-
W empik go
Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich - ebook
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich - ebook
Geopoetyka to przede wszystkim pojęcie-w-działaniu, które aktywnie i sprawczo wpływa na lokalne konteksty, doprowadzając do ich przekształcenia. Pozwala zatem w odmiennej perspektywie – geograficznej i performatywnej zarazem - uchwycić takie kluczowe dla badań literackich problemy, jak literatura, poetyka, podmiotowość, język, czytanie i recepcja, gatunki i obiegi. Geopoetyka to także orientacja badawcza, której zadaniem jest rozpatrywanie interakcji oraz cyrkulacji pomiędzy twórczością literacką a przestrzenią geograficzną. Przedmiotem geopoetyki są jednak nie tyle reprezentacje przestrzeni, ile działania i praktyki literackie. Geopoetyka – jako pojęcie-w-działaniu - przesuwa bowiem uwagę z tekstu na twórczość literacką rozumianą jako poiesis, a więc jako działanie sprawcze inicjujące kolejne działania, jako aktywność światotwórczą, znaczeniotwórczą i zdarzeniotwórczą. Geopoetyka proponuje również specyficzne instrumentarium, słownik pojęć operacyjnych, które mogą stanowić użyteczne narzędzia w praktyce interpretacyjnej. Do takich kategorii należą między innymi mapy narracyjne, literatura idiolokalności, tropy toponomastyczne, auto/bio/geo/grafie, lieux d’imagination, literatura i lektura jako wydarzenie geograficzne, podróże lekturowe, literacka geografia sensoryczna, sonotopografie i osmotopografie, topografie emotywne, literatura jako miejsce pamięci. Elżbieta Rybicka, pracuje w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych (Wydział Polonistyki UJ). Autorka książek Formy labiryntu w prozie polskiej XX wieku (2000), Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej (2003). Zajmuje się problemami z zakresu zwrotu przestrzennego (geopoetyką, antropologią miejsca, geografią zmysłów, nowym regionalizmem) oraz kulturą miasta.
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 97883-242-2470-8 |
| Rozmiar pliku: | 1,6 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Najbliższym
Przez okno widzę w oddali jakąś okolicę Śląska.
W dolinie pomiędzy zboczami porośniętymi niebieskawym borem błyska złocista kopuła. Słyszę, jak ojciec mówi: This is Myslowitz, a place somewhere in Poland, a kiedy się odwracam, widzę jeszcze w lodowatym powietrzu biały obłoczek oddechu, który niósł te słowa.
W.G. Sebald
Aha, pomyślałem, literatura znowu przechadza się po Plantach.
Michał Paweł Markowski
Wstęp
Kluczowy cel książki stanowi zarysowanie założeń, przedmiotu i metod geopoetyki jako orientacji badawczej. Wiązało się to z koniecznością zaproponowania specyficznego dla geopoetyki instrumentarium, swego rodzaju słownika pojęć, często wspólnych, niekiedy nowych, które mogłyby stanowić użyteczne narzędzia w praktyce interpretacyjnej. Do takich kategorii proponowanych, a zarazem testowanych, należą między innymi mapy narracyjne, literatura idiolokalności, tropy toponomastyczne, auto/bio/geo/grafie, lieux d’imagination, literatura i lektura jako wydarzenie geograficzne, podróże lekturowe, topografie emotywne, sonotopografie i osmotopografie, literatura jako miejsce pamięci.
