Górski Karabach w polityce niepodległego Azerbejdżanu - ebook

Wstęp

Celem pracy Górski Karabach w polityce niepodległego Azerbejdżanu jest określenie znaczenia Górskiego Karabachu w polityce Azerbejdżanu oraz pogląd jego władz na kwestię rozwiązania sporu przez możliwość zawarcia kompromisu z ­Ormianami, zamieszkującymi zarówno były Górsko-Karabachski Obwód ­Autonomiczny (GKOA), jak i Armenię, a także możliwość użycia sił zbrojnych, by przywrócić kontrolę rządu w Baku nad całym krajem. Nie mniej ważną kwestią jest ukazanie wpływu konfliktu karabachskiego na sytuację geopolityczną Azerbejdżanu oraz wyjaśnienie przyczyn, które leżą u podstaw określonego spojrzenia na Górski Karabach azerbejdżańskich ośrodków decyzyjnych. Przeprowadzone badania pokazują także najważniejsze dla państwa konsekwencje konfliktu, takie jak sytuacja polityczna w kraju.

Zamierzeniem autora było przeanalizowanie kontekstu prawnego związanego z azerbejdżańsko-ormiańskim konfliktem o Górski Karabach i z tej perspektywy zbadanie ormiańskiej tezy o prawomocnej drodze wystąpienia GKOA ze składu Azerbejdżańskiej SRR i w konsekwencji proklamowania niepodległej Republiki Górskiego Karabachu. Ważne były rozważania, czy ludność byłej enklawy ormiańskiej, uzasadniając swoje separatystyczne dążenia na gruncie prawa międzynarodowego, ma podstawy do powoływania się na zasadę mówiącą o prawie narodów do samostanowienia. Aspekt prawno-międzynarodowy jest istotny w przypadku konfliktu karabachskiego, a szczególnie niepodległości Republiki Górskiego Karabachu i jej uznania. Wynika to z tego, że podstawy prawa międzynarodowego w dużej mierze opierają się zwyczajach międzynarodowych oraz praktyce. Tym samym rozpatrzenie istoty konfliktu karabachskiego wnosi wkład teoretyczny w zrozumienie jednego z najbardziej złożonych zagadnień odnoszących się do porównania zasady integralności terytorialnej państwa i zasady prawa narodów do samostanowienia. Kwestia Górskiego Karabachu jest w tym kontekście połączona z innymi podobnymi sprawami, jak chociażby casusem Kosowa czy sprawą Cypru Północnego. Celem monografii jest również zbadanie powiązań między tymi trzema przypadkami, w których mniejszość narodowa, zamieszkująca terytorium konkretnego kraju, dąży do niepodległości, mimo że dany etnos ma już własne niepodległe państwo.

Obecnej złożonej sytuacji nie można jednak zrozumieć bez zaznajomienia się z dziejami Karabachu. Zarówno Ormianie, jak i Azerbejdżanie przedstawiają własną, odrębną, niekiedy przerysowaną ich wersję. To powoduje, że również przybliżenie historii spornego regionu jest jednym z zamysłów pracy – wydarzenia z przeszłości są przecież przyczyną obecnych uwarunkowań geopolitycznych, stąd tak istotne wydaje się ich rzetelne i przejrzyste omówienie. Zgodnie z zasadą Francisa Bacona to właśnie poznanie przyczyn jest prawdziwą wiedzą.

Konflikt karabachski ma duże znaczenie dla stabilności w regionie, gdyż jest fokusem skupiającym przeciwstawne interesy różnych ośrodków politycznych. Był on pierwszym krwawym konfliktem na szczeblu centralnym w republikach związkowych na terenie Związku Radzieckiego^(). Dopiero później wybuchły antagonizmy etniczne w Osetii Południowej, Abchazji czy Naddniestrzu. Spór o Górski Karabach dysponuje najdłuższą historią, miał najbardziej krwawy przebieg i zaangażował najwięcej środków, a także posiada największy potencjał starcia zbrojnego na szeroką skalę. O ile konflikty w Gruzji i Mołdawii mają charakter walki centrum z separatystami w większym lub mniejszym stopniu wspieranymi przez Rosję, o tyle zajścia w Górskim Karabachu mają wszelkie cechy ewentualnego konfliktu regionalnego. Wynika to z tego, że w rzeczywistości nie jest on sporem metropolii z lokalnymi bojownikami, lecz antagonizmem między dwoma państwami. Nakładają się na niego interesy mocarstw regionalnych – Turcji, Iranu oraz Rosji, a także Stanów Zjednoczonych i państw europejskich. Sytuację pogarsza to, że Armenia i Azerbejdżan nie potrafiły w ciągu wielu lat doprowadzić do rozwikłania sporu i również społeczność międzynarodowa, która pośredniczy w rozwiązaniu konfliktu, nie znalazła kompromisu zadowalającego obie walczące strony.

