Gotfryd z Bouillon. Książę Dolnej Lotaryngii, władca łacińskiej Jerozolimy, ok. 1060-1100 - ebook

ILUSTRACJE

Mapy

1.1. Lotaryngia i Cesarstwo Zachodnie

2.1. Bouillon i okolice

4.1. Szlak Gotfryda do Konstantynopola

4.2. Szlak pierwszej krucjaty przez Azję Mniejszą

4.3. Antiochia

4.4. Antiochia i jej rejon

4.5. Szlak krzyżowców z Arki do Jerozolimy

4.6. Jerozolima

5.1. Pierwsze łacińskie osady w Ziemi Świętej

Ilustracje

0.1. Genealogia rodu Ardennes-Bouillon (uproszczona)

0.2. Książęta Lotaryngii w XI w.

0.3. Konny posąg Gotfryda z Bouillon na Placu Królewskim w Brukseli (zaprojektowany przez Eugène’a Simonisa, odsłonięty w 1848 roku)

2.1. Pieczęć Gotfryda z Bouillon (z: Pierre de Ram, „Notice sur un sceau inédit de Godefroi de Bouillon”, Bulletin de l’académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, 13 (1846), s. 355-600, annexe, plate 1)SKRÓTY

p.c. = paginacja ciągła

---------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
AA Albert z Akwizgranu, Historia Ierosolimitana: History of the Journey to Jerusalem, ed. i tłum. Susan B. Edgington, Oxford 2007.
AAM Annales Altahenses Maiores, MGH SS, rer. Germ., t. 4.
Anna Anna Komnena, The Alexiad, tłum. E. R. A. Sewter, popr. Peter Frankopan, London 2009 .
ANS Anglo-Norman Studies
Anzelm, Opera Sancti Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi, Opera Omnia, ed. F. S. Schmitt, 6 tomów, Edinburgh 1946-1963, z przetłumaczonymi listami w The Letters of Saint Anselm of Canterbury, tłum. Walter Frölich, 3 tomy, Kalamazoo 1990.
Bartolf „Bartolf z Nangis”, Gesta Francorum Iherusalem Expugnantium, RHC Occ., t. 3, s. 487-543.
BB Balderyk z Bourgueil, Historia Ierosolimitana, ed. Steven Biddlecombe, Woodbridge 2014.
Benzo Benzo z Alby, Ad Heinricum IV, imperatorem libri VII, MGH SS rer. Germ., t. 65.
Bernold Bernold z St. Blasien, Chronicle, Bertholds und Bernolds Chroniken, ed. I. S. Robinson, Darmstadt 2002, s. 383-540, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 245-337.
Bertold I Bertold z Reichenau, Chronicle (pierwsza wersja), Bertholds und Bernolds Chroniken, ed. I. S. Robinson, Darmstadt 2002, s. 161-203, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 99-107.
Bertold II Bertold z Reichenau, Chronicle (druga wersja), Bertholds und Bernolds Chroniken, ed. I. S. Robinson, Darmstadt 2002, s. 204-381, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 108-244.
Bonizo Bonizo z Sutri, Liber ad amicum, MGH Libelli, t. 1, s. 568-620, tłum. w: The Papal Reform of the Eleventh Century: Lives of Pope Leo IX and Pope Gregory VII, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2004, s. 158-261.
Bruno Brunonis Saxonicum Bellum, Q H IV, s. 191-405.
Cantatorium La Chronique de Saint Hubert dite Cantatorium, ed. Karl Hanquet, Bruxelles 1906.
Carmen Carmen de Bello Saxonico, Q H IV, s. 143-189.
Cartulaire Gorze Cartulaire de l’abbaye de Gorze, ed. Armand d’Herbomez, Paris 1898.
CCSSJ Le Cartulaire du Chapitre du Saint-Sépulcre de Jérusalem, ed. Geneviève Bresc-Bautier, Paris 1984.
ChAnt La Chanson d’Antioche, ed. Suzanne Duparc-Quioc, 2 tomy, Paris 1977-1978, tłum. w: The Chanson d’Antioche: An Old French Account of the First Crusade, tłum. Susan B. Edgington i Carol Sweetenham, Farnham 2011.
Chartes Saint-Hubert Chartes de l’abbaye de Saint-Hubert en Ardenne, ed. Godefroid Kurth, 2 tomy, Bruxelles 1903.
ChJér The Chanson des Chétifs and Chanson de Jérusalem: Completing the Central Trilogy of the Old French Crusade Cycle, tłum. Carol Sweetenham, Farnham 2016.
CMC Leo Marsicanus, Chronica monasterii Casinensis, MGH SS, t. 34.
CPC Heinrich Hagenmeyer, Chronologie de la Premiére Croisade, 1094-1100, Paris 1902.
CW Chronicon Wirziburgense, MGH SS, t. 6, s. 17-31.
DK Epistulae et Chartae ad Historiam Primi Belli Sacri Spectantes Quae Supersunt Aevo Aequales ac Genuinae: Die Kreuzzugsbriefe aus des Jahren 1088-1100, ed. Heinrich Hagenmeyer, Innsbruck 1901.
DULKJ Die Urkunden der lateinischen Könige von Jerusalem, ed. Hans E. Mayer, 4 tomy, p.c., Hannover 2010.
EC1 Marcus Bull i Norman Housley (eds.), The Experience of Crusading, Volume 1: Western Approaches, Cambridge 2003.
EC2 Peter Edbury i Jonathan Phillips (eds.), The Experience of Crusading, Volume 2: Defining the Crusader Kingdom, Cambridge 2003.
EHR English Historical Review
Ep. H IV Die Briefe Heinrichs IV., Q H IV, s. 5-20, 51-141, 469-483.
FC Fulcher z Chartres, Historia Hierosolymitana, ed. Heinrich Hagenmeyer, Heidelberg 1913, tłum. w: Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem, 1095-1127, tłum. Frances R. Ryan, Knoxville 1969.
FCOI Jonathan Phillips (ed.), The First Crusade: Origins and Impact, Manchester 1997.
FCTJ Alan V. Murray (ed.), From Clermont to Jerusalem: The Crusades and Crusader Societies, 1095-1500, Turnhout 1998.
Frutolf Frutolfi et Ekkehardi Chronica necnon Anonymi Chronica Imperatorum, ed. Franz-Josef Schmale i Irene Schmale-Ott, Darmstadt 1972, s. 47-121, tłum. w: Chronicles of the Investiture Contest: Frutolf of Michelsberg and his Continuators, tłum. T. J. H. McCarthy, Manchester 2014, s. 84-137.
Frutolf 1106 Frutolfi et Ekkehardi Chronica necnon Anonymi Chronica Imperatorum, ed. Franz-Josef Schmale i Irene Schmale Ott, Darmstadt 1972, s. 123-205, tłum. w: Chronicles of the Investiture Contest: Frutolf of Michelsberg and his Continuators, tłum. T. J. H. McCarthy, Manchester 2014, s. 138-186.
GF Gesta Francorum et aliorum Iherosolimitanorum, ed. i tłum. Rosalind Hill, Oxford 1962.
Gilo Gilo z Paryża i drugi anonimowy autor, The Historia vie Hierosolimitane, ed. i tłum. C. W. Grocock i Elizabeth Siberry, Oxford 1997.