Tym głównym zamierzeniom towarzyszyły także – w toku całej pracy – wstępne i robocze hipotezy, pytania i problemy wyprowadzane najczęściej, choć nie tylko, z praktyki lekturowej i przez nią weryfikowane. Taką ważną hipotezą (w postaci pytania) była supozycja, iż kategorie geograficzne lub przestrzenne nie mają charakteru tylko opisowego, ale są pojęciami operacyjnymi, za pomocą których można konceptualizować i uchwycić w nowej perspektywie takie kluczowe dla badań literackich problemy, jak literatura, poetyka, podmiotowość, język, czytanie i recepcja, gatunki i obiegi. Innymi słowy, przy zarysowywaniu obszaru badawczego nie zajmowała mnie jedynie problematyka związana z reprezentacją przestrzeni geograficznych w literaturze, ale też rola kategorii przestrzennych (takich między innymi, jak mapa, miejsce, geografia wyobrażona, centrum i peryferie, pogranicze, region) w przeformułowaniu i zmianie profilu badań literackich. Co więcej, sama geopoetyka nie jest traktowana tylko jako neutralna nazwa orientacji badawczej. Geopoetyka stanowi także, co chciałam podkreślić, pojęcie-w-działaniu i pojęcie wędrujące, a więc pojęcie produktywne, które w swoich użyciach, będących zarazem twórczymi reinterpretacjami w lokalnych kontekstach, aktywnie oddziałuje na te lokalne konteksty i zjawiska, doprowadzając do ich przekształcenia. Takim „lokalnym” kontekstem, do którego geopoetyka jako pojęcie-w-działaniu została wprowadzona były też badania literackie.
Tym ramowym założeniom towarzyszyło kilka tez pomocniczych, które w początkowych etapach pracy miały charakter hipotez roboczych weryfikowanych poprzez praktyki interpretacyjne podejmowane w trakcie zarysowania całości. Ponieważ geopoetyka została zdefiniowana jako orientacja, której celem jest badanie interakcji pomiędzy twórczością literacką a przestrzenią geograficzną, to z tej definicji wynikały kolejne przesłanki. Po pierwsze, założenie geograficzności twórczości literackiej (rozumianej jako poiesis) oraz pojetyczności przestrzeni geograficznej, uznające ją za aktywny, sprawczy czynnik. W konsekwencji geopoetyka staje się swoistym rodzajem międzyprzestrzeni, w której dochodzi do interakcji i cyrkulacji pomiędzy dwiema sprawczymi siłami – z jednej strony literacką poiesis a przestrzenią z drugiej. Druga teza wynika z faktu, iż twórczość literacka w perspektywie geopoetyki nie może być widziana wyłącznie jako ergon, finalny wytwór poiesis, ale jako zjawisko żyjące w cyrkulacji, w obiegu kulturowym, w praktykach podejmowanych przez czytelników. Do takich istotnych praktyk, świadczących o cyrkulacji literatury w przestrzeni, należą niewątpliwie podróże lekturowe – od dziewiętnastowiecznych pielgrzymek literackich po współczesną turystykę literacką. Trzecia teza odnosi się do performatywnego wymiaru twórczości literackiej, perspektywa geopoetyki zakłada bowiem, iż literatura – pod różną postacią – wpływa na rzeczywistość i zmienia ją, zarówno w znaczeniu mocnym, jak i słabszym, tworząc wyobrażenia geograficzne, mapy mentalne, odkrywając nowe miejsca, kształtując sposoby widzenia oraz interpretacji. Z tym faktem wiąże się czwarta teza, iż heterotopijny charakter twórczości literackiej oraz jej performatywność nie tylko współtworzą heterotopijną przestrzeń świata rzeczywistego, ale też przyczyniają się do jej rozumienia.
Relacje pomiędzy twórczością literacką a przestrzenią geograficzną zostały opisane w czterech zasadniczych aspektach: poetologicznym, geograficznym, antropologicznym i performatywnym. Pierwszy z nich obejmuje tradycyjne zagadnienia poetyki: język, postać literacką, genologię, problem lektury i recepcji. Zostały one wszakże rozpatrzone z uwzględnieniem współczynnika geograficznego i wyprofilowane w nowej perspektywie. Drugi z aspektów dotyczy kwestii geograficznych: mapy, miejsca, geografii wyobrażonej widzianych z punktu widzenia literatury. Tropienie śladów realnych przestrzeni jest niejako zadaniem wstępnym, przynależy do sfery „geo”, stanowi preludium do badania pracy poiesis, a więc wytwarzania, przekształcania, działania. Trzeci aspekt, antropologiczny, wynika z kluczowej roli, jaką odgrywa doświadczenie miejsc i przestrzeni. Wiąże się on z percepcyjnym oraz afektywnym rysem literatury ujawnianym w topografiach sensualnych i emotywnych. Czwarty natomiast łączy się z problemem performatywności literatury w odniesieniu do przestrzeni geograficznej. Twórczość literacka jest traktowana jako działanie sprawcze inicjujące kolejne działania, jako aktywność światotwórcza, znaczeniotwórcza i zdarzeniotwórcza.