Rolę konfliktu karabachskiego wzmacnia to, że wybuchł on w jednym z najbardziej strategicznych regionów byłego Związku Radzieckiego. Duże znaczenie geopolityczne ma ropa naftowa, znajdująca się na azerbejdżańskim wybrzeżu Morza Kaspijskiego, a także szlaki komunikacyjne i przesyłowe prowadzące z Azji Środkowej do Europy (z pominięciem Rosji i Iranu) i łączące Rosję z krajami Zatoki Perskiej. Nie bez znaczenia jest również sąsiedztwo Kaukazu Południowego ze Środkowym i Bliskim Wschodem. Powoduje to, że region ten znajduje się w strefie konfrontacji geopolitycznej największych uczestników stosunków międzynarodowych^(). Tym samym wieloaspektowe zbadanie konfliktu karabachskiego w znacznym stopniu pozwala zrozumieć całokształt zależności na Kaukazie, a także globalną rozgrywkę poszczególnych państw.

W pracy zaprezentowano kwestię Górskiego Karabachu głównie z perspektywy Azerbejdżanu, z uwzględnieniem jednak argumentów strony ormiańskiej, ­ponieważ niemożliwe jest analizowanie problemu tylko z jednej perspektywy. Wynika to z prostej przyczyny – stanowisko jednego kraju jest w dużej mierze uwarunkowane pozycją drugiego.

Praca ma charakter interdyscyplinarny, w związku z czym kwestia metodyki badań stanowiła ważny jej aspekt. Przyjęcie określonych metod badawczych było kluczowym zabiegiem, ponieważ musiało zapewnić płynne i rzetelne przejście między dwoma poruszanymi dyscyplinami naukowymi – historią i nauką o polityce.

Zasady i sposoby systematycznego badania w celu poznania rzeczywistości zostały podporządkowane metodzie historycznej. Zapewniła ona poznanie genezy zjawisk polityczno-historycznych niezbędnych w całościowym zrozumieniu tematu.

W realizowanych badaniach w dużej mierze poruszano się w obrębie historii politycznej, której nowoczesny rozwój związany jest z Leopoldem von Ranke. Opierając się na jego założeniach, w monografii dążono do krytycznej analizy źródeł oraz obiektywnego opisu rzeczywistości. W badaniach nie skoncentrowano się wyłącznie na historiografii skupiającej się wokół oficjalnej polityki, ale wzięto również pod uwagę założenia wyrosłe ze szkoły Annales. Z tego też względu w pracy poruszono takie zjawiska, jak powiązania gospodarcze czy niezwykle ważne w przypadku Górskiego Karabachu przemiany demograficzne, społeczne oraz narodowościowe.

W badaniach dotyczących kwestii politologicznych zastosowano głównie dwie metody badawcze. Pierwsza to metoda analizy systemowej, której prekursorem był David Eatson^(). Charakteryzuje się ona ujęciem systemu jako całości złożonej z poszczególnych elementów zależnych od siebie wzajemnie i od samego systemu. Uwzględnia ona ogół warunków, w których pojawił się badany problem. Metoda pozwala sięgnąć do źródła przekształceń systemu, jak również jego zdolności do samosterowania własnym działaniem i oddziaływaniem na otoczenie. Analiza systemowa w ujęciu Eatsona była przydatna, ponieważ pozwalała na użycie analizy makrosystemowej (całość systemu politycznego wytworzonego na płaszczyźnie wzajemnych powiązań na Zakaukaziu), analizy ­systemowej średniego rzędu (określony podsystem np. system polityczny) oraz analizy mikrosystemowej (element systemu jak np. poszczególna decyzja ­polityczna).

