Generał Józef Gawlina. Biskup polowy - ebook

WYKAZ SKRÓ­TÓW

AKP – Archi­wum Kurii Polo­wej

DSK – Dywi­zja Strzel­ców Kar­pac­kich

AKS – Archi­wum Kurii Sie­dlec­kiej

APW – Armia Pol­ska na Wscho­dzie

b.r.w. – bez roku wyda­nia

BSK – Baon Strzel­ców Kar­pac­kich

BPO – Bata­lio­nowe Punkty Opa­trun­kowe

CAW – Cen­tralne Archi­wum Woj­skowe

DP – Dywi­zja Pie­choty

DPZG – Dusz­pa­sterz Pol­ski za Gra­nicą

DzU RP – Dzien­nik Ustaw Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej

GISZ – Gene­ralny Inspek­to­rat Sił Zbroj­nych

GPO – Główny Punkt Opa­trun­kowy

IPMS – Insty­tut Pol­ski i Muzeum gen. Sikor­skiego

JSK – Junacka Szkoła Kade­tów

KAP – Kato­licka Agen­cja Pra­sowa

MCK – Mię­dzy­na­ro­dowy Czer­wony Krzyż

MKL – Mię­dzy­na­ro­dowa Komi­sja Lekar­ska

OB – Orzeł Biały

PAT – Pol­ska Agen­cja Tele­gra­ficzna

Pen Club – mię­dzy­na­ro­dowe sto­wa­rzy­sze­nie pisa­rzy, zrze­sza­jące m.in. Zwią­zek Lite­ra­tów Pol­skich

PLAN – Pol­ska Ludowa Akcja Nie­pod­le­gło­ściowa

PSK – Pomoc­ni­cza Służba Kobiet

PSZ – Pol­skie Siły Zbrojne na Zacho­dzie

PUWF – Pań­stwowy Urząd Wycho­wa­nia Fizycz­nego

PW – Przy­spo­so­bie­nie Woj­skowe

PWK – Przy­spo­so­bie­nie Woj­skowe Kobiet

RP – Rzecz­po­spo­lita Pol­ska

RWBP – Roz­kaz Wewnętrzny Biskupa Polo­wego

SMO – Szkoła Młod­szych Ochot­ni­czek

SOE – Sani­tarny Ośro­dek Ewa­ku­acyjny

WAW – Wia­do­mo­ści Archi­die­ce­zji War­szaw­skiej

WP – Woj­sko Pol­skie

YMCA – (_ang._ – Young Men’s Chri­stian Asso­cia­tion) – Zwią­zek Męskiej Mło­dzieży Chrze­ści­jań­skiej

ZSRR – Zwią­zek Socja­li­stycz­nych Repu­blik Radziec­kichSŁOWO WSTĘPNE

„Pokój bez ksią­żek to jak ciało bez duszy” – napi­sał Cycero. Jed­nak nie bez zna­cze­nia jest to, jakimi książ­kami wypeł­niamy nasz pokój, jakimi tre­ściami napeł­nimy nasz umysł i duszę. Bio­rąc do ręki niniej­szą publi­ka­cję, można zapy­tać, czy potrzebna jest jesz­cze jedna bio­gra­fia, bo stała na półce… Czy to tylko bio­gra­fia? Czy warto wra­cać do prze­szło­ści, skoro teraź­niej­szość jest tak dyna­miczna, a przy­szłość stoi tuż za pro­giem?

Autor niniej­szej mono­gra­fii, odwo­łu­jąc się do Mon­te­skiu­sza, który twier­dził, że „Pisa­rzowi powinno cho­dzić nie o to, aby czy­tel­nik czy­tał, lecz aby myślał”, pod­jął próbę poru­sze­nia ludz­kich umy­słów, skło­nie­nia do pod­ję­cia reflek­sji nad wła­snych życiem, powo­ła­niem, służbą. Kanwą tych prze­my­śleń pro­po­nuje uczy­nić życie i dzia­łal­ność czło­wieka nie­zwy­kłego – Józefa Gaw­liny, biskupa polo­wego Woj­ska Pol­skiego, biskupa-żoł­nie­rza, biskupa-tłu­ma­cza.