GN Guibert z Nogent, Dei Gesta per Francos, ed. R. B. C. Huygens, Turnhout 1996, tłum. w: Guibert of Nogent, The Deeds of God through the Franks, tłum. Robert Levine, Woodbridge 1997.
Grzegorz VII Register Das Register Gregors VII., ed. Erich Caspar, MGH Ep. sel., 2 tomy, Berlin 1920-1923, tłum. w: The Register of Pope Gregory VII 1073-1085: An English Translation, tłum. H. E. J. Cowdrey, Oxford 2002.
Herman Herman z Reichenau, Chronicle, MGH SS, t. 5, s. 67-133, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 58-98.
JG Susan B. Edgington i Luis García-Guijarro (eds.), Jerusalem the Golden: The Origins and Impact of the First Crusade, Turnhout 2014.
JL Regesta Pontificum Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVII, ed. Philippe Jaffé, S. Loewenfeld et al., 2 tomy, wydanie 2, Leipzig 1885-1888.
JMH Journal of Medieval History
Lampert Lampert z Hersfeldu, Annales, ed. Oswald Holder-Egger, popr. Adolf Schmidt i Wolfgang D. Fritz, Darmstadt 1962, tłum. w: The Annals of Lampert of Hersfeld, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2015.
LE Letters from the East: Crusaders, Pilgrims and Settlers in the 12^(th) -13^(th) Centuries, tłum. Malcolm Barber i Keith Bate, Farnham 2010.
MGH Monumenta Germaniae Historica.
Const. Constitutiones et acta publica imperatorum et regum.
DD Diplomata Regum et Imperatorum Germaniae.
DD H III Diplomata Heinrici III.
DD H IV Diplomata Heinrici IV.
Epistolae: Briefe Epistolae: Die Briefe der deutschen Kaiserzeit.
Ep. sel. Epistulae selectae.
Libelli Libelli de lite imperatorum et pontificum.
SS Scriptores (w formacie folio).
SS rer. Germ. Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi.
SS rer. Germ. N.S. Scriptores rerum Germanicarum. Nova series.
Mommsen Imperial Lives and Letters of the Eleventh Century, tłum. Theodor M. Mommsen i Karl F. Morrison, New York 1962.
MvK Gerold Meyer von Knonau, Jahrbücher des Deutschen Reiches unter Heinrich IV. und Heinrich V., 7 tomów, Leipzig 1890-1909.
NCMH The New Cambridge Medieval History, 8 tomów, Cambridge 1995-2005.
ODEH Opera diplomatica et historica, ed. Aubert Miraeus i Jean-François Foppens, 4 tomy, Bruxelles 1723-1748.
OFCC The Old French Crusade Cycle, ed. Emmanuel J. Mickel i Jan A. Nelson, 10 tomów w 11, Tucsaloosa 1977-2003.
1 La Naissance du Chevalier au Cygne, ed. Emmanuel J. Mickel i Jan A. Nelson.
2 Le Chevalier au Cygne and La Fin d’Elias, ed. Jan A. Nelson.
3 Les Enfances Godefroi and Le Retour de Cornumarant, ed. Emmanuel J. Mickel.
4 La Chanson d’Antioche, ed. Jan A. Nelson.
5 Les Chétifs, ed. Geoffrey M. Myers.
6 La Chanson de Jérusalem, ed. Nigel R. Thorp.
7.i The Jérusalem Continuations, Part I: La Chrétienté Corbaran, ed. Peter R. Grillo.
7.ii The Jérusalem Continuations, Part II: La Prise d’Acre, La Mort Godefroi, and La Chanson des Rois Baudoin, ed. Peter R. Grillo.
8 The Jérusalem Continuations: The London-Turin Version, ed. Peter R. Grillo.
9 La Geste du Chevalier au Cygne, ed. Edmond A. Emplaincourt.
10 Godefroi de Buillon, ed. Jan B. Roberts.
OV Orderyk Vitalis, The Ecclesiastical History of Orderic Vitalis, ed. i tłum. Marjorie Chibnall, 6 tomów, Oxford 1969-1980.
Overmann Alfred Overmann, Gräfin Mathilde von Tuscien. Ihre Besitzungen, Innsbruck 1895.
Overmann, Reg. Mat. Matylda z Toskanii, Register Overmann, s. 123-190.
PL Patrologia Latina, ed. Jacques-Paul Migne, 217 tomów.
PSHIGL Publications de la section historique de l’institut grand ducal de France
PT Piotr Tudebode, Historia de Hierosolymitano itinere, ed. John H. Hill i Laurita L. Hill, Paris 1977, tłum. w: Peter Tudebode, Historia de Hierosolymitano itinere, tłum. John H. Hill i Laurita L Hill, Philadelphia 1974.
Q H IV Quellen zur Geschichte Kaiser Heinrichs IV., ed. Franz-Josef Schmale i Irene Schmale-Ott, Darmstadt 1968.
RA Rajmund z Aguilers, Liber, ed. John H. Hill i Laurita L. Hill, Paris 1969, tłum. w: Raymond of Aguilers, Historia Francorum qui ceperunt Iherusalem, tłum. John H. Hill i Laurita L Hill, Philadelphia 1968.
RBPH Revue belge de philologie et d’histoire
RC Radulf z Caen, Tancredus, ed. Edoardo D’Angelo, Turnhout 2011, tłum. w: Ralph of Caen, Gesta Tancredi, tłum. Bernard S. Bachrach i David S. Bachrach, Aldershot 2005.
RHC Recueil des Historiens des Croisades.
Arm. Documents Arméniens, 2 tomy.
Occ. Historiens Occidentaux, 5 tomów.
RHGF Recueil des Historiens des Gaules et de la France, ed. Martin Bouquet, et al., 24 tomy.
RM Robert Mnich, Historia Iherosolimitana, ed. Damien Kempf i Marcus Bull, Woodbridge 2013, tłum. w: Robert the Monk’s History of the First Crusade: Historia Iherosolimitana, tłum. Carol Sweetenham, Aldershot 2005.
RRR Revised Regesta Regni Hierosolymitani Database .
SCH Studies in Church History
Sigebert Sigebert z Gembloux, Chronicon, MGH SS, t. 6, s. 300-374.
Table chronologique Table chronologique des chartes et diplômes imprimés concernant l’histoire de la Belgique, ed. Alphonse Wauters, et al., 12 tomów, Bruxelles 1866-1919.
WEC Marcus Bull i Damien Kempf (eds.), Writing the Early Crusades: Text, Transmission and Memory, Woodbridge 2014.
WM Wilhelm z Malmesbury, Gesta Regum Anglorum, ed. i tłum. R. A. B. Mynors, dokończone przez Rodneya M. Thomsona i Michaela Winterbottoma, 2 tomy, Oxford 1998-1999.
WT Wilhelm z Tyru, Chronique, ed. R. B. C. Huygens, 2 tomy, p.c., Turnhout 1986, tłum. w: Wilhelm z Tyru, A History of Deeds Done Beyond the Sea, tłum. Ernest A. Babcock i August C. Krey, 2 tomy, New York 1943.
---------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------PODZIĘKOWANIA