Kolejną zastosowaną metodą była metoda decyzyjna kompleksowo traktująca zjawiska natury politycznej. Jest ona obecnie najbardziej efektywna w badaniach dotyczących nauk o polityce i stosunkach międzynarodowych. Dzięki niej można całościowo rozpatrywać zjawiska polityczne na linii Azerbejdżan–Górski ­Karabach–Armenia. Metoda była przydatna, ponieważ umożliwiła wyodrębnić ośrodek decyzyjny jako podmiot działania politycznego. Pozwoliła też prześledzić proces decyzyjny będący zespołem powiązań przyczynowo-skutkowych występujących wewnątrz ośrodka władzy. W podobny sposób metoda ta dała możliwość zbadania samej decyzji politycznej jako aktu nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego, a następnie przeanalizowania implementacji politycznej owej decyzji jako procesu jej urzeczywistnienia. Zezwoliła ona odformalizować studia i dokonać analizy rzeczywistych mechanizmów życia politycznego na podstawie podjętych działań badanych ośrodków decyzyjnych.

Funkcjonalną metodą w prowadzonych badaniach była metoda ideal. Jej zastosowanie było przydatne w ujęciu całościowym wszystkich elementów zależności badanego systemu, traktującym omawiane zagadnienia jako dialektyczną całość wraz ze wszystkimi ich powiązaniami. Ponadto metoda ideal pozwoliła zapoznać się z analizowaną kwestią w kontekście przyszłego rozwoju konfliktu karabachskiego i wynikających z niego ewentualnych skutków na arenie międzynarodowej, co było niezwykle ważne dla całego omawianego zagadnienia.

W pracy przeprowadzono analizę instrumentalno-prawną norm prawnych polegającą na rozpoznaniu tekstów aktów normatywnych. W tym przypadku pole badań dotyczyło sfery określonych przepisów prawnych odnoszących się do Górskiego Karabachu w ustawodawstwie radzieckim, azerbejdżańskim, a także ormiańskim oraz oceny tego faktu przez czynniki decyzyjne w Azerbejdżanie. Na zebranym materiale badawczym dokonano syntezy nomologicznej polegającej na przedstawieniu pewnych prawidłowości w badanych procesach oraz wykonano syntezę typologiczną analizowanych zjawisk i występujących w podnoszonych przez projekt kwestiach.

Podczas prowadzenia badań w krajach zakaukaskich z heurystycznych metod badawczych użyta została obserwacja. Pozwalała ona na planowe i systematyczne zbieranie, a następnie przetwarzanie faktów i zdarzeń dotyczących tematu poruszanego w książce. Metoda ta posłużyła do analizowania i udokumentowania najbardziej aktualnych wydarzeń związanych z Górskim Karabachem. W związku z tym, że okoliczności dotyczące przyjętego przez autora zadania badawczego były dynamiczne, to właśnie metoda obserwacyjna okazała się najefektywniejsza. Jej zastosowanie polegało na gromadzeniu informacji ukazujących się w mediach, zwłaszcza w rosyjskojęzycznej prasie wychodzącej w Azerbejdżanie – „Зеркало”, „Эхо”, „Бакинские Ведомости”, czy „Бакинский рабочий”, a także śledzeniem wiadomości ukazujących się na serwisach internetowych agencji informacyjnych oraz centrów analitycznych.

Część materiałów źródłowych, na których opiera się praca, stanowią dokumenty archiwalne. Ich kwerendę przeprowadzono w latach 2004–2009. W tym czasie w Azerbejdżanie doszło do reformy archiwów państwowych. Z kilku ­archiwów tematycznych zaczęto tworzyć centralne archiwum państwowe, do którego przenoszono zbiory z mniejszych jednostek. W związku z tym powstał problem z opisaniem pozyskanych materiałów^(). W pracy zastosowano opis, który był właściwy dla danego dokumentu w okresie przeprowadzania kwerendy.