Się­ga­jąc po niniej­sze opra­co­wa­nie dotkniemy jego rado­ści i smut­ków, nadziei i trosk, dyle­ma­tów łączą­cych się z kolej­nymi wybo­rami, decy­zjami. Wybór kapłań­stwa, posługa bisku­pia, służba Ojczyź­nie i jej żoł­nie­rzom, dusz­pa­ster­stwo wśród emi­gra­cji – to owoc Bożej łaski, ale też owoc męstwa, bez­kom­pro­mi­so­wej postawy i odpo­wie­dzial­no­ści Biskupa za powie­rzo­nych mu wier­nych, gdzie­kol­wiek się zna­leźli. „Raz wybraw­szy, codzien­nie wybie­rać muszę” – przy­po­mina wciąż i każ­demu św. Augu­styn.

Ludzie każ­dej epoki poszu­kują świę­tych i boha­te­rów, któ­rzy w spo­sób hero­iczny słu­żyli naj­więk­szym war­to­ściom, gotowi poświę­cić swe siły, cier­pieć prze­śla­do­wa­nia, prze­le­wać krew, a nawet oddać swoje życie, aby świat przez ich posługę słowa oraz odważne czyny stał się choć odro­binę lep­szy.

Drogi Czy­tel­niku, dziś może Ty pytasz o war­to­ści i szu­kasz kogoś, kto swym życiem zaświad­czył, że warto być im wier­nym. Dziś biskup Józef Gaw­lina chce Ci opo­wie­dzieć o swoim życiu – przyj­mij jego świa­dec­two.

bp Józef Guz­dek

WSTĘP

Wstęp

Jedną z naj­wspa­nial­szych kart oręża pol­skiego w okre­sie dru­giej wojny świa­to­wej były nie­wąt­pli­wie Pol­skie Siły Zbrojne na Zacho­dzie. Wysi­łek Pola­ków w walce z hitle­row­skim Niem­cami w latach 1940–1945 poka­zał alian­tom, jak boha­ter­skim i bit­nym naro­dem jeste­śmy. Woj­sko Pol­skie, które z koń­cem dru­giej wojny świa­to­wej liczyło bli­sko 250 tysięcy żoł­nie­rzy, zostało zor­ga­ni­zo­wane nie­mal wyłącz­nie dzięki deter­mi­na­cji i woli samych Pola­ków. Na jego czele sta­nął Naczelny Wódz, a zara­zem pre­mier rządu RP, gen. Wła­dy­sław Sikor­ski, poli­tyk i woj­skowy, postać nie­zmier­nie wpły­wowa i cie­sząca się ogrom­nym zaufa­niem roda­ków. Pol­ska była dla niego sprawą naj­święt­szą, i to w jej służ­bie poniósł tra­giczną śmierć 5 lipca 1943 roku w kata­stro­fie lot­ni­czej w Gibral­ta­rze. Drugą wyjąt­kową posta­cią tam­tego czasu był gen. Wła­dy­sław Anders, główny orga­ni­za­tor pol­skiej armii w ZSRR, a następ­nie na Bli­skim Wscho­dzie. To wła­śnie on popro­wa­dził 2. Kor­pus do zwy­cię­stwa pod Monte Cas­sino w maju 1944 roku.

Nie mniej cha­ry­zma­tyczną posta­cią tam­tego czasu jawi się biskup polowy gen. Józef Gaw­lina – nie­złomny dusz­pa­sterz, który był całym ser­cem przy pol­skich żoł­nier­zach na wszyst­kich fron­tach.