Rozpocząłem badania, na których opiera się niniejsza książka, w ramach mojego przewodu doktorskiego w 2008 roku. Od tego czasu otrzymałem bardzo wiele wsparcia i pomocy. Ze szczerą przyjemnością składam w tym miejscu podziękowania za tę pomoc. W 2008 roku otrzymałem stypendium badawcze Uniwersytetu Swansea, bez którego nie byłbym w stanie rozpocząć badań w ramach przewodu doktorskiego. Pomogło mi również stypendium Fundacji im. Irene Scouloudi dla młodych badaczy przyznane w 2011 roku przez Instytut Badań Historycznych, za co pragnę podziękować Fundacji im. Irene Scouloudi i Milesowi Taylorowi, który w tym czasie był dyrektorem Instytutu Badań Historycznych. Wydział Sztuki i Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Swansea, Wydział Historii Uniwersytetu w Oksfordzie oraz Królewskie Towarzystwo Historyczne hojnie zapewniły fundusze, dzięki którym mogłem odwiedzić biblioteki lub wziąć udział w konferencjach. Na przestrzeni lat wielu przyjaciół i kolegów czytało wersję roboczą niniejszej książki i dzieliło się pouczającymi uwagami, zapewniało mi dostęp do specjalistycznych materiałów lub manuskryptu, który nie został jeszcze opublikowany, podsuwało pomysły i generalnie wspierało mnie i moją pracę. Zaliczają się do nich Johanna Dale, Peter Edbury, Susan Edgington, Leonie Exarchos, M. Cecilia Gaposchkin, Richard Haines, Tom Horler-Underwood, John Law, Jill Lewis, Simon Parsons, Charlie Rozier, Jay Rubenstein, Iris Shagrir, Tom Smith, Matthew Stevens, Carol Sweetenham, Mark Whelan i Deborah Youngs. W latach 2013-2016 nauczałem w Oksfordzie i w tym czasie miałem szczęście pracować wspólnie z historykami z Balliol College (Lesley Abrams, Martin Conway, John-Paul Ghobrial i Simon Skinner) oraz z pomocnymi kolegami z Wydziału Historii, w tym z Catherine Holmes i Matthew Kempshallem. Przyjaźń z Antonią Fitzpatrick, Ingrid Rembold, Alex Paulin-Booth i Robinem Whelanem bardzo wzbogaciła czas, który spędziłem w Oksfordzie. Jako doktorant na Uniwersytecie Swansea miałem przywilej pracować pod nadzorem Johna France’a i Daniela Powera. Jestem im bardzo wdzięczny; ich rady, słowa zachęty i wsparcie odegrały zasadniczą rolę podczas moich studiów doktoranckich i nadal ją odgrywają. Wróciłem na Uniwersytet Swansea, aby objąć stanowisko wykładowcy jesienią 2016 roku i od tego czasu wprowadzałem do książki ostatnie poprawki. Ukończenie tego projektu w tym samym miejscu, w którym go zacząłem, sprawiło mi wielką przyjemność. Pragnę również podziękować całemu personelowi Routledge, który mi pomógł, oraz Nicholasowi Mortonowi i Jonathanowi Phillipsowi, redaktorom serii Rulers of the Latin East, za ich pomoc w kierowaniu moimi wysiłkami mającymi na celu przekształcenie pracy doktorskiej w książkę, którą trzymacie w rękach. Praca ta była poświęcona życiu i pośmiertnej reputacji Gotfryda z Bouillon. To pierwsze jest głównym tematem niniejszej publikacji; w przyszłości zamierzam wrócić do tej drugiej. Na koniec pragnę z głębi duszy podziękować mojej rodzinie, a przede wszystkim rodzicom, którzy zawsze wspierali mnie na wszelkie możliwe sposoby. Dedykuję im niniejszą książkę i ofiarowuję ją z wyrazami miłości i dozgonnej wdzięczności.