W celu wyjaśnienia tytułu książki Górski Karabach w polityce niepodległego Azerbejdżanu należy poruszyć dwie kwestie. Po pierwsze, gdyby dosłownie potraktować wyrażenie „niepodległy Azerbejdżan”, to należałoby ograniczyć się do dwóch okresów: lat 1918–1920, kiedy istniała Demokratyczna Republika Azerbejdżanu, oraz od 1991 r., czyli rozpadu ZSRR i powstania Republiki Azerbejdżanu. Jednak w niniejszej pracy nie potraktowano ram czasowych jako sztywnej konstrukcji. Wiązało się to z chęcią wyjaśnienia przyczyn antagonizmu azerbejdżańsko-ormiańskiego oraz całościowego ujęcia meritum współczesnej odsłony konfliktu karabachskiego. Z tego powodu część niniejszego opracowania dotyczy wydarzeń i procesów rozgrywających się od starożytności do 1918 r., a więc w czasie, kiedy nie istniało żadne państwo, które można by utożsamiać ze współczesnym Azerbejdżanem. Ponadto przedstawiono najważniejsze decyzje dotyczące Górskiego Karabachu podejmowane w Związku Radzieckim. Bez tego zabiegu praca pozostałaby niekompletna, bowiem nie uwzględniałaby najważniejszych czynników determinujących wybuch walk zbrojnych w 1. poł. XX w. Po drugie, zwłaszcza w ujęciu historycznym, często analizowano zjawiska w kontekście geograficznego Karabachu, a więc krainy obejmującej zarówno Górski, jak i Nizinny Karabach. Wynikało to z faktu, że przez wieki obie części stanowiły integralną całość, a ich sztuczne rozdzielenie przez autora byłoby niecelowe. Dlatego prezentowane w książce zagadnienie zostało potraktowane nieco szerzej niż sugerowałby to jej tytuł.

Praca ma układ problemowo-chronologiczny. Składa się z pięciu rozdziałów, które poruszają poszczególne kwestie konfliktu o Górski Karabach. Rozdział pierwszy dotyczy historycznych uwarunkowań sporu azerbejdżańsko/muzułmańsko-ormiańskiego i przedstawia najważniejsze zagadnienia z historii spornego obszaru. Zapoznanie się z jego dziejami jest ważne dla całościowego zrozumienia sytuacji. Na przykład zdaniem Ormian Górski Karabach nigdy nie wchodził w skład niepodległego państwa azerbejdżańskiego i dlatego nie ma ono prawa do tego terytorium^(). Dlatego tak istotna jest odpowiedź na pytanie w jaki sposób Górski Karabach znalazł się w składzie Azerbejdżańskiej SRR.

Rozdział drugi porusza temat początków współczesnej odsłony konfliktu azerbejdżańsko-ormiańskiego. Jego najbardziej krwawy okres był związany z rozpadem imperium komunistycznego i utworzeniem niepodległych państw na Zakaukaziu. Zasadniczą kwestią było zbadanie procesu, który doprowadził do ukształtowania obecnego status quo. Ważna była również analiza zagadnień prawnych dotyczących Górskiego Karabachu. Ta część pracy miała na celu sprawdzenie, czy rzeczywiście, jak twierdził Robert Koczarjan, w chwili rozpadu ZSRR istniały dwa oddzielne państwa: Republika Azerbejdżanu na terenie byłej Azerbejdżańskiej SRR oraz Republika Górskiego Karabachu na terenie byłego GKOA^(). Tym samym nastawanie decydentów Republiki Azerbejdżanu na nienaruszalność granic Azerbejdżańskiej SRR, zdaniem polityków ormiańskich, nie ma żadnych podstaw prawnych^().

W rozdziale trzecim zaprezentowano warianty wypracowanych przez społeczeństwo międzynarodowe rozwiązań konfliktów terytorialnych, które starano się zastosować w Górskim Karabachu. Wyjaśniono również przyczyny, dla których do tej pory nie zdecydowano się na wprowadzenie któregoś z nich. Ponadto rozpoznano wpływ casusu Kosowa na próby legitymizacji oddzielenia byłego GKOA od Azerbejdżanu.