Jego czyny i doko­na­nia na wielu płasz­czy­znach pracy dusz­pa­ster­skiej były ogromne, żeby wymie­nić choćby posługi orga­ni­za­cyjne, dyplo­ma­tyczne, kul­tu­ralne, cha­ry­ta­tywne, a przede wszyst­kim duchowe. Biskup gene­rał był kapła­nem wiel­kiego serca i wybit­nej inte­li­gen­cji, do końca odda­nym spra­wie Kościoła kato­lic­kiego i Pol­sce. Żywił prze­ko­na­nie, że Opatrz­ność Boża dała mu do wypeł­nie­nia szcze­gólną misję, i tego zada­nia ze wszyst­kich swo­ich ducho­wych sił świa­do­mie się pod­jął. Przeto słu­żył całym ser­cem, jak tylko potra­fił. Był powszech­nie lubiany, kochały go dzieci, które ura­to­wał z „nie­ludz­kiej ziemi”, i woj­sko – od pro­stej miło­ści zwy­kłego żoł­nie­rza po pełną sza­cunku postawę wyż­szych dowód­ców. Dla wszyst­kich był ducho­wym ojcem i prze­wod­ni­kiem, cie­szą­cym się wiel­kim auto­ry­te­tem. Rów­nież kape­lani woj­skowi z całym odda­niem słu­żyli pod jego roz­ka­zami.

Niniej­sza książka ma w zało­że­niu sta­no­wić należny hołd oddany bisku­powi polo­wemu gen. Józe­fowi Gaw­li­nie, który, zda­niem jej autora, przez swe wiel­kie czyny w pełni zasłu­żył na żywą pamięć wśród potom­nych, a zwłasz­cza wśród nowego poko­le­nia kape­la­nów woj­sko­wych.

Mając powyż­sze na uwa­dze, autor wyko­rzy­stał liczne roz­pro­szone źró­dła i mate­riały archi­walne, a także infor­ma­cje zamiesz­czone w róż­nych publi­ka­cjach. Zwa­żyw­szy roz­le­głość tema­tyki, pierw­szym kro­kiem autora było prze­pro­wa­dze­nie sta­ran­nej kwe­rendy. Jeśli cho­dzi o źró­dła, należy wymie­nić tutaj przede wszyst­kim pracę J. Myszora i J. Koniecz­nego, któ­rzy pod­jęli trud zebra­nia i usze­re­go­wa­nia w nauko­wym opi­sie peł­nej kore­spon­den­cji mię­dzy kar­dy­na­łem Hlon­dem i bisku­pem Józe­fem Gaw­liną z lat 1924–1948¹. W dużym stop­niu rzu­ciła ona świa­tło na postawę kapłań­ską, a póź­niej bisku­pią księ­dza Gaw­liny w wielu bie­żą­cych spra­wach Kościoła i Pol­ski, przede wszyst­kim w okre­sie dru­giej wojny świa­to­wej. Rów­nie pomocny był zbiór kazań i wystą­pień biskupa polo­wego gen. Józefa Gaw­liny, wydany w for­mie książ­ko­wej przez A.K. Kunerta². Pod­czas gro­ma­dze­nia mate­ria­łów do książki autor zna­lazł rów­nież cie­kawe szcze­góły z życia i posługi dusz­pa­ster­skiej biskupa polo­wego pod­czas dru­giej wojny świa­to­wej wśród żoł­nie­rzy Woj­ska Pol­skiego w dwu­to­mo­wej mono­gra­fii opra­co­wa­nej przez A.C. Żaka i ks. M. Weso­łow­skiego³. Należy zazna­czyć, że korzy­stał też z opra­co­wań innych auto­rów⁴. Do tej grupy z pew­no­ścią należy zali­czyć pracę Z. Kot­kow­skiego⁵, który w okre­sie dru­giej wojny świa­to­wej był pra­cow­ni­kiem Oddziału Kul­tury i Prasy 3. Dywi­zji Strzel­ców Kar­pac­kich, stale współ­pra­cu­ją­cym z Biu­rem Pra­so­wym Biskupa Polo­wego, a także opra­co­wa­nie K. Bie­guna⁶ oraz arty­kuły J. Bor­kie­wi­cza⁷, biskupa S. Weso­łego⁸ i T. Wyrwy⁹.