SAJ

Swansea

Maj 2017

Ilustracja 0.1 Genealogia rodu Ardennes-Bouillon (uproszczona)

Książęta Dolnej Lotaryngii, lata 1012-1100

Gotfryd I Odważny (1012-1023)

Gozelo I (1023-1044)

Gozelo II (1044-1045 lub 1046)

Fryderyk z Luksemburga (1046-1065)

Gotfryd II Brodaty (1065-1069)

Gotfryd III Garbaty (1069-1076)

Konrad, syn Henryka IV (1076-1087)

Gotfryd IV z Bouillon (1087-1100)

Książęta Górnej Lotaryngii, lata 1033-1115

Teodoryk I (978-1026 lub 1027)

Fryderyk II (1019-1026 lub 1027, wspólnie z Teodorykiem I)

Fryderyk III (1027-1033)

Gozelo I (1033-1044)

Gotfryd Brodaty (1044-1046)

Adalbert (1047-1048)

Gerard (1048-1070)

Teodoryk II (1070-1115)

0.2 Książęta Lotaryngii w XI w.WSTĘP

Wysoko nad brukiem i torami tramwajowymi na Placu Królewskim w Brukseli stoi wielki posąg z brązu. Przedstawia wojownika, który siedzi na muskularnym wierzchowcu uchwyconym w galopie. Wojownik trzyma wysoko sztandar bojowy w prawej ręce i tarczę w lewej. Nosi przypiętą do pasa pochwę z mieczem i koronę na głowie. Patrzy przed siebie, w dół, na zdobione siedziby cechów i kościoły w centrum Brukseli. Poniższa inskrypcja znajdująca się na przedniej części piedestału posągu ujawnia tożsamość wojownika:

GODEFROID DE BOUILLON

PREMIER ROI DE JERUSALEM

NE A BAISY EN BRABANT

MORT EN PALESTINE LE 17 JUILLET 1100

DECRETE LE 2 NOVEMBRE 1843

INAUGURE LE 24 AOUT 1848

SOUS LE REGNE DE LEOPOLD I¹

Wojownikiem, którego posąg góruje nad Placem Królewskim, jest zatem Gotfryd z Bouillon. Jakkolwiek by go nie oceniać, Gotfryd był ważną postacią historyczną. Urodził się około 1060 roku jako drugi syn hrabiego Boulogne, który był ważną figurą w północnej Francji i okolicznych regionach. Gotfryd wywodził się po kądzieli z prominentnej dynastii z Lotaryngii, wysuniętego najdalej na zachód rejonu Cesarstwa Zachodniego. W trakcie swojej kariery uzyskał godność księcia Dolnej Lotaryngii i w tym charakterze brał czynny udział w lokalnej polityce. W 1096 roku na czele dużej armii wyruszył na pierwszą krucjatę, a po zdobyciu Jerozolimy przez jej siły w lipcu 1099 roku został wybrany na władcę rodzącego się państwa łacińskiego, którego centrum stanowiło Święte Miasto. Gotfryd rządził nim przez rok, po czym zmarł po krótkiej chorobie 18 lipca 1100 roku.

Ilustracja 1.3

Konny posąg Gotfryda z Bouillon na Placu Królewskim w Brukseli (zaprojektowany przez Eugène’a Simonisa, odsłonięty w 1848 roku).

Zdjęcie autora

Po śmierci Gotfryd stał się bardzo sławny. W średniowieczu otaczano go czcią jako bohatera pierwszej krucjaty, a jego imię stało się skrótem używanym w odniesieniu do całego „ruchu” krucjatowego. Zaczęto go również uważać za ikonę rycerstwa i często przedstawiano jako uosobienie arystokratycznych wartości i cnót wojennych. Jego reputacja rosła w pierwszych i późniejszych latach nowożytności². Co jednak kluczowe, różne portrety Gotfryda nakreślone pomiędzy jego śmiercią a dniem dzisiejszym na ogół ukazują bardziej kontekst społeczny, kulturowy i polityczny, w którym powstały, niż jego karierę i epokę. Na przykład wspomniany posąg w Brukseli rzuca więcej światła na zainteresowania Belgii w połowie XIX wieku niż na życie postaci historycznej, którą ma przedstawiać. „Historyczny” Gotfryd jest tak ściśle związany z późniejszymi tradycjami, które go otaczają, że ich oddzielenie jest niełatwym zadaniem. Nawet najbardziej rygorystyczni i wpływowi spośród współczesnych historyków czasami omawiali życie Gotfryda przez pryzmat jego późniejszego statusu bohatera pierwszej krucjaty i ideału rycerskości. W rezultacie kilka ostatnich pokoleń badaczy niewłaściwie interpretowało wiele aspektów jego życia.

Istnieje obszerny zbiór współczesnych prac naukowych na temat krucjat, którego niemała część dotyczy rodziny i kariery Gotfryda³. Istniejące studia biograficzne poświęcone Gotfrydowi są jednak niezadowalające. Ukaże to kilka przykładów. Współcześni angielskojęzyczni badacze na ogół nadal cytują biografię Andressohna z 1947 roku jako standard⁴. Jednakże w ciągu siedemdziesięciu lat, jakie minęły od jej wydania, w badaniach naukowych dokonał się duży postęp. Ponadto Andressohn interesował się głównie wyczynami Gotfryda w trakcie pierwszej krucjaty, więc poświęcał raczej mniejszą uwagę jego karierze w Lotaryngii. Niniejsza książka kwestionuje niektóre ustalenia tego badacza, zwłaszcza te, które dotyczą kariery Gotfryda na Zachodzie. Biografia Aubé’go z 1985 roku przedstawia życie Gotfryda bardziej wyczerpująco⁵. Brak aparatu krytycznego obniża jednak wartość studium Aubé’go jako pracy naukowej. Jego analiza obejmuje długie cytaty ze źródeł oraz tezy sformułowane przez inne współczesne autorytety, jednakże żaden z nich nie został w pełni zacytowany. W rezultacie nieobeznany z tematem czytelnik musi się często domyślać pochodzenia informacji Aubé’go z dzieł podanych w jego bibliografii. Dorchy i Mayer prowadzili przydatne badania nad karierą Gotfryda przed pierwszą krucjatą⁶. Dzięki skupieniu się na jedynym konkretnym okresie jego życia mogli oni z korzyścią przeprowadzić krytyczne badania nad odnośnymi źródłami. Podejście to uniemożliwiło jednak ukazanie związków pomiędzy różnymi fazami życia Gotfryda i karierami jego przodków. Bogate pokłady współczesnych tekstów na temat pierwszej krucjaty pomogą rzucić światło na przygotowania i udział Gotfryda w wyprawie. Zaliczają się do nich opisy wyprawy autorstwa badaczy takich jak France, Asbridge i Rubenstein oraz wpływowe prace Riley-Smitha, Bulla i innych na temat jej kontekstu ideologicznego i religijnego⁷. Chociaż współcześni badacze pierwszej krucjaty rzucają światło na udział Gotfryda w wyprawie, na ogół opierają się na pracy innych badaczy – przede wszystkim Andressohna – przy dokonywaniu oceny jego życia na Zachodzie, wskutek czego doszli do problematycznych wniosków.