Stanowisko organizacji międzynarodowych wobec konfliktu azerbejdżańsko-ormiańskiego prezentuje rozdział czwarty. Główny nacisk położono w nim na działalność KBWE/OBWE, ponieważ to ta organizacja odpowiadała w dużym stopniu za przebieg procesu pokojowego. Zagadnienia przedstawione w tej części pracy pozwalają pełniej zrozumieć przebieg rozmów między Azerbejdżanem i Armenią. Przy niemocy czynników decyzyjnych obu krajów w sprawie zawarcia kompromisu, potrzeba bowiem znacznej ingerencji sił zewnętrznych na strony sporu. Dotychczasowa działalność pośredników doprowadziła jednak do rozczarowania ich działalnością. W rozdziale tym przedstawiono przyczyny danego stanowiska organizacji międzynarodowej odnośnie do konfrontacji azerbejdżańsko-ormiańskiej, a także podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie – dlaczego nie potrafiły one doprowadzić do zapewnienia trwałego pokoju w regionie.

Ostatni rozdział piąty jest najbardziej obszerny, ponieważ porusza wieloaspektowe zagadnienia dotyczące wpływu konfliktu karabachskiego na geopolityczne położenie Azerbejdżanu. Spór z Armenią determinuje całościową politykę zagraniczną oraz doktrynę bezpieczeństwa wypracowywaną przez ośrodki władzy w tym kraju. Z tego powodu, w tej części pracy, przedstawiono jego konsekwencje w stosunkach z sąsiadami, jak również z największym mocarstwem światowym – Stanami Zjednoczonymi. Przeanalizowano także oddziaływanie separatystycznych dążeń Ormian w byłym GKOA na politykę władz centralnych wobec innych mniejszości etnicznych zamieszkujących Azerbejdżan, zwłaszcza Lezginów i Tałyszów. Starano się również zbadać, czy słuszny jest pogląd traktujący konflikt karabachski jako wojnę religijną i zderzenie dwóch cywilizacji – świata islamskiego ze światem chrześcijańskim.

W zakończeniu przeanalizowano możliwość wznowienia działań wojennych w regionie oraz wykorzystywanie stanu zagrożenia kraju przez władze Azerbejdżanu w celu zachowania władzy. Po wyciągnięciu wniosków możliwe było prognozowanie ewentualnych zmian w polityce azerbejdżańskiej dotyczącej rozmów z przywódcami Ormian. Kwestia ta była o tyle istotna, o ile sytuacja w Górskim Karabachu bezpośrednio wpływa na sytuację w całym Zakaukaziu i obszarów sąsiednich: Kaukazu Północnego, Środkowego Wschodu oraz Azji Mniejszej.

------------------------------------------------------------------------

^() Т. Чаладзе,Карабах: Война в лицах, Баку 1993, s. 5.

^() Г. Кулыев,Геополитические коллизии Кавказа, „Центральная Азия и Кавказ” 1999, nr 3, s. 25.

^() D. Eatson, The Political System. An Inquiry into the State of Political Science, New York 1953.

^() W pracy zachowano sposób opisu dokumentu z archiwum, z którego korzystano. Występują więc rosyjskie sygnatury i określenia dla nazw zespołu, teczki i numeru inwentarza: фонд(ф.), опись(о.) i дело(д.) lub ewentualnie единицахраниения(е.х.).

^() A. Zalinyan, What Prevails in the Karabakh Settlement: International Law or the Right on Policy?, Yerevan 2008, s. 37–38.

^() Address by Robert Kocharian, President of Armenia, www.coe.int/T/E/Com/Files/PA-Sessions/June-2004/20040623_disc_kocharian.asp (dostęp 2.10.2012).