Książka niniej­sza w inten­cji autora ma na celu przy­bli­że­nie czy­tel­ni­kowi nie­zwy­kłej postaci biskupa gene­rała, który wywarł ogromny wpływ na postawę moralną i patrio­tyczną pol­skiego żoł­nie­rza tuła­cza, osta­tecz­nie pozba­wio­nego prawa powrotu do Ojczy­zny. Dla peł­nego uka­za­nia tego wpływu autor pod­jął trud przy­bli­że­nia syl­wetki i postawy biskupa gene­rała, histo­rii jego życia i dzieł, które z naj­wyż­szych pobu­dek pod­jął wbrew wszyst­kim oko­licz­no­ściom kła­dą­cym się cie­niem na histo­rię Pol­ski. A ta już po zakoń­cze­niu dru­giej wojny świa­to­wej z woli trzech mocarstw – Anglii, Związku Radziec­kiego, Sta­nów Zjed­no­czo­nych – spra­wiła, że odtąd Pol­ska była inna: w usta­lo­nych bez jej udziału gra­ni­cach pań­stwo­wych, z nową wła­dzą, z odmien­nym ustro­jem i cał­ko­wi­cie zdo­mi­no­wana przez komu­ni­styczną i ate­istyczną ide­olo­gię narzu­coną przez nowego oku­panta – ZSRR.

Oce­nia­jąc postawę biskupa Gaw­liny w tym kon­tek­ście, można z całą odpo­wie­dzial­no­ścią uznać, że jego hero­iczna służba Pol­sce i Kościo­łowi kato­lic­kiemu sytu­uje go w pan­te­onie wiel­kich synów i boha­te­rów naszej Ojczy­zny, w pełni uza­sad­nia­jąc przy­zna­nie mu miana męża stanu.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1.

_Kore­spon­den­cja Augu­sta Hlonda i Józefa Gaw­liny w latach 1924–1948_, zebrał i oprac. J. Myszor, J. Konieczny, Kato­wice 2003.

2.

_Józef Feliks Gaw­lina Biskup Polowy Pol­skich Sił Zbroj­nych. Prze­mó­wie­nia, pisma, roz­kazy 1939–1945_, oprac. A.K. Kunert, War­szawa 002.

3.

_Dusz­pa­ster­stwo woj­skowe wobec dzia­łań zbroj­nych II wojny świa­to­wej w świe­tle doku­men­tów i roz­po­rzą­dzeń biskupa polo­wego Pol­skich Sił Zbroj­nych na Zacho­dzie_, część I i II, zebrał i oprac. A.C. Żak, M. Weso­łow­ski, War­szawa 2008.

4.

E. Lubo­wiecki, _Sprawa dusz­pa­ster­stwa wśród Pola­ków w Niem­czech_, Frank­furt 1947; J. Baka­larz, _Arcy­bi­skup Józef Gaw­lina jako opie­kun duchowy_, Lon­dyn 1993; J. Bor­kie­wicz, _Dusz­pa­ster­stwo i cha­ry­ta­tywna dzia­łal­ność Biskupa Polo­wego WP Józefa Gaw­liny w latach 1939–1945_, „Ślą­skie Stu­dia Histo­ryczno-Teo­lo­giczne” 1986, nr 19; W. Cień­ski, _Dusz­pa­ster­stwo woj­skowe w Związku Radziec­kim (1941–1942)_; A. Holo­no­wicz, _Semi­na­rium duchowe Biskupa Polo­wego w Bej­ru­cie_, DPDŻ 1965, nr 3, ss. 6–7.