Niniejsza książka opiera się na badaniach naukowych, które przedstawiają szczegóły pochodzenia i kariery Gotfryda na Zachodzie. Jeśli chodzi o rodowód, to Parisse wyczerpująco opracował jego genealogię ze strony matki (rodu Ardennes-Bouillon), podczas gdy Tanner szczegółowo zbadała rodowód ze strony ojca, historię hrabiów Boulogne⁸. Murray przeprowadził szczegółowe i wnikliwe badania prozopograficzne nad przodkami Gotfryda, jego rodziną i towarzyszami z okresu krucjaty. Jego praca będzie nieoceniona w trakcie poniższych rozważań⁹. W niniejszej książce wykorzystano również prace na temat polityki i władzy w królestwie Niemiec i Cesarstwie Zachodnim w XI wieku, w tym biografię papieża Grzegorza VII autorstwa Cowdreya, biografię władcy Niemiec Henryka IV autorstwa Robinsona, studium Weinfurtera poświęcone dynastii salickiej oraz szereg współczesnych badań nad „sporem o inwestyturę”¹⁰.

Jako biografia średniowiecznej postaci, niniejsza książka wpisuje się w niedawną falę pisarstwa biograficznego badaczy średniowiecza. Typowym przykładem tego trendu jest być może ukazanie się w 2016 roku nowej biografii Wilhelma Zdobywcy autorstwa Batesa¹¹. Jego studium, jedna z pozycji w serii Yale English Monarchs, zastąpiło zarówno wcześniejszą biografię Douglasa, która ukazała się w tej serii, jak i popularną biografię tej samej postaci wydaną wcześniej przez samego Batesa¹². Seria Rulers of the Latin East, w której ukazała się niniejsza książka, ma wzbogacić badania biograficzne nad uczestnikami wypraw krzyżowych i tymi, którzy zajmowali ważne stanowiska na łacińskim Wschodzie.

Podejścia przyjęte w innych współczesnych biografiach średniowiecznych postaci będą metodologicznymi wzorcami dla niniejszej książki. Wiele napisano na temat wymogów, jakie musi spełnić biografia¹³. Jak pokazały te dyskusje, rzadko kiedy jest to proste zadanie. Niedobór materiałów źródłowych często utrudnia takie przedsięwzięcia. Ponadto, chociaż czasami można ustalić, jakie działania podejmowała dana osoba w średniowieczu, często bardzo trudno zrozumieć myśli, motywacje i uczucia, od których owe działania zależały. Materiał z epoki, w którym opisano życie Gotfryda – a zwłaszcza jego udział w pierwszej krucjacie – momentami umożliwia omówienie jego rozumowania i światopoglądu w związku z pewnymi kluczowymi wydarzeniami i kwestiami. Jednakże zasadniczo nadrzędnym celem niniejszej książki nie jest odtworzenie „wnętrza” Gotfryda z Bouillon. Została raczej pomyślana jako biografia kulturowa, czyli studium, w którym Gotfryd służy za pryzmat w badaniach nad dynamiką, która ukształtowała jego życie, wydarzeniami, w których brał udział, oraz kulturami, których był członkiem. Naśladując podejście Gillinghama do struktury jego nowatorskiej biografii Ryszarda I, w niniejszej książce „nie jest ważne, co sądzę na temat tego, jaki był «naprawdę»; bardziej istotne jest to, jak postrzegali go współcześni mu ludzie”¹⁴. Kluczowym celem książki będzie zatem ustalenie, jak opinie współczesnych Gotfryda na jego temat mogą inter alia rzucić światło na charakter lotaryńskiej polityki w dobie „sporu o inwestyturę”, rekrutację uczestników pierwszej krucjaty w królestwie Niemiec, późniejszy przebieg wyprawy i początki osadnictwa łacińskiego w Ziemi Świętej. Niniejsza książka jest kontynuacją szeregu niedawno wydanych biografii osób, które piastowały ważne urzędy na Zachodzie przed (a w niektórych przypadkach po) tym, jak wzięły udział w wyprawach krzyżowych. Wspomniane studium Gillinghama poświęcone Ryszardowi I jest szczególnie pouczającym przykładem, ponieważ zgodnie z kluczową tezą jego książki doświadczenia, które ukształtowały Ryszarda na Zachodzie, determinowały jego postępowanie w trakcie trzeciej krucjaty. Do innych niedawno wydanych prac naukowych w tym stylu zaliczają się: praca Freeda na temat Fryderyka Barbarossy, studium poświęcone Henrykowi Szczodremu, hrabiemu Szampanii, autorstwa Evergatesa oraz ocena Jana z Brienne Perry’ego¹⁵.

Niniejsza książka bada rodowód i karierę Gotfryda na Zachodzie, a następnie jego doświadczenia w trakcie pierwszej krucjaty i w Jerozolimie po zakończeniu wyprawy. Sugeruje, że można najlepiej zrozumieć udział Gotfryda w krucjacie przez pryzmat jego doświadczeń w Lotaryngii i tradycji rodowych, które przyczyniły się do ukształtowania jego światopoglądu. Krótko mówiąc, w niniejszej książce Gotfryd jako książę Dolnej Lotaryngii jest tak samo ważny, jak Gotfryd jako władca Jerozolimy.