Obszar problemowy geopoetyki ma charakter otwarty, ale można w nim zarysować kilka kręgów skupionych wokół takich zjawisk, jak mapy, miejsca, toponimy literackie, geografie wyobrażone, imagologie terytorialne, lieux d’imagination, literacka geografia sensoryczna, geografia emocji, związek autobiografii i geografii, literackie miejsca pamięci, nowy regionalizm. W tych kręgach problemowych pojawia się też kilka wspólnych, a wyrazistych trajektorii, linii napięć, które stanowią o ich dynamice i które tworzą międzyprzestrzeń geopoetyki. Będzie to, po pierwsze, relacja pomiędzy geografią a historią, przestrzenią a czasem, zauważalna zarówno w odniesieniu do literackich miejsc pamięci kulturowej, zwłaszcza w biografiach miejsca, jak i w perspektywie jednostkowej, w związku pamięci autobiograficznej i doświadczonych przestrzeni. Po drugie, jest to relacja pomiędzy centrum a peryferiami, światowym a lokalnym wraz z wszelkimi próbami rozwiązania tej antynomii. Śledzić można ją zarówno w perspektywie osobistego doświadczenia w auto/bio/geo/grafiach, jak i w dyskursie regionalnym. Po trzecie, międzyprzestrzeń geopoetyki obejmuje także polaryzację pomiędzy trwałością a ruchem, osiadłością a nomadyzmem, które również można uchwycić w literackich świadectwach. I wreszcie, po czwarte, napięcie i przekraczanie granic pomiędzy tym, co realne a tym, co wyobrażone. Obserwować ją można i w literackich geografiach wyobrażonych, we wszelkich heterotopiach i lieux d’imagination oraz w podróżach lekturowych.
Geopoetyka, przynajmniej na aktualnym etapie, nie jest teorią, ale przede wszystkim praktyką badawczą, a wynika to z mojego przekonania, iż zbyt mało uwagi poświęcano życiu literatury poza kręgiem profesjonalnym. Literatura żyje bowiem nie tylko w obiegu akademickim, jako przedmiot teoretyczny, i nie tylko jako „tekst” czytany, ale coraz częściej jako wydarzenie inicjujące wiele innych wydarzeń i działań: podróżniczych, memoratywnych, ludycznych. Te pozornie „aberracyjne”, „naiwne”, „paranoiczne” praktyki czytelnicze jak na przykład podróże lekturowe, są w moim przekonaniu znaczącymi, choć niekiedy kłusowniczymi, praktykami kulturowymi wymagającymi większej uwagi. Z tego wynika moja koncentracja nie tyle na reprezentacjach, ile na działaniach i praktykach, bowiem dopiero wychodząc od nich, można sformułować wnioski dotyczące samej literatury i jej życia.
Przestrzeń i miejsce nie są zatem w ramach geopoetyki rozumiane jako temat lub kategoria kompozycji dzieła, element świata przedstawionego. Są raczej – co chciałabym podkreślić – ramą, narzędziem i problemem. Choć także obszarem, w którym literatura pod różną postacią cyrkuluje, z którym wchodzi w twórcze interakcje i w którym jest osobliwym, choć wartościowym przewodnikiem.
