- W empik go
Grammatyka polska dla dzieci krótko zebrana - ebook
Grammatyka polska dla dzieci krótko zebrana - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 201 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
przez
Adama Stanisława Krasińskiego
Pijara.
To twój dawny znajomy, to dźwięk polskiej mowy.
A. M.
Wilno,
W Drukarni Dyecezalnej u XX. Missionarzy
Nakładem Autora
1836 r.
Dozwala się drukować z warunkiem, aby po wydrukowaniu złożone były w Komitecie Cenzury trzy exemplarze. Wilno 10 stycznia 1836 roku.
Cenzor Jan de Nève.
JAŚNIE WIELMOŻNEMU
LUDWIKOWI
KROPIŃSKIEMU
AUTOROWI LUDGARDY
GENERAŁOWI BYŁYCH WOJSK POLSKICH
NA PAMIĄTKĘ CHWIL SŁODKO SPĘDZONYCH W WORONCZYN1E
POSWIĘCA
A. S. Krasinski.PRZEMOWA.
Kochane dzieci! to dziełko dla was napisane. Uczcie się z niego zasad mowy polskiej. Kilkanaście mamy Grammatyk polskich. Po Januszowskim, Mesgnienie, Malczowskim, Malickim i Wojnie, Onufry Kopczyński Pijar, zasłużył na imie prawodawcy języka polskiego. Mamy Grammatyki: Trąbczyńskiego, Bandtkiego, Szumskiego, Szylarskiego, Muczkowskiego, Jakubowicza, Bohdanowicza, Mrozińskiego, Borodzicza, Kurhanowicza. Z tych więc źródeł krótkie to dziełko zebrałem dla was, kochane dziatki. Umieściłem formowanie czasów, ażeby wam ułatwić czasowania polskie. Wymieniłem niektóre błędy grammatyczne, ażebyście ich uniknąć mogły. Trzymałem się pisowni podanej przez Deputacya Towarzystwa przyjaciół nauk: zdawało mi się bowiem, że ta pisownia największą mieć powagę powinna. Stanie się zadosyć moim chęciom, jeżeli czysto po polsku mówić i pisać będziecie.WSTĘP.
Gramatyka jest nauką dobrego mówienia i pisania: czyli krócej mówiąc: jest nauką mowy.
Mowa jest obrazem myśli, czyli inaczej: jest to sposób wyjawienia myśli naszych, za pomocą głosu.
Mowa składa się z wyrazów.
Wyrazy, składają się ze zgłosek, czyli syllab, np. Rodzi-ce.
Zgłoski czyli syllaby, składają się z liter, czyli głosek.
Głosek w polskim języku jest dwadzieścia pięć, a te są: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, I, ł, m, n, o, p, r, s, t, u, w, x, y, z.
Zbiór wszystkich głosek, nazywa się abecadłem, albo alfabetem.
Głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski.
Samogłoska, jest ta głoska, która wymawia się bez pomocy innych, np. a, o.
Spółgłoska, jest ta, która wymawia się za pomocą innych, np. b. Tak jak gdyby było be
Z połączenia samogłosek ze spółgłoskami, powstają, syllaby, czyli zgłoski, np. sen.
Zgłoska czyli syllaba, jest połączenie jednej samogłoski, z jedną, lub kilką spółgłoskami np. Rodzi-ce.
Jedna, lub kilka spółgłosek, bez samogłoski, nie mogą złożyć syllaby, np. bcd.
Jedna samogłoska bez spółgłoski może złożyć syllabę, np. A-zy-a.
Zgłoska złożona z dwóch samogłosek nazywa s dwugłoską, np. Autor.
Ze zgłosek czyli syllab powstają wyrazy.
Wyraz jest znakiem jakiegoś wyobrażenia.
Z wyrazów i myśli tworzy się mowa.
PRAWIDŁA CZYTANIA POLSKIEGO.
Prawidło ogólne czytania polskiego jest takie: jak się pisze, lak się czyta.
Uważać jednak potrzeba że:
E kreskowane wymawia się prawie jak i, cztery j mleko, i t… d.
O kreskowane wymawia się prawie jak u, np Bóg, wódzi lód, i t… d.
Spółgłoski: b, c, m, n p, s. w, z, jeżeli mają nad sobą kreskę, wymawiają się miękko, np. Staś, wróć, koń, i t… d.
Przedostatnia zgłoska zawsze się przedłuża, n p pisałem… i t… d… wyjątek… stanowią przyrostki bym, byś, byśmy, byście, i t… d… np. napisałbym, zrobiłbym, i t… d.
Nadto uważać trzeba na znamiona pisarskie, jako to:
Komma czyli przecinek oznacza,. że głos potrzeba przerwać, nie spuszczając go, ani zawieszając.
Średnik oznacza… że głos zawiesić potrzeba.
Dwukropek oznacza, że głos trochę, lecz nie zupełnie spuścić potrzeba.
Peryod oznacza, że głos zapełnię spuścić potrzeba.ROZDZIAŁ PIERWSZY
O CZĘŚCIACH MOWY I ICH ODMIANACH.
§. I. PODZIAŁ MOWY
Części mowy jest ośm, a te są Imię, Zaimek, Słowo, Imiesłów, Przysłówek Przyimek, Spójnik j Wykrzyknik.
Dzielą się one na odmienne i nieodmienne.
Odmienne są te, które odmieniają swoje zakończenie, np. uczeń, nia, robię, bisz, i t… d.
