyspieszenia pracy.

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Przewodnik po zawodach, Warszawa 2003, s. 13.

Ibidem.

W §2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz jej stosowania czytamy: „Klasyfikacja jest stosowana w zakresie: 1) pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego; 2) szkolnictwa zawodowego; 3) gromadzenia danych do określenia polityki zatrudnienia i kształcenia ustawicznego; 4) prowadzenia badań, analiz, prognoz i innych opracowań dotyczących rynku pracy”.

W czasach powszechnej w Polsce deregulacji zawodów i związanego z tym większego dostępu do konkretnych ofert pracy łatwo może uciec nam informacja o prawnych regulacjach danego zawodu. Sukcesywnie malejąca grupa zawodów, do których dostęp jest ograniczony, jest prezentowana przez entuzjastów deregulacji jako zjawisko korzystne z punktu widzenia łatwiejszego dostępu do zawodu ludzi młodych, większej konkurencyjności czy chociażby wzrostu jakości świadczonej pracy. Przeciwnicy deregulacji za koronny argument uznają obniżenie standardów świadczonych usług i braki przygotowania merytorycznego osób podejmujących pracę w zawodach do tej pory regulowanych. Niemniej projekt deregulacji zawodów opiera się na założeniu, że „ograniczanie dostępu do zawodów wiąże się również z kwestią ograniczania wolności i praw konstytucyjnych, w tym prawa do wyboru zawodu i swobody podejmowania pracy. Zgodnie z art. 65 ust. 1 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Ograniczeniem tej wolności może być jedynie ochrona wartości wyższych, takich jak zdrowie publiczne czy bezpieczeństwo publiczne”. Patrz: http://ms.gov.pl/pl/deregulacja-dostepu-do-zawodow/iv-transza/ .

A. Wąsowska-Bąk, D. Górecka, M. Mazur, Assessment/Development Center, Gliwice 2012, s. 44.