***
Książka w swej podstawowej części jest wynikiem badań prowadzonych w ramach projektu badawczego Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich (N N103 407140) realizowanego w latach 2011–2013 i finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Wykorzystałam w niej także rezultaty prac podjętych w dwu innych projektach – Modi Memorandi. Interdyscyplinarny leksykon terminów pamięci zbiorowej (NCN, kierowany przez Roberta Trabę) oraz Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienia zmysłów w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza i współczesności (NCBiR, kierowany przez Włodzimierza Boleckiego) – za zaproszenie do nich serdecznie dziękuję.
Nie włączyłam natomiast do książki swojego pierwszego artykułu z 2005 roku Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych), zapowiadającego rozwijaną tu problematykę. Nie dlatego, by założenia tam sformułowane odbiegały od głównych tez książki. Wręcz przeciwnie, problemy performatywności literatury i jej „uświatowienia”, przekonanie, że literackie topografie są niezbywalną częścią naszego doświadczenia i naszej rzeczywistości, kształtując wyobrażenia i mapy świata, kwestie hybrydyzacji i dyslokacji lokalności oraz ponowoczesnego regionalizmu, zarysowane tam w zalążkowej postaci, wyznaczyły moją dalszą trajektorię poszukiwań. Artykuł ten jest jednak mocniej związany z moją drugą fascynacją – miastem, które nie jest głównym bohaterem tej książki, choć jego doświadczenie odegrało w tworzeniu Geopoetyki wyjątkowo ważną rolę.Spis treści
Wstęp
Część I
Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich
Kilka uwag w sprawie zwrotów
Zwrot przestrzenny
Zwrot topograficzny
Co nowego w teoriach przestrzeni?
Zamiast przewidywań
Część II
Geopoetyka jako orientacja badawcza
Geopoetyka, geokrytyka, geokulturologia, geohumanistyka. Analiza porównawcza pojęć
O karierze prefiksu „geo”
Geopoetyka i nomadyzm intelektualny
Geokrytyka i komparatystyka
Geokulturologia i semiotyka
Geohumanistyka i transdyscyplinarność
W stronę geopoetyki jako orientacji badawczej
Analityka pojęcia
Geopoetyka jako wędrujące pojęcie
Geopoetyka: definicja
Pytania o przedmiot
Pytania o metodę
Cyrkulacje
Część III
Literatura i geografia: w stronę wspólnego
słownika
O miejscu Wincentego Pola
Kultura, literatura, geografia: przepływy i rekonfiguracje
Mapy. Od metafory do kartografii krytycznej
Mapa, terytorium i deterytorializacja
Kartografie literackie
Mapa Niewiadomszczyzny
O pożytkach z map
Miejsce
Tekstury miejsca
Miejsce a literatura (I): doświadczenie, archiwum kultury, wyobraźnia
Miejsce a literatura (II): rozporządzalność, opór, idiolokalność
Miejsce: tropy toponomastyczne
Geografia wyobrażona
Rewolucje wyobraźni
Lieux d’imagination
Podróże lekturowe
Ekskursja: śladami myśliwego
Część IV
Antropologia miejsca
W stronę literackiej antropologii miejsca
Percepcje i emocje w doświadczeniu przestrzeni
Sensoryczna geografia literacka
Geografia emocji i topografie emotywne
Auto/bio/geo/grafie
Część V
Topografie historii: miejsce, pamięć, literatura
Trajektorie dyskursów pamięci
Pamięć i przestrzeń
Miejsca wydrążone z pamięci
Toponimie, heterotopie i mit kratylejski
Część VI
Nowy regionalizm i narracje lokalne
Nowy regionalizm
Ponowoczesny regionalizm – niedokończony projekt?
„Małe ojczyzny” – projekt zaniechany
Regionalizm a perspektywy badawcze
Czy możliwa jest „polifonia pamięci” w literackich badaniach regionalnych?
Pamięć a region: wstępne oczywistości
Polifonia pamięci w badaniach regionalnych
Region: agon czy wspólnota?