^() Выступление министра иностранных дел Армении Вартана Осканяна на 10-й встрече Совета Министров ОБСЕ, Порто, 6–7 декабря 2002 года, brak sygnatury, wypis w posiadaniu autora, Архив МИД АР.Rozdział 1
Historyczne uwarunkowania konfliktu azerbejdżańsko-ormiańskiego

Znaczenie historii w dyskursie karabachskim

Zrozumienie współczesnego konfliktu karabachskiego, szczególnie jego przyczyn i stosunku do niego Azerbejdżan i Ormian, jest niemożliwe bez wyjaśnienia uwarunkowań historycznych. Pomijając je, nie można zrozumieć wymowy wielu działań, mających często wymiar symboliczny. Przykładem tego może być otwarty list intelektualistów azerbejdżańskich z lutego 1988 r. Starając się w nim obalić motywy separatystycznych roszczeń ormiańskich odnośnie do Górsko-Karabachskiego Obwodu Autonomicznego (GKOA), użyli oni argumentu, że zarówno Azerbejdżanie, jak i Ormianie karabachscy mają wspólne pochodzenie etniczne, gdyż są potomkami ludności Albanii Kaukaskiej^(). To z kolei determinuje ich do zamieszkiwania w jednym państwie. Sytuacja ta nie odnosi się jedynie do tego konkretnego przypadku. Naświetlenie całokształtu obecnych przemian polityczno-społecznych na Kaukazie, jak również interesów poszczególnych państw w regionie, nie jest możliwe bez odwołania się do przeszłości^(). Wynika to z silnej pamięci historycznej, która jest jednym z najbardziej charakterystycznych wyznaczników narodowej świadomości, ludności zamieszkującej ten region świata^().

Na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Górskiego Karabachu można się zapoznać m.in. z argumentami strony ormiańskiej dotyczącymi jej obecności w tym regionie świata, które nawiązują do starożytnego państwa Urartu. Gdyby zastosować podobny tok rozumowania, należałoby zamieścić na stronie polskiego MSZ wiadomość o Bolesławie Chrobrym wbijającym słupy graniczne między Polską a Niemcami na Łabie jako uzasadnienie pretensji do ziem naszego zachodniego sąsiada. Jak bardzo ważne dla tych społeczeństw jest podłoże historyczne konfliktu azerbejdżańsko-ormiańskiego, pokazują badania socjologiczne przeprowadzone w obu krajach przez zagraniczne instytucje pozarządowe. Wynika z nich, że 48,5% mieszkańców Azerbejdżanu uważa, iż podstawą konfliktu jest historyczna wrogość między narodami, podobnego zdania jest 57% mieszkańców Armenii^().

Strony konfliktu, by udowodnić swoje tezy, niepoparte żadnymi dowodami naukowymi, bezwzględnie korzystają z argumentów odnoszących się do historii Kaukazu^(). Obrazują to liczne, niedorzeczne twierdzenia mające pokazać, że historia danego kraju jest najstarsza, że dana grupa narodowościowa przybyła na teren Zakaukazia jako pierwsza i wniosła największy wkład w dziedzictwo kulturowe ludzkości. Dobitnie przedstawiają to książki Murada Adżiego^(). Autor stara się w nich udowodnić, że to narody turkijskie były motorem przemian cywilizacyjnych całego Kaukazu, a Albania Kaukaska stała się centrum religijnym świata chrześcijańskiego, w którym pierwsi biskupi europejscy otrzymywali święcenia^(). Historia i spuścizna Albanii Kaukaskiej wciąż jest fałszowana twierdzeniami dowodzącymi, że państwo to stworzyły ludy turkijskie. Wynikałoby to z faktu, że „orda” albańska przybyła na Zakaukazie w II w. p.n.e. ze stepów ałtajskich. Oprócz tego to właśnie alochtoni z Azji Centralnej mieli krzewić chrześcijaństwo na Kaukazie Południowym. Według Adżiego pierwszym biskupem Kościoła albańskiego był wnuk Grzegorza Oświeciciela, Grigoris, pochodzący z turkijskiego plemienia Arszakidów^(). Autor, chcąc zdyskredytować spuściznę ormiańską, usiłuje przekonać czytelnika, że Ormianie przyjmując wiarę w jednego boga w IV w., przyswoili sobie jednocześnie kulturę ałtajską a cześć zaczęli oddawać Tengriemu^(). W ten sposób mieli się uniezależnić zarówno od Rzymu, jak i Persji i stać się sojusznikami ludów turkijskich. Potwierdzeniem tej tezy był również wywód etymologiczny Adżiego, pokazujący, że termin „katolikos” wywodzi się od turkijskiego „kataluk”, oznaczającego sojusznika. Albania Kaukaska, zdaniem autora, stała się natomiast krzewicielem wschodniego chrześcijaństwa na terenie Bizancjum, Grecji i całego Bliskiego Wschodu. Stąd od IV w. Grecy mieli modlić się po turkijsku^().