W pierwszym rozdziale zbadano charakter władzy w królestwie Niemiec i Cesarstwie Zachodnim w XI wieku, a następnie miejsce przodków Gotfryda z Bouillon ze strony matki w polityce Lotaryngii i cesarstwa. Poświęcono szczególną uwagę karierom Gotfryda Brodatego (jego dziadka) i Gotfryda Garbatego (jego wuja), poprzednich książąt Dolnej Lotaryngii. W rozdziale wskazano świadectwa, które sugerują, że od połowy lat 50. do początku lat 70. XI wieku przodkowie Gotfryda ze strony matki utrzymywali bliskie kontakty z reformatorskim papiestwem. W rozdziale tym zbadano również stosunki jego przodków z władzami kościelnymi w Lotaryngii, przede wszystkim z biskupem Liège i klasztorem św. Huberta. Na koniec w rozdziale zbadano życie jego rodziców, Eustachego II i Idy z Boulogne, w celu ustalenia okoliczności narodzin Gotfryda oraz jego braci, Eustachego (III) i Baldwina.

W drugim rozdziale zbadano karierę Gotfryda w okresie pomiędzy jego narodzinami ok. 1060 roku a ogłoszeniem pierwszej krucjaty w 1095. Oceniono w nim fragmentaryczne świadectwa dotyczące jego najmłodszych lat, zanim wkroczył na lotaryńską scenę polityczną w 1076 roku, a następnie przedstawiono jego starania o uzyskanie godności księcia Dolnej Lotaryngii i przyznanie jej w 1087 roku. Zasugerowano, że w tym okresie Gotfryd nie był połączony ścisłym sojuszem z Henrykiem IV z Niemiec i nie wziął udziału w jego wielkich kampaniach wojennych w Saksonii i Włoszech w latach 70. i 80. XI wieku. Stwierdzono również, że tak jak jego wuj i dziadek, Gotfryd utrzymywał kontakty z biskupem Liège (który ok. 1082 roku ogłosił pokój Boży w swojej diecezji na zgromadzeniu, na którym był obecny Gotfryd) i mnichami z klasztoru św. Huberta (od których Gotfryd otrzymał pouczenie na temat grzechu i skruchy).

Trzeci rozdział zawiera rozważania nad tym, jak wezwanie Urbana II do pierwszej krucjaty mogło dotrzeć do uszu Gotfryda i omówienie jego odpowiedzi na ten apel. Sugeruje, że w latach 1095-1096 miał on dostęp do szeregu kanałów komunikacyjnych, zarówno kościelnych, jak i arystokratycznych, a każdy z nich mógł być przekaźnikiem, przez który dotarła do niego oficjalna wiadomość papieża w sprawie krucjaty. Zidentyfikowano w nim również więzi dynastyczne pomiędzy Gotfrydem i arystokracją z północnej Francji, podkreślając płynny charakter granicy pomiędzy tym regionem a Lotaryngią. W rozdziale tym przedstawiono argumenty przemawiające za tym, że można najlepiej zrozumieć odpowiedź Gotfryda na wystosowane przez Urbana wezwanie do pierwszej krucjaty poprzez pryzmat wysiłków podejmowanych przez jego przodków ze strony matki w celu wsparcia reformatorskiego papiestwa, jego własnego udziału w pokojowym zgromadzeniu biskupim w Liège oraz wpływu mnichów z klasztoru św. Huberta na jego religijny światopogląd. W trzecim rozdziale zbadano również przygotowania Gotfryda do pierwszej krucjaty w latach 1095-1096 i omówiono skład armii, na czele której opuścił Lotaryngię w sierpniu 1096 roku.

Czwarty rozdział, najdłuższy w całej książce, jest poświęcony karierze księcia w trakcie pierwszej krucjaty. Przedstawiono w nim jego wyczyny od momentu wyruszenia na wyprawę, do zdobycia Jerozolimy przez armie krzyżowców 15 lipca 1099 roku. Zbadano w nim wpływ Gotfryda na krucjatę w porównaniu z innymi czołowymi uczestnikami, sugerując, że podczas gdy okazał się on dzielnym i sprawnym wojownikiem, był tylko jedną z szeregu ważnych postaci, które ukształtowały przebieg pierwszej krucjaty. W rozdziale tym zasugerowano, że aż do kilku ostatnich miesięcy wyprawy Gotfryd w dużej mierze pozostawał w cieniu Boemunda, groźnego wodza, który posiadał duże doświadczenie wojenne i miał największy wpływ na przebieg krucjaty spośród jej wszystkich uczestników, oraz Rajmunda z Tuluzy, najbogatszego i najznamienitszego spośród przywódców. Postawiono tezę, że dopiero w pierwszych miesiącach 1099 roku, pod sam koniec wyprawy, książę wysunął się na pierwszy plan i zaczął przewyższać innych wodzów pod względem wpływu i autorytetu.

W piątym rozdziale zbadano okres, w którym Gotfryd władał Jerozolimą. Zaczyna się od rozważań nad okolicznościami, w jakich został wybrany jej władcą w lipcu 1099 roku. Stwierdzono, że nie przyjął tytułu króla, a następnie zbadano szereg możliwych wyjaśnień, dlaczego tak postąpił. W dalszej części rozdziału przedstawiono jego roczne rządy w Świętym Mieście i prześledzono jego wysiłki podejmowane w celu ustanowienia instytucji rządowych w nowym łacińskim państwie. Na końcu rozdziału zbadano okoliczności jego śmierci 18 lipca 1100 roku i wydarzenia, których punktem kulminacyjnym było objęcie po nim sukcesji przez jego młodszego brata Baldwina, który został koronowany na króla Jerozolimy w Betlejem w Boże Narodzenie 1100 roku.