Zamiast zakończenia: Umberto Eco idzie na Eccles Street
Aneks
Gdzie leżą „ogrody ziemskich rozkoszy”? Topika ogrodowa w perspektywie geopoetyki
Topos a geopoetyka
Zofiówka/Sofiówka
Ogrody i przebieranki
Kuchnia, mapa, mit środkowoeuropejski
(wokół CAFÉ MUSEUM Roberta Makłowicza)
Kulinarna kartografia
Przepis na mit środkowoeuropejski
Środkowoeuropejczyk – istota cielesna
HOMO GEOGRAPHICUS. Miłosza topografie i auto/bio/geo/grafie
Miejsca w ruchu
Ekskurs I: w stronę geografii kulturowej „szkoły z Berkeley”
Topografie Miłosza
Ekskurs II: w stronę geografii kulturowej – Homo geographicus
W stronę auto/bio/geo/grafii
Bibliografia
Nota bibliograficzna
Indeks nazwisk
Indeks RZECZOWY
Summary
Przez okno widzę w oddali jakąś okolicę Śląska.
W dolinie pomiędzy zboczami porośniętymi niebieskawym borem błyska złocista kopuła. Słyszę, jak ojciec mówi: This is Myslowitz, a place somewhere in Poland, a kiedy się odwracam, widzę jeszcze w lodowatym powietrzu biały obłoczek oddechu, który niósł te słowa.
W.G. Sebald
Aha, pomyślałem, literatura znowu przechadza się po Plantach.
Michał Paweł Markowski
Wstęp
Kluczowy cel książki stanowi zarysowanie założeń, przedmiotu i metod geopoetyki jako orientacji badawczej. Wiązało się to z koniecznością zaproponowania specyficznego dla geopoetyki instrumentarium, swego rodzaju słownika pojęć, często wspólnych, niekiedy nowych, które mogłyby stanowić użyteczne narzędzia w praktyce interpretacyjnej. Do takich kategorii proponowanych, a zarazem testowanych, należą między innymi mapy narracyjne, literatura idiolokalności, tropy toponomastyczne, auto/bio/geo/grafie, lieux d’imagination, literatura i lektura jako wydarzenie geograficzne, podróże lekturowe, topografie emotywne, sonotopografie i osmotopografie, literatura jako miejsce pamięci.
Tym głównym zamierzeniom towarzyszyły także – w toku całej pracy – wstępne i robocze hipotezy, pytania i problemy wyprowadzane najczęściej, choć nie tylko, z praktyki lekturowej i przez nią weryfikowane. Taką ważną hipotezą (w postaci pytania) była supozycja, iż kategorie geograficzne lub przestrzenne nie mają charakteru tylko opisowego, ale są pojęciami operacyjnymi, za pomocą których można konceptualizować i uchwycić w nowej perspektywie takie kluczowe dla badań literackich problemy, jak literatura, poetyka, podmiotowość, język, czytanie i recepcja, gatunki i obiegi. Innymi słowy, przy zarysowywaniu obszaru badawczego nie zajmowała mnie jedynie problematyka związana z reprezentacją przestrzeni geograficznych w literaturze, ale też rola kategorii przestrzennych (takich między innymi, jak mapa, miejsce, geografia wyobrażona, centrum i peryferie, pogranicze, region) w przeformułowaniu i zmianie profilu badań literackich. Co więcej, sama geopoetyka nie jest traktowana tylko jako neutralna nazwa orientacji badawczej. Geopoetyka stanowi także, co chciałam podkreślić, pojęcie-w-działaniu i pojęcie wędrujące, a więc pojęcie produktywne, które w swoich użyciach, będących zarazem twórczymi reinterpretacjami w lokalnych kontekstach, aktywnie oddziałuje na te lokalne konteksty i zjawiska, doprowadzając do ich przekształcenia. Takim „lokalnym” kontekstem, do którego geopoetyka jako pojęcie-w-działaniu została wprowadzona były też badania literackie.