Nieodmienne są te, które nieodmieniają swego zakończenia, np. albo, do, i t… d.
Odmiennych jest cztery: Imię, Zaimek, Słowo, Imiesłów.
Nieodmiennych także cztery: Przysłówek, Przyimek, Spójnik i Wykrzyknik.
Imię, jest część mowy odmienna, która oznacza nazwisko osoby, lub rzeczy, np. Uczeń, książka, pióro, i t… d.
Zaimek, jest część mowy odmienna, która się kładzie zamiast imienia, np. ja, ty, on, ten który, i t… d.
Słowo, jest część mowy odmienna, która oznacza zdanie o rzeczy, i stanowi dopełnienie sensu, jestem, czytam, uczę się, i t… d
Imiesłów, jest to przymiotnik pochodzący od r wa, np. czytający uczący się, kochany, i t… d.
Przysłówek, jest część mowy nieodmienna, która się kładzie przy słowie, lub przymiotniku, dopomagając mu do wyrażenia jakiej okoliczności, np. bardzo) pięknie, dobrze, i t… d.
Przyimek, jest część mowy nieodmienna, która kładzie się przy imieniu, i rządzi przypadkiem, np. iv, na, bez, od, i t… d.
Spójnik, jest część mowy nieodmienna, która spaja dwa wyrazy lub dwie myśli, np. i, lub, lecz, więc, i t… d.
"Wykrzyknik", jest część mowy nieodmienna, która oznacza jakieś wzruszenie duszy, np. Ach! Aj! O ! Biada! i t, d.
§. II. PODZIAŁ IMIENIA.
linie jest trojakie: rzeczowne, przymiotne i liczbowe.
Imie rzeczowne, jest to, które oznacza rzecz, np. Książka, Dóm, i t… d.
Przymiotne, oznacza przymiot, np. dobry, piękny, i t… d.
Liczbowe, oznacza liczbę, np. dwa, pięć, sto, i t… d.
Imie rzeczowne jest trojakie: właściwe, pospolite i zbiorowe.
Właściwe, które jednej rzeczy służy, np. Rossya, Peterzburg, Warszawa, i t… d.
Pospolite, które wielu rzeczom służy, np. nauka, drzewo, i t… d.
Zbiorowe, które pod jednem nazwiskiem wiele rzeczy zamyka, np. pospólstwo, tłum, zgromadzenie, i t… d.
§ III. ODMIANY IMION RZECZOWNYCH.
Imie rzeczowne, odmienia się przez rodzaje, liczby i przypadki.
Rodzajów jest trzy:
Męzki, np. uczeń, i t… d.
Żeński np. matka, i t… d.
Nijaki, np. pióro, i t… d.
Liczb jest dwie: Pojedyncza, która oznacza jednę rzecz, uczeń, i t… d.
Mnoga, która oznacza wiele rzeczy, np. uczniowie, i t… d.
Przypadków jest siedm.
Pierwszy przypadek odpowiada na pytanie: Kto albo co?
Drugi: Kogo, czego, czyj?
Trzeci: Komu, czemu?
Czwarty: Kogo, co?
Piąty: O !
Szósty: Kim, czem?
Siódmy: W kim, w czem, na kim, na czem, przy kim, przy czem, i t… d.
Kto używa się do rzeczy żyjących. Co, do nieżyjących.
Przypadek, jest to odmiana zakończenia.
Przypadkowanie czyli Deklinacya, jest to odmiana imion, przez rodzaje, liczby i przypadki.
Forma, jest to wzór podług którego odmienia się pewna liczba imion.
Form przypadkowania na imiona rzeczowne, jest: trzy.
Poznaje się do której formy jakie imie należy, po rodzaju, i tak:
Do formy pierwszej, należą imiona rodzaju męzkiego, np. Uczeń, Orzeł, Ogród, i t… d.
Do drugiej, rodzaju żeńskiego, np. matka, i t… d.
Do formy trzeciej należą imiona rodzaju nijakiego, np. słowo, cielę, imię, i t… d.
Formy przypadkowania, potrzebne są na to, ażeby nauczywszy się odmieniać kilka imion, można było wszystkie odmieniać.
§. IV. PRZYPADKOWANIE IMION RZECZOWNYCH.
FORMA PIERWSZA.
Liczba pojedyncza.
1. Uczeń – – – Orzeł – – – Ogród
2. Ucznia – – – Orła – – – Ogrodu
3. Uczniowi – – – Orłowi – – – Ogrodowi
4. Ucznia – – – Orła – – – Ogród
5. o Uczniu! – – – Orle! – – – Ogrodzie!
6. Uczniem – – – Orłem – – – Ogrodem
7. przy Uczniu – – – przy Orle – – – w Ogrodzie
Liczba mnoga.
1. Uczniowie – – – Orły – – – Ogrody
2. Uczniów – – – Orłów – – – Ogrodów
3. Uczniom – – – Orłom – – – Ogrodom
4. Uczniów – – – Orły – – – Ogrody
5. o Uczniowie! – – – Orły! – – – Ogrody!
6. Uczniami – – – Orłami – – – Ogrodami
7. przy Uczniach – Podług tego wzoru odmieniają się imiona ludzkie np Król, Pan, Syn, i t… d.
przy Orłach – Podług tego wzoru odmieniają się imiona zwierzęce,np. ptak, lew, i t… d.
w Ogrodach – Podług tego wzoru odmieniają się imiona nieżywotne np. stół, dóm, i t… d.
FORMADRUGA.
Liczba pojedyncza.