Ormiańska historiografia jest również oskarżana o nieobiektywność i fałszowanie historii, mającej potwierdzić autochtoniczność Ormian na Kaukazie^(). Krytykę takich zabiegów przedstawił już na początku XX w., jeden z najbardziej znanych pisarzy gruzińskich, Ilia Czawczawadze. Podważał on wiele tez oficjalnej historiografii ormiańskiej, uważając ją za stronniczą, a czasami wręcz specjalnie spreparowaną na rzecz celów politycznych^(). Dotyczyło to zwłaszcza ormiańskich twierdzeń o historycznej przynależności ziem zakaukaskich do ich państwa narodowego.

Sytuacja wykorzystywania przeszłości w ideologicznej walce z wrogiem jest spowodowana tym, że Kaukaz to miejsce, gdzie historia stanowi istotny składnik życia polityczno-społecznego. To właśnie dzięki niej jedna strona pragnie zdyskredytować drugą i nie jest istotne czy dotyczy to czasów najnowszych, czy też odnosi się do starożytności. Istotny jest wydźwięk propagandowy^(). Konflikt karabachski ze swoją wojną informacyjną, dyskusjami ideologicznymi i pseudohistorycznymi sporami spowodował, że społeczeństwa zarówno Azerbejdżanu, jak i Armenii stały się zakładnikami wypreparowanej „pamięci historycznej”^().

Ciąg dalszy w wersji pełnej

Najważniejsze zagadnienia z dziejów Karabachu w okresie przed aneksją rosyjską

Dostępne w wersji pełnej

Karabach w składzie Cesarstwa Rosyjskiego i początek antagonizmu ormiańsko-muzułmańskiego na wschodnim Zakaukaziu

Dostępne w wersji pełnej

Konflikt karabachski po zakończeniu I wojny światowej

Dostępne w wersji pełnej

Upadek Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu i sprawa karabachska w okresie państwa radzieckiego

Dostępne w wersji pełnej

------------------------------------------------------------------------

^() B. Shaffer, Borders and Brethren. Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity, Cambridge 2002, s. 127.

^() A. Furier, Zmieniający się Kaukaz na współczesnej mapie świata, w: Kaukaz w dobie globalizacji, pod red. A. Furiera, Poznań 2005, s. 52.

^() А. Дашдамиров, Идеологические противоречия этнической политики на Кавказе, „Центральная Азия и Кавказ” 2001, nr 5, s. 62.

^() А. Юнусов, Азербайджан в начале XXIвека: конфликты и потенциальные угрозы, Баку 2007, s. 28–29.

^() Interesującym opracowaniem naukowym na temat wykorzystania historii w politycznym dyskursie przez Azerbejdżan jest: R. Galichian, The invention of History. Azerbaijan, Armenia and the Showcasing of Imagination, London, Yerevan 2009. Należy pamiętać, że książka ta prezentuje ormiański punkt widzenia.

^() Murad Adżi jest reprezentantem nurtu znanego jako folk-historia (фолк-история). Folk-historia to ogólna nazwa prac historycznych pretendujących do miana naukowych, ale będących publicystycznymi, u których podstaw leżą założenia ideologiczne. Termin wywodzi się z języka rosyjskiego, często za prekursora folk-historii uważa się Lwa Gumilowa.

^() М. Аджи, Полынь Половецкого поля, Москва 2007, s. 327.

^() Tamże, s. 331.

^() Tengri był głównym bogiem dawnych ludów ałtajskich, czczonym jako personifikacja nieba.

^() М. Аджи, Дыхание Армагеддона, Москва 2006, s. 141–146.

^() O analizie oficjalnej historiografii ormiańskiej, w której przedstawiono manipulację faktami historycznymi w celach propagandowych patrz: С. Асадов, Философияреваншизмаилиармянскаякровожадность, Баку 2002.