Tym ramowym założeniom towarzyszyło kilka tez pomocniczych, które w początkowych etapach pracy miały charakter hipotez roboczych weryfikowanych poprzez praktyki interpretacyjne podejmowane w trakcie zarysowania całości. Ponieważ geopoetyka została zdefiniowana jako orientacja, której celem jest badanie interakcji pomiędzy twórczością literacką a przestrzenią geograficzną, to z tej definicji wynikały kolejne przesłanki. Po pierwsze, założenie geograficzności twórczości literackiej (rozumianej jako poiesis) oraz pojetyczności przestrzeni geograficznej, uznające ją za aktywny, sprawczy czynnik. W konsekwencji geopoetyka staje się swoistym rodzajem międzyprzestrzeni, w której dochodzi do interakcji i cyrkulacji pomiędzy dwiema sprawczymi siłami – z jednej strony literacką poiesis a przestrzenią z drugiej. Druga teza wynika z faktu, iż twórczość literacka w perspektywie geopoetyki nie może być widziana wyłącznie jako ergon, finalny wytwór poiesis, ale jako zjawisko żyjące w cyrkulacji, w obiegu kulturowym, w praktykach podejmowanych przez czytelników. Do takich istotnych praktyk, świadczących o cyrkulacji literatury w przestrzeni, należą niewątpliwie podróże lekturowe – od dziewiętnastowiecznych pielgrzymek literackich po współczesną turystykę literacką. Trzecia teza odnosi się do performatywnego wymiaru twórczości literackiej, perspektywa geopoetyki zakłada bowiem, iż literatura – pod różną postacią – wpływa na rzeczywistość i zmienia ją, zarówno w znaczeniu mocnym, jak i słabszym, tworząc wyobrażenia geograficzne, mapy mentalne, odkrywając nowe miejsca, kształtując sposoby widzenia oraz interpretacji. Z tym faktem wiąże się czwarta teza, iż heterotopijny charakter twórczości literackiej oraz jej performatywność nie tylko współtworzą heterotopijną przestrzeń świata rzeczywistego, ale też przyczyniają się do jej rozumienia.
Relacje pomiędzy twórczością literacką a przestrzenią geograficzną zostały opisane w czterech zasadniczych aspektach: poetologicznym, geograficznym, antropologicznym i performatywnym. Pierwszy z nich obejmuje tradycyjne zagadnienia poetyki: język, postać literacką, genologię, problem lektury i recepcji. Zostały one wszakże rozpatrzone z uwzględnieniem współczynnika geograficznego i wyprofilowane w nowej perspektywie. Drugi z aspektów dotyczy kwestii geograficznych: mapy, miejsca, geografii wyobrażonej widzianych z punktu widzenia literatury. Tropienie śladów realnych przestrzeni jest niejako zadaniem wstępnym, przynależy do sfery „geo”, stanowi preludium do badania pracy poiesis, a więc wytwarzania, przekształcania, działania. Trzeci aspekt, antropologiczny, wynika z kluczowej roli, jaką odgrywa doświadczenie miejsc i przestrzeni. Wiąże się on z percepcyjnym oraz afektywnym rysem literatury ujawnianym w topografiach sensualnych i emotywnych. Czwarty natomiast łączy się z problemem performatywności literatury w odniesieniu do przestrzeni geograficznej. Twórczość literacka jest traktowana jako działanie sprawcze inicjujące kolejne działania, jako aktywność światotwórcza, znaczeniotwórcza i zdarzeniotwórcza.