5.

Z. Kot­kow­ski, _Biskup Polowy ks. Józef Gaw­lina_, Lon­dyn 1964.

6.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej Biskup Polowy WP ks. Józef Feliks Gaw­lina_, War­szawa 1993.

7.

J. Bor­kie­wicz, _Dusz­pa­ster­ska i cha­ry­ta­tywna dzia­łal­ność Biskupa Polo­wego WP Józefa Gaw­liny w latach 1939–1945_, dz. cyt., ss. 215–228.

8.

S. Wesoły, _Sto­sunki mię­dzy gene­ra­łem Sikor­skim i bisku­pem Gaw­liną_, „Zeszyty Histo­ryczne” 1991, z. 95, ss. 26–28.

9.

T. Wyrwa, _Biskup Gaw­lina, gene­rał Sikor­ski i Waty­kan_, „Zeszyty Histo­ryczne” 1989, z. 89.

10.

Gall Ano­nim, _Kro­nika pol­ska_, Wro­cław 2003, s. 113.

11.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, Kato­wice 2004, s. 15.

12.

Tamże, s. 16.

13.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 10.

14.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 17.

15.

J. Odziem­kow­ski, _Służba dusz­pa­ster­ska Woj­ska Pol­skiego 1914–1945_, War­szawa 1998, s. 69.

16.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 19.

17.

CAW, Kolek­cja gene­ra­łów i oso­bo­wo­ści: Józef Gaw­lina.

18.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 12.

19.

Tamże.

20.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 29.

21.

J. Odziem­kow­ski, _Służba dusz­pa­ster­ska_…, dz. cyt., s. 72.

22.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 29.

23.

Tamże, s. 29.

24.

S.L. Głódź, _Biskupi Polowi Woj­ska Pol­skiego dla Boga i Ojczy­zny. Arcy­bi­skup Józef Feliks Gaw­lina 1892–1964_, wyd. „Cza­so­pi­sma Woj­skowe”, b.r.w., s. 8.

25.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 15.

26.

S.L. Głódź, _Biskupi Polowi Woj­ska Pol­skiego…_, dz. cyt., s. 8.

27.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 16.

28.

Tamże, s. 18.

29.

Tamże.

30.

S.L. Głódź, _Biskupi Polowi Woj­ska Pol­skiego…_, dz. cyt., s. 9.

31.

_Sche­ma­tyzm Die­ce­zji Ślą­skiej_, Kato­wice 1927, s. 122.

32.

Tamże, s. 47.

33.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 19.

34.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 51.

35.

J. Gaw­lina, _Karty z dzie­jów Akcji Kato­lic­kiej w Pol­sce_, _Roz­kaz Wewnętrzny Biskupa Polo­wego Wojsk Pol­skich nr 9 z 19 czerwca 1946 roku_, Lon­dyn 1946, s. 179.

36.

F. Miętki CSSp, _Bóg i Ojczy­zna. Wspo­mnie­nia kape­lana WP_, Byd­goszcz 2000,s. 126.

37.

J. Gaw­lina, _Karty z dzie­jów Akcji Kato­lic­kiej w Pol­sce…_, dz. cyt., s. 180.

38.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 60.

39.

Tamże, s. 64.

40.

Cie­szyń­ski N., _Wiel­kie dzieło pra­sowe_, „Rocz­niki Kato­lic­kie” 1928, nr 6, s. 441.

41.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 70.

42.

W. Rosz­kow­ski, _Histo­ria Pol­ski 1914–2005_, War­szawa 2009, ss. 64–65.

43.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 60.

44.

Tamże, s. 74.

45.

J. Bor­kie­wicz, _Dusz­pa­ster­ska i cha­ry­ta­tywna dzia­łal­ność Biskupa Polo­wego WP Józefa Gaw­liny w latach 1939–1945_, „Ślą­skie Stu­dia Histo­ryczno-Teo­lo­giczne” 1986–1987, nr 19, 20.