^() Patrz: И.Л. Чавчавадзе, Армянские учёные и вопиющие камни, Тифлисъ 1902.

^() Na przykład książka Т. Мобиль оглу, Великая Армения, Баку 2009. Autor wysuwa w niej tezę, że nazwa „Armenia” jest pochodzenia turkijskiego; że w czasie konfliktu karabachskiego wojska ormiańskie zajęły Górski Karabach oraz 20% terenu Azerbejdżanu. Poza tym autor podnosi inne kwestie, które nie tylko nie odzwierciedlają stanu obecnej nauki, lecz także w wielu przypadkach po prostu ją fałszują.

^() А. Дашдамиров, Идеологические, s. 64–65.Rozdział 2
Rozpad ZSRR i wybuch walk zbrojnych między Armenią a Azerbejdżanem

Rozbudzenie konfliktu azerbejdżańsko-ormiańskiego i jego pierwsze ofiary

Dostępne w wersji pełnej

Konsekwencje wzrostu antagonizmu między Ormianami i Azerbejdżanami

Dostępne w wersji pełnej

Rozpad ZSRR i zagadnienia prawne dotyczące Górskiego Karabachu

Dostępne w wersji pełnej

Faza zbrojna konfliktu karabachskiego i jego bezpośrednie następstwa

Dostępne w wersji pełnejRozdział 3
Warianty rozwiązania konfliktu karabachskiego

Kwestia pogodzenia zasady samostanowienia narodów i integralności terytorialnej państwa

Dostępne w wersji pełnej

Problem karabachski a precedens niepodległości Kosowa

Dostępne w wersji pełnej

Plan utworzenia przez Republikę Górskiego Karabachu oraz Republikę Azerbejdżanu państwa stowarzyszonego

Dostępne w wersji pełnej

Projekt wspólnego państwa

Dostępne w wersji pełnej

Propozycja przeniesienia rozwiązań przyjętych w Czeczeni do Górskiego Karabachu

Dostępne w wersji pełnej

Idea wymiany terenów między Azerbejdżanem a Armenią

Dostępne w wersji pełnej

Casus Wysp Alandzkich a próby jego zastosowania do Górskiego Karabachu

Dostępne w wersji pełnej

Model cypryjski i sprawa Cypru Północnego w kontekście konfliktu karabachskiego

Dostępne w wersji pełnejRozdział 4
Problem Górskiego Karabachu na forach organizacji międzynarodowych

Działalność Azerbejdżanu w ONZ w kontekście konfliktu karabachskiego

Dostępne w wersji pełnej

Proces pokojowy prowadzony w ramach KBWE/OBWE

Dostępne w wersji pełnej

Próby mediacyjne podejmowane przez WNP

Dostępne w wersji pełnej

Ewolucja stanowiska Rady Europy wobec problemu karabachskiego

Dostępne w wersji pełnej

Stanowisko Organizacji Konferencji Islamskiej w sprawie wydarzeń w Górskim Karabachu i uznanie Armenii za agresora

Dostępne w wersji pełnej

Udział Unii Europejskiej w procesie pokojowym

Dostępne w wersji pełnej

GUAM i konflikty narodowościowe na terytorium jego członków

Dostępne w wersji pełnej

Konsekwencje okupacji ormiańskiej podnoszone przez Azerbejdżan na forum organizacji międzynarodowych

Dostępne w wersji pełnejRozdział 5
Wpływ problemu karabachskiego na geopolityczne położenie Azerbejdżanu

Kwestie religijne w konflikcie karabachskim

Dostępne w wersji pełnej

Następstwa ruchu niepodległościowego Ormian karabachskich w polityce Azerbejdżanu dotyczącej mniejszości etnicznych

Lezgini

Dostępne w wersji pełnej

Tałysze

Dostępne w wersji pełnej

Implikacje działań Rosji na sytuację w regionie

Dostępne w wersji pełnej

Stanowisko Stanów Zjednoczonych wobec procesu pokojowego

Dostępne w wersji pełnej

Wpływ problemu karabachskiego na regionalne położenie Azerbejdżanu

Dostępne w wersji pełnej

Polityka bezpieczeństwa Armenii i Azerbejdżanu

Dostępne w wersji pełnej