Obszar problemowy geopoetyki ma charakter otwarty, ale można w nim zarysować kilka kręgów skupionych wokół takich zjawisk, jak mapy, miejsca, toponimy literackie, geografie wyobrażone, imagologie terytorialne, lieux d’imagination, literacka geografia sensoryczna, geografia emocji, związek autobiografii i geografii, literackie miejsca pamięci, nowy regionalizm. W tych kręgach problemowych pojawia się też kilka wspólnych, a wyrazistych trajektorii, linii napięć, które stanowią o ich dynamice i które tworzą międzyprzestrzeń geopoetyki. Będzie to, po pierwsze, relacja pomiędzy geografią a historią, przestrzenią a czasem, zauważalna zarówno w odniesieniu do literackich miejsc pamięci kulturowej, zwłaszcza w biografiach miejsca, jak i w perspektywie jednostkowej, w związku pamięci autobiograficznej i doświadczonych przestrzeni. Po drugie, jest to relacja pomiędzy centrum a peryferiami, światowym a lokalnym wraz z wszelkimi próbami rozwiązania tej antynomii. Śledzić można ją zarówno w perspektywie osobistego doświadczenia w auto/bio/geo/grafiach, jak i w dyskursie regionalnym. Po trzecie, międzyprzestrzeń geopoetyki obejmuje także polaryzację pomiędzy trwałością a ruchem, osiadłością a nomadyzmem, które również można uchwycić w literackich świadectwach. I wreszcie, po czwarte, napięcie i przekraczanie granic pomiędzy tym, co realne a tym, co wyobrażone. Obserwować ją można i w literackich geografiach wyobrażonych, we wszelkich heterotopiach i lieux d’imagination oraz w podróżach lekturowych.
Geopoetyka, przynajmniej na aktualnym etapie, nie jest teorią, ale przede wszystkim praktyką badawczą, a wynika to z mojego przekonania, iż zbyt mało uwagi poświęcano życiu literatury poza kręgiem profesjonalnym. Literatura żyje bowiem nie tylko w obiegu akademickim, jako przedmiot teoretyczny, i nie tylko jako „tekst” czytany, ale coraz częściej jako wydarzenie inicjujące wiele innych wydarzeń i działań: podróżniczych, memoratywnych, ludycznych. Te pozornie „aberracyjne”, „naiwne”, „paranoiczne” praktyki czytelnicze jak na przykład podróże lekturowe, są w moim przekonaniu znaczącymi, choć niekiedy kłusowniczymi, praktykami kulturowymi wymagającymi większej uwagi. Z tego wynika moja koncentracja nie tyle na reprezentacjach, ile na działaniach i praktykach, bowiem dopiero wychodząc od nich, można sformułować wnioski dotyczące samej literatury i jej życia.
Przestrzeń i miejsce nie są zatem w ramach geopoetyki rozumiane jako temat lub kategoria kompozycji dzieła, element świata przedstawionego. Są raczej – co chciałabym podkreślić – ramą, narzędziem i problemem. Choć także obszarem, w którym literatura pod różną postacią cyrkuluje, z którym wchodzi w twórcze interakcje i w którym jest osobliwym, choć wartościowym przewodnikiem.
***
Książka w swej podstawowej części jest wynikiem badań prowadzonych w ramach projektu badawczego Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich (N N103 407140) realizowanego w latach 2011–2013 i finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Wykorzystałam w niej także rezultaty prac podjętych w dwu innych projektach – Modi Memorandi. Interdyscyplinarny leksykon terminów pamięci zbiorowej (NCN, kierowany przez Roberta Trabę) oraz Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienia zmysłów w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza i współczesności (NCBiR, kierowany przez Włodzimierza Boleckiego) – za zaproszenie do nich serdecznie dziękuję.