Na końcu książki znajduje się epilog, w którym zbadano, jak postrzegano Gotfryda na przestrzeni XII i XIII wieku. Stwierdzono, że opisy Gotfryda w tym okresie zostały ukształtowane przez szereg wzajemnie na siebie oddziałujących impulsów historycznych, społeczno-kulturowych, politycznych i literackich, a najważniejszym z nich była historia ruchu krucjatowego w latach 1100-1300. Losy wypraw krzyżowych i stan państw łacińskich założonych przez pierwszych krzyżowców w Ziemi Świętej wywarły największy wpływ na sposób, w jaki postrzegano go w tym czasie. W epilogu przedstawiono rozwój reputacji Gotfryda jako jeden z odblasków szerszego procesu, w wyniku którego doniosłe wydarzenia pierwszej krucjaty stały się częścią świadomości kulturowej chrześcijaństwa łacińskiego¹⁶. Sukces pierwszej krucjaty podziałał na wyobraźnię łacińskiego świata chrześcijańskiego, co przyczyniło się do wzrostu zainteresowania Gotfrydem i jego karierą.

Pięć rozdziałów stanowiących rdzeń książki jest opartych na źródłach pochodzących z XI wieku lub mniej więcej pięciu lat po śmierci Gotfryda w 1100 roku. Większość tych świadectw to teksty, które dla wygody będą określane w książce mianem kronik i przywilejów¹⁷. Przywileje zawierają ważne informacje na temat karier Gotfryda i jego przodków. Członkowie rodu wydawali swoje własne przywileje i zostali wymienieni w dokumentach wydanych przez inne strony¹⁸. Dyplomy królów/cesarzy niemieckich są szczególnie przydatne, ponieważ zawierają listy świadków, które rzucają światło na polityczne związki Korony w danym momencie. Tekstami, które zawierają najwięcej informacji na temat pochodzenia i pierwszych lat życia Gotfryda są jednak kroniki, przede wszystkim te pochodzące z Lotaryngii. Najważniejszą z nich jest kronika znana jako Cantatorium, pisana etapami w klasztorze św. Huberta do 1106 roku¹⁹. Wydarzenia przedstawione w drugiej części Cantatorium miały miejsce podczas wielkiego sporu pomiędzy Grzegorzem VII i Henrykiem IV. Opisując je, kronikarz opowiedział się zdecydowanie po stronie papiestwa. Klasztor św. Huberta znajdował się w pobliżu Bouillon w diecezji Liège, a tamtejsi mnisi utrzymywali bliskie kontakty z członkami rodziny Gotfryda. Tekst ten zawiera zatem wiele informacji na temat ich karier. Gotfryd i jego poprzednicy pełnili funkcję rzeczników opactwa, co niewątpliwie miało wpływ na to, jak przedstawiono ich w Cantatorium. Należy zaznaczyć, że głównym celem tego tekstu nie było podawanie informacji na temat członków rodu Ardennes-Bouillon, a spisanie różnych ziem i posiadłości, które klasztor św. Huberta uzyskał w XI oraz na początku XII wieku. Dlatego informacje na temat Gotfryda i jego przodków podawano tylko wtedy, gdy służyło to tej funkcji. Do innych przydatnych źródeł z Lotaryngii zaliczają się opis spraw kościelnych w diecezji Anzelma z Liège z połowy XI wieku, zestaw roczników skompilowanych w klasztorze św. Jakuba w Liège oraz relacja Sigeberta z Gembloux, która kończy się na 1111 roku, lecz do tego momentu była pisana etapami i zawiera bardzo mało informacji na temat okresu po 1099 roku²⁰.

W książce wykorzystano również źródła z XI wieku, które powstały dalej, w królestwie Niemiec. Jednym z nich jest zestaw roczników napisanych w bawarskim opactwie w Niederaltaich (Annales Altahenses Maiores lub Roczniki z Niederaltaich), tekst przedstawiający szczegółowo wydarzenia w Niemczech na początku XI wieku²¹. Monumentalny opis wydarzeń w cesarstwie pod koniec XI wieku autorstwa Lamperta z Hersfeldu zawiera szereg ważnych spostrzeżeń na temat działań przodków i krewnych Gotfryda²². W swoim opisie Lampert skupił się na zmaganiach pomiędzy królami Niemiec z dynastii salickiej (których ostro krytykował) a tymi, którzy zbuntowali się przeciwko nim, zwłaszcza Sasami (których popierał). Podobnie jak Lampert, Bruno z Merseburga sporządził ważny opis wojen Korony niemieckiej w Saksonii²³. W niniejszej książce wykorzystano również dzieła Bertolda z Reichenau i Bernolda z St. Blasien, którzy pisali w księstwie Szwabii. Obaj autorzy byli zagorzałymi zwolennikami Grzegorza VII²⁴. Przydatna jest również kronika Frutolfa z Michelsbergu²⁵. Szczególnie użyteczne jest dzieło autora, który ok. 1106 roku napisał kontynuację opisu Frutolfa. Owa kontynuacja jest cennym źródłem, przedstawiającym pierwszą krucjatę i początki osadnictwa łacińskiego w Ziemi Świętej z niemieckiego punktu widzenia²⁶. Do tego dochodzą źródła z Włoch, które rzucają światło na konflikt pomiędzy Henrykiem IV i Grzegorzem VII. Rejestr korespondencji samego papieża jest szczególnie cenną skarbnicą świadectw²⁷. Przydatne są również pisma zwolennika Grzegorza, Bonizona z Sutri, sprzyjającego Henrykowi Benzona z Alby oraz opis sporządzony w opactwie na Monte Cassino przez Leona Marsicanusa i jego kontynuatora²⁸.

Poznaniu kariery Gotfryda w trakcie pierwszej krucjaty służy długi szereg świadectw. Cenne informacje zawiera opis panowania cesarza bizantyjskiego Aleksego Komnena autorstwa jego córki Anny²⁹. Chociaż pisała ona w późniejszych latach XII wieku, jej dzieło wykracza poza tradycje historiograficzne chrześcijaństwa łacińskiego, więc zostanie tutaj wykorzystane do przedstawienia wyprawy z bizantyjskiego punktu widzenia. Niniejsza książka jest oparta przede wszystkim na długim szeregu łacińskich źródeł dotyczących pierwszej krucjaty. Szczególnie wiele ujawniają listy napisane przez przywódców krucjaty podczas wyprawy, ponieważ rzucają ważne światło na ich pomysły w jej określonych momentach³⁰. W niniejszej książce obficie korzystano z różnych łacińskich kronik krucjaty³¹. Najbardziej wpływową z nich są Gesta Francorum, które zostały napisane prawdopodobnie tuż po zakończeniu pierwszej krucjaty w sierpniu 1099 roku przez osobę związaną z Boemundem i jego kontyngentem Normanów z południowych Włoch³². Chociaż historycy czasami uznają Gesta Francorum za opis wydarzeń, których świadkiem był autor, badania wykazały, że są bardziej skomplikowane niż się to może z początku wydawać. Na przykład argumentowano, że autor tej relacji sztucznie zniekształcił narrację na korzyść Boemunda i że zastosował szereg technik w celu oczernienia Aleksego i Bizantyjczyków, z którymi Boemund poróżnił się pod koniec krucjaty³³.