46.

A. Jaskuła, _Biskup Polowy Woj­ska Pol­skiego Józef Feliks Gaw­lina (1892–1964)_, „Biu­le­tyn nr 29 Woj­sko­wej Służby Archi­wal­nej”, War­szawa 2007, s. 292.

47.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 75.

48.

Źró­dło online: http://www.dws-xip.pl/wojna/2rp/ad3.html (2.08.2012).

49.

Sta­ni­sław Gall (właśc. Sta­ni­sław Gała), ur. w 1865 roku w War­sza­wie – biskup rzym­sko­ka­to­licki, dok­tor filo­zo­fii, gen. dywi­zji. W latach 1919–1933 biskup polowy WP, w latach 1918–1919 i 1933–1940 biskup pomoc­ni­czy war­szaw­ski, w latach 1940–1942 admi­ni­stra­tor apo­stol­ski archi­die­ce­zji war­szaw­skiej. Zmarł 11 wrze­śnia 1942 roku w War­sza­wie.

50.

J. Odziem­kow­ski, _Służba dusz­pa­ster­ska_…, dz. cyt., s. 98.

51.

DzU RP z 1926 roku, nr 124, poz. 714.

52.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 23.

53.

S. Koper, _Życie pry­watne elit Dru­giej Rze­czy­po­spo­li­tej_, War­szawa 2009, s. 45.

54.

M. Weso­łow­ski, „Życie i dzia­łal­ność abp. Sta­ni­sława Galla Pierw­szego Biskupa Polo­wego Wojsk Pol­skich”. Refe­rat wygło­szony na sesji popu­lar­no­nau­ko­wej nt. „Dusz­pa­ster­stwo woj­skowe w II Rze­czy­po­spo­li­tej” zor­ga­ni­zo­wa­nej przez „Civi­tas Chri­stiana” we Wro­cła­wiu w dniu 31 marca 2005 roku. Źró­dło online: http://www.ordy­na­riat.wp.mil.pl/pl/263_96.html (15.03.2011).

55.

J. Odziem­kow­ski, _Służba dusz­pa­ster­ska…_, dz. cyt., s. 99.

56.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 85.

57.

J. Odziem­kow­ski, _Służba dusz­pa­ster­ska_…, dz. cyt., s. 100.

58.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 82.

59.

S.L. Głódź, _Biskupi Polowi Woj­ska Pol­skiego_…, dz. cyt., s. 12.

60.

„Gość Nie­dzielny” 1933, nr 13 , s. 169.

61.

M. Lepecki, _Pamięt­nik adiu­tanta mar­szałka Pił­sud­skiego_, War­szawa 1959, s. 159.

62.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 92.

63.

S. Wesoły, _Podwójna jurys­dyk­cja dla Pola­ków w Anglii_, „Zeszyty Histo­ryczne” 1992, z. 100, s. 44.

64.

K. Bie­gun, _Arcy­pa­sterz Pol­ski Wygnań­czej…_, dz. cyt., s. 27.

65.

_Sche­ma­tyzm Kościoła Rzym­sko-Kato­lic­kiego w Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej_, Kra­ków 1935.

66.

_Wykaz Ducho­wień­stwa woj­sko­wego oraz para­fii, kościo­łów i kaplic woj­sko­wych wyzna­nia kato­lic­kiego w Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej na 1928 rok, polowa Kuria Bisku­pia_, War­szawa 1928.

67.

J. Odziem­kow­ski, S. Frą­czak, _Pol­skie dusz­pa­ster­stwo woj­skowe_, War­szawa 1996, s. 115.

68.

DzU RP z 1921 roku, nr 58, poz. 368.

69.

Regu­la­min Służby Wewnętrz­nej, cz. I i II, War­szawa 1932.

70.

J. Gaw­lina, _Wspo­mnie­nia_, dz. cyt., s. 101.