Nie włączyłam natomiast do książki swojego pierwszego artykułu z 2005 roku Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych), zapowiadającego rozwijaną tu problematykę. Nie dlatego, by założenia tam sformułowane odbiegały od głównych tez książki. Wręcz przeciwnie, problemy performatywności literatury i jej „uświatowienia”, przekonanie, że literackie topografie są niezbywalną częścią naszego doświadczenia i naszej rzeczywistości, kształtując wyobrażenia i mapy świata, kwestie hybrydyzacji i dyslokacji lokalności oraz ponowoczesnego regionalizmu, zarysowane tam w zalążkowej postaci, wyznaczyły moją dalszą trajektorię poszukiwań. Artykuł ten jest jednak mocniej związany z moją drugą fascynacją – miastem, które nie jest głównym bohaterem tej książki, choć jego doświadczenie odegrało w tworzeniu Geopoetyki wyjątkowo ważną rolę.Spis treści
Wstęp
Część I
Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich
Kilka uwag w sprawie zwrotów
Zwrot przestrzenny
Zwrot topograficzny
Co nowego w teoriach przestrzeni?
Zamiast przewidywań
Część II
Geopoetyka jako orientacja badawcza
Geopoetyka, geokrytyka, geokulturologia, geohumanistyka. Analiza porównawcza pojęć
O karierze prefiksu „geo”
Geopoetyka i nomadyzm intelektualny
Geokrytyka i komparatystyka
Geokulturologia i semiotyka
Geohumanistyka i transdyscyplinarność
W stronę geopoetyki jako orientacji badawczej
Analityka pojęcia
Geopoetyka jako wędrujące pojęcie
Geopoetyka: definicja
Pytania o przedmiot
Pytania o metodę
Cyrkulacje
Część III
Literatura i geografia: w stronę wspólnego
słownika
O miejscu Wincentego Pola
Kultura, literatura, geografia: przepływy i rekonfiguracje
Mapy. Od metafory do kartografii krytycznej
Mapa, terytorium i deterytorializacja
Kartografie literackie
Mapa Niewiadomszczyzny
O pożytkach z map
Miejsce
Tekstury miejsca
Miejsce a literatura (I): doświadczenie, archiwum kultury, wyobraźnia
Miejsce a literatura (II): rozporządzalność, opór, idiolokalność
Miejsce: tropy toponomastyczne
Geografia wyobrażona
Rewolucje wyobraźni
Lieux d’imagination
Podróże lekturowe
Ekskursja: śladami myśliwego
Część IV
Antropologia miejsca
W stronę literackiej antropologii miejsca
Percepcje i emocje w doświadczeniu przestrzeni
Sensoryczna geografia literacka
Geografia emocji i topografie emotywne
Auto/bio/geo/grafie
Część V
Topografie historii: miejsce, pamięć, literatura
Trajektorie dyskursów pamięci
Pamięć i przestrzeń
Miejsca wydrążone z pamięci
Toponimie, heterotopie i mit kratylejski
Część VI
Nowy regionalizm i narracje lokalne
Nowy regionalizm
Ponowoczesny regionalizm – niedokończony projekt?
„Małe ojczyzny” – projekt zaniechany
Regionalizm a perspektywy badawcze
Czy możliwa jest „polifonia pamięci” w literackich badaniach regionalnych?
Pamięć a region: wstępne oczywistości
Polifonia pamięci w badaniach regionalnych
Region: agon czy wspólnota?
Zamiast zakończenia: Umberto Eco idzie na Eccles Street
Aneks
Gdzie leżą „ogrody ziemskich rozkoszy”? Topika ogrodowa w perspektywie geopoetyki
Topos a geopoetyka
Zofiówka/Sofiówka
Ogrody i przebieranki
Kuchnia, mapa, mit środkowoeuropejski
(wokół CAFÉ MUSEUM Roberta Makłowicza)
Kulinarna kartografia
Przepis na mit środkowoeuropejski
Środkowoeuropejczyk – istota cielesna
HOMO GEOGRAPHICUS. Miłosza topografie i auto/bio/geo/grafie
Miejsca w ruchu
Ekskurs I: w stronę geografii kulturowej „szkoły z Berkeley”
Topografie Miłosza
Ekskurs II: w stronę geografii kulturowej – Homo geographicus
W stronę auto/bio/geo/grafii
Bibliografia
Nota bibliograficzna
Indeks nazwisk
Indeks RZECZOWY
Summary
więcej..