W pierwszych latach XII wieku trzech weteranów pierwszej krucjaty napisało swoje własne jej kroniki na podstawie Gesta Francorum. W rezultacie powstała wpływowa tradycja pisarstwa historycznego na temat wyprawy w oparciu o ten tekst. Ksiądz z Poitou, Piotr Tudebode, skopiował Gesta Francorum niemal dosłownie, lecz zmienił niektóre fragmenty i dodał kilka fragmentarycznych informacji na podstawie własnych doświadczeń³⁴. Prawdopodobnie przed 1102 rokiem Rajmund z Aguilers wykorzystał Gesta Francorum do sporządzenia w dużej mierze nowego opisu pierwszej krucjaty³⁵. Był kanonikiem kościoła katedralnego św. Marii w Le Puy, a w trakcie wyprawy został kapelanem Rajmunda z Tuluzy. Autor ten dostarcza wielu oryginalnych informacji, zwłaszcza na temat stosunków pomiędzy Rajmundem z Tuluzy i innymi czołowymi postaciami krucjaty.

Fulcher z Chartres był kolejnym autorem, który na początku XII wieku wykorzystał Gesta Francorum do sporządzenia swojego własnego opisu pierwszej krucjaty³⁶. Fulcher wyruszył na nią w towarzystwie Roberta z Normandii i Stefana z Blois, lecz w jej trakcie dołączył do kontyngentu Baldwina (młodszego brata Gotfryda) i został jego kapelanem. Po zakończeniu wyprawy Fulcher pozostał w Ziemi Świętej i zaczął pisać podczas pobytu na łacińskim Wschodzie. W 1106 roku ukończył pierwszą wersję swojego opisu krucjaty, który wkrótce zaczął krążyć w tej formie. Z tej pierwszej wersji korzystał autor, który prawdopodobnie niedługo potem na Zachodzie pracował nad odrębnym opisem tej wyprawy. W XVII wieku przypisano ten opis, Gesta Francorum Iherusalem Expugnantium, nieznanemu skądinąd autorowi, Bartolfowi z Nangis. Chociaż nie ma żadnych dowodów przemawiających za jego autorstwem, wygodnie będzie skrótowo określać to źródło mianem tekstu „Bartolfa”³⁷. Co istotne, Fulcher poszerzył później swój opis o historię łacińskiego Wschodu do 1127 roku. Do swojego opisu pierwszej krucjaty (księga I) dodał omówienie panowania Baldwina I (księga II) i Baldwina II (księga III). Zachowane wersje opisu pierwszej krucjaty autorstwa Fulchera prawdopodobnie odzwierciedlają jego późniejsze przeróbki, co sprawia, że przyjęte w niniejszej książce podejście diachroniczne staje się trudniejsze. Należy się zatem zastanowić nad tym, jak Fulcher pierwotnie traktował pierwszą krucjatę, poprzez skonfrontowanie jego dzieła z tekstem „Bartolfa” na tyle, na ile to możliwe.

Zdecydowanie najważniejszym źródłem, na podstawie którego można przedstawić działania Gotfryda w trakcie pierwszej krucjaty oraz później w Jerozolimie, jest obszerny opis autorstwa Alberta z Akwizgranu³⁸. Albert, który pracował w Dolnej Lotaryngii – nieopodal najważniejszych posiadłości Gotfryda – przedstawił krucjatę z cesarskiego punktu widzenia. Co istotne, jego opis nie ma nic wspólnego z pochodzącą niemal z tego samego okresu tradycją historiograficzną dotyczącą pierwszej krucjaty, opartą na Gesta Francorum. Lektura tekstu Alberta pozwala stwierdzić, że traktował on wiele aspektów wyprawy w sposób, który różni się od światopoglądu wyrażonego w źródłach reprezentujących tradycję Gesta Francorum³⁹. Ponadto jego opis jest o wiele dłuższy i bardziej szczegółowy niż jakiekolwiek źródło reprezentujące tę tradycję. Składa się z dwunastu ksiąg, których pierwsza połowa dotyczy pierwszej krucjaty. Edgington twierdzi, że Albert ukończył te księgi niedługo po opisanych w nich wydarzeniach⁴⁰. Do tych ksiąg dodał kolejne sześć (księgi 7-12), które dotyczą historii łacińskiego Wschodu do 1119 roku. Albert nie wziął udziału w pierwszej krucjacie ani nie wyruszył do Ziemi Świętej i wydaje się, że czerpał informacje z ustnych raportów krzyżowców, którzy wrócili do Lotaryngii. Zdołał zgromadzić obszerny, unikalny materiał na temat wyczynów Gotfryda w trakcie wyprawy i w Jerozolimie.

Gesta Francorum oraz pisma Piotra Tudebode i Rajmunda z Aguilers kończą się zaraz po ostatnim akcie pierwszej krucjaty (bitwie pod Askalonem w sierpniu 1099 roku). Zbiór źródeł przedstawiających szczegóły rządów Gotfryda w Jerozolimie jest zatem mniejszy. Jeśli chodzi o opisy kronikarskie, to istotne informacje znajdują się w tekście „Bartolfa”, opisie Fulchera z Chartres, a przede wszystkim w dziele Alberta z Akwizgranu. Jeśli chodzi o rządy Gotfryda, przydatnych jest również kilka współczesnych i prawie współczesnych listów dotyczących wydarzeń w Ziemi Świętej oraz szereg przywilejów, w których opisano działania podjęte przez niego lub z jego udziałem⁴¹.